1. De ẹkpotọ ne Jehova kie ne ima?

E JEHOVA keghi kie ẹkpotọ ne ima, ne ima gha zẹ ne egbe ima. Ọ keghi ru iyobọ ne ima ya gha ru atamuolọyan nọ maan kevbe ne ima sẹtin musọe vbe atamuolọyan ne ima rhirhi ru, nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. (Psm 119:173) Ma ghaa ya avbe ilele ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn ru emwi vbe ẹghẹ hia, ma gha sẹtin gha ru atamuolọyan nọ maan.—Hib 5:14.

2. De isievẹn ne ima gha sẹtin werriẹ aro daa vbe ima gha ghi ru atamuolọyan nẹ?

² Ugbẹnso, ma gha ru atamuolọyan nọ maan nẹ, ọ ghi gha lọghọ ne ima sẹtin rhie owẹ lele atamuolọyan nii. Gia ghee igiemwi eso: Ọtẹn nokpia ọkpa keghi kha wẹẹ te irẹn khian wa tie Baibol ke omuhẹn ya sẹ ufomwẹ. Ọ na wa gha hia vbe ọ da suẹn ọnrẹn, sokpan vbene ẹghẹ ya khian, ọ na dobọ yi. Ọtẹn nokhuo ọkpa keghi kha wẹẹ, te irẹn khian suẹn iwinna arọndẹ, sokpan ọ na gha la ẹdẹ yọ. Ediọn ni rre iko ọkpa keghi kha wẹẹ, te iran khian rhiegbe ye otuẹ na mu gie etẹn ni rre uwu iko sayọ, sokpan uki nibun na do gberra, iran ma ye sẹtin zẹ emwi ru. Agharhemiẹn wẹẹ igiemwi eha na lughaẹn ne egbe, isievẹn ọkpa ẹre iran werriẹ aro daa. Ọni nọ wẹẹ, iran te ru atamuolọyan, sokpan iran ma sẹtin musọe vbe atamuolọyan ne iran ru. Isievẹn vbenian ẹre etẹn ni ghaa rre Kọrinti vbe orre nokaro wa vbe werriẹ aro daa. Gia ghee emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe okha ọghe iran.

3. De atamuolọyan ne etẹn ni ghaa rre Kọrinti te ru? Sokpan vbọ ghi sunu?

³ Vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 55 C.E., etẹn ni ghaa rre Kọrinti keghi ru atamuolọyan ne kpataki. Iran keghi họn wẹẹ, etẹn ni rre Jerusalẹm kevbe Judia wa rre ivbabọ, kevbe wẹẹ iko ọvbehe vbe zẹ igho ne iran ya ru iyobọ ne iran. Ẹmwẹ etẹn na kegha da etẹn ni rre Kọrinti, rhunmwuda ọni, iran keghi kha wẹẹ iran gha ru iyobọ igho  ne iran, iran na vbe nọ ukọ e Pọl odẹ ne iran khian ya ru ọna. Ukọ e Pọl keghi rhie adia nọ khẹke ne iran, ọ na wẹẹ ne Taitọs koko igho na vbe obọ etẹn. (1 Kọr 16:1; 2 Kọr 8:6) Uki eso ghi gberra, e Pọl keghi họn wẹẹ, etẹn ni rre Kọrinti ma zẹ igho nii. Rhunmwuda ọni, igho ọghe iran i khian ghi deba igho ne iko ọvbehe zẹ, na khian mu gie etẹn ni rre Jerusalẹm.—2 Kọr 9:4, 5.

4. Zẹvbe nọ rre ebe 2 Kọrinti 8:7, 10, 11, de igiọdu ne Pọl rhie ne etẹn ni ghaa rre Kọrinti?

⁴ Atamuolọyan nọ maan ẹre etẹn ni ghaa rre Kọrinti te ru, ọni ẹre ọ zẹe ne Pọl na tian iran ye amuẹtinyan ọghe iran kevbe ekhọe na ya zẹ emwi obọ ne iran mwẹ. Sokpan ọ keghi rhie igiọdu ne iran, ne iran ru ẹre fo ighẹ emwi ne iran suẹn rẹn. (Tie 2 Kọrinti 8:7, 10, 11.) Okha na maa ima re wẹẹ, ẹi khuẹrhẹ na sẹtin zẹ emwi ru vbe a gha ru atamuolọyan nọ maan nẹ.

