1-3. De ọta ne emwa nọ vbekpae uwu? De ewanniẹn eso ne ugamwẹ eso zẹ yọ?

E BAIBOL khare wẹẹ ẹghẹ dee ne ‘uwu i khian ghi ya gha rrọọ.’ (Arhie Maan 21:4) Vbe Uhunmwu Ebe 5, ma ruẹ ọre wẹẹ, adẹwerriegbe ẹre ọ zẹe ighẹ ima mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ etẹbitẹ. Sokpan emwa ye wulo. (Asan-Ibo 9:5) Ọna ẹre ọ si ẹre ne emwa na nọ ọta ne kpataki na, Vbọ sunu daa ima vbe ima gha wu nẹ?

² Ewanniẹn ọghe inọta ne kpataki na keghi rhie igiọdu ne ima, katekate vbe ọmwa ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn gha wu. Ma sẹtin gha nọ wẹẹ: ‘De ehe nọ rrie? Ọ bẹghe ima ra? Ọ gha sẹtin ru iyobọ ne ima ra? Ma gha ye miẹn ọnrẹn ẹdẹ ra?’

³ Odẹ ughughan ẹre ugamwẹ ughughan ya zẹ ewanniẹn ye avbe inọta na. Eso khare wẹẹ, ọmwa esi gha wu, ọ ghi gha rrie ẹrinmwi, sokpan ọ gha re ọmwa dan, ọ ghi ya gha giẹn vbe ẹrinmwi erhẹn. Eso vbe kha wẹẹ, ọmwa gha wu nẹ, ọ ghi khian ọmwa orhiọn kevbe wẹẹ, ọ ghi ya gha gu emwa ni ka wu nẹ vbuwe ẹgbẹe ọre rrọọ. Vbene eso na vbe kha wẹẹ, ọmwa gha wu nẹ, a na vbe buohiẹn ọnrẹn nẹ, ọ ghi la ọmwa ọvbehe rre, ọ sẹtin vbe la aranmwẹ rre.

4. De iyayi ne ugamwẹ nibun mwẹ nọ dekaẹn uwu?

⁴ Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ imamwaemwi ughughan ẹre ugamwẹ nibun mwẹ vbekpae uwu, sokpan u gha mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre, emwi ọkpa ẹre avbe ugamwẹ na yayi. Iran yayi wẹẹ, ọmwa gha wu, ọ mwẹ emwi ne ẹi wu vbuwe egbe ẹre nọ ye rrọọ. Ẹmwata ọna khin ra?

5, 6. Vbọ sunu daa ima vbe ima gha wu nẹ?

⁵ E Jehova rẹn emwi nọ sunu daa ima vbe ima gha wu, ọ vbe gi ima rẹn wẹẹ ọmwa gha wu nẹ, ọni ọre arrọọ ọghẹe sẹ ufomwẹ. * Nọnaghiyerriọ, ọmwa gha wu nẹ, ẹi ghi yee emwi rre, ẹi ghi bẹghe, ẹi ghi họn ẹmwẹ, ẹi ghi vbe sẹtin mu emwi roro.

⁶ Ọba e Solomọn khare wẹẹ, “iran ni wulo nẹ ma rẹn emwi rhọkpa.” Emwa ni wulo nẹ i sẹtin hoẹmwẹ ọmwa amaiwẹ te iran khian khẹko ọmwa. E Baibol khare wẹẹ, “a i ghi ru emwi rhọkpa, iro i ghi rrọọ, irẹnmwi i ghi rrọọ, ẹwaẹn i ghi rrọọ” vbe a gha wu nẹ. (Tie Asan-Ibo 9:5, 6, 10.) Ebe Psalm 146:4 khare wẹẹ, ọmwa gha wu nẹ, “emwamwa ekhọe” ọghẹe hia ghi vbe wu.

