1, 2. De emwi ọyunnuan ne Pita vbe Jọn ru vbe ọkpẹn onurho ọgua Osa?

 OVẸN wa gha yunmwu vbe avan vbe ẹdẹrriọ, zẹvbe ne emwa nibun ya gbẹbu. Ivbi e Ju ni mwẹ imuohan Osanobua kevbe erhuanegbe Kristi kegha bi la uwu ọgua Osa. Te ọ khian ghi sẹ “ẹghẹ na ya na erhunmwu.” a (Iwinna 2:46; 3:1) E Pita vbe Jọn vbe gha rre usun emwa ni gbẹbu, iran na gha rrie onurho ọghe ọgua Osa na tie ẹre Onurho Nọ Mose. Owogho wa gha rre ehe hia zẹvbe ne emwa ya gha khian yo khian rre, iran na vbe gha gu egbe guan. Uke ọkpa vbe gha rre evba, erriọ ẹre a wa ya biẹ ọre; uke na gberra ukpo 40 nẹ vbe ẹghẹ na kha na, te ọ ghaa rinmwian emwa igho.—Iwinna 3:2; 4:22.

² Zẹvbe ne Pita vbe Jọn ya gha sikẹ ọre, okpia na kegha rinmwian emwa igho zẹvbe nọ ka ru ẹre. Ukọ eva na keghi mudia, ẹre okpia nii na gha roro ẹre wẹẹ, te iran khian rhie igho ne irẹn. Sokpan, e Pita na wẹẹ, “I i mwẹ esiliva kevbe igoru, sokpan, emwi ne I mwẹ ẹre I khian rhie nuẹn. Vbe eni Jesu Kristi ne Ovbi e Nazarẹt, I tama ruẹ nian, kpaegbe, ne u suẹn gha khian!” Muẹn roro vbene ọ khian kpa emwa ni gbẹbu vba odin hẹ, vbe Pita ghi rhie okpia nii obọ, ọ na si ẹre kpaegbe, ọ na gele mudia kpasi; ọna ọre ẹghẹ okaro ne okpia na ya sẹtin mudia, ke na ya biẹ ọre gha dee! (Iwinna 3:​6, 7) Vbua yayi wẹẹ ọ khian gha ye okpia nii hẹ, vbe ọ gha ghee owẹ ọre, ọ na vbe hia nọ zẹ owẹ ghee odaro, ọ na gele sẹtin ru vberriọ? Ẹ i khabe ne okpia nii na gha san yo san rre, ọ na gha ya urhu nọ la rhie urhomwẹ gie Osanobua!

3. De ẹkpotọ nọ hin usi nọ kie ne okpia na mu ẹre egbe rran kevbe emwa ni gbẹbu ye evba?

³ Emwa ni gbẹbu vba kegha ghọghọ, iran na ghi rhulẹ bu e Pita vbe Jọn vbe ọlẹla ọghe Sọlomọn. Jesu ka vbe ma emwa emwi nẹ vbe ako na; evba nii ẹre Pita na vbe rhan otọ re ma emwa ni gbẹbu, eke ne iran na miẹn ẹtin ne iran ya ru emwi ọyunnuan na. (Jọn 10:23) Ọ keghi ru ẹse ne emwa ni gbẹbu ye evba kevbe okpia nii ne iran mu ẹre egbe rran; ẹse nọ ru na, hin usi sẹ esiliva ra igoru. Ẹse na, gberra na wa mu ọmwa nọ khuọnmwi egbe rran kẹkan. Ọ keghi kie ẹkpotọ ne iran, ne iran ya ro iro fi uyinmwẹ werriẹ, na mieke na kpe orukhọ ọghe iran kua, ẹghẹ nii, iran ghi do gha  re erhuanegbe Jesu Kristi, nọ re ọmwa ne Jehova zẹ nọ gha re “Ọkaolotu ọghe arrọọ.”—Iwinna 3:15.

4. (a) Vbe a ghi mu okpia nii egbe rran nẹ, de emwi ne emwa ni rre ukpo ọdakha ghi gha hoo ne iran ru? (b) De inọta eva ne ima khian rhie ewanniẹn yi?

