1-2. Zẹvbe nọ rre ebe 1 Pita 4:7, 8, vbọ khian ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe avbe ọlọghọmwa ni wegbe?

VBENE ima ya sikẹ ufomwẹ ọghe agbọn na, erriọ ẹre ima khian ya gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa ni wegbe. (2 Tim 3:1) Vbe igiemwi, ọ mwẹ ẹvbo ọkpa vbe otọ Africa ne okhọn ghaa ye, rhunmwuda emwamwa otu azẹ ni rre ẹvbo nii. Ọwara uki ehan ẹre etẹn ima wa ya gha rhie uhunmwu lẹre khian, rhunmwuda olighi nọ ghaa rre ẹvbo nii. De emwi nọ ghi ru iyobọ ne etẹn na, ne iran ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa nọ wegbe na? Owa etẹn ni rre ako ọvbehe ne okhọn i ye, ẹre etẹn ima eso ghi ya dia. Ọtẹn nokpia ọkpa keghi kha wẹẹ: “Ẹghẹ nii, ẹre I ya gele rẹn wẹẹ, avbe ọse wa mwẹ iyobọ ne iran ye. Te ima wa gha rhie igiọdu ne egbe.”

² Orueghe nọkhua gha suẹn nẹ, ẹre ima khian na gele rẹn wẹẹ, avbe ọse ni maan wa mwẹ iyobọ ne iran ye. (Arhie 7:14) Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima gu etẹn gha mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan nia. (Tie 1 Pita 4:7, 8.) Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe okha ọghe Jerimaia. Avbe ọsie Jerimaia, ẹre ọ ru iyobọ nẹẹn ya miẹn uhunmwu, a te miẹn wẹẹ Osanobua guọghọ e Jerusalẹm rua. * De vbene ima khian ya sẹtin ya egbe tae Jerimaia hẹ?

3. (a) De emwi nọ gha te ya e Jerimaia gha zẹ egbe ẹre hin usun rre? (b) De emwi ne Jerimaia tama ọgbenbe ọghẹe ighe Barọk? Vbọ ghi kẹrikian?

³ Ọwara ukpo 40 ẹre Jerimaia ya gha rre uwu ẹbu emwa isọtẹ. Eso vbuwe emwa isọtẹ na kegha re emwa ni ke Anatọt ne ẹvbo ẹre rre. (Jer 11:21; 12:6) Vbọrhirhighayehẹ, e Jerimaia ma zẹ egbe ẹre hin usun rre. Irẹn keghi tama e Barọk nọ ghaa re ọgbenbe  ọghẹe vbene emwi ye irẹn hẹ. Te ọ vbe yevbe na miẹn wẹẹ, te irẹn tobọre vbe tama ima emwi ne irẹn werriẹ aro daa, rhunmwuda a gbẹnnẹ ẹmwẹ nọ tae yotọ. (Jer 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Ne Jerimaia na gha tama e Barọk emwi ne irẹn werriẹ aro daa, ne Barọk na vbe gha gbẹnnẹ ọnrẹn yotọ, ẹi mwẹ ọna ma ya asikẹgbe ne iran mwẹ wegbe sayọ. Ẹi mwẹ ọna ma vbe ya iran gha rhie ọghọ ne egbe sayọ.—Jer 20:1, 2; 26:7-11.

4. De iwinna ne Jehova waa e Jerimaia re? De vbene iwinna na ya ya asikẹgbe ne Jerimaia vbe Barọk mwẹ wegbe sayọ hẹ?

⁴ Ọwara ukpo nibun ẹre Jerimaia ya gha ya udinmwẹ ya obọ sekhae ne Ivbi Izrẹl vbekpae ọfuan nọ khian rhuan e Jerusalẹm. (Jer 25:3) E Jehova keghi vbe tama e Jerimaia nọ gbẹnnẹ ẹmwẹ ayobọsekhae na, ye ebe na kiri, ne Ivbi Izrẹl mieke na roro iro fi uyinmwẹ werriẹ. (Jer 36:1-4) E Jerimaia vbe Barọk ẹre ọ koko ru iwinna na vbe ọwara uki nibun. Zẹvbe ne iran ya ru iwinna na, ẹi mwẹ iran ma gha rhie igiọdu ne egbe, ẹi mwẹ ọna ma vbe ya asikẹgbe ne iran mwẹ kevbe amuẹtinyan ọghe iran wegbe sayọ.

