1. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima mu egbe yotọ khẹ ukpokpo?

VBE asọn nokiekie ne Jesu gbe vbe agbọn, ọ keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, te emwa khian gha khuiwu ọmwa ke ọmwa nọ hoo nọ gha re ọrhuanegbe irẹn. (Jọn 17:14) Ke ẹghẹ nii gha dee, te eguọmwadia Osanobua ni da imudiase ọghe iran yi wa werriẹ aro daa ukpokpo vbe obọ emwa ni gbodan ye odẹ ọghe ẹmwata. (2 Tim 3:12) Zẹvbe ne ima ya sikẹ ufomwẹ ọghe agbọn Esu na, erriọ ima khian ya gha werriẹ aro daa ukpokpo sayọ.—Mat 24:9.

2-3. (a) Vbọ khẹke ne ima rẹn vbekpae ohan? (b) Vbe ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

² Vbe ima khian ya sẹtin mu egbe yotọ khẹ ukpokpo hẹ? Esa i rrọọ ne ima khian ya gha si osi ba ẹmwẹ ukpokpo ne ima khian werriẹ aro daa vbe odaro. Rhunmwuda ma gha ru vberriọ, ọ sẹtin ya iro han ima. Ukpokpo ne ima ma he zẹdẹ werriẹ aro daa sẹtin vbe ya ohan gha mu ima sẹrriọ wẹẹ, ma ghi do worua vbe odẹ ọghe orhiọn. (Itan 12:25; 17:22) Ohan keghi re odẹ ọkpa ne “Esu ne oghian” ima hoo nọ ya mu ima rẹrẹ. (1 Pit 5:8, 9) De emwi nọ ghi khẹke ne ima ru nia, ne ima mieke na sẹtin werriẹ aro daa ukpokpo?

³ Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan emwi ne ima gha ru, nọ gha ru iyobọ ne ima ya sikẹ e Jehova sayọ kevbe evbọzẹe nọ na ru ekpataki ne ima ru vberriọ nia. Ma gha vbe guan kaẹn emwi ne ima gha ru ne ima mieke na gha mwẹ udinmwẹ. Iyeke ọni, ma ghi do ziro yan emwi nọ gha ru iyobọ ne ima ya zinegbe vbe emwa ghaa khuiwu ima.

4. Zẹvbe nọ rre ebe Hibru 13:5, 6, de ilẹkẹtin nọ khẹke ne ima gha mwẹ? Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin vberriọ?

⁴ Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ruẹ kevbe wẹẹ, ẹi  khian suẹ rae ẹdẹ. (Tie Hibru 13:5, 6.) Ebe Owa Ọkhẹ nọ ladian vbe ukpo nibun nọ gberra keghi kha wẹẹ: “Ẹghẹ edanmwẹ ẹre ọmwa nọ gele rẹn Osanobua ya mu ẹtin yan rẹn sẹ.” Ẹmwata ọna wa khin! Ne ima mieke na sẹtin zinegbe vbe ẹghẹ edanmwẹ, te ima gha hoẹmwẹ e Jehova, ma ghi ya ekhọe hia mu ẹtin yan rẹn, ma ghi vbe gha mwẹ iyayi ne ẹi beghe wẹẹ e Jehova gele hoẹmwẹ ima.—Mat 22:36-38; Jems 5:11.

5. De emwi nọ khian ya ruẹ rẹn wẹẹ, e Jehova gele hoẹmwẹ ruẹ?

⁵ Gha tie Baibol vbe ẹdẹgbegbe, u vbe gi e Baibol ne u tie si ruẹ kẹ e Jehova sayọ. (Jems 4:8) U ghaa tie Baibol, rhie aro tua akpa esiesi ne Jehova mwẹ. Gbarokotọ vbe u ghaa tie Baibol, ne u mieke na rẹn vbene ẹmwẹ eso ne Jehova tae kevbe emwi eso nọ ru ya rhiẹre ma wẹẹ ọ gele hoẹmwẹ ruẹ. (Ẹks 34:6) Ọ keghi lọghọ ne emwa eso gele yayi wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ iran rhunmwuda, emwa ma he ya obọ esi mu iran ẹdẹ. Deghẹ ọna ọre isievẹn ne u werriẹ aro daa, hia ne u gha haa re ye ugan vbe ẹdẹgbegbe, odẹ ne Jehova ya ya obọ esi mu ruẹ. (Psm 78:38, 39; Rom 8:32) U ghaa yerre, emwi esi ne Jehova he ru nuẹn vbe arrọọ ruẹ, u na vbe gha ru erria yan emwi ne u tie vbe Baibol, u gha do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi re avbiẹ afiangbe ẹre u he miẹn vbe obọ e Jehova. U gha gele gha gbọyẹmwẹ ye afiangbe ne u he miẹn vbe obọ e Jehova, asikẹgbe ne u gu ẹre mwẹ ghi vbe gha wegbe sayọ.—Psm 116:1, 2.

6. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 94:17-19, de iyobọ ne u gha miẹn vbe u ghaa ya ekhọe hia na erhunmwu?

⁶ Gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia. Hia ne u ya aro ekhọe ruẹ bẹghe ọvbokhan okpia ọkpa ne erhae mu ye ukegbe. Orhiọn ọvbokhan nii ghi sotọ, ai miẹn emwi ne ẹi sẹtin tama erhae. U gha vbe sẹtin sikẹ e Jehova vbenian deghẹ u na gha ya ekhọe hia na erhunmwu gie ẹre vbe ẹdẹgbegbe. (Tie Psalm 94:17-19.) U ghaa na erhunmwu gie Jehova, fannọ otọ ẹko ruẹ hia ma rẹn, u ghi gi ẹre rẹn emwi hia nọ ya ruẹ si osi. (Eve 2:19) Vbọ khian ghi kẹrikian? U do gha mwẹ “ọfumwegbe Osanobua, ne ọ gberra ne ọmwa ne agbọn gha sẹtin rẹn otọ ẹre.” (Fil 4:6, 7) U ghaa na erhunmwu vbenian, u ghi do sikẹ e Jehova sayọ.—Rom 8:38, 39.

7. Vbọzẹe nọ na khẹke ne u gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ Osanobua gha mu eyan rẹn hia sẹ?

⁷ Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha mu eyan hia nọ yan rẹn nọ dekaẹn Arriọba ọghẹe sẹ. (Nọm 23:19) U ghaa gbawawẹ deghẹ Osanobua gha gele mu eyan rẹn hia sẹ, Esu kevbe ekpayẹ ọre ghi la evba la ruẹ egbe. (Itan 24:10; Hib 2:15) Vbọ khian ya ruẹ gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn hia sẹ? Zẹ ẹghẹ kọ ya ru ezanzan yan eyan hia ne Osanobua ru kevbe evbọzẹe nọ na khẹke ne u yayi wẹẹ, ọ gha mu eyan rẹn sẹ. Vbe ọna khian ya ru iyobọ nuẹn hẹ? Gi ima guan kaẹn Stanley Jones nọ gbe ukpo ihinrọn vbe eghan rhunmwuda iyayi ọghẹe. * Vbọzẹe nọ na sẹtin da imudiase ọghẹe  yi? Ọ keghi kha wẹẹ: “Rhunmwuda irẹnmwi nọ dinmwi ne I mwẹ vbekpae Arriọba Osanobua kevbe ne I na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha gele rre, ẹre ọ zẹe ne I na sẹtin mudia gbain.” U ghaa mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ Osanobua gha gele mu eyan rẹn hia sẹ, u ghi do sikẹ ọre sayọ, kevbe wẹẹ, emwi rhọkpa i rrọọ nọ gha mu ruẹ ohan.—Itan 3:25, 26.

8. De vbene aro ne ima ya ghee iko na yo ya rhiẹre ma wẹẹ ima gha sẹtin werriẹ aro daa ukpokpo vbe odaro? Rhan otọ re.

⁸ Gha yo iko vbe ẹghẹ hia. Iko na yo keghi ya ima sikẹ e Jehova sayọ. Aro ne ima ya ghee iko na yo nia, ẹre ọ khian rhiẹre ma deghẹ ima gha sẹtin da imudiase ọghe ima yi vbe ima gha werriẹ aro daa ukpokpo vbe odaro. (Hib 10:24, 25) Vbọ ya ima kha vberriọ? Deghẹ emwi nọ ma sẹ emwi na ya ima gha gbe ẹdẹ iko re nia, ọ gha lọghọ ne ima sẹtin gha yo iko vbe arriọba gha mu awua ye iwinna ima vbe odaro. Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya rhiegba ye iko na yo. Iko na yo ghaa gbe ima otiti, igbodan rhọkpa i khian sẹtin da ima obọ yi ne ima ghẹ rhie ugamwẹ nọ khẹke Osanobua nẹẹn, uhiẹn vbe arriọba gha mu awua ye iwinna ima.—Iwinna 5:29.