⁴ Ẹdẹ nai sẹtin mianmian ẹre ẹdẹrriọ wa gha khin! A mu orhunmwu ọkpa egbe rran, ọ na sẹtin do gha khian. Ẹ i vbe re ọni ọkpa, a na vbe mu arriaisẹn emwa nibun egbe rran vbe odẹ ọghe orhiọn, ne iran mieke na sẹtin do gha ru emwi nọ yẹẹ Osanobua. (Kọl 1:​9, 10) Yevbesọni, emwi nọ sunu vbe ẹdẹrriọ ẹre ọ si ẹre ne emwa ni rre ukpo ọdakha na suẹn gha zẹ erhuanegbe Kristi kpokpo, iran na gha hia ne iran da iran obọ yi, ne iran ghẹ ghi kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, nọ re iwinna ne Jesu waa iran ẹre. (Iwinna 1:8) De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe odẹ ne Pita vbe Jọn ya kporhu ma emwa ni gbẹbu, agharhemiẹn wẹẹ, emwa te gha roro ẹre wẹẹ, “emwa kẹkan ni ma yo owebe” ẹre iran khin? b (Iwinna 4:13) Vbe ima khian vbe ya ya egbe taa iran kevbe avbe erhuanegbe nikẹre hẹ, vbe odẹ ne iran ya rhie udinmwẹ ma vbe a zẹ iran kpokpo?

5. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne Pita ya gu emwa ni gbẹbu guan?

⁵ E Pita vbe Jọn keghi mudia ye odaro emwa ni gbẹbu, iran na gha gu iran guan; iran rẹnrẹn wẹẹ, eso vbe uwu iran na, rre usun emwa ni we na gbe Jesu rua. (Mak 15:​8-15; Iwinna 3:​13-15) Muẹn roro, udinmwẹ ne Pita rhie ma vbe ẹghẹ nọ ya kha wẹẹ, eni Jesu ẹre iran ya mu uke nii egbe rran. E Pita ma gi ohan muẹn, ọ na wa ta ẹmwata nọ rrọọ ma iran. Ọ na si agbada vbe unu tama emwa ni gbẹbu wẹẹ, iran rre usun emwa ni gbe Kristi rua. Sokpan, e Pita ma gha mu ohu iran, rhunmwuda, “a ma rẹn sẹ, ẹre ọ ya [iran] ru emwi ne [iran] ru.” (Iwinna 3:17) Ọ keghi tie iran etẹn, ọ na kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba ma iran. Adeghẹ iran na ro iro fi uyinmwẹ werriẹ, iran na vbe mu ẹtin yan e Kristi, iran ghi gha mwẹ “ẹghẹ irọkhegbe” nọ ke obọ e Jehova rre. (Iwinna 3:19) Erriọ ẹre ọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ udinmwẹ, ma ghi vbe gha si agbada vbe unu tama emwa vbekpa ibuohiẹn ọghe Osanobua nọ dee. Sokpan, ọ ma khẹke ne ima gha ya ibalegbe ru ọna, ra ne ima gha bu ohiẹn emwa. Nọghayayerriọ, ma ghi gha ghee emwa ne ima kporhu ma zẹvbe emwa ni gha sẹtin do khian etẹn ima vbe ẹdẹ nakhuẹ. Zẹvbe ne Pita vbe ru ẹre, iyẹn nọ maan nọ dekaẹn Arriọba Osanobua ẹre ọ khẹke ne ima mobọ gha nianian.

6. De vbene Pita vbe Jọn ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, iran mu egbe rriotọ?

⁶ Emwa ni mu egbe rriotọ ẹre Pita vbe Jọn ghaa khin. Iran ma kue na tian iran ye emwi ọyunnuan ne iran ru. E Pita keghi tama emwa ni gbẹbu wẹẹ: “Vbọzẹ ne uwa na wa ghee ima vberriọ, vbene a miẹn wẹẹ, ẹtin  obọ ima ẹre ima ya ru ẹre ne okpia na gha khian? Ra, te uwa roro ẹre wẹẹ, rhunmwuda ighẹ ima ẹre ọ ghi ga Osanobua sẹ, ẹre ọ zẹe ighẹ ima sẹtin ru vberriọ ra?” (Iwinna 3:12) E Pita kevbe avbe ukọ nikẹre rẹnrẹn wẹẹ, emwi ne iran rhirhi fiangbua vbe iwinna ikporhu, ẹ i re ẹtin obọ iran ẹre iran ya ru ẹre, sokpan, ẹtin Osanobua nọ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne iran na mu egbe rriotọ, iran na rhie etian hia gie Jehova kevbe Jesu ye emwi hia ne iran sẹtin ru.

