1-3. Vbọ mu ukọ ighẹ e Pọl gha die Kọrint? De emwi eso ne ima yayi wẹẹ, ọ ghaa kpokpo ẹre vbe orhiọn?

 TE Ọ ghi bu ufomwẹ ọghe ukpo 50 C.E. Vbe ẹghẹ na kha na nian, ukọ ighẹ e Pọl rre Kọrint, nọ re ẹvbo ne emwa na wa do okpẹki okpere; Ivbi e Grik, Ivbi e Rom kevbe Ivbi e Ju wa gha bun vbe ẹvbo na. a Ẹ i re te Pọl rrie ẹvbo na nọ do do ẹki, ọ ma vbe rre do dẹ emwi, amaiwẹ te ọ do gualọ iwinna nọ khian na gha miẹn igho. Sokpan, emwi nọ wa ru ekpataki sẹ, ẹre ọ mu e Pọl gha die ẹvbo na, ọni ọre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba Osanobua. Ọrheyerriọ, te ọ khẹke ne Pọl gha mwẹ ehe nọ gha dia, irẹn tobọre ma vbe hoo nọ khian ihẹ ne ọmwa rhọkpa. Ọ ma hoo ne ọmwa rhọkpa gha roro ẹre wẹẹ, te irẹn ya aro ye igho vbe obọ emwa rhunmwuda wẹẹ irẹn ya ẹmwẹ Osanobua kporhu. De emwi nọ gha ghi ru?

² E Pọl ghaa mwẹ iwinna obọ, ọni ọre ibọkpọ na do. Ibọkpọ na do i re iwinna nọ khuẹrhẹ na ru, sokpan, e Pọl wa mu egbe nọ ya ya obọ ẹre winna, nọ mieke na miẹn igho nọ khian ya gha gaga egbe. Sokpan ọkpa ghi nọ, e Pọl gha miẹn iwinna vbe ẹvbo na ne ọkhọngborrie emwa ye ra? Ọ gha vbe miẹn ehe nọ maan nọ gha dia ra? Agharhemiẹn wẹẹ, ena hia ghaa kpokpo ẹre vbe orhiọn, ọ ma mianmian iwinna ikporhu iyẹn nọ maan nọ rhunmwuda ẹre rrie ẹvbo nii.

³ Ọ khọ wẹẹ, e Pọl wa gbe ẹghẹ eso vbe Kọrint, kevbe wẹẹ, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan nọ ru vbe ẹvbo nii wa vbe biẹ ọmọ esi. De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe iwinna ne Pọl ru vbe Kọrint, nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ẹsẹsẹmwẹse vbe ẹdogbo ne ima ye?

4, 5. (a) De ehe ne Pọl ghaa dia vbe Kọrint? De iwinna nọ ghaa ru nọ ya gha gaga egbe? (b) De vbene Pọl ya ruẹ vbene a ya do ibọkpọ hẹ?

⁴ Vbọ ma he kpẹẹ gbe ne Pọl sẹ e Kọrint, ọ keghi miẹn ọdọ vbe amwẹ ọkpa ni wa gua mu ọghọ ye ọmwa egbe, eni iran ọre Akuila kevbe Prisila ra e Priska, Ovbi e Ju eseserese ẹre Akuila ghaa khin. Te ọdọ vbe amwẹ na do dia e Kọrint ya rhunmwuda, e Klọdiọs nọ ghaa khaevbisẹ yan otọ arriọba e Rom hia keghi yi uhi yọ wẹẹ, “ne Ivbi e Ju hia kpa hin e Rom rre.” (Iwinna 18:​1, 2) Akuila kevbe Prisila keghi rhan obọ miẹn e Pọl yi, iran na rhie ẹre la owa, iran na vbe rhie ẹre ba egbe vbe iwinna ne iran ghaa ru. Ebe Nọhuanrẹn gi ima rẹn wẹẹ: “Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, iwinna ọkpa ẹre iran ru, e Pọl keghi dia owa iran ya, ọ na gha deba iran winna; ibọkpọ na do, ọre iwinna ne iran ghaa ru.” (Iwinna 18:3) Vbe uwu ẹghẹ ne Pọl ya gha kporhu iyẹn nọ maan vbe Kọrint, owa ọdọ vbe amwẹ na ni mwẹ ekhọe esi, ẹre Pọl ghaa dia. Ọ gha kẹ, vbe ẹghẹ ne Pọl na gha rre ọghe Akuila kevbe Prisila, ẹre ọ na gbẹnnẹ ebe eso gie etẹn, ni ghi do gha rre usun ebe ni rre Baibol. b

