1-2. De emwi nọ sunu vbe erhuangbe eva ọghe Jesu ghaa rrie Ẹmeyọs?

 Ọ MWẸ emwi nọ sunu vbe Nisan 16, 33 C.E. Erhuanegbe Jesu kegha khiẹ, erriọ ẹre ohan vbe ya gha mu iran. Eva vbe uwu erhuanegbe ẹre keghi ke Jerusalẹm gha rrie Ẹmeyọs, ke igue na gha rrie Jerusalẹm keghi re ibiriki 7 (11 km). Te egbe wa wọọ ikpia na rhunmwuda, a gbe Jesu ne iran te lele rua. Ọ na do yevbe na miẹn we emwi ne iran te ya aro yi wẹẹ, e Mezaia khian ru ne iran i khian ghi mwẹ uhunmwu. Sokpan, emwi ne iran ma te ya aro yi keghi sunu.

² Okpia ọkpa ne iran ma rẹn keghi bu iran gha dee, ọ na gha lele iran khian. Iran keghi tama okpia na emwi nọ wegbe nọ sunu daa Jesu. Emwi ne okpia na ghi tama iran keghi re emwi ne iran i khian sẹtin mianmian ẹdẹ. “Ẹmwẹ ne Mozis kevbe avbe Akhasẹ hia gbẹnnẹ,” ẹre ọ ya suẹn, ọ na gha gi iran rẹn evbọzẹe ne Mezaia na rri oya kevbe na na gbe ẹre rua. Iran eha ghi sẹ Ẹmeyọs, okpia nii na ghi gi iran rẹn wẹẹ, irẹn ọre Jesu ne Osanobua huẹn kpaegbe! U miẹn vbene ọyẹnmwẹ khian gha sẹ iran hẹ ne iran na rẹn wẹẹ, e Mezaia ye rre agbọn!​—Luk 24:​13-35.

3-4. Vbọ sunu daa erhuanegbe Jesu, vbe ima khian zẹ iro yan vbe ako iruẹmwi na? (Iwinna 1:3)

³ Ẹ i re avbiẹ inugba ẹre Jesu rhie egbe ma erhuanegbe ẹre vbe ọwara ikpẹdẹ 40 nokiekie nọ gbe vbe uhunmwu otagbọn na. (Tie Iwinna 1:3.) Vbe uwu ẹghẹ na, erhuanegbe Jesu ni te gha khiẹ kevbe ne ohan te gha mu keghi suẹn gha ghọghọ, iran na vbe  gha ya udinmwẹ kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. a

⁴ Ma gha wa miẹn emwi kpataki ruẹ vbe emwi ne Jesu ru vbe ikpẹdẹ 40 nokiekie nọ gbe vbe uhunmwu otagbọn na. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha guan kaẹn vbene Jesu (1) ya loo ẹghẹ na ya rhie igiọdu ne erhuanegbe ẹre hẹ, (2) vbe nọ ya loo ẹkpotọ na ya ru iyobọ ne iran ya rẹn otọ Evbagbẹn Nọhuanrẹn sayọ, kevbe (3) vbe nọ ya loo ẹkpotọ na ya ma iran emwi, ne iran mieke na sẹtin ru iwinna ne kpataki ne iran khian ru vbe odaro. Ma gha vbe guan kaẹn vbene ima khian ya ya egbe taa Jesu vbe emwi eha ne ima khian zẹ iro yan na.

GHA RHIE IGIỌDU NE EMWA ỌVBEHE

5. Vbọzẹ ne erhuanegbe Jesu na gha gualọ igiọdu?

⁵ Erhuanegbe Jesu wa gha gualọ igiọdu. Vbọzẹ? Eso sẹ owa, ẹgbẹe kevbe ẹki ọghe iran rae ne iran mieke na gha lele Jesu. (Mat 19:27) A vbe gha ya obọ dan mu eso rhunmwuda ne iran na gha re erhuanegbe Jesu. (Jọn 9:22) Te iran ru ena hia rhunmwuda iran yayi wẹẹ, Jesu ọre Mezaia. (Mat 16:16) Sokpan, vba ghi gbe Jesu rua, ọ na ghi yevbe na miẹn wẹẹ, emwi ne iran ya aro yi i khian ghi mwẹ uhunmwu, ọna wa gbe orhiọn iran mu otọ.