7, 8. (a) De ẹse ne ima gha sẹtin ru ne emwa? (b) De vbene ẹmwẹ akhasẹ nọ khare wẹẹ, a gha “ya emwi hia khian ọghe ọgbọn,” ya sẹ hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁷ Erriọ ẹre ọ vbe khẹke ne ima gha mu egbe rriotọ zẹvbe ne ima ya kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. Ẹmwata nọ wẹẹ, Osanobua i ghi loo orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ya rhie ẹtin ne Ivbi Otu e Kristi vbe ẹdẹnẹrẹ, ne iran ya gha mu emwa egbe rran. Ọrheyerriọ, ma gha sẹtin ru iyobọ ne emwa ya do mu ẹtin yan Osanobua kevbe Kristi; ma ghi vbe ru ẹse ne iran zẹvbe ne Pita vbe ru ẹre, ọni nọ wẹẹ, ma ghi ru iyobọ ne iran ne ẹkpotọ mieke na kie ne iran ya miẹn ayabọ ọghe orukhọ, iran ghi vbe miẹn irọkhegbe nọ ke obọ e Jehova rre. Ukpukpo ẹre arriaisẹn emwa nibun ya miẹn ẹkpotọ na nọ kie ne iran yi, iran ghi do dinmwiamẹ zẹvbe erhuanegbe Kristi.

⁸ Ma rẹnrẹn wẹẹ, “ẹghẹ na gha na ya emwi hia khian ọghe ọgbọn” ne Pita guan kaẹn, ẹre a wa ye na. “Zẹvbe ne Osanobua la unu avbe akhasẹ ọghẹe nẹdẹ ni huanrẹn tae yotọ,” a keghi mu Arriọba ọghẹe gbọọ vbe ẹrinmwi vbe ukpo 1914. (Iwinna 3:21; Psm 110:​1-3; Dan 4:​16, 17) Vbọ ma he kpẹẹ vba, e Kristi keghi ru iyobọ ne erhuanegbe ẹre ya werriegbe mu ugamwẹ ẹmwata gbọọ. Ọna ẹre ọ si ẹre na na miẹn wẹẹ, ẹbo ọghe emwa nibun ẹre ọ ghi rre paradais ọghe orhiọn vbe ototọ Arriọba Osanobua. Iran ban akpa nẹdẹ mu fua nẹ, iran na ghi “mu akpa ọghe ọgbọn yọ, ọni ọre uyinmwẹ ne Osanobua yi zẹvbe nọ gua iho ọghẹe ro.” (Ẹfis 4:​22-24) Zẹvbe ne avbe ukọ ya loo ẹtin Osanobua ya mu uke nii egbe rran, ẹtin Osanobua ẹre ima vbe ya ru iwinna ikporhu vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹ i re ẹtin obọ ima. Vbe na ghee Pita, ọ khẹke ne ima gha mwẹ udinmwẹ zẹvbe ne ima ya loo Ẹmwẹ Osanobua ya ma emwa emwi, ma ghi vbe gua gha loo ẹre ya ma emwa emwi. Adeghẹ ima na sẹtin ru iyobọ ne emwa ya do khian erhuanegbe Kristi, ẹtin Osanobua ẹre ima ya ru ẹre, ẹ i re ẹtin obọ ima.

9-11. (a) De emwi ne avbe ọkaolotu Ivbi e Ju ru, vbe iran bẹghe ẹre wẹẹ, e Pita vbe Jọn kporhu? (b) De emwi ne avbe ukọ wẹẹ, iran gha ru?

