1, 2. Vbọzẹe ne Baibol na re emwi ọhẹ nọ gbe ọmwa otiti?

ỌSE ruẹ gha rhie emwi ọhẹ nuẹn, ne u ma te yaro yi, vbua khian ru hẹ? U ghi ghọghua. U ghi gele gbọyẹmwẹ yọ rhunmwuda u ma te yaro yọ.

² E Baibol keghi re emwi ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre. Ayahọmwaehọ ni rre Baibol keghi re ne ai miẹn tie vbe ebe ọvbehe. Vbe igiemwi, e Baibol ẹre ọ ya ima rẹn wẹẹ, Osanobua ẹre ọ yi agbọn yi ẹrinmwi kevbe okpia vbe okhuo nokaro. Ilele ni rre uwu ẹre gha sẹtin ru iyobọ ne ima vbe ima ghaa rre ọlọghọmwa. E Baibol ẹre ọ vbe ya ima rẹn vbene Osanobua khian ya mu emwamwa rẹn sẹ, nọ dekaẹn vbe nọ khian ya ya uhunmwu otagbọn khian e paradais. E Baibol keghi re emwi ọhẹ nọ wa gbe ọmwa otiti.

3. Zẹvbe ne u ya tie Baibol, de emwi kpataki ne u khian ruẹ?

³ Zẹvbe ne u ya tie Baibol, u gha do rẹn wẹẹ Osanobua hoo ne u gha re ọsiọre. Zẹvbe ne u ya ruẹ vbekpa re, asikẹgbe ne u gu ẹre mwẹ ghi vbe gha wegbe sayọ.

4. Vbọzẹe ne uwẹ na yayi wẹẹ, ai miẹn ebe na ya gie Baibol?

⁴ A zedu e Baibol ladian nẹ vbe urhuẹvbo nọ sẹ odẹ 2,600. Ai sẹtin ka inu e Baibol na he gbẹnnẹ ladian. Iyobemwahia vbe uhunmwu otagbọn ẹre ọ mwẹ e Baibol na ya urhuẹvbo iran gbẹn. Ẹbo emwa nibun ẹre Baibol sẹ ọre obọ uzọla uzọla. Vbene ẹmwata, ai miẹn ebe na ya gie Baibol.

5. Vbọzẹe ne a na kha wẹẹ ‘Osanobua ẹre ọ ya orhiọn nọhuanrẹn dia’ emwa ni gbẹn e Baibol?

 ⁵ “Osanobua ọre ọ rhie ẹre ye iran ekhọe” ighẹ emwa ni gbẹn e Baibol. (Tie 2 Timoti 3:16.) Emwa eso sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ emwa nagbọn ẹre ọ gbẹn e Baibol, vbọ ghi ya re ebe nọ ke obọ Osanobua rre hẹ?’ E Baibol rhie ewanniẹn ye inọta na: ‘Osanobua ẹre ọ ya orhiọn nọhuanrẹn dia emwa ni ta ẹmwẹ akhasẹ.’ (2 Pita 1:21) Ọ vbe yevbe na ghee ọmwa nọ yan isiwinna, nọ wẹẹ ne akọwe gu irẹn gbẹn ebe. Ọmwa na gbẹn ebe nii gie gha miẹn ọnrẹn, de ọmwa nọ khian kha ighẹ ọ gbẹn ebe gie irẹn? Nọ yan isiwinna nọ, ẹi re akọwe. Erriọ vbe nọ, Osanobua ẹre ọ yan ẹmwẹ nọ rre Baibol, ẹi re emwa ne irẹn loo ro ya gbẹn ọnrẹn. Osanobua ẹre ọ dia iran ya gbẹn emwi nọ rre irẹn ekhọe. Vbene ẹmwata, e Baibol keghi re “ẹmwẹ Osanobua.”—1 Tẹsalonaika 2:13; ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 2.

6, 7. Vbọzẹe ne ima gha na kha wẹẹ ẹmwẹ ni rre Baibol gu egbe ro?