⁵ Vbọzẹ na na miẹn wẹẹ, e Pọl ne Gameliẹl ma ẹre emwi, ẹre ọ vbe gha winna iwinna ibọkpọ na do? (Iwinna 22:3) Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, Ivbi e Ju ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ma gha ghee ẹre wẹẹ emwi ekhue nọ deghẹ ivbi iran na ruẹ iwinna obọ, agharhemiẹn wẹẹ, ivbi iran vbe yo owebe. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, e Tasọs nọ rre Silisia, nọ re ẹvbo na na mobọ miẹn ukpọn na tie ẹre cilicium, na ya do ibọkpọ ẹre Pọl ke rre, ọ gha kẹ, egbe  ọvbokhan ẹre ọ ya ruẹ iwinna obọ na. De vbene iran ya gha do ibọkpọ hẹ? Te iran ka do ukpọn ne iran khian loo, iran ma na ru ọni, iran ghi ka gia ẹre, iran ke werriegbe se ẹre kugbe, na kha na, ukpọn ne khuaakhuaa ra nọ wegbe vbe obọ ẹre iran loo. Ọna rhie ma wẹẹ, iwinna ibọkpọ na do i re iwinna nọ khuẹrhẹ hiehie.

6, 7. (a) De aro ne Pọl ya gha ghee iwinna ibọkpọ na do? Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, Akuila kevbe Prisila vbe gha ghee ẹre vberriọ? (b) De vbene Ivbi Otu e Kristi ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ya lele igiemwi ọghe Pọl, Akuila kevbe Prisila hẹ?

⁶ E Pọl ma wa rhiegbe ye iwinna ibọkpọ na do vbene a miẹn wẹẹ, emwi nọ wa mu ye okaro vbe ẹdagbọn rẹn nọ. Sokpan, te ọ ghaa ru iwinna na, nọ mieke na yae gha gaga egbe, ẹghẹ nii, ọ ghi sẹtin gha kporhu iyẹn nọ maan vbe nẹi na miẹn emwa “emwi rhọkpa.” (2 Kọr 11:7) De aro ne Akuila vbe Prisila ya gha ghee iwinna ne iran ghaa ru ya miẹn igho? Zẹvbe Ivbi Otu e Kristi ne iran ghaa khin, ẹ i mwẹ iran ma gha ghee iwinna na, vbene Pọl vbe ya gha ghee ẹre. Uhiẹn, vbe ẹghẹ ne Pọl ya kpa vbe Kọrint vbe ukpo 52 C.E., Akuila vbe Prisila keghi sẹ iwinna ne iran ghaa ru rae, iran na lele Pọl gha rrie Ẹfisọs; iran ghi sẹ Ẹfisọs, owa iran ẹre etẹn na gha si egbe koko do iko. (1 Kọr 16:19) Ọ ghi zẹ kpẹẹ, iran na werriegbe gha rrie Rom, vbene ẹghẹ ya khian, iran na vbe werriegbe gha die Ẹfisọs. Te ọdọ vbe amwẹ na ni ya oyaya kporhu, wa mu iwinna Arriọba karo vbe ẹdagbọn iran, iran na vbe mu egbe ne iran ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe, ọna ẹre ọ si ẹre ne “iko hia ni rre agbẹnvbo ọvbehe” na we na kpọnmwẹ iran.​—Rom 16:​3-5; 2 Tim 4:19.