⁹ Emwa kegha gbe owogho rhunmwuda ẹmwẹ ne Pita tae, kevbe rhunmwuda ne uke nii na mu ẹre egbe rran na gha san yo san rre, ọ na vbe gha ya urhu nọ la rhie urhomwẹ gie Osanobua. Ọna ẹre ọ ya ọkaolotu iran ni gbaroghe ọgua Osa kevbe avbe ọkaolotu ohẹn rhulẹ rre, ne iran do ghee emwi nọ sunu. Ọ gha kẹ, avbe Sadusi ẹre iran na ghaa khin. Otu nọ fe,  nọ vbe kakabọ mwẹ ẹtin vbe arriọba, ẹre avbe Sadusi ghaa khin, erriọ ẹre iran vbe gha hia ne iran gu Ivbi e Rom gha rrọọ vbe ọfunmwegbe; iran ma gha lele uhi nibun ne avbe Farisi ghaa lele, iran ma vbe yayi wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ. c Ẹ i mwẹ ọ ma mu iran ohu vbe iran miẹn e Pita vbe Jọn vbe uwu ọgua Osa, vbe iran ma emwa ẹre wẹẹ, Jesu rhiọ kpaegbe nẹ, vbene ohan ma na mu iran!

¹⁰ Iran keghi ya ohu fi e Pita vbe Jọn fi eghan, iran na viọ iran gha rrie ekọtu nọ yo ọghe Ivbi e Ju vbe ẹdẹ ghi gbe. Iran na ni khaevbisẹ, ni roro ẹre wẹẹ a i ta ọkpa ne iran khin, kegha ghee ẹre wẹẹ, “emwa kẹkan ni ma yo owebe” ẹre Pita vbe Jọn ghaa khin, rhunmwuda ọni, iran i mwẹ asẹ ne iran khian ya gha ma emwa emwi vbe ọgua Osa. Iran ma yo owebe ọghe ugamwẹ rhọkpa na wa mobọ rẹn. Sokpan, iran ghi bẹghe vbene ẹmwẹ ya de hẹ vbe unu e Pita vbe Jọn, egbe na wa wọọ iran. Vbọzẹ ne ẹmwẹ na gha de vbe unu e Pita vbe Jọn? Emwi ọkpa nọ gu gha ye vberriọ ọre wẹẹ, “iran ghaa lele Jesu khian.” (Iwinna 4:13) Te Arowa iran wa ma iran emwi zẹvbe ọmwa nọ mwẹ asẹ, ọ ma yevbe avbe skraib.—Mat 7:​28, 29.

¹¹ Ekọtu nii keghi tama avbe ukọ ne iran ghẹ ghi kporhu. Vbe ẹghẹ nii, ekọtu gha ta ẹmwẹ nẹ, a i yae rhẹghẹrẹ. Vbe uzọla eso vbene ọ ke sẹ ẹghẹ na, ekọtu na ẹre ọ bu ohiẹn gbe Jesu, iran na wẹẹ: “Te ọ rriabe uwu.” (Mat 26:​59-66) Ọrheyerriọ, ohan ma mu e Pita vbe Jọn. Iran na ye sẹtin si agbada vbe unu guan vbe odaro iran na ni fe, ni kakabọ yo owebe, kevbe ni ta ẹmwẹ nọ sẹ; sokpan, ọghọ vbe ute ẹre iran ya gu iran guan, iran na wẹẹ: “Wa tobọ uwa ta enọ maan sẹ vbọ vbe odaro Osanobua, deghẹ ne ima họn ẹmwẹ ne uwa nọ oo, ra ne ima họn ẹmwẹ ne Osanobua. Sokpan, nọ ne ima, ma i khian sẹtin da unu yi, ne ima ghẹ ghi ta emwi ne aro ima sẹ, kevbe ne ehọ ima họẹn.”—Iwinna 4:​19, 20.

12. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya sẹtin gha ya udinmwẹ sinmwi oseghe ne emwi ne ima yayi?