⁶ Ọ gberra ukpo 1,600 na ya gbẹn e Baibol. Ẹi re ẹghẹ ọkpa emwa ni gbẹn ọnrẹn ya gha rre agbọn. Eso rri egie ebe, eso ma yo owebe. Ọkpa vbọ kegha re ọbo ebo vbene eso na gha re ọgbugbo, ọsuohuan, ọgbehẹn, akhasẹ, ọbuohiẹn kevbe ọba. Agharhemiẹn wẹẹ emwa ughughan ẹre ọ gbẹn e Baibol, te emwi hia ne iran gbẹn wa gu egbe ro. E Baibol ma ta ẹmwẹ ọkpa vbe abọ ọkpa nọ ya ta ọvbehe vbe obọ nọkpa. *

⁷ Ebe nokaro nọ rre Baibol keghi rhan otọre vbene ọlọghọmwa ya suẹn hẹ vbe agbọn na, ebe nokiekie keghi gi ima rẹn vbene Osanobua khian ya sọfurre yọ hẹ lekpae nọ khian na ya agbọn na khian e paradais. E Baibol keghi ta okha ọghe emwi nọ sunu vbe ẹghẹ nẹdẹ, ọ vbe tae yotọ emwi nọ khian gha sunu vbe ẹghẹ na kevbe ẹghẹ nọ dee vbe odaro. Ọ vbe rhiẹre ma wẹẹ, ai miẹn ẹghẹ ne Osanobua i ya mu emwamwa rẹn sẹ.

8. Vbọ rhiẹre ma wẹẹ emwi ne Baibol tae gu ọghe avbe umẹwaẹn ro?

⁸ E Baibol i re ebe na loo vbe owebe nọ guan kaẹn imamwaemwi ọghe avbe umẹwaẹn, sokpan emwi nọ rhirhi ta vbekpae imamwaemwi na keghi re nọ gbae. Erriọ khẹke ne ebe nọ ke obọ Osanobua rre gha ye. Vbe igiemwi, Osanobua keghi rhie adia ne Ivbi Izrẹl vbe ebe Lẹvitikọs nọ dekaan emwi ne iran gha ru ne emianmwẹ ghẹ vẹwae la agọ ne iran ghaa ye. A gbẹn ọna yotọ nẹ ọ kpẹre emwa ke do rẹn vbekpae emwi eso ne ai zaromiẹn nọ ya emianmwẹ vẹwae. E Baibol vbe kha wẹẹ, ideghedeghe ẹre agbọn na ye. (Job 26:7) Ẹghẹ ne emwa nibun na wa yaeyi wẹẹ te agbọn na ye parha, e Baibol keghi kha wẹẹ te ọ lẹga.—Aizaia 40:22.

9. De emwi nọ dewarorua rhunmwuda ẹmwata ne emwa ni gbẹn e Baibol tae?

 ⁹ Okha hia ni rre Baibol keghi re ọghe ẹmwata. Sokpan ebe okha nibun ne emwa nagbọn gbẹn ma wa gba fo rhunmwuda, iran rhie ba re ra iran rhie hin vbọ. Vbe igiemwi, iran i mobọ guan kaẹn ẹghẹ ne agbẹnvbo ọghe iran ma ya khọn miotọ vbe okuo. Sokpan, emwa ni gbẹn e Baibol ma gbe gue emwi rhọkpa, uhiẹn te iran gbẹn ọnrẹn yotọ ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya gbokhuẹre vbe okuo. Iran vbe gbẹnnẹ abakuru ọghe iran yotọ. Vbe igiemwi, e Mozis gbẹn ọnrẹn yotọ vbe ebe Nọmbas wẹẹ, irẹn ru abakuru ne Osanobua rri irẹn oya yi. (Nọmbas 20:2-12) E Baibol keghi re ebe nọ gele ke obọ Osanobua rre rhunmwuda, emwa ni gbẹn ọnrẹn ma ta ohoghe. Ọna rhiema wẹẹ ima gha sẹtin mu ẹtin yan rẹn.

10. Vbọzẹe ne ibude ni rre Baibol na ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ?

¹⁰ “Osanobua ọre ọ rhie ẹre ye iran ekhọe ighẹ emwa ni gbẹnnẹ avbe ebe nii hia, ọ keghi vbe re emwi esiesi na ya maa emwa ẹmwata, na ya gbe ọmwa hin ọkhọ rre, na ya rhie emwi na ma ru ẹse ye vbe nọ te kei yi.” (2 Timoti 3:16) Ibude ni rre Baibol wa gele ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ. E Jehova ẹre ọ yi ima, ọ rẹn odẹ ne ima roro emwi ghee kevbe vbene emwi ye ima hẹ. Irẹn rẹn ima sẹ vbene ima rẹn egbe ima kevbe wẹẹ, irẹn hoo ne ima gha sọyẹnmwẹ. Ọ rẹn emwi nọ maan ne ima kevbe ne ẹi maan ne ima.

