1-3. De umian ne Pita miẹn? Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima rẹn emwi ne umian nii demu?

 UKPO 36 C.E. ghaa nọ. E Pita kegha rre ẹvbo ọkpa na tie ẹre Jọpa, nọ re ẹvbo ne okọ ẹzẹ na kun sie. Ọ ghi rre ẹdẹ ọkpa, e Pita kegha na erhunmwu vbe odukhunmwu owa, ovẹn na gha rhie muẹn. Na kha na, ikpẹdẹ eso ẹre ọ he ye nọ ke rre owa okpia ọkpa na tie ẹre Saimọn; ọkpẹn okun ẹre owa na ghaa ye. Ne Pita na dia owa okpia na ya rhie ẹre ma wẹẹ, ẹ i ya aro gbe ọmwa rhọkpa re, rhunmwuda, ọsohian ẹre okpia na ghaa khin; ẹ i re Ivbi e Ju hia ẹre ọ khian sẹtin dia owa ọmwa vberriọ ya. a Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova ye gha hoo nọ ma e Pita emwi eso ne kpataki, nọ gha yae rẹn wẹẹ, irẹn i gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa.

² Vbe ẹghẹ ne Pita ya gha na erhunmwu nii, Osanobua keghi mu umian ma rẹn. Umian ne Pita miẹn na, wa gha mwẹ vbene ọ ghaa ye ẹre hẹ; vbene ẹmwata, a i miẹn Ovbi e Ju ọkpa nọ gha miẹn egbe umian vberriọ, ne orhiọn rẹn gha sotọ. Vbe umian nii, e Pita keghi bẹghe emwi nọ yevbe igbu ukpọn vbe ọ tuorre dee vbe ẹrinmwi; emwi ni rre uwu ẹre keghi re aranmwẹ ughughan ni ma huan ne Uhi e Mozis mu awua yi. A ghi tama e Pita nọ gbe ọkpa vbe aranmwẹ nii nọ rriọẹ, ọ na wanniẹn wẹẹ: “I ma he rri emwi awua rhọkpa nọ ma huan ẹdẹ.” Igba eha ẹre a tama e Pita wẹẹ: “Emwi ne Osanobua ghi ya khian nọhuanrẹn nẹ, ghẹ ghi kha wẹẹ ọ ma huan.” (Iwinna 10:​14-16) E Pita ma zẹdẹ rẹn otọ umian nọ miẹn na, sokpan, vbọ ma he kpẹẹ vba, e Jehova keghi gi ẹre rẹn emwi na yae kha.

³ De emwi ne umian ne Pita miẹn demu? Ọ wa khẹke ne ima rẹn  emwi ne umian na demu, rhunmwuda, ọ gha ya ima rẹn aro ne Jehova ya ghee emwa. Zẹvbe Ivbi Otu e Kristi ọghe ẹmwata ne ima khin, ma i khian sẹtin ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ma emwa ẹsẹsẹmwẹse, vbe ẹ i re te ima ghee emwa vbene Osanobua vbe ya ghee iran. Ne ima mieke na rẹn emwi ne umian ne Pita miẹn demu, gi ima zẹ iro yan emwi nọ sunu vbene Pita te miẹn umian nii, kevbe emwi nọ sunu vbe ọ ghi miẹn umian nii nẹ.

4, 5. Gha re Kọniliọs? Vbọ sunu vbe ẹghẹ nọ na gha na erhunmwu?