5. De vbene Barọk ya rhiẹre ma wẹẹ, ọse nọ maan ẹre irẹn khin?

⁵ Iran ghi gbẹn ebe na kiri nii fo nẹ, e Jerimaia keghi wẹẹ ne ọsie ọre ighe Barọk ya tama emwa vbekpae igiuhunmwu nọ rre uwu ẹre. (Jer 36:5, 6) E Barọk keghi ya udinmwẹ ru iwinna nọ wegbe na. Ọ na gha rrie uwu Ọgua Osa ya gha tama emwa vbekpae igiuhunmwu na. Ẹi mwẹ ọna ma ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jerimaia. (Jer 36:8-10) Avbe okoro ọghe Juda ghi họn ẹmwẹ na, iran na wẹẹ ne Barọk tie ẹmwẹ nọ rre ebe na kiri nii ma iran! (Jer 36:14, 15) Avbe okoro nii na ya tama Ọba e Jehoiakim emwi ne Jerimaia khare. Rhunmwuda ne iran ma na hoo ne ẹbe rhuan e Barọk, iran keghi tama rẹn wẹẹ: “Wẹ vbe Jerimaia hẹko ya lẹre, wa ghẹ gie ọmwa rhọkpa rẹn ehe ne uwa ye.” (Jer 36:16-19) Ẹwaẹn wa gha rre ẹmwẹ ne iran tae na!

6. De emwi ne Jerimaia vbe Barọk ru vbe ẹghẹ ne iran ya werriẹ aro daa ukpokpo?

 ⁶ Ọba e Jehoiakim ghi họn ẹmwẹ ne Jerimaia tae, ohu keghi muẹn sẹrriọ wẹẹ, ọ na wẹẹ ne iran giẹn ebe na kiri nii, ọ na vbe wẹẹ ne iran ya mu e Jerimaia kevbe Barọk khui. Sokpan, e Jerimaia ma gi ohan muẹn. Vbe ọ ghi ru? Ọ na dọlegbe mu ebe na kiri ọvbehe ne Barọk, ọ na wẹẹ nọ “gbẹnnẹ emwi hia ne ọ ka gha rre nọkpa yọ.”—Jer 36:26-28, 32.

7. De emwi ne ima yayi wẹẹ ọ kẹrikian, zẹvbe ne Jerimaia vbe Barọk ya gha winna kugbe?

⁷ Avbe ọse ni koko rri oya kugbe ẹre ọ mobọ sikẹ egbe sẹ. Rhunmwuda ọni, ọ gha gia na kha wẹẹ, zẹvbe ne Jerimaia vbe Barọk ya dọlegbe gbẹn ebe na kiri nii, iran eva na do rẹn egbe sayọ, ọna keghi vbe ya iran sikẹ egbe sayọ. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe igiemwi esi ọghe ikpia eva na?

8. De emwi eso nọ gha sẹtin ya ima kha wẹẹ ima i khian gu ọmwa rhọkpa ru ọse? Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne egbe wọọ ima?