¹² Wẹ gha sẹtin gha mwẹ egbe udinmwẹ vberriọ ra? Vbọ ye ruẹ hẹ vbe ẹkpotọ gha kie nuẹn ya kporhu ma emwa ni fe, ni kakabọ yo owebe, ra ni ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe ẹdogbo ne u ye? Vbọ ye ruẹ hẹ deghẹ emwa ruẹ vbe uwu ẹgbẹe, emwa ne uwa gba yo owebe, ra ne uwa gba winna na gha ya ruẹ gbogiẹ rhunmwuda emwi ne u yayi? Ohan mu ruẹ ra? Adeghẹ erriọ nọ, ghẹ si osi, u gha sẹtin gha mwẹ udinmwẹ. Vbe Jesu rre agbọn na, ọ keghi ma avbe ukọ ọghẹe vbene iran khian ya gha ya udinmwẹ sinmwi oseghe ne emwi ne iran yayi hẹ, kevbe vbene iran khian ya ru ẹre vbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute. (Mat 10:​11-18) Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ, ọ na tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, irẹn gha gu iran gha rrọọ “vbe ẹghẹ hia, rhinrin ya sẹ ufomwẹ agbọn.” (Mat 28:20) Jesu keghi loo “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn” ya rhie adia ne ima, ne ima mieke na rẹn vbene ima khian ya gha  sinmwi oseghe ne emwi ne ima yayi hẹ. (Mat 24:​45-47; 1 Pit 3:15) Ma keghi miẹn adia na vbe ima gha yo iko, egbe ne ima miẹn vbe iko ọghe Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima; iran vbe gbẹnnẹ ebe kevbe uhunmwuta ughughan ni rhan otọ e Baibol ladian, vbe na ghee “Bible Questions Answered” nọ rre jw.org. Wẹ loo avbe ikpemehe na vbe odẹ nọ khẹke ra? U gha ru vberriọ, u ghi kakabọ gha mwẹ udinmwẹ, emwi ne u yayi ghi vbe gele mu ruẹ ekhọe. Ẹghẹ nii, vbene ọ vbe gha ye ne avbe ukọ, emwi rhọkpa i khian da ruẹ obọ yi, ne u ghẹ tama emwa vbekpa avbe ẹmwata ne kpataki ne u rẹnrẹn kevbe emwi hia ne aro ruẹ he bẹghe kevbe ne ehọ ruẹ he họn.

13, 14. Vbọ khẹke ne ima ru vbe emwa ghaa gbe ima odan? Vbọzẹ?

¹³ Vbe a ghi wa fan e Pita vbe Jọn nẹ vbe eghan, iran na ya miẹn etẹn nikẹre ni rre iko. “Iran na tọn urhu mu, iran na ku urhu kugbe gha na erhunmwu gie Osanobua,” nọ rhie udinmwẹ ne iran, ne iran sẹtin ye gha kporhu. (Iwinna 4:24) E Pita rẹnrẹn wẹẹ, deghẹ ima khian ru ahoo ọghe Osanobua, ma i khian sẹtin musọe deghẹ ima na hẹnhẹn egbe yan ẹtin obọ ima. Vbe uzọla eso ọ ke sẹ ẹghẹ na, e Pita keghi ya obọ sudu tama e Jesu wẹẹ: “Ọ gha khọnrẹn ne iran hia nikẹre rrua owẹ, rhunmwuda emwi nọ khian sunu daa ruẹ, mẹ i khian rrua owẹ hiehie!” Ọrheyerriọ, zẹvbe ne Jesu tae yotọ, e Pita keghi siẹn ọsiọre, nọ vbe re ọmamwaemwi ọghẹe, rhunmwuda imuohan emwa nagbọn. Vbọrhirhighayehẹ, e Pita keghi ya abakuru ọghẹe wan ne egbe.—Mat 26:​33, 34, 69-75.

¹⁴ Ne u wa ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, u hoo ne u gha sẹ osẹ vbekpa e Kristi ma wa sẹ, emwi ọvbehe ye rrọọ nọ khẹke ne u ru. Adeghẹ emwa ni gbodan na gha hoo ne iran gbe amuẹtinyan ruẹ mu otọ, ra ne iran da ruẹ obọ yi ne u ghẹ ghi kporhu, u ghi lele igiemwi ọghe Pita vbe Jọn. Rinmwian e Jehova nọ rhie ẹtin nuẹn. Gualọ iyobọ vbe obọ etẹn ni rre iko. Gi ediọn kevbe etẹn eso ni wẹro vbe uwu iko rẹn ọlọghọmwa ne u ye. Emwa ọvbehe ghaa mu ẹmwẹ ruẹ ye erhunmwu, ọ gha ru iyobọ nuẹn ya sẹtin la ọlọghọmwa ne u ye gberra.—Ẹfis 6:18; Jems 5:16.