⁴ E Pita ma rẹn wẹẹ, vbe a tie ẹre nodẹ ne irẹn miẹn umian nii, Osanobua vbe mu umian ma okpia ọkpa na tie ẹre Kọniliọs vbe Sẹseria; odẹ okuọ (nọrth) ẹre Sẹseria ye, ke eke ne Pita ye gha rrie evba keghi re odẹ ibiriki 30. Ọkaokuo e Rom ne ivbiyokuo iyisẹn rre ototọ ẹre, ẹre Kọniliọs ghaa khin; “ọmwa nọ ghaa mwẹ imuohan Osanobua ẹre okpia na ghaa khin, ke irẹn kevbe igiowa ẹre.” b Uhunmwuta ẹgbẹe nọ rẹn enegbe vbe gha nọ. E Kọniliọs ma gha re prosẹlait; ovbi agbẹnvbo ọvbehe nọ ma rhuẹ ghaa nọ. Ọrheyerriọ, ọ kegha tohan Ivbi e Ju ne obọ ma sẹ ọre, ọ na gha ru ẹse ne iran. Te okpia na nọ mwẹ ekhọe ata, wa gha “na erhunmwu gie Osanobua vbe ẹghẹ hia.”​—Iwinna 10:2.

⁵ Vbe Kọniliọs ghi na erhunmwu vbe odẹ ẹgogo eha vbe avan, ọ na miẹn odibosa ọkpa vbe umian nọ tama rẹn wẹẹ: “Osanobua họn erhunmwu ruẹ nẹ, ọ ma vbe mianmian ẹse ne u ru ne ivbiogue.” (Iwinna 10:4) Odibosa nii keghi tama e Kọniliọs nọ gie emwa ya tie Pita rre, e Kọniliọs na gele ru vberriọ. Ẹkpotọ nọ khian ghi kie ne Kọniliọs nian, ma he ka kie ne  irẹn kevbe emwa ọvbehe nẹi re Ivbi e Ju ni ma rhuẹ. Te irẹn khian ghi họn iyẹn ọghe imiẹnfan nian.

6, 7. (a) Ya unu kaẹn okha nọ rhie ẹre ma wẹẹ, Osanobua họn erhunmwu ọghe emwa ni hoo ne iran gele rẹn irẹn. (b) Vbe ima miẹn ruẹ vbe egbe avbe okha vberriọ?

⁶ Osanobua họn erhunmwu ọghe emwa ni mwẹ ekhọe ata vbe ẹdẹnẹrẹ ni hoo ne iran rẹn ẹmwata vbekpa irẹn ra? Gi ima guan kaẹn emwi nọ sunu daa okhuo ọkpa vbe Albania. Ọtẹn nokhuo ọkpa ghi do kporhu ma rẹn, ọ na rhie The Watchtower ọkpa nẹẹn, nọ guan kaẹn vbene a ya koko emọ hẹ. c Okhuo na keghi tama ọtẹn nokhuo nii nọ do kporhu ma rẹn wẹẹ: “Vbene u te rre, te I wa gha na erhunmwu ne Osanobua ru iyobọ mẹ ya sẹtin koko ivbi mwẹ nikhuo. Osanobua ẹre ọ gie ruẹ rre! Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, u wa rẹn emwi ne I gualọ zẹẹ!” Okhuo na kevbe ivbi ẹre nikhuo keghi suẹn gha ruẹ e Baibol. Vbene ẹghẹ ya khian, ọdafẹn ọnrẹn na vbe suẹn gha ruẹ e Baibol.

⁷ Ẹghẹ okaro ne emwi vbenian ya sunu na khin ra? Hiehie! Kugba ke ẹghẹ ẹre emwi vbenian ya sunu vbe ehe ughughan vbe uhunmwu otagbọn, rhunmwuda ọni, a i khian sẹtin kha wẹẹ, te ọ wa gheghe sunu. De emwi ne ọna ghi ma ima ẹre? Vbe okaro, e Jehova keghi họn erhunmwu ọghe emwa ni mwẹ ekhọe ata ni gele hoo ne iran rẹn irẹn. (1 Ọba 8:​41-43; Psm 65:2) Nogieva, avbe odibosa keghi dia ima vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ne ima ru.​—Arhie 14:​6, 7.

8, 9. De emwi ne Osanobua we ne Pita ru? De emwi ne Pita ghi ru?