⁸ Adeghẹ ọmwa na ka ru emwi nọ sọnnọ ima vbe ẹghẹ nọ gberra, ọ sẹtin do gha lọghọ ne ima ya gha fannọ otọ ẹko ma emwa ọvbehe. (Itan 18:19, 24) Ma sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, ẹghẹ i rrọọ ne ima khian ya gu emwa ọvbehe ru ọse. Vbọrhirhighayehẹ, ọ ma khẹke ne ima gi egbe wọọ ima. Ma ghaa hoo ne etẹn ima ru iyobọ ne ima vbe ima ghaa rre uwu ibavbaro, ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya gu iran ru ọse. Odẹ ọkpa ne ima khian ya ru ọna, ọre ne ima gha fannọ otọ ẹko ima ma etẹn, ma ghi gi iran rẹn vbene emwi ye ima hẹ.—1 Pit 1:22.

9. (a) De vbene Jesu ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn gba ẹko avbe ọsiọre? (b) U ghaa gu avbe ọse ruẹ ziro, de vbene asikẹgbe ọghe uwa khian ghi gha ye hẹ? Ru igiemwi yọ.

⁹ Ẹghẹ hia ẹre Jesu wa ya gha gu avbe ọsie ọre guan, nọ rhiema wẹẹ ọ gba ẹko iran. (Jọn 15:15) Ma gha sẹtin ya egbe tae Jesu, deghẹ ima na gha tama avbe ọse ima emwi eso nọ sẹ ima ọyẹnmwẹ, emwi eso nọ kpokpo ima vbe orhiọn kevbe emwi eso nọ ya ohu mu ima. Gha danmwehọ vbe ọmwa ghaa gu ruẹ guan, u gha ru vberriọ, u sẹtin do bẹghe ẹre wẹẹ, ọmwa nii vbe mwẹ iziro eso ra evbakọnrẹn eso nọ gua ọghuẹ ro. Gi ima ziro yan igiemwi ọghe Cindy, nọ rre ukpo 29. Irẹn ghaa mwẹ ọse ọkpa nọ re arọndẹ, na tie ẹre Marie-Louise nọ rre ukpo 67. Owiẹ owiẹ vbe ẹdẹ Tọsde ẹre Cindy vbe Marie-Louise ya gha winna kugbe vbe ikporhu. Iran ghaa rre ikporhu, iran eva ghi fẹko gha ziro, ai miẹn ẹmwẹ ne iran i tama egbe. E Cindy keghi kha wẹẹ, “Mẹ vbe avbe ọse mwẹ wa mobọ ziro kugbe. Ọna keghi ya mwẹ rẹn iran sayọ.” Avbe ọse ghaa gu egbe guan vbe ẹghẹ hia, asikẹgbe ne iran mwẹ ghi do ye khuankhuankhuan. Deghẹ u na gha gu avbe ọse ruẹ ziro vbe ẹghẹ hia vbene  Cindy ru ẹre, asikẹgbe ne u gu iran mwẹ ghi do gha wegbe sayọ.—Itan 27:9.

10. Zẹvbe nọ rre ebe Itan 27:17, de ere ne ima gha miẹn, deghẹ ima na gha gu etẹn ne ima gba ga winna kugbe?

¹⁰ Zẹvbe nọ ghaa ye ne Jerimaia vbe Barọk, ma ghaa gu etẹn ne ima gba ga winna kugbe, ma ghi do bẹghe avbe akpa ni maan ne iran mwẹ, ọna ghi ya ima sikẹ iran sayọ, ma ghi vbe gha ya egbe taa iran. (Tie Itan 27:17.) Vbe igiemwi, ma gha gu ọse ima winna vbe ikporhu, ma na bẹghe vbene ọ ya ya udinmwẹ tama emwa vbekpae Jehova kevbe emwamwa ọghẹe, ẹmwẹ ọse ima nii ghi gha yẹẹ ima, ma ghi do sikẹ ọre sayọ.

11-12. De igiemwi nọ rhiẹre ma wẹẹ, etẹn ghaa koko winna vbe ikporhu, iran ghi do sikẹ egbe sayọ?