6. De emwi ne Jesu ru vbe ọ ghi rhiọ kpaegbe nẹ?

⁶ Jesu bẹghe ẹre wẹẹ, ẹ i re te erhuanegbe ẹre ma gha mwẹ amuẹtinyan, sokpan rhunmwuda emwi nọ wegbe nọ sunu ẹre ọ si ẹre ne iran na gha khiẹ. Rhunmwuda ọni, ke ẹghẹ nọ wa ya rhiọ kpaegbe kpa ẹre ọ wa ya suẹn gha rhie igiọdu ne avbe erhuanegbe ẹre. Vbe igiemwi, Jesu keghi rhie egbe ma e Meri Magdalin vbe ẹghẹ nọ na gha viẹ vbe idin ọghe irẹn. (Jọn 20:​11, 16) Ọ rhie egbe ma erhuanegbe ẹre eva na ka guan kaẹn vbe omuhẹn ọghe ako iruẹmwi na. Ọ vbe rhie egbe ma ukọ ighẹ e Pita. (Luk 24:34) Vbe ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ne Jesu rhie yotọ? Gia guan kaẹn ẹghẹ nọ ya rhie egbe ma e Meri Magdalin.

7. Zẹvbe nọ rre ebe Jọn 20:​11-16, de emwi ne Meri ghaa ru vbe owiẹ fioro vbe Nisan 16, de emwi ne Jesu ghi ru? (Vbe ya ghee efoto.)

⁷ Tie Jọn 20:​11-16. Vbe owiẹ fioro vbe Nisan 16, ikhuo eso ni ghaa re erhuanegbe Jesu  kegha rrie eke na ree Jesu yi. (Luk 24:​1, 10) Gi ima guan kaẹn ọkpa vbe usun avbe ikhuo na na tie ẹre Meri Magdalin. E Meri ghi sẹ eke na ree Jesu yi, ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, ikun Jesu i ghi rre evba. Ọ na ghi rhulẹ ya tama e Pita vbe Jọn, ẹre iran eha na ghi ya ulẹ vbe okhian gha rrie idin ọghe Jesu. E Pita vbe Jọn ghi gele bẹghe ẹre wẹẹ, ikun Jesu i ghi rre evba, iran na fẹko ya owẹ gbe owẹ gha rrie owa. Sokpan, e Meri ma kue kpa, ọ na gha viẹ. Ọ ma gi Meri na rẹn wẹẹ, Jesu wa ghee ẹre. Jesu bẹghe vbene okhuo na ya gha viẹ hẹ, ọna ẹre ọ ghi ya Jesu gha hoo nọ rhie ifuẹko nẹẹn. Rhunmwuda ọni, ọ keghi rhie egbe ma Meri, ọ na vbe ru emwi nọ rhie igiọdu ne Meri. Ọ gu ẹre guan, ọ na vbe mu iwinna ne kpataki nẹẹn, ọ na wẹẹ, nọ ya tama etẹn irẹn we irẹn rhiọ kpaegbe nẹ.​—Jọn 20:​17, 18.

