1-3. (a) De vbene orhiọn nọhuanrẹn ya dia e Pọl kevbe emwa ne iran gba khian hẹ? (b) De emwi ne ima khian zẹ iro yan vbe uhunmwuta na?

 IKHUO eso keghi kpa vbe Filipai nọ rre Masẹdonia. Vbọ ma he kpẹẹ vba, iran na sẹ ovbi ẹzẹ ọkpa na tie ẹre Gangites. Iran keghi tota ye ọkpẹn ẹzẹ nii, iran na gha na erhunmwu gie Osanobua ọghe Izrẹl, zẹvbe ne iran ka ru ẹre dee yi. Aro e Jehova keghi sotọ vbe egbe iran.​—2 Krọ 16:9; Psm 65:2.

² Na kha na, ikpia eso keghi kpa vbe Listra nọ rre odẹ ahọ (south) ọghe Galetia; ke evba gha rrie odẹ ekẹn (east) ọghe Filipai gberra ibiriki 500. Ikpẹdẹ eso ghi gberra nẹ, iran keghi sẹ ukpo ọkpa ne Ivbi e Rom so, nọ rrie odẹ orrie (west); ukpo na ẹre a la yo ẹvbo ne emwa na ghi bun sẹ vbe ikinkin ọghe Esia. Ikpia na guan kaẹn na, ọre Pọl, e Sailas kevbe Timoti. Te iran wa gha hoo ne iran la odẹ na gha rrie Ẹfisọs, kevbe avbe ẹvbo ọvbehe nọ na khẹke ne ọkhọngborrie emwa họn vbekpa e Kristi. Ọrheyerriọ, vbene iran te suẹn okhian na, orhiọn nọhuanrẹn keghi da iran obọ yi, sokpan, e Baibol ma ta vbene orhiọn nọhuanrẹn ya ru ọna hẹ. Orhiọn nọhuanrẹn ma kue ne iran kporhu vbe Esia. Vbọzẹ? Te Jesu ghaa hoo nọ loo orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua ya dia e Pọl kevbe emwa ne iran gba khian la ikinkin ọghe Esia Mainọ gberra, iran ghi vbe fian Okun Aegean gberra gha rrie ọkpẹn ovbi ẹzẹ nii na tie ẹre Gangites.

³ Emwi wa bun ne ima gha miẹn ruẹ vbe odẹ ne Jesu ya dia e Pọl kevbe emwa ne iran gba khian gha rrie Masẹdonia. Nọnaghiyerriọ, gia guan kaẹn emwi eso ni sunu vbe uwu ẹghẹ nogieva ne Pọl ya mu okhian yo ehe ughughan; odẹ ukpo 49 C.E. ẹre Pọl suẹn okhian na.

4, 5. (a) Vbọ sunu daa e Pọl kevbe emwa ne iran gba khian vbe ọkpẹn e Bitinia? (b) De azẹ ne Pọl vbe emwa ne iran gba khian ru? De ere nọ ghi lae ladian?

⁴ Ugbẹnvbe Jesu ma kue ne Pọl kevbe emwa ne iran gba khian kporhu vbe Esia, iran keghi mu uhunmwu daa odẹ okuọ (north) ne iran ya kporhu vbe avbe ẹvbo ni rre Bitinia. Ẹ i mwẹ iran ma gbe ikpẹdẹ eso vbe odẹ vbe iran rrie avbe ẹvbo nii, na kha na, odẹ nọ ma rriẹ, nọ vuọn ne ebubẹ,  nọ rre uwu ẹkpo e Frigia kevbe Galetia, ne ibozẹghẹ emwa ye, ẹre iran ya owẹ khian la. Sokpan, iran ghi sẹ ọkpẹn e Bitinia, Jesu na dọlegbe ya orhiọn nọhuanrẹn da iran obọ yi. (Iwinna 16:​6, 7) Ẹ i mwẹ ena hia ma sunsun ye iran aro. Iran rẹn ẹmwẹ ne iran khian ya kporhu, iran vbe rẹn vbene iran khian ya kporhu hẹ, sokpan, iran ma rẹn eke ne iran khian na kporhu. Iran te hia ne iran kporhu vbe Esia, sokpan, ọ ma gba ẹre. Iran te vbe hia ne iran kporhu vbe Bitinia, sokpan, ọ ma vbe gba ẹre. Ọrheyerriọ, e Pọl ma gi egbe wọọ ọre, ọ na ye gha mu okhian yo ehe ughughan, a te miẹn wẹẹ, ọ miẹn eke nọ khian na kporhu. E Pọl kevbe emwa ne iran gba khian keghi ru emwi eso, ne emwa eso gha sẹtin ghee ẹre emwi ukọnmwẹ. Iran na mu uhunmwu daa odẹ orrie (west), iran na khian la ibiriki 350, iran na gha la ẹvbo ughughan gberra, iran ke do sẹ eghute ọghe Troas na mobọ la la e Masẹdonia. (Iwinna 16:8) Ọna ọre ẹvbo nogieha ne Pọl na gha hoo nọ kporhu, sokpan, vbe ẹghẹ na nian, Jesu keghi gi ẹre kporhu vba.