⁸ Vbe Pita ye rre uhunmwu owa nii, ọ kegha muẹn roro, emwi na ya umian nii kha, rhunmwuda, te umian nii wa “sunsun ye ọre aro.” Vbe uwu ẹghẹ nii, ikpia ne Kọniliọs gie rre na wa rre. (Iwinna 10:17) Yerre wẹẹ, igba eha ẹre Pita kha wẹẹ, irẹn i khian rri evbare nọ ma huan, ne Uhi e Mozis mu awua yi. Nian, wẹ yayi wẹẹ, irẹn gha lele ikpia na gha rrie owa ọmwa nẹi re Ovbi e Ju ra? Vbene ọ rhirhi gha ye hẹ, Osanobua keghi loo orhiọn nọhuanrẹn ya gi e Pita rẹn emwi ne irẹn hoo nọ ru. Ọ na tama e Pita wẹẹ: “Ikpia eha nọ ẹmwẹ ruẹ. Rhunmwuda ọni, mu egbe ne u tuorre bu iran. Ghẹ zẹdẹ gbe awawẹ hiehie, rhunmwuda, mẹ ẹre ọ gie iran gha dee.” (Iwinna 10:​19, 20) Vbe nai na gbe awawẹ, te umian ọghe emwi nọ yevbe igbu ukpọn ne Pita ka miẹn wa ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin rherhe zẹ owẹ lele adia ọghe orhiọn nọhuanrẹn.

⁹ Vbe Pita ghi họn wẹẹ, odibosa ẹre ọ we ne Kọniliọs gie na tie irẹn, ọ na ghi viọ ikpia ne Kọniliọs gie rre la owa, “ọ na we ne iran vbiẹ evba ne  ẹdẹ gbe,” agharhemiẹn wẹẹ, iran i re Ivbi e Ju. (Iwinna 10:23a) Emwi ne ukọ ighẹ e Pita ru na, rhie ma wẹẹ, ọ suẹn gha fi iziro ọghẹe werriẹ nẹ, nọ mieke na gua emwamwa ọghe Osanobua ro.

10. De vbene Jehova ya dia emwa rẹn hẹ? De ọta eso nọ khẹke ne ima nọ egbe ima ẹre?

¹⁰ Do fi ẹdẹnẹrẹ, te Jehova wa ye dia emwa rẹn ọkade ọkade, ne iran mieke na rẹn emwi ne irẹn hoo. (Itan 4:18) Orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova loo ya dia “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn.” (Mat 24:45) Ugbẹnso, a sẹtin fi vbene ima ya rẹn otọ emwi eso vbe Ebe Nọhuanrẹn werriẹ, a sẹtin vbe fi odẹ ne ima ya ru emwi eso vbe otu e Jehova werriẹ. Ọ khẹke ne dọmwadẹ ima nọ egbe ẹre wẹẹ: ‘De aro ne I ya ghee avbe afiwerriẹ na? Mẹ ya ekhọe hia miẹn ọnrẹn yi ra, ne I gha ghee ẹre zẹvbe adia ne Osanobua loo orhiọn nọhuanrẹn ya rhie ne ima ra?’

11, 12. De emwi ne Pita ru vbe ọ sẹ e Sẹseria? De emwi ne Pita ghi do ruẹ?