8. Vbe ima khian ya sẹtin ya egbe taa Jesu hẹ?

⁸ Vbe ima khian ya ya egbe taa Jesu hẹ? Vbe na ghee Jesu, ma gha gele sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ima ne iran mieke na ye gha ga e Jehova, deghẹ ima na rẹn ọlọghọmwa ne iran la gberra kevbe deghẹ ima na rhie ifuẹko ne iran. Gia guan kaẹn ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Jocelyn. Ọtiọnrẹn nokhuo keghi miẹn odekun, ọ na wa wu. Ọ khare wẹẹ, “Uki nibun ẹre I wa ya khiẹ.” Vbọrhirhighayehẹ, ọtẹn nokpia ọkpa vbe ọvbokhan rẹn keghi tie ẹre gha die owa iran, iran keghi gbehọkotọ danmwehọ ẹre, iran na vbe gi ẹre rẹn wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee ẹre. E Jocelyn khare wẹẹ: “Ọ na wa do yevbe na miẹn wẹẹ, te Jehova ya iran si mwẹ hin uwu okun nọ su ebiebi rre, iran na ghi mu mwẹ ye uwu okọ ẹzẹ. Iran keghi ru iyobọ mẹ ya dọlegbe rhiegba ye ugamwẹ e Jehova vbe nọ ka gha ye.” Ma gha vbe sẹtin rhie igiọdu ne emwa ọvbehe deghẹ ima na gha gbehọkotọ danmwehọ iran vbe iran ghaa fannọ otọ ẹko iran ma ima, kevbe deghẹ ima na gha ta ẹmwẹ nọ rhie ifuẹko ne ọmwa, ọna ẹre ọ khian ghi ru iyobọ ne iran ya sẹtin ye gha ga e Jehova.​—Rom 12:15.

RU IYOBỌ NE EMWA ỌVBEHE YA RẸN OTỌ E BAIBOL

9. De ọlọghọmwa ne erhuanegbe Jesu werriẹ aro daa, de vbene Jesu ya ru iyobọ ne iran hẹ?

⁹ Erhuanegbe Jesu wa miẹn Ẹmwẹ Osanobua yi, iran na vbe yae gha ru emwi vbe ẹdagbọn iran. (Jọn 17:6) Sokpan, ọ ma gi iran na rẹn otọ evbọzẹe ne Jesu na wu zẹvbe izigan. Jesu rẹnrẹn wẹẹ, ẹ i re rhunmwuda wẹẹ, iran i mwẹ amuẹtinyan ẹre ọ si ẹre ne iran na gha gbawawẹ, sokpan emwi nọ si ẹre ọre wẹẹ, iran ma wa rẹn otọ Evbagbẹn Nọhuanrẹn. (Luk 9:​44, 45; Jọn 20:9) Rhunmwuda ọni, ọ keghi ru iyobọ ne iran ya rẹn otọ Evbagbẹn Nọhuanrẹn sayọ. Gi ima guan kaẹn vbene Jesu ya ru ọna hẹ, vbe ọ rhie egbe ma erhuanegbe ẹre eva ni ghaa rrie Ẹmeyọs.

10. De vbene Jesu ya ru iyobọ ne erhuanegbe ẹre ya rẹn wẹẹ, irẹn ẹre ọ gele re Mezaia? (Luk 24:​18-27)

¹⁰ Tie Luk 24:​18-27. Yẹrẹro wẹẹ, Jesu ma rherhe tama iran we irẹn nọ. Nọghayayerriọ, ọ keghi nọ iran ọta. Vbọzẹ? Ọ gha kẹ, te ọ hoo ne iran ta emwi nọ rre iran ekhọe kevbe ne iran fannọ otọ ẹko iran. Iran gele wa ru vberriọ. Iran keghi tama rẹn wẹẹ, iran te ya aro yọ wẹẹ, Jesu gha fan Ivbi Izrẹl vbe obọ Ivbi e Rọm ni ya obọ yẹnyẹn iran mu otọ. Iran ghi ta emwi nọ rre iran ekhọe nẹ, Jesu na ghi ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn ru iyobọ ne iran ya rẹn otọ emwi nọ sunu. b Vbọ ghi rre ota vbe ẹdẹrriọ, Jesu na vbe ru iyobọ ne avbe erhuanegbe nikẹre ya rẹn otọ emwi nọ sunu. (Luk 24:​33-48) Vbe ima miẹn ruẹ vbe ọna?

11-12. (a) Vbe ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne Jesu ya gha ma emwa ẹmwata nọ rre Baibol? (Vbe ya ghee avbe efoto.) (b) De vbene ọmwa nọ gu e Nortey ruẹ e Baibol ya ru iyobọ nẹẹn hẹ?