¹¹ Gia ziro yan emwi ẹwaẹn eva nọ rhiẹre ma wẹẹ, etẹn ghaa winna kugbe vbe ikporhu, iran ghi do sikẹ egbe sayọ. Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Adeline nọ rre ukpo 23. Ọtẹn nokhuo na keghi tama ọsie ọre ighẹ Candice ne iran koko ya kporhu vbe ẹdogbo ne etẹn i mobọ kporhu sẹ. Adeline keghi kha wẹẹ, “Te ima wa gha hoo ne ima gha mwẹ izọghae sayọ vbe iwinna ikporhu, ne ima mieke na sẹtin rhie ugamwẹ nọ maan sẹ ne Jehova.” De ere ne iran ghi lae miẹn? Adeline keghi ye kha wẹẹ, “Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya ke ikporhu sẹ owa, ma ghi gha tama egbe emwi ne ima miẹn vbe ikporhu, emwi eso nọ rhie igiọdu ne ima, kevbe emwi eso ni rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova ẹre ọ dia ima vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Ọna keghi ya imẹ vbe Candice rẹn egbe sayọ.”

¹² Ọ mwẹ etẹn nikhuo eva ni ke France rre. Eni iran ọre Laïla kevbe Marianne. Iran eva keghi mu okhian gha rrie ẹvbo na tie ẹre Bangui, vbe Central African Republic, iran na ya kporhu vbe ọwara uzọla isẹn. Emwa wa kakabọ bun vbe ẹvbo nii. E Laïla keghi kha wẹẹ: “Mẹ vbe Marianne wa werriẹ aro daa isievẹn eso vbe evba, sokpan, rhunmwuda ne ima na ya ekhọe hia hoẹmwẹ egbe, kevbe ne ima ma na gha mu emwi lẹre ne egbe, mẹ vbe ọre na do sikẹ egbe sayọ. I ghi bẹghe vbene Marianne ya ru afiwerriẹ eso nọ mieke na gua ẹdogbo nii ro, odẹ nọ ya gha rhie ahoẹmwọmwa ma emwa ni rre ẹvbo nii, kevbe vbene ọ ya gha mwẹ izọghae vbe ikporhu, I na  wa do hoẹmwẹ ọnrẹn sayọ.” Ọna ma rhiema wẹẹ, wẹ vbe etẹn eso ma na ghi gha rrie ẹvbo ọvbehe nẹ, u i khian ghi sẹtin gha mwẹ egbe ọse vbenian. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya gu ọtẹn nokpia ra ọtẹn nokhuo winna vbe ikporhu, ẹkpotọ ghi kie nuẹn ya rẹn ọnrẹn sayọ, u ghi vbe do sikẹ ọre sayọ.

13. De isievẹn ne ima gha sẹtin werriẹ aro daa vbe ima ghaa gu avbe ọse ima muobọ vbe ẹghẹ hia?

¹³ Ma ghaa gu avbe ọse ima muobọ vbe ẹghẹ hia, ma ghi do rẹn akpa esi ne iran mwẹ kevbe eke ne iran na vburriẹ. Vbọ khian ru iyobọ ne ima, ne ima ye gha gu avbe ọse ima muobọ, agharhemiẹn wẹẹ iran ru emwi nọ sọnnọ ima vbe ugbẹnso? Gia werriegbe ziro yan igiemwi ọghe Jerimaia. Vbọ ru iyobọ nẹẹn ya gha rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe avbe ọsie ọre, nọ gha te ya gha rhie aro tua abakuru ọghe iran?