⁷ Ivbi Otu e Kristi ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ keghi lele igiemwi ọghe Pọl, Akuila kevbe Prisila. Etẹn ni rhiegbe ye iwinna ikporhu vbe ẹdẹnẹrẹ keghi hia ne iran gha mwẹ iwinna ne iran ru, ne iran ya gaga egbe, ne iran “ghẹ do khian ihẹ” ne emwa ọvbehe. (1 Tẹs 2:9) Ma wa ghọghọ wẹẹ, avbe arọndẹ nibun keghi loo ẹghẹ eso vbe uzọla ra uki eso ya winna, ne iran ya gha gaga egbe, ne iran mieke na sẹtin rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan nọ wa re iwinna ne iran mu karo vbe ẹdagbọn iran. Zẹvbe ne Akuila kevbe Prisila ghaa ye, eguọmwadia e Jehova nibun ni mwẹ ekhọe esi vbe ẹdẹnẹrẹ keghi kie ẹkpotọ ne avbe ọgbaroghe ọghe otako, ne iran dia owa iran ya. Etẹn “ni mu ọghọ ye ọmwa egbe” vbe odẹ vbenian wa rẹn wẹẹ, emwi nọ rhie igiọdu ne ọmwa nọ, vbe iran gha ru vberriọ.​—Rom 12:13.

8, 9. De emwi ne Pọl ru vbe emwa ghi suẹn gha gbodan ghee ikporhu nọ ghaa kpee ma Ivbi e Ju? De ehe nọ na ghi ya kporhu?

⁸ Emwi nọ sunu vbe ẹghẹ ne Sailas vbe Timoti ya viọ ihako eso ke Masẹdonia rre, rhie ẹre ma wẹẹ, e Pọl ma mu iwinna nọ ya gha gaga egbe yan uhunmwu. (2 Kọr 11:9) Vbe ọwara ọkpa nii, e Pọl “keghi kakabọ rhiegbe ye iwinna ikporhu [ra ọ keghi “loo ẹghẹ ọre hia ya gha kporhu,”  The Jerusalem Bible].” (Iwinna 18:5) Vbọrhirhighayehẹ, rhunmwuda ne Pọl na rhiegba ye iwinna ikporhu, Ivbi e Ju na kakabọ gha gbe ẹre odan. Ne Pọl ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn kpe obọ irẹn huan nẹ vbe ẹmwẹ Ivbi e Ju ni ma rhan obọ miẹn ọnrẹn yi ighẹ iyẹn ọghe imiẹnfan nọ dekaẹn Kristi, ọ keghi bọnmwẹ ukpọn rẹn, ọ na tama iran wẹẹ: “Esagiẹn ọghe uwa rre uwa uhunmwu. I kpe obọ mwẹ huan nẹ vbe ẹmwẹ uwa. Ke ẹghẹ na kpa, emwa ọghe agbẹnvbo ọvbehe, ẹre I khian ghi bu.”​—Iwinna 18:6; Ẹzik 3:​18, 19.

⁹ Nọnaghiyerriọ, de eke ne Pọl khian na ghi ya kporhu? Okpia ọkpa na tie ẹre Titiọs Jọstọs keghi rhan obọ miẹn e Pọl yi vbe owa ẹre, ọ na we nọ do gha kporhu vbe evba; owa okpia na guan kaẹn na diakẹ e sinagọg, ọ gha kẹ, e prosẹlait ọghe Ivbi e Ju ẹre okpia na ghaa khin. Ẹre Pọl na ghi kpa vbe sinagọg, ọ na ya gha kporhu vbe owa e Jọstọs. (Iwinna 18:7) Owa Akuila vbe Prisila ẹre Pọl ye gha dia vbe uwu ẹghẹ nọ ya gha rre Kọrint, sokpan, owa e Jọstọs ẹre ọ ghi na gha kporhu.

10. Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, ẹ i re emwa ni ke agbẹnvbo ọvbehe rre ọkpa ẹre Pọl ghaa hoo nọ kporhu ma?