¹¹ Vbe ima khian ya ya egbe taa Jesu hẹ? Okaro, u ghaa gu emwa ruẹ e Baibol, u ghi ya ẹwaẹn nọ iran ọta nọ gha ya iran ta emwi nọ rre iran  ekhọe. (Itan 20:5) U gha ghi rẹn emwi ne iran la gberra nẹ, u ghi ru iyobọ ne iran ya rẹn ako evbagbẹn nọhuanrẹn eso nọ gha ru iyobọ ne iran. Ghẹ tama iran emwi ne iran gha ru. Nọghayayerriọ, gu iran zẹ iro yan Evbagbẹn Nọhuanrẹn, u ghi vbe gi iran rẹn vbene iran khian ya gha ya ilele ni rre Baibol ru emwi vbe ẹdagbọn iran. Gi ima guan kaẹn ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Nortey nọ rre Ghana.

¹² Vbe Nortey rre ukpo 16, ọ keghi suẹn gha ruẹ e Baibol. Vbọ ma he kpẹẹ vba, emwa rẹn vbe uwu ẹgbẹe na suẹn gha zẹ ọre kpokpo. De emwi nọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin mudia gbain? Ọmwa nọ ma ẹre Baibol keghi gi ẹre rẹn wẹẹ, Ivbi Otu Kristi gha werriẹ aro daa ukpokpo zẹvbe nọ rre ebe Matiu uhunmwu 10. E Nortey khare wẹẹ, “Rhunmwuda ọni, iran ghi suẹn gha zẹ mwẹ kpokpo, I na wa yayi wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre I wa miẹn na.” Ọmwa nọ ma ẹre emwi na vbe gu ẹre zẹ iro yan ẹmwẹ nọ rre ebe Matiu 10:​16, nọ mieke na sẹtin gha ya ẹwaẹn kevbe ọghọ vbe ute ta ẹmwẹ ugamwẹ vbe owa. Ọ ghi dinmwiamẹ nẹ, Nortey na te gha hoo nọ rhie obọ ye iwinna arọndẹ, sokpan erhae hoo nọ yo owebe nọ yo. Ne ọmwa nọ gu e Nortey ruẹ e Baibol gha te ya tama rẹn emwi nọ khẹke nọ ru, ọ na nọ rẹn ọta eso nọ mieke na rẹn emwi nọ rre ọre ekhọe, ọ na vbe ru iyobọ nẹẹn ya rẹn ilele nọ rre Baibol. Vbọ ghi sunu? E Nortey keghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ, iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia ẹre irẹn khian ru. Erhae keghi khu ẹre hin owa rre. De vbene emwi nọ sunu na ghaa ye Nortey hẹ? Ọ khare wẹẹ, “I wa ya ekhọe hia yayi wẹẹ, azẹ nọ maan sẹ ẹre I ru.” Ma ghaa ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya rẹn otọ Evbagbẹn Nọhuanrẹn, ọ ghi ya iran gha re Ivbi Otu e Kristi ni deziẹn.​—Ẹfis 3:​16-19.

RU IYOBỌ NE ETẸN NIKPIA NE IRAN MIEKE NA DO GHA RE IKPIA NE OSANOBUA YA “RU EMWA ẸSE”