¹¹ Ẹdẹ ghi gbe, e Pita kevbe orhunmwu ihinrin ọvbehe​—ọni ọre ikpia eha ne Kọniliọs gie rre kevbe “etẹn ehan” ni re Ivbi e Ju ni ke Jọpa rre​—keghi mu uhunmwu daa e Sẹseria. (Iwinna 11:12) Na kha na, e Kọniliọs khẹ e Pita nẹ, ọ na “ya si ẹgbẹe ọre kevbe avbe ọse ni sikẹ ọre koko”; ọ dewarorua wẹẹ, Ovbi e Ju ma gha rre uwu iran rhọkpa. (Iwinna 10:24) E Pita ghi sẹ evba, ọ keghi ru emwi nẹi ghẹ te ru vbene ọ te sẹ ẹghẹ nii: Ọ na la owa ọmwa nẹi re Ovbi e Ju, nọ ma vbe rhuẹ! E Pita keghi kha wẹẹ: “Wa rẹnrẹn wẹẹ awua nọ, deghẹ Ovbi e Ju na sikẹ ọmwaikọmwa nọ ke agbẹnvbo ọvbehe rre, ra ọ na gha gu ẹre mu obọ. Vbọrhirhighayehẹ, Osanobua gu mwẹ rẹn nẹ wẹẹ, ọ ma khẹke ne I tie ọmwa rhọkpa, enọ ma huan, ra nọ mwẹ awua.” (Iwinna 10:28) Vbe ẹghẹ na nian, e Pita rẹn nẹ wẹẹ, ẹ i wa re ẹmwẹ evbare nọ khẹke ne irẹn gha re, ẹre Osanobua ya umian nii ma irẹn ẹre. Sokpan, emwi ne Osanobua ghaa hoo nọ ma rẹn ẹre, ọre wẹẹ, ‘ọ ma khẹke nọ tie ọmwa rhọkpa, enọ ma huan,’ ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọmwa nii i re Ovbi e Ju.

¹² Emwa ni gbẹbu ye owa e Kọniliọs wa gha hoo ne iran rẹn emwi ne Pita khian tama iran. E Kọniliọs keghi kha wẹẹ: “Ma hia rre odaro Osanobua, ma mu egbe ne ima ya danmwehọ emwi hia ne Jehova we ne u do tama ima.” (Iwinna 10:33) De vbene ọ khian gha ye ruẹ hẹ deghẹ ọmwa nọ hoo nọ rẹn e Baibol sayọ na ta egbe ẹmwẹ vberriọ ma ruẹ? Ẹ i re te u khian gha ghọghọ ra? E Pita ghi suẹn gha gu iran guan, ọ na ta ẹmwẹ ne kpataki na: “Eban ẹre I wa gele rẹn wẹẹ, Osanobua i gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa, sokpan, ọmwaikọmwa nọ mu ohan rẹn, nọ vbe ru emwi nọ khẹke, ẹre irẹn miẹn yi; ẹ i lele ẹvbo nọ ke rre.” (Iwinna 10:​34, 35) E Pita rẹn nẹ wẹẹ, Osanobua i ya aro gbe ọmwa rhọkpa re rhunmwuda uniẹn ra ẹvbo nọ ke rre, ra rhunmwuda emwi ọvbehe  vberriọ. Ẹre Pita na suẹn gha kporhu ma iran vbekpa iwinna ne Jesu ru vbe ẹghẹ nọ ya gha rre uhunmwu otagbọn na, vbene ọ ya wu hẹ kevbe vbene ọ ya rhiọ kpaegbe hẹ.

13, 14. (a) De emwi nọ ghi dewarorua rhunmwuda ne Kọniliọs kevbe ivbi agbẹnvbo ọvbehe na khian emwa iyayi vbe ukpo 36 C.E.? (b) Vbọzẹ nọ ma na khẹke ne ima gha hannọ emwa ne ima kporhu ma?

¹³ Emwi nọ ma he ka sunu ẹdẹ keghi sunu: “Vbe Pita wa ye guan nii,” Osanobua keghi tue orhiọn nọhuanrẹn yan emwa ni gbẹbu ye owa e Kọniliọs ni re “ivbi agbẹnvbo ọvbehe.” (Iwinna 10:​44, 45) Ẹghẹ na ọkpa ẹre Ebe Nọhuanrẹn ya kha wẹẹ, Osanobua tue orhiọn nọhuanrẹn yan emwa vbene iran te dinmwiamẹ. E Pita keghi la evba rẹn wẹẹ, Osanobua rhan obọ miẹn iran yi nẹ, “ọ na ghi we na dinmwi iran ye amẹ.” (Iwinna 10:48) Ne iran na, ni re ivbi agbẹnvbo ọvbehe na do khian Ivbi Otu e Kristi vbe 36 C.E. keghi yae dewarorua wẹẹ, ke ẹghẹ nii kpa, e Jehova ma ghi gha ghee Ivbi e Ju zẹvbe emwa rẹn ne kpataki. (Dan 9:​24-27) Vbe ẹdẹ ne ẹdẹrriọ, e Pita keghi loo “isanhẹn ọghe Arriọba” nogieha nọ vbe re nokiekie. (Mat 16:19) Isanhẹn na keghi kie ẹkpotọ ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni ma rhuẹ, ne iran ya sẹtin khian Ivbi Otu e Kristi na ya orhiọn nọhuanrẹn hannọ zẹ.