5. De inọta ne ima khian ziro yan?

⁵ Ugbẹnso, ọ sẹtin gha lọghọ ne ima zẹ emwi ru, vbe ima gha ru atamuolọyan nọ maan nẹ, zẹvbe nọ ghaa ye ne etẹn ni ghaa rre Kọrinti. Vbọzẹe? Zẹvbe emwa ni ma gba, ma gha ta mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, ma khian ru emwi, ma sẹtin do gha la ẹdẹ yọ. Ugbẹnso, evba ma roro a ma kọ sẹtin vbe sunu, nọ gha yae lọghọ ne ima sẹtin ru emwi ne ima wẹẹ ima gha ru. (Asan 9:11; Rom 7:18) De vbene ima khian ya mu ukpa mu uwerhẹn ghee atamuolọyan ne ima ru, ne ima mieke na rẹn deghẹ ima gha ru afiwerriẹ eso yọ? De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin ru ẹre fo ighẹ emwi ne ima suẹn rẹn?

6. De emwi nọ gha sẹtin ya ima fi atamuolọyan ne ima ru werriẹ?

⁶ Atamuolọyan eso rrọọ nọ ma khẹke ne ima fi werriẹ vbe ima gha ru ẹre nẹ. Vbe igiemwi, ọ ma khẹke ne ima fi ẹre werriẹ ighẹ atamuolọyan ne ima ru, vbe ẹdẹ ne ima ya egbe fiohan ne Jehova kevbe ẹdẹ ne ima ru orọnmwẹ. (Mat 16:24; 19:6) Sokpan atamuolọyan eso rrọọ ne ima gha sẹtin fi werriẹ. Vbọzẹe? Rhunmwuda emwi eso sẹtin fi werriẹ vbe arrọọ ọghe ima, nẹi khian ya ima sẹtin ru emwi ne ima te wẹẹ ima gha ru. De emwi eso nọ gha ru iyobọ ne ima ya ru atamuolọyan nọ maan?

7. Vbọ khẹke ne ima rinmwian e Jehova re vbe erhunmwu? Vbọzẹe?

⁷ Na erhunmwu ne Osanobua rhie ẹwaẹn nuẹn. Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova keghi dia e Jems ya gbẹn wẹẹ: “Deghẹ a miẹn ne ẹi mwẹ ẹwaẹn vbuwe uwa, wẹẹ ne ọ na erhunmwu ghe Osanobua, ne ọ gha rhie ẹre nẹẹn, rhunmwuda, ọwọrhọwọrhọ ẹre Osanobua viọ emwi ne emwa hia.” (Jems 1:5) Ai miẹn ọmwa ne “ẹwaẹn” wa gba na fo, rhunmwuda ne ima na re emwa ni ma gba. Rhunmwuda ọni, u ke ru atamuolọyan rhọkpa, rinmwian e Jehova nọ rhie ẹwaẹn nuẹn. Ẹi mwẹ e Jehova ma ru iyobọ nuẹn ya ru atamuolọyan nọ maan.

8. De ezanzan eso nọ khẹke na ru, a ke ru atamuolọyan rhọkpa?

⁸ Kakabọ ru ezanzan. U ke ru atamuolọyan rhọkpa, u ghi ka tie Evbagbẹn Nọhuanrẹn kevbe ebe ughughan ne otu ọghe Jehova kpemehe ẹre, u sẹtin vbe gu emwa eso ne u gba ẹko ẹre guan vbekpa re. (Itan 20:18) U ghaa zẹ ọre vbe iro wẹẹ u khian fi iwinna ruẹ werriẹ, ra u khian kpa gha rrie ẹdogbo ọvbehe, ọ khẹke ne u ka ru ezanzan vbenian. Erriọ vbe khẹke ne u ru ezanzan, deghẹ u hoo ne u rẹn eke nọ khẹke ne u yo owebe sẹ, ne u mieke na sẹtin gha gbaroghe egbuẹ zẹvbe ne u ya ru iwinna e Jehova.