11, 12. (a) De ibude ni maan ne Jesu rhie ne ima vbe ebe Matiu uhunmwu ẹnrẹn 5 ya sẹ 7? (b) De emwi ọvbehe ne ima gha miẹn ruẹ vbe Baibol?

¹¹ Vbe ebe Matiu uhunmwu 5 ya sẹ 7, Jesu keghi rhie adia ne ima nọ dekaan vbene ima khian ya gha sọyẹnmwẹ hẹ, vbene a ya gu emwa ọvbehe loo, vbene a ya na erhunmwu kevbe vbene ya loo ẹwaẹn hẹ vbe ẹmwẹ igho.  Agharhemiẹn wẹẹ ọ sẹ ukpo 2,000 ne Jesu ta ẹmwẹ ibude na, te ọ wa ye ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ.

¹² Ilele ne Jehova rhie ne ima vbe Baibol keghi ru iyobọ ne ẹgbẹe ọghomwa ya gha mwẹ oghọghọ sayọ, ne ima gha ya ekhọe hia rhiegbe ye iwinna kevbe ne ima gha gu emwa ọvbehe rrọọ vbuwe ọfunmwegbe. Ehe ne ima rhirhi gha ye, aro ọmwa ne ima rhirhi gha khin ra ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha werriẹ aro daa, ilele ni rre Baibol gha sẹtin ru iyobọ ne ima vbe ẹghẹ hia.—Tie Aizaia 48:17; ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 3.

13. De emwi ne Aizaia khare wẹẹ ọ gha sunu dae Babilọn?

¹³ Ẹmwẹ akhasẹ nibun ni rre Baibol mwẹ amusẹ nẹ. Vbe igiemwi, Aizaia tae yotọ wẹẹ, a gha rẹnkhẹn e Babilọn rua. (Aizaia 13:19) Ọ keghi gie ẹre zẹẹ vbene a khian ya khọn rẹn muotọ hẹ. Ogba nọ yo ghete kevbe ẹzẹ ẹre ọ lẹga e Babilọn. Sokpan Aizaia keghi tae yotọ wẹẹ, a gha ka ẹzẹ nii muotọ, a ghi vbe yan urho ọghe okpẹvbo nii yotọ. Ivbiyokuo gha vbe la uwu e Babilọn vbene iran i khian na miẹn idobo rhọkpa. Te Aizaia yevbe kha wẹẹ, e Sairọs ẹre ọ khian gha re ọkaolotu ọghe ivbiyokuo ni khian guọghọ e Babilọn.—Tie Aizaia 44:27–45:2; ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 4.

14, 15. De vbene ẹmwẹ akhasẹ ọghe Aizaia ya mwẹ amusẹ hẹ?

¹⁴ Vbe iyeke ukpo iyisẹn eva na ta ẹmwẹ akhasẹ na, ivbiyokuo na mu okuo gha rrie Babilọn. De ọmwa nọ ghaa re ọkaolotu ọghe ivbiyokuo na? Zẹvbe ne Aizaia khare, e Sairọs ne ọba ọghe Pẹsia ghaa nọ. Erriọ ẹmwẹ akhasẹ na ya suẹn gha mwẹ amusẹ.

¹⁵ Asọn ne ivbiyokuo e Pẹsia mu okuo rre, te Ivbi e Babilọn ghaa do ugie. Afianma ma zẹdẹ gha fian iran  rhunmwuda ogba nọ wa yo kevbe ẹzẹ nọ lẹga ẹvbo iran. E Sairọs vbe ivbiyokuo ọghẹe keghi tọnnọ uvun ya waa ẹzẹ nii ghe ihe ọvbehe. Ọna ẹre ọ zẹe ne ẹzẹ nii ma na ghi dinmwi gbe, iran na ghi sẹtin ya owẹ fiaẹn rra. Sokpan de vbene iran khian ghi ya sẹtin san rra ogba nii hẹ? Zẹvbe ne Aizaia khare zẹẹ, iran keghi yan urho ẹvbo nii yotọ, erriọ ivbiyokuo e Pẹsia ya laọ vbene ọmwa rhọkpa ma na gu iran khọn.