¹⁰ Ne Pọl na kha wẹẹ, ke ẹghẹ nii kpa, ivbi agbẹnvbo ọvbehe ẹre irẹn khian ghi bu, te ọni ghi rhie ma wẹẹ, te irẹn khian ghi bizugbe Ivbi e Ju hia kevbe avbe prosẹlait ra, uhiẹn ya sẹ egbe iran ni mu egbe ne iran ya danmwehọ ra? Hiehie. Vbe igiemwi, “e Krispọs nọ ghaa rre ukpo ọdakha vbe sinagọg, keghi do ya Enọyaẹnmwa yi, ke irẹn kevbe igiowa ẹre.” Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, emwa nibun ni rrie sinagọg nii, vbe do khian Ivbi Otu e Kristi vbene Krispọs ghaa ye, rhunmwuda, e Baibol khare wẹẹ: “Ivbi e Kọrint nibun ni họn ẹmwẹ Osanobua keghi do yayi, iran na vbe dinmwiamẹ.” (Iwinna 18:8) Owa e Titiọs Jọstọs, ẹre etẹn ni rre iko na da mu gbọọ vbe Kọrint na ghi do gha do iko. Adeghẹ te Luk gbẹn okha ni rre ebe Iwinna ọkade ọkade vbene ọ wa ya sunu zẹvbe nọ mobọ ya gbẹn okha ọghẹe, ọni rhie ma wẹẹ, Ivbi e Ju nii kevbe avbe prosẹlait keghi khian Ivbi Otu e Kristi vbe iyeke Pọl ghi bọnmwẹ ukpọn rẹn sẹ emwa ni ghaa gbe ẹre odan rae nẹ. Ọ ghaa yerriọ, ọni rhie ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe nọ ya kporhu ma ọmwaikọmwa nọ hoo nọ danmwehọ, ẹre ukọ ighẹ e Pọl ghaa khin.

11. De vbene Avbe Osẹe Jehova ya ya egbe taa e Pọl hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ, zẹvbe ne iran ya hia ne iran kporhu ma emwa ni tie egbe iran Ivbi Otu e Kristi?

¹¹ Vbe otọ nibun vbe ẹdẹnẹrẹ, avbe esọsi ni tie egbe iran Ivbi Otu e Kristi wa gba ehe hia, erriọ ẹre ẹvbo wa vbe ya bi lele iran. Levba sevba, emwi ne avbe esọsi na ma iran ẹre, ẹre iran mobọ ya ru emwi. Vbe otọ ẹvbo eso kevbe otọ nibun ne amẹ lẹga, avbe esọsi na ni tie egbe iran Ivbi Otu e Kristi keghi mwẹ emwa ne iran gie yo otọ ughughan, ni hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran ya silo emwa nibun ba ugamwẹ ọghe iran. Ẹmwẹ ilele avbavbotọ ẹre ọ mobọ mu emwa nibun ni tie egbe iran Ivbi Otu  e Kristi, zẹvbe nọ ghaa ye ne Ivbi e Ju ni ghaa rre Kọrint vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ. Vbọrhirhighayehẹ, ma ne Avbe Osẹe Jehova keghi ya egbe taa e Pọl, ma keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ru iyobọ ne emwa vberriọ, ne iran ya rẹn otọ emwi ne iran tie vbe Ebe Nọhuanrẹn. Ọ gha khọnrẹn ne iran gha gbe ima odan, ra ne avbe ọkaolotu ugamwẹ ọghe iran gha zẹ ima kpokpo, ma i khian gi egbe wọọ ima. Emwa eso “te hia ne iran gha ya oyaya ga Osanobua, sokpan, te ọ ma ghi wa gua irẹnmwi ọghe Osanobua ro.” A sẹtin miẹn wẹẹ, nibun vbe uwu iran na wa mwẹ ekhọe ọmẹhẹ, iran wa hoo ne iran gele rẹn Osanobua, rhunmwuda ọni, te ọ  khẹke ne ima gualọ emwa vberriọ, na mieke na ru iyobọ ne iran.​—Rom 10:2.