¹⁴ Zẹvbe emwa ni kporhu iyẹn nọ maan vbe ẹdẹnẹrẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ, “aro ọkpa ẹre Osanobua ya ghee emwa hia.” (Rom 2:11) Irẹn hoo “ne emwa ughughan hia miẹn fan.” (1 Tim 2:4) Rhunmwuda ọni, ọ ma zẹdẹ khẹke hiehie ne ima gha ya aro gbe ọmwa rhọkpa re rhunmwuda emwi ne ima bẹghe vbe egbe iran. Iwinna na waa ima ẹre, ọre ne ima ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ma emwa hia ẹsẹsẹmwẹse, vbene ima i na ghee ẹvbo ne iran ke rre, ra vbene ugbaro ọghe iran ye hẹ, ra emwi ne iran yayi.

15, 16. Vbọzẹ ne Ivbi Otu e Kristi eso ni re Ivbi e Ju na gha gu e Pita gui? De vbene Pita ghi ya zẹ enunu ẹnrẹn hẹ?

¹⁵ Ẹ i mwẹ e Pita ma gha hoo nọ gi etẹn rẹn emwi ne aro irẹn miẹn na, rhunmwuda ọni, ọ kegha rrie Jerusalẹm. Sokpan, vbene Pita te sẹ evba, iyẹn ọghe vbene ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni ma rhuẹ ya “miẹn ẹmwẹ Osanobua yi” hẹ sẹ iran obọ nẹ. E Pita ghi wa sẹ evba, “iran ni lele uhi ọghe arhuẹ kegha gu ẹre gui.” Te ohu wa gha mu iran rhunmwuda, e Pita na “la owa emwa ni ma rhuẹ,” ọ “na vbe gu iran rri evbare.” (Iwinna 11:​1-3) Ẹ i re wẹẹ, rhunmwuda ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe na khian erhuanegbe Kristi ẹre ọ ghaa ya ohu mu iran. Sokpan, te Ivbi e Ju na wa gha hoo ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe gha lele Uhi e Mozis, ya sẹ egbe uhi arhuẹ, ne Jehova mieke na miẹn ugamwẹ ọghe iran yi. Ọ dewarorua wẹẹ, te ọ wa gha lọghọ Ivbi Otu e Kristi eso ni re Ivbi e Ju, ne iran ya sẹ Uhi e Mozis rae.

¹⁶ De vbene Pita ghi ya zẹ enunu ẹnrẹn hẹ? Zẹvbe nọ rre ebe Iwinna 11:​4-16, e Pita keghi ya unu kaẹn emwi enẹ nọ ya irẹn rẹn wẹẹ, Osanobua ẹre ọ dia emwi hia nọ sunu: (1) umian ne Osanobua mu ma rẹn (Uviẹn 4-10); (2) emwi ne orhiọn nọhuanrẹn we nọ ru (Uviẹn 11, 12); (3) ne odibosa na rhiegbe ma e Kọniliọs (Uviẹn 13, 14); kevbe (4) ne Osanobua na tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan ivbi agbẹnvbo ọvbehe. (Uviẹn 15, 16) E Pita khian ghi mu ẹmwẹ nọ tae sẹ ufomwẹ, ọ na nọ iran ọta ne kpataki na: “Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, egbe ẹse ọhẹ [ọni ọre orhiọn nọhuanrẹn] ne Osanobua rhie ne ima ni ya Enọyaẹnmwa e Jesu Kristi yi [oni ọre Ivbi e Ju], ẹre ọ vbe rhie ne iran na [ọni ọre ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni khian emwa iyayi], gha re imẹ, nọ gha da Osanobua obọ yi?”​—Iwinna 11:17.