9. De vbene ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn na rẹn ye uhunmwu ya mu ima egbe yotọ khẹ ẹghẹ ukpokpo hẹ?

⁹ Hia ne u rẹn ọnrẹn ye uhunmwu, avbe ako ni ghi yẹẹ ruẹ sẹ vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn. (Mat 13:52) Vbene ẹmwata, u i sẹtin yee emwi hia rre, vbọrhirhighayehẹ, e Jehova gha sẹtin ya orhiọn nọhuanrẹn ru iyobọ nuẹn, ne u mieke na sẹtin yerre, avbe ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne u ka rẹn ye uhunmwu. (Jọn 14:26) Ọtẹn nokpia ọkpa nọ ka gha rre eghan igbedia vbe East Germany keghi kha wẹẹ: “Emwi nọ ru iyobọ mẹ ọre ne I na rẹn ako ọghe Baibol nọ gberra 200 ye uhunmwu. Ne I gha te ya viọ obọ kue akharha gha gbe ọsumẹ sẹ egbe vbe I rre eghan, I na gha ru erria yan avbe ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn na.” Avbe ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn na, ẹre ọ ya ọtẹn na sikẹ e Jehova sayọ, ẹre ọ vbe zẹe ighẹ ọ sẹtin da imudiase ọghẹe yi.

10. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima rẹn ihuan Arriọba ye uhunmwu?

¹⁰ Hia ne u rẹn ihuan Arriọba ye uhunmwu, u ghi vbe gha so iran vbe ẹghẹ hia. Vbe Pọl vbe Sailas rre eghan vbe Filipai, iran kegha so ihuan urhomwẹ ne iran rẹnrẹn ye uhunmwu. (Iwinna 16:25) Erriọ ihuan Arriọba na so wa vbe ya rhie igiọdu ne etẹn na ke Soviet Union viọ gha rrie imu vbe Siberia. Ọtẹn nokhuo Mariya Fedun keghi kha wẹẹ: “Ma kegha so ihuan Arriọba hia ne ima rẹnrẹn ye uhunmwu ni rre ebe ihuan ọghomwa.” Ọtẹn nokhuo na, ye vbe kha wẹẹ, ihuan ne iran ghaa so, ẹre ọ rhie igiọdu ne iran,  ẹre ọ vbe ya iran sikẹ e Jehova sayọ. Ẹi mwẹ orhiọn ma vbe la ruẹ iwu vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya so avbe ihuan Arriọba ni ghi yẹẹ ruẹ sẹ. Ọ ghaa yerriọ, hia ne u rẹn avbe ihuan Arriọba ye uhunmwu nia!—Ya ghee ne ẹkpẹti “ Rhie Udinmwẹ Mẹ.”

11-12. (a) Zẹvbe nọ rre ebe 1 Samuẹl 17:37, 45-47, vbọ ya e Devid gha mwẹ udinmwẹ? (b) De emwi kpataki ne ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Devid?

¹¹ Deghẹ ima ma din, ma i sẹtin werriẹ aro daa ukpokpo. De emwi nọ khẹke ne ima ru, deghẹ ima ma din? Ma ghẹ mianmian wẹẹ, udinmwẹ ma hẹnhẹn egbe yan vbene ọmwa kpọlọ sẹ hẹ, vbene ọ mwẹ ẹtin sẹ hẹ ra vbene ọ fiẹnro sẹ hẹ. Gi ima ziro yan igiemwi ọghe Devid vbe Golaiat. Ovbi amimi ẹre Devid ghaa khin vbe eke ne Golaiat ye. E Devid ma vbe gha mwẹ emwi igbinna rhọkpa, uhiẹn ya sẹ egbe umozo. Ọrheyerriọ, e Devid kegha mwẹ udinmwẹ, ọ na mu uhunmwu daa e Golaiat ne arhuanran.

¹² Vbọ ya e Devid gha mwẹ udinmwẹ vberriọ? Rhunmwuda, ọ ghaa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova rre irẹn iyeke. (Tie 1 Samuẹl 17:37, 45-47.) E Devid ma rhie aro tua vbene Golaiat kpọlọ sẹ hẹ. Emwi nọ rhie aro tua ọre vbene Golaiat tuẹin sẹ hẹ vbe odaro e Jehova. Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha na? Ma gha sẹtin gha mwẹ udinmwẹ deghẹ ima na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova rre ima iyeke kevbe wẹẹ, te eghian ni zẹ ima kpokpo ye tuẹin vbe ehe ne Jehova ne Osa ne Udazi ye. (2 Krọ 20:15; Psm 16:8) Vbọ khian ya ima gha mwẹ udinmwẹ nia, a te miẹn ighẹ ima werriẹ aro daa ukpokpo?