14. De emwi ne Jerimaia ruẹre vbekpae Jehova? De vbene ọna ya ru iyobọ nẹẹn hẹ?

¹⁴ E Jerimaia ẹre ọ gbẹn ebe Jerimaia, ọ khọ wẹẹ, irẹn ẹre ọ vbe gbẹn ebe Ọba nokaro kevbe nogieva. Zẹvbe ne ọ ya gha gbẹnnẹ avbe ebe na, ẹi mwẹ ọ ma bẹghe odẹ ne Jehova ya mwẹ itohan ghee emwa nagbọn, ni re emwa ni ma gba. Vbe igiemwi, e Jerimaia rẹnrẹn wẹẹ, vbe Ọba Ehab ghi roro iro fi uyinmwẹ werriẹ vbe orukhọ ọghẹe, e Jehova na yabọ ọre, ọ na gi Ehab wu nẹ, ọ ke gi ọfuan rhuan ẹgbẹe ọre, ne aro ọre ghẹ mieke na sẹ ọre. (1 Ọba 21:27-29) E Jerimaia vbe rẹn wẹẹ, emwi ne Manasẹ ru nọ sọnnọ e Jehova ẹre ọ wegbe sẹ. Ọrheyerriọ, e Jehova na ye yabọ ọre, rhunmwuda ne ọ na roro iro fi uyinmwẹ werriẹ. (2 Ọba 21:16, 17; 2 Krọ 33:10-13) Ẹi mwẹ avbe okha na ma ya e Jerimaia rẹn avbe akpa ọghe Jehova sayọ, vbe na ghee izinegbe kevbe itohan; ẹi mwẹ ọ ma vbe gha rhie avbe akpa na ma, zẹvbe ne ọ ya gha gu avbe ọsie ọre muobọ.—Psm 103:8, 9.

15. De vbene Jerimaia ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ irẹn mwẹ izinegbe vbe na ghee Jehova, vbe ẹghẹ ne Barọk te ya gi emwi eso rhie ẹre ekhọe hin iwinna ugamwẹ ọghẹe rre?

¹⁵ Gia ziro yan obọ ne Jerimaia ya mu e Barọk, vbe ẹghẹ ne Barọk te ya gi emwi eso rhie ẹre ekhọe hin iwinna ugamwẹ ọghẹe rre. E Jerimaia ma gi egbe Barọk ne ọsie ọre wọọ re, nọghayayerriọ, ọ keghi ta ẹmwata ma rẹn, ọ na fẹko gi ẹre rẹn emwi ne Jehova hoo ne ọ ru; odẹ vbenian ẹre ọ ya ru iyobọ ne Barọk. (Jer 45:1-5) De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe okha na?

16. Zẹvbe ne ebe Itan 17:9 rhiẹre ma, vbọzẹe nọ na khẹke ne ima hia ne asikẹgbe ne ima gu etẹn mwẹ gha wegbe sayọ?

¹⁶ Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ai miẹn ọmwa nọ fo na. Ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, etẹn ne ima gba ga gha zẹdia gha ru abakuru. Rhunmwuda ọni, ma ghaa hoo ne iku ọghe ima kevbe etẹn ne ima gba ga tọ, te ima gha hia ne ima gi asikẹgbe ne ima gu iran mwẹ gha wegbe sayọ. Avbe ọse ima gha ru abakuru, ọ khẹke ne ima ya e Baibol rhie adia ne iran, sokpan ma ghi ru ọna vbe odẹ ne khuẹrhẹ. (Psm 141:5) Iran gha ru emwi nọ sọnnọ ima, ọ khẹke ne ima yabọ iran. Ma gha yabọ iran nẹ, ọ ma khẹke ne ima werriegbe mu ẹmwẹ nii rre vbene ẹghẹ ya khian. (Tie Itan 17:9.) Ẹi re ẹghẹ nọ wegbe ne ima ye na, ẹre ima khian ya gha rhie aro tua abakuru ọghe etẹn ima. Akpa esi ne iran mwẹ ẹre ọ khẹke ne ima gha rhie aro tua, rhunmwuda ma gha ru vberriọ, asikẹgbe ne ima gu iran mwẹ ghi do wegbe sayọ. Adeghẹ ima i mwẹ egbe avbe ọse vbenian ni rre ima iyeke, emwi gha wegbe mu ima gbe vbe ẹghẹ orueghe nọkhua.