16. (a) De ẹmwẹ akhasẹ ne Aizaia ta yotọ, nọ dekaan emwi nọ khian sunu daa e Babilọn? (b) Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ ẹmwẹ akhasẹ ọghe Aizaia mwẹ amusẹ?

 ¹⁶ Aizaia tae yotọ wẹẹ, ọ gha sẹ ẹghẹ, ọmwa rhọkpa i khian ghi yin e Babilọn. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọmwa rhọkpa i ghi ra dọlegbe yin evba.” (Aizaia 13:20) Ọ gele sunu vberriọ ra? Ke ẹvbo na tie ẹre Bagdad vbe Iraq gha rrie ehe ne Babilọn te gha ye, odẹ ibiriki 50 nọ. Otọ nọ gbẹvbi ẹre Babilọn ghi khin nia. Uhiẹn do fi ebanban, ọmwa rhọkpa i yin evba nii. E Jehova keghi ya “owẹ nọ gha kpolo emwi hia gha rrie, kpolo e Babilọn.”—Aizaia 14:22, 23. *

17. Vbọzẹe ne ima na mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ Osanobua gha mu eyan rẹn hia sẹ?

¹⁷ Rhunmwuda ne ẹmwẹ akhasẹ nibun ni rre Baibol na mwẹ amusẹ nẹ, ma gha sẹtin mu ẹtin yan emwi ne Baibol khare wẹẹ ọ gha sunu vbe odaro. Ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ya agbọn na khian e paradais zẹvbe  nọ yan rẹn. (Tie Nọmbas 23:19.) Vbene ẹmwata, ma keghi mwẹ ayayẹro ọghe ‘ẹfe etẹbitẹ, Osanobua ne ẹi ta ohoghe, ẹre ọ ve ima arrọọ na, ke ẹghẹ nọ kpẹẹ re gha dee.’—Taitọs 1:2. *

18. De vbene Pọl ya gie “ẹmwẹ Osanobua” hẹ?

¹⁸ Ma ruẹ ọre nẹ wẹẹ, ebe ọvbehe i rrọọ na ya gie Baibol. Ẹmwẹ ni rre uwu ẹre keghi gu egbe ro. Emwi nọ rhirhi ta vbekpae imamwaemwi ọghe avbe umẹwaẹn keghi re nọ gbae, erriọ okha ni rre uwu ẹre vbe ya re ọghe ẹmwata. Ẹmwẹ ibude ni maan ẹre ọ rre uwu ẹre kevbe ẹmwẹ akhasẹ nibun ni mwẹ amusẹ nẹ. Ọ ma wa fo ye evba, ukọ e Pọl keghi gbẹn wẹẹ: “Ekpakpasusu ọre ẹmwẹ Osanobua khin.” Vbe a ya ọni kha?—Tie Hibru 4:12.

19, 20. (a) De vbene Baibol khian ya sẹtin ya ruẹ rẹn aro ọmwa ne u gele khin? (b) De vbene u khian ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ u gbọyẹmwẹ ye Baibol?

¹⁹ E Baibol gha sẹtin fi arrọọ ruẹ werriẹ. Ọ gha sẹtin ya ruẹ rẹn aro ọmwa ne u gele khin. Ọ gha vbe sẹtin ya ruẹ rẹn vbene ekhọe ruẹ gele ye hẹ. Vbe igiemwi, ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ ima hoẹmwẹ Osanobua, sokpan, evbọ gha rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ ọnrẹn, ọre deghẹ ima na gha ru emwi ne Baibol khare.

²⁰ E Baibol keghi re ebe nọ gele ke obọ Osanobua rre. Ọ hoo ne u gha tie ẹre kevbe ne u gha ya aro nọ ghaan ghee ẹre. Gha gbọyẹmwẹ ye emwi ọhẹ na, u vbe gha tie ẹre vbe ẹghẹ hia. Ọna gha ya ruẹ do rẹn emwamwa ne Osanobua mwẹ ne emwa nagbọn. Ma gha ruẹ sayọ vbekpae emwamwa na vbe uhunmwu ebe nọ ghi sọregbe.