17, 18. (a) Vbọ ghi khẹke ne Ivbi Otu e Kristi ni re Ivbi e Ju ru, ugbẹnvbe iran ghi họn ẹmwẹ ne Pita tae nẹ? (b) Vbọsiẹ nọ na lọghọ ugbẹnso ne akugbe gha rre uwu iko? De ọta eso nọ khẹke ne ima nọ egbe ima ẹre?

¹⁷ Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, Ivbi e Ju nii, ni re Ivbi Otu e Kristi họn ẹmwẹ ne Pita tae nẹ, de emwi ne iran khian ghi ru? Iran gha ye gha ya aro gbe ivbi agbẹnvbo ọvbehe re ra? Ra, iran gha rhan obọ miẹn iran na ni da khian Ivbi Otu e Kristi yi zẹvbe emwa ne iran gba ga, agharhemiẹn wẹẹ, ivbi agbẹnvbo ọvbehe ẹre iran khin? Ebe Nọhuanrẹn khare wẹẹ: “Vbe etẹn nii [ọni ọre avbe ukọ kevbe Ivbi Otu e Kristi nikẹre ni re Ivbi e Ju] ghi họn ẹmwẹ na, iran keghi dobọ ẹzọ na gui yi, iran na gha rhie uyi gie Osanobua, iran na wẹẹ: ‘Ọni rhie ma wẹẹ, te Osanobua vbe rhie ẹkpotọ ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe ya ro iro fi uyinmwẹ werriẹ, ne arrọọ mieke na sẹ iran obọ.’” (Iwinna 11:18) Rhunmwuda ne iran na mu egbe ne iran ya fi iziro ọghe iran werriẹ, akugbe na ye gha rre uwu iko.

 ¹⁸ Vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹ i re emwi nọ khuẹrhẹ, ne eguọmwadia e Jehova gha mwẹ akugbe. Evbọzẹe nọ na yerriọ ọre wẹẹ, “emwa ughughan ni zẹ ẹvbo ughughan,” ni vbe ke “agbẹnvbo hia kevbe uniẹn hia rre” ẹre iran khin. (Arhie 7:9) Ọna ẹre ọ si ẹre na na miẹn wẹẹ, vbe iko nibun, emwa ughughan ẹre ọ rrọọ, odẹ ughughan ẹre a ya koko iran, ilele ughughan ẹre iran vbe lele. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne dọmwadẹ ọghẹe vbe uwu ima nọ egbe ẹre wẹẹ: ‘Mẹ ya aro gbe emwa eso re rhunmwuda ne iran na lughaẹn mẹ ra? Ne I gha te ya gha yin vbe na ghee emwa ni rre uwu agbọn ni roro ẹre wẹẹ iran ra ẹvbo ne iran ke rre ẹre ọ maan sẹ, mẹ mu egbe ne I khian ya gha ya obọ ọkpa mu etẹn ne ima gba ga ra?’ Ghẹ mianmian emwi nọ sunu daa e Pita (e Sifas) vbe ukpo eso ghi gberra nẹ, ne Kọniliọs kevbe igiowa ẹre nẹi re Ivbi e Ju khian Ivbi Otu e Kristi. E Pita “ma ghi gha gu [Ivbi Otu e Kristi nẹi re Ivbi e Ju] mu obọ,” rhunmwuda ne emwa eso na gha ya aro gbe iran re, rhunmwuda ọni, e Pọl keghi gu ẹre gui. (Gal 2:​11-14) Ọ khẹke ne ima gha begbe vbe ẹghẹ hia, ne ima ghẹ do gha ya aro gbe ọmwa rhọkpa re.