7. De emwi ne Jesu khare vbekpae uwu?

⁷ Vbe ọsie ọre ighe Lazarọs wu, Jesu keghi khama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Lazarọs ne ọse ima vbiẹ.” Jesu ma yae kha wẹẹ te Lazarọs gele vbiẹ. Emwi nọ yae kha ọre wẹẹ: “Lazarọs wu.” (Jọn 11:11-14) Te Jesu ya uwu gie ovbe. Ọ ma kha wẹẹ e Lazarọs rrie ẹrinmwi ra ọ bu emwa vbuwe ẹgbẹe ọre ni ka wu nẹ. Ọ ma vbe kha wẹẹ ọ rrie ẹrinmwi erhẹn ra a dọlegbe biẹ ọre zẹvbe ọmwa ọvbehe ra aranmwẹ. Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, ovbe nọ dinmwi ẹre Lazarọs ghaa ye. Ako ọvbehe vbe evbagbẹn nọhuanrẹn vbe ya uwu gie ovbe nọ dinmwi. Vbe Stivin wu, e Baibol keghi kha wẹẹ te ọ vbiẹ vbe uwu. (Iwinna 7:60) Ukọ e Pọl vbe kha wẹẹ Ivbiotu e Kristi eso vbe vbiẹ vbe uwu.—1 Kọrinti 15:6.

8. Vbe ima ya rẹn wẹẹ Osanobua ma yi emwa nagbọn ne iran gha wu?

 ⁸ Te Osanobua yi Adam kevbe Ivi ne iran gha wu ra? Ẹo! Te Jehova yi iran ne iran gha sọyẹnmwẹ arrọọ vbe etẹbitẹ vbene iran i na khuọnmwi. Vbe Jehova yi emwa nagbọn, ọ keghi rhie ahoo ọghe ne a gha rrọọ vbe etẹbitẹ ye iran ekhọe. (Asan-Ibo 3:11) Ai miẹn evbibiẹ emọ ni hoo ne ivbi iran gha khuọnmwi ra ne iran wulo ye iran aro. Erriọ e Jehova vbe ye. Sokpan deghẹ te Jehova gele yi ima ne ima gha rrọọ vbe etẹbitẹ, vbọ ghi zẹ ne ima na wu?

9. Vbọzẹe ne ima gha na kha wẹẹ, emwi ne Jehova wẹẹ ne Adam kevbe Ivi ru ma lọghọ gbe?

⁹ E Jehova keghi tama Adam vbe ogba ọghe Idẹn wẹẹ: “U sẹtin gha rri avbe ọmọ erhan hia ni rre uwu ogba na. Sokpan ọnii nọ rhie ẹwaẹn na ya rẹn emwi nọ maan kevbe ne ẹi maan ne ọmwa, ghẹ rri ọmọ rẹn. U gha rri ọre, u gha wu ẹdẹ ne ẹdẹrriọ zẹẹ.” (Gẹnẹsis 2:9, 16, 17) Emwi ne Jehova wẹẹ ne Adam kevbe Ivi ru, ma te lọghọ gbe rhunmwuda irẹn mwẹ asẹ nọ ya tama iran evbọ maan kevbe ne ẹi maan. Akpawẹ te iran họn ẹmwẹ ne Jehova, ọni gha te rhiema wẹẹ, iran gbe uhunmwu kotọ ne ọdakha ọghẹe. Ọ gha te vbe rhiema wẹẹ, iran gbọyẹmwẹ ye emwi hia nọ ru ne iran.

10, 11. (a) De vbene Setan ya mu Adam kevbe Ivi rẹrẹ? (b) Vbọzẹe ne a gha na kha wẹẹ, te Adam kevbe Ivi ya ekhọe obọ iran sọtẹ?

¹⁰ Ọ keghi re evbọ da ọmwa wẹẹ, Adam kevbe Ivi ma họn ẹmwẹ ne Jehova. E Setan keghi nọ Ivi wẹẹ: “Te Osanobua gele wẹẹ ne uwa ghẹ rri ọmọ erhan ni rre uwu ogba na rhọkpa ra?” Ivi keghi wanniẹn wẹẹ: “Ma sẹtin rri ọmọ erhan ke erhan vbe uwu ogba na. Sokpan a ma wẹẹ, erhan nọ rre adesẹneva ẹre. Osanobua wẹẹ ne ima ghẹ rri ọmọ erhan nii ra na ye obọ kan rẹn, ọ wẹẹ ma gha ruẹe, ma gha wulo.”—Gẹnẹsis 3:1-3.

