1-3. (a) De ọmwa ọgbọn nọ ghi deba e Pọl gha mu otuẹ yo ehe ughughan? De aro ọmwa nọ khin? (b) De emwi ne ima khian ruẹ vbe uhunmwuta na?

 ZẸVBE ne iran ya gha ke ẹvbo ọkpa la ọvbehe, ukọ ighẹ e Pọl keghi fẹko gha ghee ọvbokhan okpia ọkpa ne irẹn vbe ọre gba gha khian. Eni ọvbokhan okpia nii ọre Timoti. Ọ gha kẹ, odẹ ukpo 20 ẹre ọ ye vbe ẹghẹ na kha na, te esagiẹn ọnrẹn wa ye hu, erriọ ẹre ọ vbe ya mwẹ oyaya. Eke ne Timoti mu uhunmwu daa na, wa kakabọ rree ne owa; zẹvbe ne iran ya zẹ owẹ ghee odaro, erriọ ẹre iran ya khian rree ne ikinkin ọghe Listra kevbe Aikoniọm. De emwi eso nọ khẹ iran vbe okhian na? E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, okhian na i khian gha khuẹrhẹ kevbe wẹẹ, iran gha dekun ọlọghọmwa ughughan rhunmwuda, ọna ọre ẹghẹ nogieva nọ ya mu okhian yo ehe ughughan ya gha kporhu. Rhunmwuda ọni, ẹ i mwẹ ne Pọl ghẹ gha mu ọghe Timoti roro.

² E Pọl wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Timoti gha musọe, sokpan, ọ gha kẹ, e Timoti ma gha roro ẹre vberriọ. Emwi eso nọ sunu vbọ ma he kpẹẹ gbe ya e Pọl rẹn wẹẹ, ọmwa ne irẹn vbe ọre gha gba sẹtin ru iwinna na kugbe, ẹre ọ khẹke ne iran gba gha mu okhian yo ehe ughughan. E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, te iran khian gha mu otuẹ gie iko ughughan, iran ghi vbe gha ru iyobọ ne iran ya deziẹn, rhunmwuda ọni, te ọ khẹke ne irẹn vbe ọmwa ne iran khian gba gha ru iwinna na rhiegbe yọ, iran ghi vbe gha mwẹ ekhọe ọkpa. Vbọzẹ ne Pọl na gha ghee ẹre vberriọ? A sẹtin miẹn wẹẹ, ẹzọ nọ sa kua ne irẹn vbe Banabas nọ ghi ya iran wannọ egbe, ẹre ọ si ẹre ne Pọl na ghee ẹre vberriọ.

³ Vbe uhunmwuta na, ma gha bẹghe emwi nọ khẹke ne ima ru, vbe ẹzọ gha de rre. Ma gha vbe miẹn emwi nọ si ẹre ne Pọl na zẹ e Timoti nọ gha lele irẹn mu okhian yo ehe ughughan, deba ọni, ma gha vbe ruẹ vbekpa iwinna ne kpataki ne avbe ọgbaroghe ọghe otako ru vbe ẹdẹnẹrẹ.

4. Vbọzẹ ne Pọl na gha hoo nọ mu okhian gha rrie ehe ughughan vbe ẹghẹ ne ukpogieva?

⁴ Vbe uhunmwuta nọ gberra, ma bẹghe vbene etẹn enẹ ne ẹbu nọ su ya zẹ ihe egbe, ọni ọre Pọl, e Banabas, e Judas kevbe Sailas, ya rhie igiọdu ne etẹn ni rre Antiọk hẹ, iran na gi iran rẹn azẹ ne ẹbu nọ su ru, vbe nọ dekaẹn ẹmwẹ arhuẹ nọ rre otọ. De emwi ne Pọl ghi ru vbe iyeke ọni? E Pọl keghi gi e Banabas rẹn eke ne iran khian ghi gha rrie, ọ na wẹẹ: “Gi ima werriegbe mu otuẹ gie etẹn ni rre dọmwadẹ ẹvbo ne ima na ya ẹmwẹ ọghe Jehova kporhu, ne ima vbe ya ghee vbene iran vbe ye hẹ.” (Iwinna 15:36) Ẹ i re te Pọl we ne iran wa mu otuẹ kẹkan gie iran na ni da khian Ivbi Otu e Kristi. Ebe Iwinna gi ima rẹn evbọzẹe ne Pọl na gha hoo nọ mu okhian gha rrie ehe ughughan vbe ẹghẹ ne ukpogieva. Vbe okaro, te ọ khian gha gi etẹn rẹn ilele nọ ke obọ ẹbu nọ su rre. (Iwinna 16:4) Nogieva, te ọ khian vbe gha ru iyobọ ne etẹn ni rre iko ughughan nọ mu otuẹ gie, ne iran ya deziẹn vbe ugamwẹ e Jehova, ọ ghi ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. (Rom 1:​11, 12) Vbe ẹdẹnẹrẹ, de vbene Avbe Osẹe Jehova ya lele igiemwi ne avbe ukọ rhie yotọ hẹ?