⁵ E Luk nọ do deba e Pọl kevbe etẹn ne iran gba khian vbe Troas keghi ta emwi nọ sunu, ọ wẹẹ: “Ọ ghi rre asọn, e Pọl keghi miẹn umian. Vbe umian nii, okpia ọkpa ne Ovbi e Masẹdonia na mudia, ọ na gha rinmwiaẹn wẹẹ: ‘Gha die Masẹdonia, ne u do ru iyobọ ne ima.’ Ọ ghi wa miẹn umian nii nẹ, ma keghi hia ne ima gha rrie Masẹdonia, rhunmwuda, ma na do bẹghe ẹre wẹẹ, Osanobua hoo ne ima ya kporhu iyẹn nọ maan ma iran.” a (Iwinna 16:​9, 10) Vbe okiekie, e Pọl na ghi rẹn eke nọ khian na kporhu. Ẹ i mwẹ e Pọl ma gha ghọghọ wẹẹ, irẹn ma gi egbe wọọ irẹn vbe odẹ! Vbe ọwara ọkpa nii, ikpia enẹ na keghi la okọ gha rrie Masẹdonia.

6, 7. (a) Vbe ima miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu, vbe okhian ne Pọl mu? (b) De ilẹkẹtin ne okha ọghe Pọl rhie ne ima?

⁶ Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha na? Yẹrẹro wẹẹ: E Pọl kpa gha rrie Esia nẹ, orhiọn nọhuanrẹn ke da ẹre obọ yi, ọ vbe sikẹ e Bitinia nẹ, Jesu ke da ẹre obọ yi nẹ ghẹ kporhu vba, kevbe wẹẹ, ọ vbe sẹ e Troas nẹ, Jesu ke we nọ gha rrie Masẹdonia. Jesu nọ re Uhunmwuta ọghe iko sẹtin vbe dia ima vbe odẹ vbenian vbe ẹdẹnẹrẹ. (Kọl 1:18) Vbe igiemwi, ma sẹtin gha hoo ne ima gha re arọndẹ, ra ne ima ya ga vbe eke na na gualọ iyobọ etẹn. Sokpan, a sẹtin miẹn wẹẹ, ma gha zẹ emwi ru nẹ, ne ima ya musọe vbe okhuo ne ima fian ne egbe ima, ẹre Jesu khian na loo orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua ya dia ima. Vbe ima gu kha vberriọ? Gia ghee igiemwi na: Vbe ẹ i re te imọto suẹn gha khian nẹ, ọmwa nọ gua imọto i sẹtin dia ẹre ghee obọ erha ọmwa ra obọ iye ọmwa. Erriọ vbe ye, te ima gha ka zẹ owẹ nokaro, ma ghi loo ẹrhiọn yọ, a te miẹn wẹẹ, Jesu ru iyobọ ne ima ya musọe vbe iwinna ugamwẹ ne ima rhiegbe yi.

⁷ Adeghẹ ẹrhiọn ne ima loo ma wa biẹ ọmọ esi vbobọvbobọ ghi vbo? Ọ khẹke ne ima gi egbe wọọ ima ra, ne ima gha roro ẹre wẹẹ, orhiọn  nọhuanrẹn i dia ima ra? Hiehie. Yerre wẹẹ, e Pọl vbe miẹn edogbandogban eso. Sokpan, ọ ma gi egbe wọọ ọre, ọ na ye gha gualọ ẹkpotọ nọ khian ya kporhu, a te miẹn wẹẹ ọ miẹn. Adeghẹ ima na vbe gha hia ne ima gualọ “ẹkpotọ” ne ima khian ya rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova sayọ vbene egbe ma na wọọ ima, ẹ i mwẹ e Jehova ma fiangbe ima.​—1 Kọr 16:9.