¹¹ Evba nii e Setan na kha wẹẹ: “Ọnii i re ẹmwata; wa i wulo. Te Osanobua tae vberriọ, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, wa gha rri ọre, wa ghi do gha ye vbe Osanobua, wa ghi do rẹn emwi nọ maan ke ne ẹi maan zẹ vbene irẹn ye.” (Gẹnẹsis 3:4-6) Te Setan ghaa tama Ivi mwa wẹẹ, ọ mwẹ asẹ nọ gha ya zẹ emwi ke emwi nọ hoo nọ ru ne egbe ẹre. Ọ na vbe tama rẹn wẹẹ, emwi nọ maan ẹre ọ khian lae miẹn deghẹ ọ na sọtẹ daa Osanobua. Ọ na tama Ivi wẹẹ ẹi khian wu, ẹre Ivi na re vbe nene ọmerhan, ọ na  vbe rhie ne ọdafẹn ọnrẹn vbọ. Iran wa rẹn wẹẹ, e Jehova ma hoo ne iran re vbe ọmerhan nii. Vbe iran rri ọmerhan nii, te iran ya ekhọe obọ iran rhie obọ gberra emwi ne Jehova tama iran. Te ọni vbe rhiema wẹẹ, iran ma rhie ọghọ ne Erha iran nọ rre ẹrinmwi nọ mwẹ ahoẹmwọmwa. Iran i miẹn emwi rhọkpa mu na ighẹ ẹre ọ si ẹre ne iran na sọtẹ!

12. Vbọzẹe nọ na re evbọ da ọmwa ne Adam kevbe Ivi na sọtẹ daa Osanobua?

¹² Ọ keghi re evbọ da ọmwa wẹẹ, evbibiẹ ima nokaro ma zẹdẹ lele adia ọghe Ayi nọ yi iran! Uwẹ gha ghọghọ yọ ra, adeghẹ a na miẹn wẹẹ, ọmọ ne u ya ẹrhiọn hia koko na ghi sọtẹ daa ruẹ vbe okiekie?

13. Vbe Jehova yae kha vbe ọ wẹẹ Adam gha “dọlegbe khian” ekẹn?

¹³ Vbe Adam vbe Ivi sọtẹ, arrọọ ọghe etẹbitẹ keghi wii iran. E Jehova keghi tama Adam wẹẹ: “Ekẹn [ẹre] a ya ma an, ekẹn nii u gha vbe dọlegbe khian.” (Tie Gẹnẹsis 3:19.) Emwi ne Jehova ya ọni kha ọre wẹẹ, Adam gha werriegbe khian ekẹn, ọni ọre vbene ọ ka gha ye, a ke yi ẹre. (Gẹnẹsis 2:7) Adam ghi ru orukhọ nẹ, ọ na wu, ọ na khian emwi ne ẹi ghi rrọọ.

14. Vbọsiẹ ne ima na wu?

¹⁴ Akpawẹ te Adam vbe Ivi họn ẹmwẹ ne Osanobua, iran gha te gha rrọọ do fi ebanban. Orukhọ ne iran ru, ẹre ọ si ẹre ne iran na wulo. Te orukhọ yevbe emianmwẹ dan ne ima  re vbe ukhu vbe obọ evbibiẹ ima nokaro. Te a biẹlẹ ima hia ye uwu orukhọ, ọna ẹre ọ si ẹre ne ima na wulo. (Rom 5:12) Sokpan ọna i re emwamwa ne Osanobua mwẹ ne emwa nagbọn. Osanobua ma te zẹdẹ hoo ne emwa gha wulo, ọna ẹre ọ si ẹre ne Baibol na tie uwu “oghian” ima.—1 Kọrinti 15:26.

15. De vbene ẹmwata nọ dekaẹn uwu ya fan ima hẹ?

¹⁵ Ẹmwata nọ dekaẹn uwu keghi fan ima hin imu ọghe iyayi ohoghe rre. E Baibol maa ima re wẹẹ emwa ni wulo nẹ i khiẹ, iran i vbe miẹn obalọ. Ma i sẹtin gu iran guan, iran i vbe sẹtin gu ima guan. Ẹi mwẹ iyobọ ne ima gha sẹtin ru ne iran, iran i vbe mwẹ iyobọ ne iran ye ne ima. Iran i sẹtin rhie ikuanegbe ne ima, nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne ima gha mu ohan iran. Sokpan, ugamwẹ nibun keghi maa emwa re wẹẹ, ọ mwẹ eke ne emwa ni wulo nẹ ye, kevbe wẹẹ, ma gha sẹtin ru iyobọ ne iran deghẹ ima hae igho eso ne avbe ohẹn ra iran ni zẹ ọbo edunna. Sokpan ma gha rẹn ẹmwata vbekpae uwu, emwa i sẹtin ya ohoghe vberriọ mu ima rẹrẹ.