5. De vbene Ẹbu Nọ Su nọ rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ya rhie adia kevbe igiọdu ne etẹn ni rre iko hia?

⁵ Ẹbu Nọ Su Ọghe Avbe Osẹe Jehova ẹre Kristi loo ya dia iko ọghẹe vbe ẹdẹnẹrẹ. Etẹn nikpia na ni gia mu ẹtin yan, na ya orhiọn nọhuanrẹn hannọ zẹ keghi loo avbe elẹta, avbe ebe ni rre intanẹt, kevbe avbe ebe na print, iko na do kevbe emwi ọvbehe vberriọ ya dia etẹn ni rre ehe hia vbe uhunmwu otagbọn, iran vbe yae rhie igiọdu ne iran. Ẹbu Nọ Su vbe hoo ne iran rẹn vbene emwi ye etẹn ni rre dọmwadẹ iko hẹ. Ọni ẹre ọ si ẹre ne iran na gie avbe ọgbaroghe ọghe otako yo edọmwadẹ iko. Ẹbu Nọ Su ẹre ọ tobọ iran zẹ ediọn ni sekpe ni khian gha re ọgbaroghe ọghe otako; avbe ọgbaroghe ọghe otako ni rre ehe ughughan vbe otagbọn gha sẹ arriaisẹn inu nọ khin.

6, 7. De iwinna eso ne avbe ọgbaroghe ọghe otako ru?

⁶ Etẹn ni mu otuẹ gie iko ughughan vbe ẹdẹnẹrẹ keghi rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ etẹn hia ni rre iko ne iran mu otuẹ yo. Iran vbe hia ne iran gha rhie igiọdu ne iran, ne iran mieke na gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. De vbene iran ya ru ọna hẹ? Iran keghi lele igiemwi ọghe emwa vbe na ghee Pọl, ni ghaa mu okhian yo ehe ughughan vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ. E Pọl keghi tama e Timoti ne iran gba gha mu okhian yo ehe ughughan wẹẹ: “Gha ya ẹmwẹ Osanobua wewe; tuabọ yọ, ke ẹghẹ nọ rhiẹnrhiẹn, ke ẹghẹ nọ wegbe; gha gu emwa ni ru emwi dan gui, gha ya obọ sekhae ne emwa, gha bu emwa ude, u ghi gha ya izinegbe ru ena, u ghi vbe gha ru ẹre zẹvbe ọmwa nọ gua ma emwa emwi. . . . Gha kporhu iyẹn nọ maan.”​—2 Tim 4:​2, 5.