13. De emwi nọ khian ya ima gha mwẹ udinmwẹ sayọ? Rhan otọ re.

¹³ Ma gha sẹtin gha mwẹ udinmwẹ sayọ deghẹ ima rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba Osanobua. Vbọzẹe nọ na yerriọ? Rhunmwuda, te ikporhu ru iyobọ ne ima ya mu ẹtin yan e Jehova, erriọ vbe ya ru iyobọ ne ima ya khọnmiotọ yan ohan ọghe emwa nagbọn. (Itan 29:25) Ọmwa ghaa ku iku isasegbe vbe ẹghẹ hia, inian hia ni rre egbe ẹre ghi do situa. Erriọ ikporhu ọghe ke owa ya sẹ owa, ọghe adesẹ orere kevbe ne ima kpee vbe ehe ne emwa na do ẹki, vbe ya ya ima mwẹ udinmwẹ sayọ. Adeghẹ ima na ya udinmwẹ gha kporhu nia, ma gha vbe sẹtin ya udinmwẹ gha kporhu vbe a gha mu awua ye iwinna ima.—1 Tẹs 2:1, 2.

14-15. Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Nancy Yuen kevbe Valentina Garnovskaya?

¹⁴ Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe etẹn ima nikhuo eva, ni gele rhie udinmwẹ ma. Ọmwa nọ ma tan ẹre Nancy Yuen ghaa khin. Utanmwẹ ọnrẹn kegha re odẹ ibata isẹn kẹkan  (1.5 m). Ọrheyerriọ, ohan ma gha muẹn. * Ọ ma dobọ ikporhu yi vbe ẹghẹ nọ ya gha werriẹ aro daa ukpokpo. Rhunmwuda ọni, arriọba e China na fiẹ fi eghan. Ọ gberra ukpo 20 nọ gbe vbe eghan. Avbe olakpa ni ghaa zọlọ re ọta keghi kha wẹẹ, irẹn “ẹre udu ẹre ghi degbe sẹ” vbe otọ ẹvbo nii hia.

¹⁵ Ọtẹn nokhuo ọvbehe nọ wa vbe rhie udinmwẹ ma ọre Valentina Garnovskaya. Igba eha ẹre ọ yo eghan vbe Russia. A gha ka inu ukpo hia nọ gbe vbe eghan, ọ sẹ odẹ ukpo 21. * Vbe ọ ru? Rhunmwuda, ọ ma kue dobọ ikporhu iyẹn nọ maan na kpee yi. Avbe olakpa ghi bẹghe vbene ọ mwẹ udinmwẹ hẹ, iran na kha wẹẹ, “te ekhọe ọna wa rri.” Vbọzẹe ne etẹn nikhuo eva na, na gha mwẹ udinmwẹ vberriọ? Rhunmwuda, iran ghaa mwẹ iyayi nọ wegbe wẹẹ, e Jehova rre iran iyeke.

16. De emwi nọ khian gele ya ima gha mwẹ udinmwẹ?

¹⁶ Zẹvbe ne ima ka ya unu kaan rẹn sin, ẹi re vbene ima mwẹ ẹtin sẹ hẹ ra vbene ima fiẹnro sẹ hẹ, ẹre ọ khian ya ima gha mwẹ udinmwẹ. Nọghayayerriọ, te ọ khẹke ne ima yayi wẹẹ, e Jehova rre ima iyeke kevbe wẹẹ, irẹn ẹre ọ gbinna ne ima. (Diut 1:29, 30; Zẹk 4:6) Ọni ẹre ọ khian gele ya ima gha mwẹ udinmwẹ.

17-18. Zẹvbe nọ rre ebe Jọn 15:18-21, de vbene Jesu ya ya obọ sekhae ne ima hẹ? Rhan otọ re.

¹⁷ Ọ keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ vbe emwa ghaa rhie ọghọ ne ima. Sokpan, deghẹ emwa i rhie ọghọ ne ima, ọ ma khẹke ne ima gha roro ẹre wẹẹ ima i mwẹ esa ne ima ye. Jesu khare wẹẹ: “Ọ maan ne uwa vbe emwa a gha khuiwu uwa, vbe iran a vbe kan uwa fua, iran na vbe gha zan uwa kha ighẹ emwa dan wa khin rhunmwuda Ovbi Ọmwa.” (Luk 6:22) Vbe Jesu a ya ọna kha?