9. De ere ne ima gha miẹn deghẹ ima ma mu egbe ima rẹrẹ vbe ima ghaa ru atamuolọyan?

⁹ Zanzan ekhọe ruẹ ghee, ne u mieke na rẹn evbọzẹe ne u khian na ru atamuolọyan nọ rhirhi gha khin. E Jehova keghi ghee ekhọe. (Itan 16:2) Irẹn hoo ne ima gha ta ẹmwata vbe emwi hia. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima mu egbe ima ra emwa ọvbehe rẹrẹ vbe ima ghaa ru atamuolọyan rhọkpa. Rhunmwuda deghẹ ima na gha ru vberriọ, ọ ghi do gha lọghọ ne ima ya rhie owẹ lele atamuolọyan ne ima ru. Gia kha wẹẹ, ọtẹn nokpia ọkpa suẹn iwinna arọndẹ. Sokpan vbene ẹghẹ ya khian, ọ ma ghi sẹtin gha rhie ughaẹdẹ nọ  khẹke ladian, ọ ma ghi vbe gha sọyẹnmwẹ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Ẹghẹ nọ na da suẹn iwinna arọndẹ, ọ sẹtin gha kha wẹẹ ahoẹmwọmwa ne irẹn mwẹ ne Jehova, ẹre ọ si ẹre ne irẹn na suẹn iwinna arọndẹ. Sokpan a sẹtin miẹn wẹẹ, rhunmwuda evbibiẹ ọre ra emwa ọvbehe nọ rhie ọghọ na, ẹre ọ yae suẹn iwinna arọndẹ.

10. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe arrọọ ọghe ima?

¹⁰ Gia guan kaan orhunmwu ọkpa nọ te ka si esiga. Ọ ghi suẹn gha ruẹ e Baibol nẹ, ọ na wẹẹ irẹn khian dobọ esiga na si yi. Vbe ọwara uzọla eva, ọ ma si esiga, sokpan ọ ma ghi gi ẹre ya zin. Ọ na vbe dọlegbe suẹn gha si esiga. Sokpan, vbene ẹghẹ ya khian, ọ na do sẹtin ban esiga na si! Rhunmwuda nọ na hoẹmwẹ e Jehova kevbe nọ na hoo nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn, ẹre ọ zẹe ighẹ ọ sẹtin ban uyinmwẹ dan na.—Kọl 1:10; 3:23.

11. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima fian okhuo ne egbe ima?

¹¹ Fian okhuo ne egbuẹ. U ghaa mwẹ okhuo eso ne u fian ne egbuẹ, u ghi gha hoo ne u musọe. Vbe igiemwi, u sẹtin kha wẹẹ, te u khian gha tie Baibol vbe ẹdẹgbegbe. Sokpan deghẹ u ma mwamwa ẹghẹ yọ ne u khian ya gha tie Baibol kevbe dọmwadẹ ako ọghe Baibol ne u khian gha tie vbe ẹdẹgbegbe, ọ sẹtin do gha lọghọ ruẹ. * Ediọn sẹtin vbe kha wẹẹ, te iran khian wa rhiegbe ye otuẹ na mu gie etẹn vbuwe iko sayọ, sokpan a sẹtin miẹn wẹẹ, iran ma he zẹ emwi ru vbene iran te ya mwamwaẹn. De emwi nọ khian ru iyobọ ne ediọn vbenian? Ọ khẹke ne iran nọ egbe iran wẹẹ: “Ma gbẹnnẹ eni ọghe etẹn eso ni rre uwu iko yotọ, nọ khẹke ne ima mu otuẹ gie ra? Ma vbe mwamwa ẹghẹ yọ ne ima khian ya mu otuẹ gie iran ra?”