13. De emwi ne Jesu ru ne iwinna ne Erhae mu ye ọre obọ mieke na ye gha mwe alaghodaro? (Ẹfisọs 4:8)

¹³ Vbe Jesu rre uhunmwu otagbọn na, ọ keghi ru iwinna ne Osanobua waa ẹre, vbene Osanobua wẹẹ nọ wa ya ru ẹre, erriọ ẹre ọ wa ya ru ẹre zẹẹ. (Jọn 17:4) Sokpan, e Jesu ma gha roro ẹre wẹẹ, ‘a tobọ ọmwa ru emwi ẹre ọ maan sẹ a mu ne ẹrrẹ.’ Vbe ọwara ukpo eha vbe ukhiọnmwẹ ne Jesu ya kporhu vbe uhunmwu otagbọn na, ọ keghi ma emwa ọvbehe emwi, ne iran mieke na sẹtin ru iwinna ne kpataki na. Vbene Jesu te kpa gha rrie ẹrinmwi, ọ keghi waa erhuanegbe ẹre iwinna, ọ gha kẹ, eso vbọ ma he sẹ ukpo 30, ọ na we ne iran gha gbaroghe avbe ohuan ne Jehova hoẹmwẹ ọnrẹn kevbe ne iran gha mu asanikaro vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Tie Ẹfisọs  4:8.) Avbe ikpia na wa gha ya ekhọe hia lele Jesu, erriọ ẹre iran vbe ya rhiegba ye iwinna. De vbene Jesu ya loo ikpẹdẹ 40 nokiekie nọ gbe vbe otagbọn na ya ru iyobọ ne iran, ne iran mieke na do gha re ikpia ne Osanobua ya “ru emwa ẹse”?​—Ya ghee study note ọghe Ẹfisọs 4:8.

14. De emwi eso ne Jesu ma erhuanegbe ẹre re vbe ikpẹdẹ 40 nokiekie nọ gbe vbe uhunmwu otagbọn na? (Vbe ya ghee efoto.)

¹⁴ Jesu wa rhie adia ne erhuanegbe ẹre vbe nọ ma na mu iyeke ẹmwẹ ma iran, sokpan, ọ keghi ru ẹre vbe odẹ ọghe ahoẹmwọmwa. Vbe igiemwi, vbe ọ ghi bẹghe ẹre wẹẹ, eso vbe uwu avbe erhuanegbe ẹre gbawawẹ, ọ na dia iran. (Luk 24:​25-27; Jọn 20:27) Ọ keghi gi iran rẹn wẹẹ, iwinna ọghe na gha gbaroghe etẹn ni rre iko ẹre ọ khẹke nọ mu iran sẹ igho na khuan. (Jọn 21:15) Ọ ye iran ẹre rre wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran gha ya emwi ne iran sẹtin ru vbe ugamwẹ e Jehova gie ọghe emwa ọvbehe. (Jọn 21:​20-22) Ọ dia iziro eso nọ ma gba ne iran te mwẹ vbekpa Arriọba Osanobua, ọ na vbe ru iyobọ ne iran ya rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Iwinna 1:​6-8) De emwi ne ediọn gha miẹn ruẹ vbe obọ Jesu?

15-16. (a) De odẹ eso ne ediọn gha ya sẹtin ya egbe taa Jesu? Rhan otọ re. (b) De vbene adia na rhie ne Patrick ya ru iyobọ nẹẹn hẹ?

¹⁵ De vbene ediọn khian ya ya egbe taa Jesu hẹ? Ọ khẹke ne iran gha ma etẹn nikpia emwi, uhiẹn ya sẹ egbe etẹn nikpia ni re igbama, ne iran mieke na sẹtin gbegba nọ gha ru iwinna ughughan vbe uwu iko. c Ọ khẹke ne ediọn rẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre emwa ne iran ma ẹre emwi khin. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne iran gha rhie adia ne avbe etẹn nikpia na ni re igbama vbe odẹ ọghe ahoẹmwọmwa, ne iran mieke na do gha re emwa ni fuẹro, ni mu egbe rriotọ, ni rhikhan mu e Jehova kevbe ni mu egbe ne iran khian ya gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe.​—1 Tim 3:1; 2 Tim 2:2; 1 Pit 5:5.