¹⁸ Ẹi re te Jesu ghaa kha wẹẹ te ukpokpo khian gha sẹ Ivbiotu e Kristi ọyẹnmwẹ. Te Jesu gi ima rẹn wẹẹ, ẹi mwẹ ima ma werriẹ aro daa ukpokpo. Ma i re ọkpa vbe agbọn Esu. Ukpowẹ ọghe Jesu ẹre ima lele vbe emwi hia, ya sẹ egbe ikporhu iyẹn nọ maan nọ kpere. Ọna ẹre ọ si ẹre ne emwa na khuiwu ima. (Tie Jọn  15:18-21.) Emwa ghaa khuiwu ima rhunmwuda ima ru emwi nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, iran ẹre ọ ghi rẹn.

19. Vbe ima khian ya yegbe taa igiemwi ọghe avbe ukọ hẹ?

¹⁹ Ghẹ gi ọmwa ke ọmwa ra emwi ke emwi ya ekhue ra ohan gha mu ruẹ sẹrriọ wẹẹ, u ghi fi iyeke gbe Jehova kevbe eni ẹnrẹn ne u ya waengbe. (Mai 4:5) Deghẹ ọmwa ne ohan mu ẹre u khin, u gha miẹn emwi kpataki ruẹ vbe udinmwẹ ne avbe ukọ rhiema vbe Jerusalẹm vbe Jesu ghi wu nẹ. Iran rẹnrẹn wẹẹ, te avbe ọkaolotu ugamwẹ Ivbi e Ju wa gha khẹko iran. (Iwinna 5:17, 18, 27, 28) Ọrheyerriọ, iran na ye gha kporhu vbe Ọgua Osa vbe ẹdẹgbegbe, iran na vbe gha tama emwa hia wẹẹ, erhuanegbe Jesu ẹre iran khin. (Iwinna 5:42) Iran ma gi ohan mu iran hiehie. Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ udinmwẹ deghẹ ima na gi emwa gha rẹn wẹẹ Osẹe Jehova ma khin vbe isiwinna, vbe owebe kevbe ẹdogbo ne ima ye.—Iwinna 4:29; Rom 1:16.

20. Vbọ ya avbe ukọ gha sọyẹnmwẹ agharhemiẹn wẹẹ emwa ghaa khẹko iran?

²⁰ Vbọ ya avbe ukọ gha sọyẹnmwẹ? “Ẹko iran keghi vuọn ne oghọghọ wẹẹ Osanobua vbe ka iran ye emwa ni sẹe ni gha rri oya efaa ba ẹmwẹ eni Jesu.” (Luk 6:23; Iwinna 5:41) Ukọ e Pita keghi kha wẹẹ: “Adeghẹ uwa zinegbe oya ne uwa re, vbe uwa ma ba emwi rhọkpa ku ru, Osanobua gha fiangbe uwa yọ.” (1 Pit 2:19-21; 3:14) Ma gha gele rẹn wẹẹ emwi ne ima ru ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, ma i khian sẹ e Jehova rae, ọ gha khọnrẹn wẹẹ emwa khẹko ima.

21-22. (a) De vbene uwẹ khian ya mu egbe yotọ khẹ ẹghẹ ukpokpo hẹ? (b) Vbe ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

²¹ Ma ma rẹn ẹghẹ ne ima khian ya werriẹ aro daa ukpokpo ra ẹghẹ ne arriọba khian ya mu awua ye iwinna ima. Vbọrhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ ma gha sẹtin zinegbe ukpokpo deghẹ ima na sikẹ e Jehova sayọ, deghẹ ima na gha mwẹ udinmwẹ kevbe deghẹ ima ma gi ohan emwa nagbọn gha mu ima, ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran khẹko ima. Ma gha mu egbe yotọ nia, ma gha sẹtin mudia gbain vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne edanmwẹ ya rhiegbe ma vbe arrọọ ọghe ima.

²² Deghẹ arriọba na mu awua ye iwinna ima ghi vbo? Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha ziro yan ilele ni rre Baibol ni gha ru iyobọ ne ima ya gha ga e Jehova uhiẹn vbe arriọba gha mu awua ye iwinna ima.