12. De ilẹkẹtin ne Jesu rhie ne Pọl vbe umian?

¹² Adeghẹ e Pọl ghaa gbe awawẹ, deghẹ ne irẹn ye gha kporhu vbe Kọrint, ẹ i mwẹ ne ẹmwẹ ne Enọyaẹnmwa ighẹ e Jesu tama rẹn, vbe ọ rhiegbe ma rẹn vbe umian ghẹ rhie ilẹkẹtin nẹẹn. Vbe umian nii, Jesu keghi tama rẹn wẹẹ: “Ghẹ gi ohan mu ruẹ, wa gha kporhu khian, ghẹ da unu yi, rhunmwuda, I gu ruẹ rrọọ, orhunmwu ọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin ru ruẹ emwi rhọkpa; ẹ i re avbiẹ emwa ẹre I mwẹ vbe ẹvbo na.” (Iwinna 18:​9, 10) Ẹ i mwẹ ne umian na ghẹ rhie igiọdu ne Pọl! Enọyaẹnmwa tobọre keghi rhie ilẹkẹtin ne Pọl wẹẹ, ẹ i khian miẹn ikuanegbe rhọkpa rhunmwuda, irẹn gha gbaroghe ẹre kevbe wẹẹ, emwa ni mwẹ ẹkoata nọ khẹke na kporhu ma wa bun vbe ẹvbo nii. De emwi ne Pọl ghi ru vbe ọ ghi miẹn umian na nẹ? Ebe Nọhuanrẹn tama ima wẹẹ: “Ọ na ghi gbe ukpo ọkpa vbe ukhiọnnwẹ vba, ọ na gha ma emwa ẹmwẹ Osanobua.”​—Iwinna 18:11.

13. De emwi ne ima yayi wẹẹ, e Pọl ghaa mu roro, zẹvbe nọ ya gha sikẹ aga ibuohiẹn nii? De emwi nọ ya e Pọl gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, irẹn gha miẹn uhunmwu vbọ?

¹³ Vbe Pọl ghi gbe odẹ ukpo ọkpa nẹ vbe Kọrint, emwi eso keghi sunu nọ dọlegbe so igiẹ yọ wẹẹ, Enọyaẹnmwa gu ẹre rrọọ. Ebe Nọhuanrẹn khare wẹẹ: “Ivbi e Ju keghi koko so uma, iran na mu e Pọl, iran na si ẹre gha rrie odaro aga ibuohiẹn,” na tie ẹre beʹma. (Iwinna 18:​12, ftn.) Emwa eso roro ẹre wẹẹ, e beʹma na keghi re iba nọ yo, na ya okuta emabo nọfua kevbe ne raghoragho (blue) bọ, nọ mwẹ ona ughughan na ya te ẹre lẹga; ọ gha kẹ, e beʹma na sikẹ adesẹneva ẹki nọ ghaa rre Kọrint. Ẹkpotọ nọkhua wa rre odaro e beʹma na, nọ gha sẹ emwa nibun gbẹbu yi. Emwi arre eso ne emwa gualọ miẹn rhie ẹre ma wẹẹ, ọ khọ wẹẹ, e beʹma na, ra aga ibuohiẹn ma rree gbe ne sinagọg, rhunmwuda ọni, ẹ i khian vbe rree gbe ne owa e Jọstọs. Zẹvbe ne Pọl ya gha sikẹ e beʹma na, egbọre ọ ghaa muẹn roro, vbene a ya filo okuta gbe Stivin hẹ; e Stivin ẹre ọ ghaa re Ovbi Otu e Kristi nokaro na gbua rhunmwuda emwi nọ yayi. E Pọl na ghaa tie ẹre Sọl vbe ẹghẹ nii vbe “rhie obọ yọ wẹẹ, na gbe Stivin rua.” (Iwinna 8:1) Inọta nọ ghi rrọọ nian ọre wẹẹ, Emwi nọ sunu daa e Stivin gha vbe sunu daa e Pọl nian ra? Ẹo. Rhunmwuda, Jesu ka tama rẹn nẹ wẹẹ: “Ọmwa rhọkpa i khian . . . kuan ruẹ.”​—Iwinna 18:​10, An American Translation.