19. De emwa ne Ivbi Otu e Kristi ni re Ivbi e Ju suẹn gha kporhu ma vbe Antiọk? Vbe a ghi lae miẹn?

¹⁹ Te erhuanegbe Jesu ghi suẹn gha kporhu ma ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni ma rhuẹ ra? Gia ghee emwi nọ ghi sunu vbe Antiọk nọ rre Siria. d Ivbi e Ju wa gha bun vbe ẹvbo na, iran vbe ivbi agbẹnvbo ọvbehe wa vbe gha ru emwi kugbe. Rhunmwuda ọni, ẹkpotọ keghi wa kie ne erhuanegbe Jesu ya kporhu ma ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni rre evba. Evba ẹre erhuanegbe Jesu ni re Ivbi e Ju na suẹn gha kporhu iyẹn nọ maan “ma emwa ni zẹ e Grik.” (Iwinna 11:20) Ẹ i wa re Ivbi e Ju ni zẹ e Grik ọkpa ẹre iran ghaa kporhu ma, sokpan, iran vbe gha kporhu ma ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni ma rhuẹ. E Jehova wa gele fiangbe iwinna ikporhu ọghe iran, rhunmwuda ọni, “emwa nibun na do khian emwa iyayi.”​—Iwinna 11:21.

20, 21. De vbene Banabas ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre irẹn khin? Vbe ima khian ya ya egbe taa ẹre hẹ vbe iwinna ikporhu?

²⁰ Emwa wa gha bun vbe Antiọk ni ghaa hoo ne iran danmwehọ iyẹn nọ maan ne erhuanegbe Jesu ghaa kporhu ẹre, rhunmwuda ọni, iko nọ rre Jerusalẹm keghi gie Banabas gha khian. Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, emwa ni ghaa hoo ne iran danmwehọ bun sẹrriọ wẹẹ, e Banabas ọkpa ma ghi sẹtin. Te ọ khẹke ne ọmwa vbe na ghee Sọl do ru iyobọ nẹẹn, rhunmwuda, vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Sọl gha do khian ukọ na gie bu ivbi agbẹnvbo ọvbehe. (Iwinna 9:15; Rom 1:5) Te Banabas khian ghi gha ghee ẹre wẹẹ, te Sọl khian do miẹn irẹn iwinna ra? Hiehie! E Banabas  keghi rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre irẹn khin, ọ rẹnrẹn wẹẹ irẹn ọkpa i sẹtin ru ehia. Ọ keghi zẹ owẹ nokaro, ọ na ya gualọ e Sọl vbe Tasọs, ọ na ghi rhie ẹre gha die Antiọk nọ do ru iyobọ ne irẹn. Ukpo ohoho ẹre iran eva ya gha ru iyobọ ne etẹn ni rre iko vbe evba, ne iran mieke na deziẹn vbe ugamwẹ e Jehova.​—Iwinna 11:​22-26a.

²¹ De vbene ima khian ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, emwa ni mu egbe rriotọ ẹre ima khin, zẹvbe ne ima ya winna iwinna ikporhu? Ọmwa nọ mu egbe rriotọ rẹnrẹn wẹẹ, ọ mwẹ eke ne ẹtin irẹn sẹ. Ikpianbọ hia i re ọkpa, ma hia mwẹ eke ne ima na hia. Vbe igiemwi, emwa eso rrọọ ni gua wa kporhu ke owa ya sẹ owa ra vbe ẹkpotọ nọ rhirhi kie ne iran, sokpan, ọ gha de ọghe na yo atuẹ werriegbe ra na gu ọmwa ruẹ e Baibol, ọ ghi baa kua. Deghẹ ọ mwẹ ako eso nọ na khẹke ne u gha mwẹ alaghodaro vbe iwinna ikporhu, u sẹtin nọ etẹn ne iran ru iyobọ nuẹn. U gha ru vberriọ, iwinna ikporhu ruẹ ghi kakabọ gha biẹ ọmọ esi, u ghi vbe gha sọyẹnmwẹ ẹsẹse.​—1 Kọr 9:26.