¹⁶ Gia guan kaẹn vbene adia na rhie ne Ọtẹn Nokpia Patrick ya ru iyobọ nẹẹn hẹ. Vbe ọ ye re igbama, te ọ wa gha gu emwa guan vbe nọ rhirhi miẹn, ọ ma vbe gha ya obọ esi mu emwa, uhiẹn ya sẹ egbe etẹn nikhuo. Ọdiọn ọkpa nọ wẹro, nọ  bẹghe uyinmwẹ ne Patrick ghaa yin keghi rhie adia nẹẹn vbe nọ ma na mu iyeke ẹmwẹ ma rẹn, sokpan ọ keghi ru ẹre vbe odẹ ọghe ahoẹmwọmwa. E Patrick khare wẹẹ, “I wa ghọghọ wẹẹ, ọ rhie adia nii mẹ. Ọ te wa gha gbe mwẹ orhiọn mu otọ vba gha mu iwinna ne I te ya aro yi ne ọtẹn ọvbehe vbe iko. Adia ne ọtẹn nii rhie mẹ keghi ru iyobọ mẹ ya rẹn wẹẹ, na gha ya imuegberriotọ ru iyobọ ne etẹn vbe uwu iko ẹre ọ khẹke ne I rhie aro tua, ẹ i re ukpo ra iwinna na ru vbe uwu iko.” De afiangbe ne Patrick ghi lae miẹn, rhunmwuda nọ na miẹn adia na yi? Ọ keghi suẹn gha ga zẹvbe ọdiọn vbe ọ rre ukpo 23.​—Itan 27:9.

17. De vbene Jesu ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn mu ẹtin yan erhuanegbe ẹre?

¹⁷ Jesu we ne erhuanegbe ẹre gha kporhu iyẹn nọ maan, ọ na vbe we ne iran gha ma emwa emwi. (Ya ghee “teaching them” nọ rre study note ọghe Matiu 28:20.) Ọ gha kẹ, avbe erhuanegbe Jesu sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, iran ma sẹ nọ gha ru iwinna na. Vbọrhirhighayehẹ, Jesu wa yayi wẹẹ, iran gha sẹtin ru ẹre. Rhunmwuda nọ na yayi we iran gha sẹtin, ẹre ọ zẹe nọ na tama iran wẹẹ: “Zẹvbe ne Evbavba gie mwẹ rre, erriọ ẹre imẹ khian vbe gie uwa.”​—Jọn 20:21.

18. De vbene ediọn khian ya ya egbe taa Jesu hẹ?

¹⁸ De vbene ediọn khian ya ya egbe taa Jesu hẹ? Ediọn ni wẹro keghi mu iwinna ne emwa ọvbehe. (Fil 2:​19-22) Vbe igiemwi, ediọn sẹtin we ne avbe igbama do deba iran vba ghaa kpe Ọgua Arriọba kevbe vba ghaa dọlọe yi. Ediọn gha mu iwinna ne emwa nẹ, iran ghi ma iran re vbene iran khian ya ru ẹre hẹ, iran ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iran gha sẹtin ru ẹre ẹse. Ọtẹn Nokpia Matthew nọ da suẹn gha ga zẹvbe ọdiọn khare wẹẹ, irẹn wa gele gbọyẹmwẹ yọ vbe ediọn gha gele wa ma irẹn iwinna ẹse, iran na vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, irẹn gha sẹtin ru ẹre. Ọ khare wẹẹ, “I gha ru abakuru, iran keghi ru iyobọ mẹ ya bẹghe vbene I gha ya sẹtin ya abakuru ne I ru nii wan ne egbe, ne I mieke na sẹtin gha mwẹ alaghodaro.” d

19. De emwi nọ khẹke ne ima ru?

¹⁹ Jesu keghi ya ikpẹdẹ 40 nokiekie nọ gbe vbe agbọn na ya rhie igiọdu ne emwa, ọ ru iyobọ ne iran ya rẹn otọ Evbagbẹn Nọhuanrẹn sayọ, ọ na vbe ma iran emwi ne iran mieke na sẹtin ru iwinna eso. Wa gi ima hia ne ima gha lele igiemwi ọghẹe khuankhuankhuan. (1 Pit 2:21) Irẹn gha ru iyobọ ne ima ya ru vberriọ. Rhunmwuda, ọ yan rẹn wẹẹ: “I gu uwa rrọọ vbe ẹghẹ hia, rhinrin ya sẹ ufomwẹ agbọn.”​—Mat 28:20.