 ⁷ Avbe ọgbaroghe ọghe otako ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ wa vbe lele ibude na. Iran keghi deba etẹn ni rre iko mwẹ obọ vbe obẹlẹ ughughan na ya kporhu, ke iran kevbe ọvbokhan iran, ọni ọre deghẹ iran rhie okhuo nẹ. Avbe ọgbaroghe ọghe otako na, wa ya oyaya kporhu iyẹn nọ maan, iran wa vbe gua ma emwa emwi. Rhunmwuda ọni, etẹn ni rre iko ghi gha hoo ne iran ya egbe taa iran. (Rom 12:11; 2 Tim 2:15) Emwi na wa mobọ rẹn avbe ọgbaroghe ọghe otako yi ọre wẹẹ, iran i mu ọghe enegbe iran karo, sokpan, ekhọe hia ẹre iran ya hoẹmwẹ etẹn. Ọre te amẹ rhọọ, ra te ovẹn yunmwu, te avbe ọgbaroghe ọghe otako wa mu egbe ne iran ya loo ẹghẹ ọghe iran kevbe ẹrhiọn ọghe iran ya ru iyobọ ne etẹn, uhiẹn ugbẹnso, iran ghi kue mu uhunmwu daa eke ne ẹbe ye. (Fil 2:​3, 4) Avbe ọgbaroghe ọghe otako vbe ya ọta ne iran ya guan rhie igiọdu ne etẹn, iran yae ma iran emwi, iran vbe yae bu iran ude. Etẹn hia ni rre iko gha wa miẹn ere vbọ, deghẹ iran na gbarokotọ gha ghee uyinmwẹ esi ọghe avbe ọgbaroghe ọghe otako na, kevbe deghẹ iran na gha hia ne iran gha mwẹ egbe amuẹtinyan ne iran mwẹ.​—Hib 13:7.

8. De emwi ne Banabas ru vbe Pọl ghi we nọ lele irẹn?

⁸ Vbe Pọl ghi tama e Banabas we ne iran “mu otuẹ gie etẹn,” e Banabas keghi ya ekhọe hia kue yọ. (Iwinna 15:36) Ọ kpẹẹ re ne iran eva ke winna kugbe, iran wa vbe rẹn ikinkin ne iran khian mu okhian gha rrie kevbe etẹn ni rre evba. (Iwinna 13:2–14:28) Rhunmwuda ọni, emwi nọ maan te nọ, ne iran eva na kue yọ wẹẹ, iran gha koko mu otuẹ gie etẹn na. Sokpan, emwi eso keghi ya egbe kaẹn egbe. Ebe Iwinna 15:37 khare wẹẹ: “E Banabas na wa gha hoo ne iran rhie Jọn na vbe tie ẹre Mak lele egbe.” Ẹ i re te Banabas ghaa nọ e Pọl deghẹ iran gha sẹtin rhie Mak lele egbe. Sokpan, te Banabas “wa gha hoo” ne irẹn rhie Mak ne iran gba re eyeyẹ lele egbe vbe okhian na.

9. Vbọzẹ ne Pọl ma na kue ye Banabas re, vbe Banabas we ne iran rhie Mak lele egbe?

⁹ E Pọl ma kue yọ ẹre. Vbọzẹ? Uviẹn nọ ghi lelẹe khare wẹẹ: “Sokpan, e Pọl ma hoo ne iran rhie [Mak] lele egbe, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọ kpa sẹ iran rae vbe Pamfilia, ọ ma vbe deba iran ru iwinna ne iran ru.” (Iwinna 15:38) E Mak ka deba e Pọl vbe Banabas vbe okhian nokaro ne iran mu gha rrie ehe ughughan, sokpan, okhian nii ma he fo vbe Mak kpa sẹ iran rae. (Iwinna 12:25; 13:13) Vbe iran da wa suẹn okhian nii, vbe iran ye rre Pamfilia, e Mak na sẹ iwinna ugamwẹ nọ ghaa ru rae, ọ na werriegbe gha rrie Jerusalẹm. E Baibol ma tama ima emwi nọ si ẹre ne Mak na kpa; sokpan, ọ khọ wẹẹ, te ukọ ighẹ e Pọl ghee ẹre wẹẹ, uyinmwẹ ne Mak yinrin nii ma deyọ. Ọ gha kẹ, te Pọl ghaa ghee Mak zẹvbe ọmwa nai khian sẹtin mu ẹtin yan.