12. De afiwerriẹ eso ne ima gha sẹtin ru? Vbọzẹe?

¹² Ghẹ ru atamuolọyan ne u rẹnrẹn wẹẹ u i khian sẹtin mu sẹ. Ugbẹnso, ma ghi gha hoo ne ima ru emwi eso, sokpan ọ sẹtin gha lọghọ rhunmwuda wẹẹ, ma i miẹn ẹghẹ, ẹrhiọn kevbe igho ne ima khian ya ru vberriọ. Rhunmwuda ọni, ghẹ ru atamuolọyan ne u rẹnrẹn wẹẹ u i khian sẹtin mu sẹ. Adeghẹ ọ kẹ ruẹ ya ru atamuolọyan eso nẹ, u na do bẹghe ẹre wẹẹ, u i khian sẹtin muẹn sẹ, awua i rrọọ deghẹ u na ru afiwerriẹ nọ khẹke yọ. (Asan 3:6) Sokpan deghẹ a na miẹn wẹẹ, u mu ukpa mu uwerhẹn ghee atamuolọyan ne u ru, u na vbe bẹghe ẹre wẹẹ u gha sẹtin muẹn sẹ, de emwi nọ khian ru iyobọ nuẹn? Gia ziro yan emwi isẹn nọ gha sẹtin ru iyobọ nuẹn.

13. Vbọ khẹke ne u ru, ne u mieke na gha mwẹ ẹrhiọn ne u khian ya mu atamuolọyan ne u ru sẹ?

¹³ Na erhunmwu ne Osanobua rhie ẹtin nuẹn ya zẹ emwi ru. Osanobua gha sẹtin rhie ẹtin nuẹn ne u ya mu atamuolọyan ne u ru sẹ. (Fil 2:13) Rinmwiaẹn nọ rhie orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe nuẹn. Ghẹ gi egbe erhunmwu ne a na wọọ ruẹ, ọ gha khọn rẹn wẹẹ, u roro ẹre wẹẹ, Osanobua ma he họn erhunmwu ruẹ. Jesu khare wẹẹ: ‘Ye gha nọ, ọ gha sẹ ruẹ obọ.’—Luk 11:9, 13.

14. De vbene ilele nọ rre ebe Itan 21:5 khian ya ru iyobọ nuẹn hẹ ya mu atamuolọyan ne u ru sẹ?

¹⁴ Ru emwamwa nọ khẹke. (Tie Itan 21:5.) U ghaa hoo ne u musọe vbe emwi ne u rhirhi gha ru, te ọ khẹke ne u ru emwamwa. Ẹi re na wa ru emwamwa ọkpa, te ọ khẹke ne u vbe zẹ emwi ru. U gha ru atamuolọyan nọ rhirhi gha khin, u ghi fẹko gbẹnnẹ ọnrẹn ladian emwi eso nọ gha ru iyobọ nuẹn ya muẹn sẹ. Ọ gha re emwi nọ wegbe ra nọ lọghọ ẹre u khian ru, u ghi fẹko gha ru ẹre kherhe kherhe, u ke rẹn emwi nọ sunu, u ru ẹre fo nẹ. E Pọl keghi rhie igiọdu ne etẹn ni ghaa rre Kọrinti, ne iran gha zẹ igho kọ “vbe ikpẹdẹ ne okaro ọghe uzọla hia,” ẹi re ne iran gha khẹ ne irẹn ka rre nẹ, iran ke do zẹ igho nii vbe uhukpa. (1 Kọr 16:2) Erriọ vbe ye, u gha fẹko gha ru okhuo ne u fian ne egbuẹ kherhe kherhe, ẹi ghi lọghọ ruẹ gbe.

15. U gha ru emwamwa nẹ, vbọ khẹke ne u ru?

¹⁵ Adeghẹ u na gbẹnnẹ emwamwa ruẹ yotọ, ọ gha ru iyobọ nuẹn ya zẹ emwi ru. (1 Kọr 14:40)  Vbe igiemwi, otu rhie igiọdu ne ediọn, ne iran zẹ ọkpa vbuwe iran nọ khian gha gbẹnnẹ atamuolọyan ne iran rhirhi ru yotọ, ọ ghi vbe gbẹnnẹ eni ediọn na wẹẹ nọ rhie owẹ lele atamuolọyan na kevbe ẹghẹ ne iran khian ya ru ẹre. Ediọn ghaa ru vberriọ, ẹi ghi lọghọ ne iran ya mu atamuolọyan ne iran ru sẹ. (1 Kọr 9:26) U sẹtin vbe lele obẹlẹ na, vbe u ghaa khian ru atamuolọyan ọghe obọ ruẹ. Vbe igiemwi, ẹdẹ gha gbe, u sẹtin gbẹnnẹ emwi ne u khian ru vbe ẹdẹrriọ yotọ, u ghi gbẹnnẹ ọnrẹn ọkade ọkade vbene u khian ya ru ẹre. Ọna gha ru iyobọ nuẹn ya ru ẹre fo ighẹ emwi ne u suẹn rẹn, ẹi khian ghi vbe gbe ruẹ ẹghẹ gbe.