8. (a) Gie vbene Filipai ghaa ye hẹ. (b) De emwi nọ maan nọ sunu vbe ẹghẹ ne Pọl na ya kporhu vbe “eke na na na erhunmwu”?

⁸ E Pọl kevbe etẹn ne iran gba khian ghi sẹ ikinkin ọghe Masẹdonia nẹ, iran na gha rrie Filipai. Te Ivbi e Filipai wa gha yae hio wẹẹ, emọ otọ ọghe Rom ẹre iran khin. Te Filipai yevbe Itali vbe aro ivbiyokuo e Rom ni zeki nẹ ni rre Filipai; te iran ghee ẹre zẹvbe Rom ne tuẹin nọ rre uwu e Masẹdonia. E Pọl kevbe etẹn nikẹre keghi ladian hin orere ẹvbo e Filipai rre, iran na gha rrie ọkpẹn ovbi ẹzẹ ọkpa, iran na gha roro ẹre wẹẹ, evba nii ẹre “eke na na na erhunmwu ghaa ye.” b Vbe Ẹdẹ Ikẹtin, iran na gha rrie evba, iran na miẹn ikhuo eso ni si koko gha ga Osanobua vba. Iran na ghi tota vba gha gu ikhuo nii guan. Okhuo ọkpa na tie ẹre Lidia ghaa rre evba, “ọ na gha danmwehọ, e Jehova keghi vbe rhan ekhọe ọre rua.” Emwi ne Lidia ruẹ re vbe obọ iran keghi mu ẹre ekhọe sẹrriọ wẹẹ, irẹn kevbe igiowa ẹre na ghi dinmwiamẹ. Ọ na ghi we ne Pọl kevbe etẹn nikẹre do dia owa ẹre ya. c​—Iwinna 16:​13-15.

9. De vbene emwa nibun ya lele igiemwi ọghe Pọl hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ? De afiangbe ne iran he vbe lae miẹn?

 ⁹ U miẹn ọyẹnmwẹ nọ khian gha sẹ e Pọl kevbe etẹn nikẹre vbe Lidia dinmwiamẹ! Ẹ i mwẹ e Pọl ma gha ghọghọ wẹẹ, irẹn gele “gha die Masẹdonia” vbe a we ne irẹn gha dee, kevbe wẹẹ, e Jehova vbe loo irẹn kevbe emwa ne iran gba khian ya họn erhunmwu ikhuo na ni mwẹ imuohan Osanobua! Etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo nibun vbe ẹdẹnẹrẹ, ke ọmaẹn ke ẹghele, ke ni ru orọnmwẹ nẹ kevbe ni ma he ru, wa vbe yo ehe na na gualọ iyobọ etẹn, ne iran ya ga vba. Ẹmwata nọ wẹẹ, etẹn na mwẹ ọlọghọmwa ughughan ne iran la gberra, sokpan, ọni ma sẹ emwi rhọkpa vbe a gha yae gie ọyẹnmwẹ nọ sẹ iran vbe iran gha miẹn ọmwa nọ miẹn odẹ ẹmwata yi zẹvbe ne Lidia vbe gha ye. U gha sẹtin ru emwamwa nọ khẹke, ne u mieke na sẹtin ya kporhu vbe eke na na gualọ iyobọ etẹn ra? U gha ru vberriọ, e Jehova gha wa fiangbuẹ. Vbe igiemwi, vbe ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Aaron ye re igbama, ọ keghi si gha rrie ẹvbo ọkpa vbe Central America nọ ya kporhu. Te ọtẹn ima na wa ghọghọ vbene etẹn ọvbehe ni vbe zẹ egbe owẹ nọ zẹ na vbe ye. Ọ khare wẹẹ: “Ne I na ya ga vbe isi keghi ya mwẹ sikẹ e Jehova sayọ. Iwinna ikporhu ne I ru mwa wa sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ; orhunmwu erẹnrẹn ẹre I gu ruẹ e Baibol!”

10. De emwi ne avbe orhiọn dan ru, ne iran mieke na mu idobo ye iwinna ikporhu ne Pọl kevbe emwa ne iran gba khian ghaa ru?