10. Vbọ sunu vbe Pọl vbe Banabas ghi gba muan ẹmwẹ nẹ?

 ¹⁰ Ọrheyerriọ, te Banabas wa ye gha hoo ne iran rhie Mak lele egbe. Sokpan, e Pọl ma vbe mu egbe nọ ya fi ekhọe werriẹ. Ebe Iwinna 15:39 keghi kha wẹẹ: “Ohu keghi mu iran eva, ẹre ẹzọ na sa kua, iran na ghi wannọ egbe.” E Banabas keghi rhie Mak lele egbe, iran na la okọ gha rrie otọ ne amẹ lẹga na tie ẹre Saiprọs, nọ re eke ne Banabas ke rre. E Pọl na ye mu uhunmwu daa eke nọ ghaa mwẹ vbe ekhọe. Uviẹn nọ ghi lelẹe na kha wẹẹ: “E Pọl keghi zẹ e Sailas, iran na kpa; ọni ọre vbe etẹn ghi mu ẹmwẹ e Pọl ye Jehova obọ nẹ, iran na rinmwiaẹn nọ ru ẹse ne kpataki nẹẹn.” (Iwinna 15:40) E Pọl vbe Sailas “keghi mu otuẹ la e Siria kevbe Silisia,” iran “na gha rhie igiọdu ne etẹn ni rre iko.”​—Iwinna 15:41.

11. Adeghẹ ima vbe emwa ọvbehe na gha mwẹ egbe ẹzọ, de emwi nọ khian ru iyobọ ne ima, ne ẹzọ nii ghẹ mu iku ọghe ima rhia?

¹¹ Okha na ye ima ẹre rre wẹẹ, ọ ma gba ne ima rhọkpa fo. Emwa ne ẹbu nọ su ya zẹ ihe egbe ẹre Pọl vbe Banabas ghaa khin. Ọ gha kẹ, e Pọl tobọre vbe do gha re ọkpa vbe ẹbu nọ su. Ọrheyerriọ, vbe ẹghẹ na nian, ohu na wa kakabọ mu iran eva sẹrriọ wẹẹ, iran ma ghi sẹtin da egbe iran yi. Te emwi nọ sunu na ghi mu iku ọghe iran rhia sẹrriọ wẹẹ, iran ma ghi werriegbe khian ọse ra? Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre Pọl vbe Banabas ghaa khin, te iran wa gha mu egbe rriotọ, iran vbe gha hia ne iran ya egbe taa e Jesu. Vbene ẹghẹ ya khian, iran eva na yabọ egbe, iran na dọlegbe suẹn gha ru emwi kugbe zẹvbe etẹn. (Ẹfis 4:​1-3) Ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, e Pọl vbe Mak na vbe koko winna kugbe vbe ugamwẹ Osanobua. a​—Kọl 4:10.

12. De vbene ediọn ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ khian ya sẹtin ya egbe taa e Pọl vbe Banabas hẹ?

¹² Ne ohu na mu e Banabas vbe Pọl vbe ẹghẹ nii ma rhie ma wẹẹ, emwa ni wa gui ẹzọ ẹzọ ẹre iran ghaa khin. Te a wa rẹn Banabas ye ọmwa nọ mwẹ ekhọe esi kevbe ne obọ ẹse tọlọ sẹrriọ wẹẹ, avbe ukọ keghi he ẹre Banabas, agharhemiẹn wẹẹ, e Josẹf ẹre ọ te re eni ẹnrẹn; emwi na ya e Banabas kha ọre “Ovbi Ifuẹko.” (Iwinna 4:36) Te a wa vbe rẹn Pọl ye ọmwa nọ fu kevbe nọ mwẹ ekhọe agiẹngiẹn. (1 Tẹs 2:​7, 8) Ọ khẹke ne ediọn hia, ya sẹ egbe avbe ọgbaroghe ọghe otako gha ya egbe taa e Pọl vbe Banabas, iran ghi gha mu egbe rriotọ, iran ghi vbe gha ya obọ esi mu ediọn nikẹre kevbe etẹn ni rre iko.​—1 Pit 5:​2, 3.

13, 14. (a) De ọmwa ne Timoti ghaa khin? De vbene Pọl ya rẹn e Timoti hẹ? (b) Vbọzẹ ne aro e Pọl na sotọ vbe egbe Timoti? (c) De iwinna na ghi mu ne Timoti?