14, 15. (a) De ifiẹzọ ne Ivbi e Ju ba e Pọl re? Vbọzẹ ne Galio na khuan ẹzọ nii rua? (b) De emwi nọ sunu daa e Sọstenis? Vbọzẹ ne emwa eso na yayi wẹẹ, e Sọstenis do khian Ovbi Otu e Kristi vbe okiekie?

¹⁴ De emwi nọ ghi sunu vbe Pọl ghi sẹ odaro aga ibuohiẹn nii? Ọbuohiẹn nọ tota ye aga ibuohiẹn nii kegha re gọvinọ ọghe Akeya na ghaa  tie ẹre Galio, irẹn ẹre ọ ghaa re ọtiẹn e Seneca nọdiọn; ọkpa vbe usun avbe umẹwaẹn ọghe Rom ẹre Seneca na ghaa khin. Ivbi e Ju keghi ba e Pọl ifiẹzọ, iran na wẹẹ: “Okpia na wa kpikpi emwa ne iran gha ga Osanobua vbe odẹ nọ ma gua uhi ọghe ima ro.” (Iwinna 18:13) Emwi ne Ivbi e Ju ghaa hoo ne iran ta ọre wẹẹ, te Pọl rra uhi, nọ na gha hia nọ ya Ivbi e Ju khian Ivbi Otu e Kristi. Vbọrhirhighayehẹ, e Galio keghi bẹghe ẹre wẹẹ, e Pọl ma ru “abakuru,” ọ ma vbe “do uza” rhọkpa. (Iwinna 18:14) E Galio ma zẹdẹ hoo nọ fi ukpẹ ye ẹzọ ọghe Ivbi e Ju hiehie. Uhiẹn, vbene Pọl te zẹ enunu ẹnrẹn, e Galio na wa khuan ẹzọ nii rua! Ohu na ghi gha mu iran ni do ba ẹre ifiẹzọ. Ẹre iran na ghi ya ọkpankpan ye Sọstenis egbe; ọ gha kẹ, e Sọstenis na ẹre ọ rhie ihe Krispọs zẹvbe ọmwa nọ rre ukpo ọdakha vbe sinagọg. Iran na ghi dobọ mu e Sọstenis, “iran na ya ugbemwẹ yan rẹn vbe odaro aga ibuohiẹn nii.”​—Iwinna 18:​17, ftn.

¹⁵ Vbọzẹ ne Galio ma na da iran obọ yi, ne iran ghẹ ya ugbemwẹ yan e Sọstenis? Ọ gha kẹ, te Galio ghaa roro ẹre wẹẹ, e Sọstenis ẹre ọ ghaa re ọkaolotu ọghe iran ni so uma ne iran ya si e Pọl gha die evba, rhunmwuda ọni, ọ sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, te ọ ya uhunmwu ẹnrẹn mu emwi nọ mwamwaẹn. Deghẹ e Sọstenis ẹre ọ gele gha re ọkaolotu iran ni so uma nii, ra ẹ i re irẹn, ma ma wa rẹn, sokpan, ọ khọ wẹẹ, emwi nọ maan lae ladian. Vbe ebe nokaro ne Pọl gbẹn gie etẹn ni ghaa rre Kọrint vbe ukpo eso ghi gberra nẹ, ọ keghi ya unu kaẹn ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Sọstenis. (1 Kọr 1:​1, 2) E Sọstenis ne Pọl ya unu kaẹn na, ẹre ọ ghaa re Sọstenis na ya ugbemwẹ yan vbe Kọrint ra? Adeghẹ irẹn ghaa nọ, egbọre ugbemwẹ nọ miẹn vbe ẹdẹrriọ rre usun emwi nọ ru iyobọ nẹẹn ya do khian Ovbi Otu e Kristi.

16. Enọyaẹnmwa keghi tama e Pọl wẹẹ: “Wa gha kporhu khian, ghẹ da unu yi, rhunmwuda, I gu ruẹ rrọọ.” De vbene ẹmwẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ vbe iwinna ikporhu ọghe ima?