17. De vbene akhasẹ e Jerimaia ya rhiẹre ma wẹẹ, ọse na miẹn vbe emwi ghaa lọghọ ọmwa ẹre irẹn khin?

¹⁷ Akhasẹ e Jerimaia keghi rhiẹre ma wẹẹ, ọse na miẹn vbe emwi ghaa lọghọ ọmwa ẹre irẹn khin. Vbe igiemwi, vbe Ẹbẹdmẹlẹk ghi miẹn e Jerimaia fan nẹ vbuwe uhae ne ekhuọrhọ vuọẹn, orhiọn Ẹbẹdmẹlẹk ma ghi sotọ, ọ na gha  roro ẹre wẹẹ, avbe okoro ọghe Juda sẹtin do rhie ikuanegbe ne irẹn. Vbe Jerimaia ghi họn ẹmwẹ na, ọ ma wa hunwan, nọ gha roro ẹre wẹẹ, Ẹbẹdmẹlẹk gha sẹtin zin egbe ẹre. Agharhemiẹn wẹẹ uwu eghan ẹre Jerimaia ghaa ye, ọ na ye hia nọ rhie ifuẹko ne Ẹbẹdmẹlẹk, ọ na gi ẹre rẹn eyan ne Jehova yan rẹn.—Jer 38:7-13; 39:15-18.

18. Zẹvbe nọ rre ebe Itan 17:17, vbọ khẹke ne ima ru, vbe ọse ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa?

¹⁸ Etẹn ne ima gba ga keghi werriẹ aro daa ọlọghọmwa ughughan vbe ẹdẹnẹrẹ. Eso rre ẹvbo ne oguomiẹrẹ na sunu ra ẹvbo ne a na khọn okuo. Egbe emwi vbenian gha sunu, ẹkpotọ sẹtin kie ne ima ya ru iyobọ ne etẹn na. Etẹn eso sẹtin mu owa ne iran dia, etẹn eso ghi vbe ru iyobọ igho ne iran. Sokpan ma hia gha sẹtin na erhunmwu gie Jehova, ne ọ ru iyobọ ne iran. Ugbẹnso, ma i rẹn emwi ne ima khian ta, ra emwi ne ima khian ru ne ọtẹn ne iro han rẹn, ra ne orhiọn gbe ye ọre iwu. Sokpan, ma hia gha ye sẹtin ru iyobọ ne ọtẹn vberriọ. Odẹ vbo? Ma sẹtin gha nọ ẹmwẹ ọtẹn na vbe ẹghẹ hia, ma ghi vbe gha mwẹ ẹghẹ nẹẹn. Ọ ghaa guan, ma ghi gele rhie ehọ nẹẹn ta yi. Ma sẹtin vbe gi ẹre rẹn ako evbagbẹn nọhuanrẹn eso ni yẹẹ ima, ni rhie ifuẹko ne ọmwa. (Aiz 50:4) Ai miẹn emwi na ya gie ẹre, deghẹ avbe ọse ruẹ na miẹn ruẹ, vbe ẹghẹ ne iran ya gualọ iyobọ.—Tie Itan 17:17.

19. De ere ne ima khian miẹn, deghẹ ima na gu etẹn gha mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan nia?

¹⁹ Ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gi asikẹgbe ne ima gu etẹn ima mwẹ nia, gha re nọ wegbe. Vbọzẹe? Rhunmwuda ẹghẹ dee, ne eghian ima khian ya hia ne iran si ighaegbe ye uwu ẹkpo ima. Iran sẹtin gha ta ohoghe khian, ne iran mieke na ya ima khian oghian egbe. Sokpan ẹi khian gba re ne iran. Iran i khian sẹtin la uwu ẹkpo ima, rhunmwuda ahoẹmwọmwa nọ wegbe ne ima mwẹ. Emwi ọkpa i rrọọ ne iran khian ru, nọ khian sẹtin wannọ ima. Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne egbe, ọghe etẹbitẹghori ẹre nọ!