¹³ Vbe okhian nogieva ne Pọl mu gha rrie ehe ughughan, ọ keghi sẹ e  Galetia, ne arriọba e Rom kha yan; vbe ẹghẹ na kha na, iko eso rre Galetia nẹ. Vbene ẹghẹ ya khian, ọ “kegha rrie Dẹbi. Ọ ghi ke evba kpa, ọ na gha rrie Listra.” E Baibol khare wẹẹ: “Ọrhuanegbe ọkpa na tie ẹre Timoti ghaa rre evba. Ọmwa iyayi ẹre iyẹe khin, Ovbi e Ju vbe nọ, sokpan, erhae na gha re Ovbi e Grik.”​—Iwinna 16:1. b

¹⁴ Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, e Pọl ka miẹn ẹgbẹe ọghe Timoti nẹ vbe ẹghẹ okaro nọ ya mu okhian gha rrie ikinkin nii vbe odẹ ukpo 47 C.E. Nian, vbe Pọl ghi dọlegbe sẹ evba vbe iyeke ukpo eva ra eha nọ ghi lelẹe, aro e Pọl keghi sotọ vbe egbe ọvbokhan okpia na, na tie ẹre Timoti. Vbọzẹ? Rhunmwuda, te “etẹn . . . wa gha ta ẹmwẹ e Timoti nọ maan.” Ẹ i re etẹn ni rre ẹvbo ẹre ọkpa, ẹre ọ ghaa ta ẹmwẹ ọnrẹn nọ maan, sokpan, etẹn ni rre iko ughughan ni lẹga ẹvbo ẹre wa vbe gha ta ẹmwẹ ọnrẹn nọ maan. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te etẹn ni rre Listra kevbe Aikoniọm wa gha tian e Timoti; ke Listra gha rrie Aikoniọm gha sẹ odẹ ibiriki 20. (Iwinna 16:2) Orhiọn nọhuanrẹn keghi dia ediọn ya mu iwinna ne kpataki ne Timoti, ọni ọre nọ gha lele Pọl vbe Sailas yo ehe ughughan.​—Iwinna 16:3.

15, 16. Vbọ ya etẹn gha ta ẹmwẹ e Timoti nọ maan?

¹⁵ Vbọzẹ ne emwa hia na wa gha ta ẹmwẹ e Timoti nọ maan, uhiẹn vbe ọ ye re igbama? Te ọ rẹn emwi gbe ra, ra te ọ mose gbe? Ra, te ọ ghaa mwẹ emwi nibun ne Osa ya we ẹre ra? Egbe emwi vbenian ẹre emwa nagbọn mobọ ghee vbe egbe ọmwa zẹvbe emwi nọ ru ekpataki sẹ. Uhiẹn, ọ mwẹ ẹghẹ ne akhasẹ ighẹ e Samuẹl ya ru egbe emwi vbenian. Sokpan, e Jehova keghi tama rẹn wẹẹ: “Ẹ i re vbene ọmwa nagbọn ya ghee emwi ẹre Osanobua ya ghee ẹre, rhunmwuda, agbọn ghee ikpakpa, sokpan, ekhọe ẹre Jehova ghee.” (1 Sam 16:7) Ẹ i re rhunmwuda emwi ne Timoti gua ru, ra ukhuegbe ọghẹe, ra irẹnmwi nọ mwẹ ẹre ọ ya etẹn gha ta ẹmwẹ ọnrẹn nọ maan, sokpan, uyinmwẹ esi ne Timoti ghaa mwẹ nọ.

¹⁶ Ukpo eso ghi gberra nẹ, ukọ ighẹ e Pọl keghi ta emwi nibun nọ maan vbekpa e Timoti. E Pọl keghi gie Timoti zẹvbe ọmwa nọ mwẹ uyinmwẹ esi, nẹi mu ọghe enegbe ẹre karo kevbe nọ wa vbe gbarokotọ ru iwinna na waa ẹre vbe ugamwẹ Osanobua. (Fil 2:​20-22) Te a wa vbe rẹn Timoti zẹvbe ọmwa nọ wa gha mwẹ “amuẹtinyan ọghe ẹmwata.”​—2 Tim 1:5.