¹⁶ Yerre wẹẹ, vbe Ivbi e Ju ghi gbodan ghee ikporhu ọghe Pọl nẹ, ẹre  Enọyaẹnmwa ighẹ e Jesu na rhie igiọdu nẹẹn, ọ na tama rẹn wẹẹ: “Ghẹ gi ohan mu ruẹ, wa gha kporhu khian, ghẹ da unu yi, rhunmwuda, I gu ruẹ rrọọ.” (Iwinna 18:​9, 10) Te ọ vbe khẹke ne ima kọ ẹmwẹ na ye orhiọn, katekate deghẹ emwa ma na miẹn ikporhu ọghe ima yi. Ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova rẹn emwi nọ rre emwa ekhọe, irẹn ẹre ọ vbe si emwa ni mwẹ ekhọe ata kẹ egbe. (1 Sam 16:7; Jọn 6:44) Ẹmwẹ igiọdu ẹre ọna wa khin ne ima! Ọna gha wa ru iyobọ ne ima ya rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbene ima i na dobọ yi! Arriaisẹn emwa nibun ẹre ọ dinmwiamẹ vbe ukpukpo, vbene iyisẹn nibun na dinmwiamẹ vbe ẹdẹgbegbe. Nọ ne emwa ni “ya emwa ni rre agbẹnvbo hia khian erhuanegbe” zẹvbe ne Jesu we na ru ẹre, Jesu keghi rhie igiọdu na ne iran wẹẹ: “I gu uwa rrọọ vbe ẹghẹ hia, rhinrin ya sẹ ufomwẹ agbọn.”​—Mat 28:​19, 20.

17, 18. De emwi ne ima yayi wẹẹ, e Pọl ghaa mu roro vbe ọ rrie Ẹfisọs?

¹⁷ Ma ma wa rẹn deghẹ obọ ne Galio ya mu emwa ni ba e Pọl ifiẹzọ ẹre ọ ghi zẹe ighẹ egbe rọkhọ iko ọghe Ivbi Otu e Kristi na da mu gbọọ vbe Kọrint. Vbe nọ rhirhi gha ye hẹ, e Pọl ye “gbe ikpẹdẹ eso” vbe Kọrint, a te miẹn wẹẹ, ọ gbe ọ khian ẹdẹ hia ne etẹn ni ghaa rre evba. Vbe omuhẹn ọghe ukpo 52 C.E., e Pọl keghi mu egbe nọ ya ke eke ne okọ na kun sie vbe Sẹnkria la okọ gha rrie Siria; e Sẹnkria kegha rre odẹ ekẹn (east) ọghe Kọrint, ke evba gha rrie orere ẹvbo e Kọrint kegha re odẹ ibiriki ihinrọn. Sokpan, a te miẹn wẹẹ e Pọl kpa vbe Sẹnkria, ọ “keghi gbe eto ẹre . . . , rhunmwuda nọ na ru eyan.” c (Iwinna 18:18) Iyeke ọni, ọ na rhie Akuila vbe Prisila lele egbe, iran na fian Okun Aegean rra, gha rrie Ẹfisọs vbe Esia Mainọ.