¹⁰ Ẹ i mwẹ ohu ma gha mu e Setan, vbe emwa ghi suẹn gha miẹn iyẹn nọ maan yi vbe eke ne irẹn vbe ekpayẹ ọre na te miẹn agba dia. Ẹ i khabe ne avbe orhiọn dan na gha hoo ne iran mu idobo ye iwinna ikporhu ne Pọl kevbe emwa ne iran gba khian ghaa ru! Vbe iran ghi rrie eke na na na erhunmwu vbe ẹdẹ ọkpa, ọvbokhan okhuo ọkpa nọ re ọguọmwadia, ne orhiọn dan nọ ya ọmwa miẹn aro ghaa loo, kegha lele iran khian. Igho ọrhẹnrhẹn ẹre ọ khuan ne avbe arowa ẹre, rhunmwuda nọ na sẹtin gha ta emwi nọ gha sunu vbe odaro. Ọ ghi miẹn e Pọl kevbe emwa ne iran gba khian, ọ na gha go wẹẹ: “Eguọmwadia Osanobua Nọ Yo Sẹ ẹre ikpia na khin, emwi nọ gha ya uwa miẹn imiẹnfan, ẹre iran ya wewe ma uwa.” Ọ gha kẹ, te orhiọn dan nii ghaa loo ọvbokhan okhuo na ya ta ẹmwẹ na, ne emwa mieke na gha roro ẹre wẹẹ, emwi ne ọvbokhan okhuo na ta wẹẹ ọ gha sunu vbe odaro kevbe emwi ne Pọl ma emwa ẹre, obọ Osanobua ẹre ehia ke rre. Odẹ vberriọ, emwa i khian ghi mobọ wa rhie ekhọe ye imamwaemwi ọghe emwa ni gele re erhuanegbe Kristi. Sokpan, e Pọl keghi khu orhiọn dan nii hin ọvbokhan okhuo nii egbe rre, nẹ ghẹ ghi go lele iran.​—Iwinna 16:​16-18.

11. Vbe Pọl ghi khu orhiọn dan hin ọmokhuo nii egbe rre nẹ, vbọ ghi sunu daa e Pọl vbe Sailas?

¹¹ Avbe arowa ọguọmwadia nii ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ẹki gbe iran nẹ, ohu  na kakabọ gha mu iran. Iran keghi si e Pọl vbe Sailas gha rrie eke ne avbe ukọ arriọba ne Rom ya zẹ ihe egbe na bu ohiẹn vbe adesẹ ẹki. Iran rẹnrẹn wẹẹ, avbe ọbuohiẹn na khẹko Ivbi e Ju, kevbe wẹẹ, iran i ya ẹvbo iran ighẹ e Rom ku. Rhunmwuda ọni, iran na tama avbe ọbuohiẹn nii wẹẹ, e Pọl vbe Sailas ni re Ivbi e Ju i gi egbe rọkhọ emwa vbe ẹvbo, iran na wẹẹ, iran ma emwa ilele ni ma gua ọghe Ivbi e Rom ro. Ọna keghi gua emwa ni rre evba kpa ya zẹ emwi ru vbobọvbobọ. “Emwa ni gbẹbu vba [ọni ọre vbe adesẹ ẹki] keghi vẹ rhu iran [ọni ọre Pọl vbe Sailas],” avbe ukọ arriọba nii na we na “ya ukpokpo gbe iran.” Iran keghi gbe Pọl vbe Sailas, iran na yi iran ama, iyeke ọni, iran keghi filo iran fi eghan. Eseghan nọ rre evba keghi viọ iran ye eghan nọ ke uwu ẹre, ọ na gbalọ iran owẹ mu ike erhan nọkhua. (Iwinna 16:​19-24) Vbe eseghan ghi bi ẹkhu eghan nii gbe, ehe hia na so ebiebi kalokalo, ọ gha kẹ, e Pọl vbe Sailas ma ghi gha bẹghe egbe ẹse. Ọrheyerriọ, aro e Jehova wa sotọ vbe egbe iran.​—Psm 139:12.

12. (a) De aro ne erhuanegbe Kristi ya ghee ukpokpo? Vbọzẹ? (b) De odẹ eso ne Setan kevbe ekpayẹ ọre ya zẹ erhuanegbe Kristi kpokpo do sẹ ẹdẹnẹrẹ?