16. Adeghẹ u hoo ne u musọe vbe atamuolọyan ne u ru, vbọ khẹke ne u ru? De vbene ebe Rom 12:11 ya dekaan ọna hẹ?

¹⁶ Zẹ emwi ru. Adeghẹ u hoo ne u musọe vbe atamuolọyan ne u ru, ghẹ tota viọ obọ kue akharha, te ọ khẹke ne u loo ẹrhiọn yọ. (Tie Rom 12:11.) E Pọl keghi tama e Timoti, nọ “kakabọ rhie ẹghẹ, [nọ] mu egbe ye ẹmwẹ . . . emwi ne a ma emwa ẹre.” Ibude na gha vbe ru iyobọ ne ima ya musọe, vbe okhuo ne ima fian ne egbe ima vbe odẹ ọghe orhiọn.—1 Tim 4:13, 16.

17. De vbene ẹmwẹ nọ rre ebe Ẹfisọs 5:15, 16 khian ya ru iyobọ ne ima hẹ, vbe ima ghaa mwẹ emwi ne kpataki ne ima khian ru?

¹⁷ Gha loo ẹghẹ ruẹ ẹse. (Tie Ẹfisọs 5:15, 16.) U gha ru atamuolọyan rhọkpa, u ghi mwamwa ẹghẹ yọ ne u khian ya muẹn sẹ, u ghi vbe hia ne u rhie owẹ lele emwamwa vberriọ. Ghẹ gha la ẹdẹ yọ, ne u gha khẹ ẹghẹ ne emwi hia khian ya gha maan, u ke zẹ emwi ru. (Asan 11:4) Ghẹ gha loo ẹghẹ ye emwi nọ ma khian rẹn, ne u mieke na miẹn ẹghẹ ya ru emwi ni ru ekpataki sẹ. (Fil 1:10) U ghaa mwẹ emwi kpataki ne u hoo ne u ru, u ghi hia ne u ru ẹre vbe ẹghẹ ne emwa ọvbehe i khian ya rhie ruẹ ekhọe hin emwi ne u ru rre. U ghi gi emwa rẹn wẹẹ, u mwẹ emwi ne kpataki ne u khian ru, ne iran ghẹ rhie ruẹ ekhọe hin vbọ rre. U sẹtin dọ efoni ruẹ yọ; ẹi re ẹghẹ nii ẹre u khian vbe ya gha tie e-mail ruẹ, ra ne u gha rre ehe ne a na zẹ ọse vbe intanẹt. *

18-19. De emwi nọ khian ru iyobọ nuẹn ya musọe vbe atamuolọyan ne u ru, ọ gha khọn rẹn wẹẹ u werriẹ aro daa isievẹn eso?

¹⁸ Rhie aro tua ere ne u khian miẹn vbọ. A gha sẹtin ya ọmwa nọ ru atamuolọyan gie ọmwa nọ mwẹ ehe nọ rrie. Ọmwa vberriọ ghaa hoo nọ sẹ eke nọ rrie, ẹi khian gi edogbandogban nọ khian miẹn vbe odẹ mu idobo ye ọre egbe. Adeghẹ emwi na de gbe odẹ nọ te la khian, ọ ghi gualọ odẹ ọvbehe la. Erriọ vbe ye, adeghẹ ima na gha muẹn roro, ere ne ima khian miẹn vbe atamuolọyan ne ima ru, ma i khian gi egbe wọọ ima, deghẹ ima na werriẹ aro daa isievẹn eso.—Gal 6:9.

¹⁹ Na sẹtin ru atamuolọyan nọ maan, kevbe na rhie owẹ lelẹe i re emwi nọ khuẹrhẹ. Sokpan, e Jehova gha rhie ẹwaẹn kevbe ẹtin nuẹn, ne u mieke na sẹtin ru ẹre fo ighẹ emwi ne u suẹn rẹn.