¹⁸ Vbe Pọl ghi la okọ kpa vbe Sẹnkria, ẹ i mwẹ ọ ma gha muẹn roro, emwi hia nọ sunu vbe ẹghẹ nọ na gha rre Kọrint. Emwi nibun wa sunu vba, nọ ya e Pọl gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko. Te iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ne Pọl winnaẹn vbe evba vbe ọwara ukpo ọkpa vbe ukhiọnmwẹ wa biẹ ọmọ esi. Vbe ẹghẹ na kha na nian, a mu iko ọghe Ivbi Otu e Kristi nokaro gbọọ nẹ vbe Kọrint, owa e Jọstọs ẹre iran na gha do iko nii. Usun emwa ni khian Ivbi Otu e Kristi vbe asẹ nii kegha re Jọstọs, e Krispọs vbe igiowa ẹre, kevbe emwa nibun ọvbehe. Te Pọl wa kakabọ hoẹmwẹ etẹn na ni da khian Ivbi Otu e Kristi, rhunmwuda, irẹn ẹre ọ ru iyobọ ne iran ya miẹn odẹ ẹmwata. Vbene ẹghẹ ya khian, e Pọl keghi gbẹn ebe gie etẹn na, ọ na tama iran wẹẹ, te iran yevbe ebe na gbẹn lele ọmwa, na ya gie vbene ọmwa nii ye hẹ, ọ na wẹẹ, uwu ekhọe irẹn ẹre a gbẹn nene ebe yi. Erriọ ẹre ọ vbe ye ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Ekhọe hia ẹre ima ya hoẹmwẹ etẹn ne ima ru iyobọ na ya do suẹn gha ga e Jehova. U  miẹn vbene ima ghọghọ hẹ vbe ima gha miẹn etẹn na, ni yevbe “ebe na gbẹn vbekpa ima”!​—2 Kọr 3:​1-3.

19, 20. De emwi ne Pọl ru, vbe ọ ghi wa sẹ Ẹfisọs? De emwi ne ima khian miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghẹe, vbe ima ghaa mwẹ emwi eso ne ima hoo ne ima ru vbe ugamwẹ e Jehova?

¹⁹ E Pọl ghi wa sẹ Ẹfisọs, ọ keghi suẹn iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbobọvbobọ nii. Ọ na “la e sinagọg, ọ na gha gu Ivbi e Ju ni rre evba zẹ iro.” (Iwinna 18:19) Ovbi ẹghẹ kherhe ẹre Pọl gbe vbe Ẹfisọs vbe ẹghẹ na kha na. Agharhemiẹn wẹẹ, iran te gha rinmwian e Pọl nọ ye gbe ẹghẹ eso vba, “ọ ma kue.” Sokpan, ọ ghi gbe ọ khian ẹdẹ hia ne Ivbi Ẹfisọs nẹ, ọ na tama iran wẹẹ: “Adeghẹ iho ọghe Jehova nọ, I gha werriegbe bu uwa rre.” (Iwinna 18:​20, 21) Vbe nai na gbe awawẹ, e Pọl rẹnrẹn wẹẹ, emwa wa ye bun vbe Ẹfisọs nọ khẹke ne irẹn kporhu ma. E Pọl wa gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, irẹn gha dọlegbe rre, sokpan, ọ keghi mu emwi hia ye obọ e Jehova. Ẹ i re te ọ vbe khẹke ne ima ya egbe taa e Pọl ra? Ẹmwata nọ wẹẹ, deghẹ ọ mwẹ emwi eso ne ima hoo ne ima ru vbe ugamwẹ ọghe Jehova, te ọ khẹke ne ima zẹ owẹ nokaro. Vbọrhirhighayehẹ, te ọ khẹke ne ima lele adia ọghe Jehova, ma ghi vbe gha ru emwi zẹvbe nọ gua iho ọghẹe ro.​—Jems 4:15.

²⁰ E Pọl keghi sẹ Akuila vbe Prisila rae ye Ẹfisọs, ọ na ghi la okọ gha rrie Sẹseria. Ọ khọ wẹẹ, vbe uwu ẹghẹ nii, ẹre ọ ya “gha rrie” Jerusalẹm, ọ na ya tuẹ etẹn ni rre iko vbe evba. (Ya ghee study note ọghe Iwinna 18:​22, nwtsty.) Vbe iyeke ọni, e Pọl na gha rrie owa nọ mobọ dia vbe Antiọk nọ rre Siria. Vbe ẹghẹ na kha na nian, okhian nogieva ne Pọl mu gha rrie ehe ughughan ya kporhu sẹ ufomwẹ nẹ, te okhian na wa vbe biẹ ọmọ esi. De vbene okhian nokiekie nọ khian mu gha rrie ehe ughughan ya kporhu khian gha ye hẹ?