¹² Ukpo eso nọ gberra vbene ọ te sẹ ẹghẹ na kha na, Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Iran gha . . . zẹ uwa kpokpo.” (Jọn 15:20) Rhunmwuda ọni, vbe ẹghẹ ne Pọl kevbe emwa ne iran gba khian ya la e Masẹdonia, iran rẹnrẹn wẹẹ, emwa gha gbe iran odan. Vbe emwa ghi suẹn gha zẹ iran kpokpo, iran na rẹn wẹẹ, ẹ i re Jehova ẹre ọ mu ohu iran, sokpan, Esu nọ. Vbene Setan loo emwa ya zẹ e Pọl kpokpo vbe Filipai, erriọ ẹre ọ vbe loo emwa ya zẹ ima kpokpo vbe ẹdẹnẹrẹ. Emwa eso ni gbodan keghi mu ohoghe ba ima vbe esuku ra vbe isiwinna, ne emwa mieke na werriẹ aro daa ima. Vbe otọ ẹvbo eso, emwa ni rre ugamwẹ ohoghe keghi ba ima ifiẹzọ vbe owa ẹzọ, emwi ne iran mobọ ta ọre wẹẹ: ‘Avbe Osẹe Jehova i gi egbe rọkhọ emwa, iran keghi ma emwa emwi ni ma gua iyayi ọghe ima ro.’ Vbe ihe eso, iran keghi ya ugbemwẹ yan etẹn ima, iran ghi vbe filo iran ku eghan. Ọrheyerriọ, aro e Jehova wa sotọ vbe emwi hia ni sunu.​—1 Pit 3:12.

13. Vbọ ya eseghan nọ e Pọl vbe Sailas wẹẹ: “De emwi ne I gha ru, ne I mieke na miẹn fan?”

¹³ Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, obọ wa kakabọ da e Pọl vbe Sailas vbe a gbe iran vbe ẹdẹrriọ, te ọ wa khẹke ne iran hẹwẹ ne egbe iran mieke na situa. Vbọ ghi rre ogiasọn, iran na gha “na erhunmwu, iran na gha so ihuan urhomwẹ gie Osanobua,” nọ rhie ma wẹẹ, egbe iran situa nẹ vbe ẹghẹ na kha na. Vbe udomwurri, ugbohiotọ keghi sunu, ọ na mu eghan nii rueghe! Eseghan nii keghi rhiọrre, ọ na miẹn wẹẹ, urho hia ni rre eghan wa kie yotọ, ohan kegha muẹn wẹẹ, avbe oleghan hia lẹẹ fua nẹ. Ọ rẹnrẹn wẹẹ, avbe oleghan nii gha lẹẹ fua, a gha wa kakabọ rri irẹn oya, rhunmwuda  ọni, “ọ keghi yuo umozo ọghẹe ladian, nọ ya gbe egbe ẹre rua.” Sokpan, e Pọl keghi go ladian wẹẹ: “Ghẹ gbe egbuẹ rua; ma hia rre emwa!” Na kha na, eseghan nii guọ zẹzẹzẹ, ọ na ghi nọ iran wẹẹ: “Eniwanrẹn, de emwi ne I gha ru, ne I mieke na miẹn fan?” E Pọl vbe Sailas i khian sẹtin miẹn ọnrẹn fan; Jesu ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru vberriọ. Ẹre iran na ghi wanniẹn ọnrẹn wẹẹ: “U gha ya Enọyaẹnmwa e Jesu yi, u gha miẹn fan.”​—Iwinna 16:​25-31.

14. (a) De iyobọ ne Pọl vbe Sailas ru ne eseghan nii? (b) De afiangbe ne Pọl vbe Sailas miẹn, rhunmwuda ne iran na ye gha sọyẹnmwẹ agharhemiẹn wẹẹ, a zẹ iran kpokpo?