22, 23. De vbene etẹn ni ghaa rre Antiọk ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, iran hoẹmwẹ etẹn ne iran gba ga? De vbene emwa ọghe Osanobua ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ya ya egbe taa iran hẹ?

²² “Antiọk ẹre a na suẹn gha tie avbe erhuanegbe, Ivbi Otu e Kristi, zẹvbe nọ gua iho ọghe Osanobua ro.” (Iwinna 11:26b) Te eni na ne Osanobua mu ne iran wa gele khẹke iran, rhunmwuda, ukpowẹ ọghe Kristi ẹre iran lele. Zẹvbe ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe ya gha khian Ivbi Otu e Kristi, te akugbe ghi do gha rre uwu ẹkpo iran kevbe Ivbi e Ju ni re ivbi iyayi ra? Gia guan kaẹn emwi nọ sunu vbe ẹghẹ ne ukhunmwu na kakabọ fi vbe odẹ ukpo 46 C.E. e Vbe ẹghẹ nẹdẹ, ukhunmwu ghaa fi, obọ wa kakabọ da ivbiogue, rhunmwuda ne iran i na mwẹ igho ra evbare ne iran ya gbakhua. Ọ khọ wẹẹ, ivbiogue ẹre Ivbi Otu e Kristi nibun ni re Ivbi e Ju ni rre Judia ghaa khin, rhunmwuda ọni, vbe ẹghẹ ne ukhunmwu nii ya gha fi, te iran wa gha gualọ evbare kevbe emwi nibun na ya yin agbọn. Etẹn ni rre Antiọk ghi họn emwi nọ sunu, iran hia, ya sẹ egbe ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni re Ivbi Otu e Kristi na viọ emwi ne iran mwẹ ladian, “na ya ru iyobọ ne etẹn ni rre Judia.” (Iwinna 11:29) Emwi ne iran ru na, gele wa rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ etẹn ne iran gba ga!

²³ Erriọ vbe ye ne eguọmwadia Osanobua ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ. Ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn ima ni rre otọ ẹvbo ọvbehe ra ni rre otọ ẹvbo ima gualọ iyobọ, ekhọe hia ẹre ima ya rhiegbe ladian ya ru iyobọ ne  iran. Avbe Agbaziro Ọghe Abotu ghi zẹgiẹ ru emwamwa, ne Agbaziro Nọ Ru Iyobọ Ne Etẹn Ne Emwi Nọ Wegbe Sunu Daa ya gbaroghe etẹn ne okpẹhoho, ugbohiotọ, okpamẹ ra emwi ọvbehe vberriọ mu ẹre emwi rhia. Egbe iyobọ vbenian keghi rhie ẹre ma wẹẹ, ma gele hoẹmwẹ etẹn ne ima gba ga.​—Jọn 13:​34, 35; 1 Jọn 3:17.

24. De vbene ima khian ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, ma rẹn emwi ne umian ne Pita miẹn demu?

²⁴ Zẹvbe Ivbi Otu e Kristi ọghe ẹmwata ne ima khin, ọ ma khẹke ne ima mianmian emwi nọ demu ighẹ umian ne Pita miẹn vbe uhunmwu owa nọ ghaa ye vbe Jọpa. Osanobua nẹi gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa ẹre ima ga. Emwi ne irẹn hoo, ọre ne ima gha ta ẹmwẹ Arriọba irẹn ma emwa ẹsẹsẹmwẹse, vbene ima i na lele deghẹ ebo ẹre iran khin ra emwa nekhui, vbene ima i na vbe ghee ẹvbo ne iran ke rre, ra ukpo ne iran na zẹ vbe ẹvbo. Nọnaghiyerriọ, gi ima gha hia vbe odẹ ke odẹ ne ima kporhu ma emwa hia ni hoo ne iran danmwehọ ẹmwẹ Osanobua, ne ẹkpotọ mieke na kie ne iran ya do gae.​—Rom 10:​11-13.