17. De vbene avbe igbama gha ya sẹtin ya egbe taa e Timoti hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?

¹⁷ Vbe ẹdẹnẹrẹ, igbama nibun keghi hia ne iran gha mwẹ uyinmwẹ esi vbene Timoti vbe gha ye. Emwi ne iran ru na keghi ya ẹmwẹ iran yẹẹ e Jehova, erriọ ẹre ọ vbe ya ya etẹn ta ẹmwẹ iran nọ maan, agharhemiẹn wẹẹ, igbama ẹre iran ye khin. (Itan 22:1; 1 Tim 4:15) Iran keghi  hia ne iran gha mwẹ amuẹtinyan ọghe ẹmwata, iran i yin uyinmwẹ agabagebe, ne iran rhie owẹ ọkpa ye otu ọghe Jehova, ne iran vbe rhie nọkpa ye orere. (Psm 26:4) Rhunmwuda ọni, igbama nibun keghi mwẹ iyobọ nọkhua ne iran ye vbe uwu iko, vbene Timoti vbe gha ye. Etẹn ni rre iko wa ghọghọ vbe iran gha bẹghe igbama ni suẹn gha ya iyẹn Arriọba wewe; erriọ ẹre ẹko vbe ya sẹ iran ọyẹnmwẹ vbe iran gha bẹghe ẹre wẹẹ, avbe igbama na ya egbe fiohan ne Jehova, iran na vbe dinmwiamẹ!

18. (a) De iwinna ne kpataki ughughan ne Pọl vbe Timoti ghaa ru zẹvbe ne iran ya gha mu okhian lele ehe ughughan? (b) De afiangbe ne iko ghi lae miẹn?

¹⁸ Ukpo nibun ẹre Pọl vbe Timoti ya gba winna kugbe. Zẹvbe etẹn ni mu okhian yo ehe ughughan, iran keghi ru iwinna ughughan ne ẹbu nọ su waa iran ẹre. E Baibol khare wẹẹ: “Zẹvbe ne iran ya mu okhian lele dọmwadẹ ẹvbo, iran ghi gha gi etẹn rẹn ilele ne avbe ukọ kevbe ediọn ni rre Jerusalẹm gba ta wẹẹ, a khian gha lele, ne etẹn mieke na gha rhie owẹ lelẹe.” (Iwinna 16:4) Ọ dewarorua wẹẹ, te iko wa gha lele adia ọghe avbe ukọ kevbe ediọn ni rre Jerusalẹm. Rhunmwuda ọni, “amuẹtinyan ọghe etẹn ni rre iko na gha wegbe yọ, erriọ ẹre iran vbe ya gha muan yọ vbe ẹdẹgbegbe.”​—Iwinna 16:5.

19, 20. Vbọzẹ nọ na khẹke ne Ivbi Otu e Kristi gha họn ẹmwẹ ne “iran ni mu asanikaro”?

¹⁹ Vbe ẹdẹnẹrẹ, Avbe Osẹe Jehova wa vbe miẹn afiangbe nibun rhunmwuda ne iran na ya ekhọe hia lele adia ọghe “iran ni mu asanikaro vbe uwu ẹbu” iran. (Hib 13:17) Rhunmwuda ne ẹmwẹ agbọn na na wa fi werriẹ vbe ẹghẹ hia, te ọ wa khẹke ne ima ne Ivbi Otu e Kristi gha danmwehọ ẹmwẹ adia nọ ke obọ “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn” rre, ma ghi vbe gha ya ekhọe hia lelẹe. (Mat 24:45; 1 Kọr 7:​29-31) Ma ghaa ru vberriọ, emwi rhọkpa i khian gbe amuẹtinyan ọghe ima mu otọ, ma ghi vbe sẹtin gban egbe ne uyinmwẹ nọ ma huan ọghe agbọn na.​—Jems 1:27.

²⁰ Ẹmwata nọ wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ediọn ni rre iko ọghe Ivbi Otu e Kristi vbe ẹdẹnẹrẹ khin, uhiẹn ya sẹ egbe Ẹbu Nọ Su, zẹvbe ne Pọl, e Banabas, e Mak kevbe ediọn nikẹre na hannọ zẹ ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ghaa ye. (Rom 5:12; Jems 3:2) Sokpan, rhunmwuda ne Ẹbu Nọ Su na hia ne iran gha lele Ẹmwẹ Ọghe Osanobua, kevbe ne iran gha lele igiemwi ne avbe ukọ rhie yotọ, iran keghi rhie ẹre ma wẹẹ, emwa na gha sẹtin mu ẹtin yan ẹre iran khin. (2 Tim 1:​13, 14) Emwi ne iran ru na, keghi rhie igiọdu ne etẹn ni rre iko, erriọ ẹre ọ vbe ya ya amuẹtinyan ọghe iran wegbe.