¹⁴ Ọta ne eseghan nii nọ rẹn ke ọre ekhọe rre ra? E Pọl ghaa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹ i re te ọ ba nọ ọta nii. Eseghan nii ma gha re Ovbi e Ju, rhunmwuda ọni, ọ ma rẹn emwi nọ rre Ebe Nọhuanrẹn. Ọ ke sẹtin khian Ovbi Otu e Kristi, te ọ khẹke nọ rẹn avbe ẹmwata ne kpataki ni rre Ebe Nọhuanrẹn, ọ ghi vbe rhan obọ miẹn iran yi. Ẹre Pọl vbe Sailas na ghi rhie ẹghẹ ya rhan otọ “ẹmwẹ ọghe Jehova ma rẹn.” Ọ gha kẹ, vbe iran ghi rhan otọ Ebe Nọhuanrẹn ma rẹn, iran ma ghi kue yerre, obalọ ne ugbemwẹ na gbe iran re si ye iran egbe. Sokpan, eseghan nii keghi bẹghe eke na na yi iran ama vbe odẹ iyeke, ẹre ọ na ghi kpe iran ẹwẹn. Iyeke ọni, irẹn vbe igiowa ẹre “na ghi dinmwiamẹ, vbene iran ma na si obọ ẹgogo ghee iyeke.” Te Jehova gele wa fiangbe Pọl vbe Sailas rhunmwuda ne iran na ye gha sọyẹnmwẹ agharhemiẹn wẹẹ, a zẹ iran kpokpo!​—Iwinna 16:​32-34.

15. (a) De vbene etẹn nibun ya lele igiemwi ọghe Pọl vbe Sailas vbe ẹdẹnẹrẹ? (b) Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima ye gha kporhu ma emwa ni rre ẹdogbo ne ima na kporhu?

¹⁵ Zẹvbe nọ ghaa ye ne Pọl vbe Sailas, Osẹe Jehova nibun vbe ẹdẹnẹrẹ na mu ye eghan rhunmwuda iyayi ọghe iran, keghi kporhu vbe uwu eghan, ikporhu ọghe iran wa vbe biẹ ọmọ esi. Vbe igiemwi, ọ mwẹ otọ ọkpa na na mu awua ye iwinna ima. A gha ghae Avbe Osẹe Jehova ni rre otọ nii ye ihe eva, iyobe obọ ọkpa vbọ ẹre ọ miẹn odẹ ẹmwata na vbe uwu eghan. (Aiz 54:17) Ghẹ mianmian wẹẹ, ugbohiotọ nii sunu nẹ, eseghan nii ke do nọ e Pọl vbe Sailas ne iran ru iyobọ ne irẹn. Erriọ vbe ye, emwa eso rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ nẹi hoo ne iran danmwehọ iyẹn Arriọba ne ima ya wewe, sokpan, emwi nọ wegbe gha ghi sunu daa iran nẹ, iran ghi do gha hoo ne iran danmwehọ. Adeghẹ ima ma gi egbe wọọ ima, ma na ye gha kporhu ma emwa ni rre ako ne ima na kporhu, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma mu egbe ne ima ya ru iyobọ ne iran, vbe iran ghaa gualọ iyobọ ima.

16. Vbe a ghi gbe Pọl vbe Sailas asan nẹ, de emwi nọ ghi sunu vbe ẹdẹ nọ lelẹe?

¹⁶ Ẹdẹ ghi gbe, avbe ukọ arriọba na we na fan e Pọl vbe Sailas. Sokpan, e Pọl keghi kha wẹẹ: “Iko ọba iko ẹvbo, ẹre iran na gbe ima asan, vbene a ma na bu ohiẹn gbe ima, egbe ne ima ya re Ivbi e Rom; iran ghi vbe ru ọni  nẹ, iran na filo ima ku eghan. Eban ẹre iran khian ghi do fan ima vbe ẹkhokho ra? A wa wua, ma i kue ẹdẹ na wu! We ne iran tobọ iran gha dee, ne iran do su ima ladian.” Avbe ukọ arriọba nii ghi họn wẹẹ, emọ otọ ọghe Rom ẹre iran eva khin, “ohan na suẹn gha mu iran,” rhunmwuda, iran ma mu uyi nọ khẹke ye iran egbe. d Nian, te emwi hia ghi fi werriẹ. Avbe ukọ ne iran ya ugbemwẹ yan vbe iko ọba iko ẹvbo, ẹre avbe ukọ arriọba ghi vbe do gha rinmwian vbe iko ọba iko ẹvbo. Iyeke ọni, iran na rinmwian e Pọl vbe Sailas ne iran kpa hin e Filipai rre; e Pọl vbe Sailas na kue ye iran re. Sokpan, vbene iran te kpa, iran na rhie igiọdu ne emwa ni da khian erhuanegbe vbe Filipai. Iyeke ọni, iran na kpa.

17. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, e Pọl vbe Sailas zin egbe ukpokpo, de vbene ọna ya ru iyobọ ne emwa ni da khian erhuanegbe Jesu hẹ?

¹⁷ Akpawẹ a mu uyi nọ khẹke ye Pọl vbe Sailas egbe zẹvbe emọ otọ ọghe Rom, a i ghẹ te gbe iran asan na gbe iran re. (Iwinna 22:​25, 26) Sokpan, ọ kpa sunu vberriọ, avbe erhuanegbe ni rre Filipai gha te gha roro ẹre wẹẹ, te Pọl vbe Sailas loo asẹ ne iran mwẹ ya lẹẹ ne oya nọ khẹke ne iran re zẹvbe Ivbi Otu e Kristi. Vbọ gha te gha ye hẹ ne avbe erhuanegbe nẹi re emọ otọ ọghe Rom? Ọ gha te gbe amuẹtinyan ọghe iran mu otọ, rhunmwuda, iran i mwẹ asẹ ne Ivbi e Rom mwẹ ne iran ya lẹẹ ne ugbemwẹ. Nọnaghiyerriọ, ne Pọl vbe Sailas na zin egbe ukpokpo, ọ keghi ru iyobọ ne avbe erhuanegbe ọgbọn nii ya rẹn wẹẹ, Ivbi Otu e Kristi gha sẹtin mudia gbain, vbe a ghaa zẹ iran kpokpo. Deba ọni, ne Pọl vbe Sailas na we ne avbe ukọ arriọba do rhie ọghọ nọ khẹke ne iran zẹvbe emọ otọ ọghe Rom, te iran ghi ya avbe ukọ arriọba nii miẹn kue vbe iko ọba iko ẹvbo wẹẹ, iran ma lele uhi nọ rre otọ. Ẹ i mwẹ avbe ukọ arriọba ni rre Filipai ma ya emwi nọ sunu na wan ne egbe; te iran khian ghi gha begbe ne iran ghẹ ya rra uhi, iran i khian ghi wa gha kpokpo Ivbi Otu e Kristi vbene iran rhirhi miẹn.

18. (a) De vbene ediọn ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ya ya egbe taa e Pọl hẹ? (b) De vbene ima ya ya uhi arriọba sinmwi oseghe ye ẹmwẹ iyẹn nọ maan hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?

¹⁸ Erriọ ẹre ediọn ni rre iko ọghe Ivbi Otu e Kristi vbe ya rhie igiemwi esi yotọ vbe ẹdẹnẹrẹ zẹvbe ne iran ya mu asanikaro. Emwi ke emwi ne iran rẹnrẹn wẹẹ, ọ khẹke ne etẹn ru, iran tobọ iran wa vbe mu egbe ne iran ya ru ẹre. Zẹvbe ne Pọl ru ẹre, ma keghi fẹko loo ẹwaẹn, ne ima ya rẹn odẹ kevbe ẹghẹ nọ khẹke ne ima ya loo uhi arriọba ya gbogba ga egbe ima. Ugbẹnso, emwa keghi hia ne iran mu idobo ye ugamwẹ ne ima rhie ne Jehova. Ọ ghaa yerriọ, deghẹ esa na gha rrọọ, ma ghi rinmwian ekọtu nọ rre ẹvbo ne ima ye ne iran guan yọ. Uhiẹn, ma sẹtin kue mu ẹzọ nii gha rrie ekọtu nọ yo sẹ nọ rre otọ ẹvbo ọvbehe, ne iran vbe guan yọ. Ẹ i re te ima hoo ne ima fi uhi arriọba werriẹ, sokpan, te ima yae “sinmwi oseghe”  ye ẹmwẹ iyẹn nọ maan, kevbe “na ya uhi arriọba ye ẹre ike,” zẹvbe ne Pọl tama etẹn ni rre Filipai vbe odẹ ukpo igbe ghi gberra nẹ na ya muẹn ye eghan vbe evba. (Fil 1:7) Ọre te ekọtu bu ase ne ima, ra iran bu abe gbe ima, ma keghi ya egbe taa e Pọl kevbe emwa ni ghaa lelẹe khian, ma ghi mu egbe ne ima ya “kporhu iyẹn nọ maan” vbe ehe ne orhiọn nọhuanrẹn rhirhi dia ima gha rrie.​—Iwinna 16:10.