16. De ohoghe ne ugamwẹ nibun maa emwa re vbekpae uwu?

¹⁶ Ugamwẹ ohoghe ẹre Setan loo ya maa emwa re wẹẹ, emwa ni wulo nẹ ye rrọọ. Vbe igiemwi, imamwaemwi ọghe ugamwẹ eso ọre wẹẹ, ma gha wu, ọ mwẹ emwi nọ rre uwu ima nọ kpa gha rrie ehe ọvbehe. Ọna ọre imamwaemwi ọghe ugamwẹ ruẹ ra, ra ẹmwata nọ dekaẹn uwu ẹre a maa uwa re? E Setan keghi ya ohoghe bibi emwa odẹ, nọ ghi ya iran fi iyeke gbe Jehova.

17. Vbọzẹe ne imamwaemwi ọghe ẹrinmwi erhẹn i na rhie uyi ne Jehova?

¹⁷ Imamwaemwi ọghe ugamwẹ nibun keghi kpa ọmwa odin. Vbe igiemwi, eso maa emwa re wẹẹ, te emwa dan  khian gha giẹn vbe etẹbitẹ vbe ẹrinmwi erhẹn. Imamwaemwi vberriọ i rhie uyi ne Osanobua rhunmwuda, Osanobua i mwẹ ekhọe ne a ya rri ọmwa oya vberriọ. (Tie 1 Jọn 4:8.) De aro ne u khian ya ghee ọmwa nọ rhie obọ ọvbokhan fi erhẹn rhunmwuda te ọ gbe ẹre hin ọkhọ rre? Ọmwa nọ mwẹ ekhọe atosi ẹre u khian tie ẹre. U i zẹdẹ hoo ne u sikẹ ọmwa vberriọ. Aro vberriọ ẹre Setan hoo ne ima ya gha ghee Jehova!

18. Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne ima gha mu ohan emwa ni wu nẹ?

¹⁸ Ugamwẹ eso keghi maa emwa re wẹẹ, ọmwa gha wu, ọ ghi khian ọmwa orhiọn. Ugamwẹ vberriọ ẹre ọ maa emwa re wẹẹ, te ọ khẹke na gha rhie ọghọ ne emwa ni wulo nẹ, kevbe na gha mu ohan iran, rhunmwuda iran sẹtin khian ọse ni gbogba ga ima ra eghian ni kpokpo ima. Emwa nibun wa ya ohoghe na yi. Ohan ẹre ọ ya iran ga emwa ni wulo nẹ, ne iran gha te ya gha ga e Jehova. Yerre wẹẹ, emwa ni wulo nẹ ma ghi rẹn emwi rhọkpa, rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gha mu ohan iran. E Jehova ọre Ayi ọghomwa. Irẹn ọkpa ẹre ọ khẹke ne ima ga, rhunmwuda irẹn ọre Osanobua ọghe ẹmwata.—Arhie Maan 4:11.

19. De vbene ẹmwata nọ kaẹn uwu ya ru iyobọ ne ima hẹ?

¹⁹ Ẹmwata nọ dekaẹn uwu keghi fan ima hin imu ọghe ugamwẹ ohoghe rre. Ẹmwata na, ẹre ọ vbe ya ima rẹn vbekpae avbe eyan ne Jehova ru nọ dekaẹn arrọọ ọghomwa vbe ẹghẹ na kevbe ẹghẹ nọ dee vbe odaro.

20. De emwi ne ima khian ruẹ vbe uhunmwuta nọ ghi lele ọna?

²⁰ Vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ fua, ọguọmwadia Osanobua na tie ẹre Job keghi nọ wẹẹ: “Ọmwa gha wu nẹ, ọ gha ye rhiọrre do gha rrọọ ra?” (Job 14:14) Emwa ni wu nẹ gha gele sẹtin do gha rrọọ ra? Ewanniẹn ne Baibol rhie ye inọta na keghi re nọ fu ọmwa ẹko rre. Ọni ẹre ima khian ghi ruẹ vbe uhunmwuta nọ ghi lele ọna.