15. De igiemwi nọ gha ru iyobọ ne emwa ni ka dobọ ikporhu yi vbe ẹghẹ nọ gberra?

 ¹⁵ Adeghẹ ọ mwẹ ẹghẹ ne u ya dobọ ikporhu yi rhunmwuda ne emwa na gha gbe ruẹ odan, ghẹ gi ọni gbe ruẹ orhiọn mu otọ. Yerre wẹẹ, ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne avbe ukọ hia ya dobọ ikporhu yi vbe Jesu ghi wu nẹ, sokpan, vbọ ma he kpẹẹ vba, iran na werriegbe suẹn. (Mat 26:56; 28:​10, 16-20) Ne u gha te ya gi emwi nọ sunu vbe ẹghẹ nọ gberra gbe ruẹ orhiọn mu otọ, u ghi ya emwi nọ sunu nii wan ne egbe, u ghi vbe yae rhie igiọdu ne emwa ọvbehe.

16, 17. Vbe ima miẹn ruẹ vbe erhunmwu ne erhuanegbe Kristi ni ghaa rre Jerusalẹm naẹn?

¹⁶ Vbọ khẹke ne ima na erhunmwu yi, vbe emwa ni rre ukpo ọdakha ghaa ya obọ yẹnyẹn ima mu otọ? Yerre wẹẹ, erhuanegbe Jesu ma rinmwian Osanobua nọ gbogba ga iran, ne iran ghẹ miẹn ukpokpo. Iran ma mianmian ẹmwẹ ne Jesu tae, nọ na wẹẹ: “Adeghẹ iran na zẹ mwẹ kpokpo, iran gha vbe zẹ uwa kpokpo.” (Jọn 15:20) Rhunmwuda ọni, erhuanegbe Jesu keghi rinmwian e Jehova nọ “do ghee” vbene eghian iran yan hẹ. (Iwinna 4:29) Iran wa rẹn wẹẹ, emwi nọ ru ekpataki sẹ, ọre na ru ahoo ọghe Osanobua. Iran vbe rẹn wẹẹ, te ukpokpo ne iran miẹn, mu ẹmwẹ akhasẹ na tae yotọ sẹ. Iran rẹnrẹn wẹẹ, ẹ i mwẹ ne ahoo ọghe Osanobua ghẹ rhiegbe ma vbe agbọn na, zẹvbe ne Jesu ma iran ẹre vbe erhunmwu nọ ya ru igiemwi ma iran; emwi ọkpa i rrọọ ne emwa nagbọn kẹkan ni khaevbisẹ gha ta, nọ gha fi ẹre werriẹ.—Mat 6:​9, 10.

¹⁷ Ne erhuanegbe Jesu mieke na sẹtin ru ahoo ọghe Jehova, iran keghi rinmwian e Jehova wẹẹ: “Rhie ẹtin ne eguọmwadia ruẹ, ne iran ye gha ta ẹmwẹ ruẹ vbene ohan i na mu iran.” De vbene Jehova ya họn erhunmwu iran hẹ vbobọvbobọ? “Ehe ne iran si egbe koko yi keghi mu rueghe, iran hia keghi vuọn ne orhiọn nọhuanrẹn, iran na gha ta ẹmwẹ Osanobua vbene ohan i na mu iran.” (Iwinna 4:​29-31) Emwi rhọkpa i khian sẹtin mu idobo yọ, na ghẹ ru ahoo ọghe Osanobua. (Aiz 55:11) Ọ gha khọnrẹn ne ima werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ yevbe utete nẹi gia bi, ra eghian nọ wegbe, adeghẹ ima na na erhunmwu gie Osanobua, ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha rhie ẹtin ne ima, ne ima ye gha ta ẹmwẹ ọnrẹn vbene ohan i na mu ima.

18. De emwi ne etẹn ni ghaa rre iko nọ rre Jerusalẹm ghaa ru ne egbe?

¹⁸ Iko na da mu gbọọ vbe Jerusalẹm kegha muan yọ, iran na do gberra orhunmwu 5,000. d Agharhemiẹn wẹẹ, ehe ughughan ẹre iran ke rre, “ekhọe ọkpa ẹre iran hia ghaa mwẹ, iran na vbe gha si irri ọkpa.” Te iran wa gha mwẹ akugbe, odẹ ọkpa ẹre iran vbe gha roro emwi la. (Iwinna 4:32; 1 Kọr 1:10) Gberra wẹẹ avbe erhuanegbe na, ghaa na erhunmwu ne Jehova fiangbe ẹrhiọn ne iran loo, iran vbe gha ru iyobọ ne egbe ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Esa gha vbe gha rrọọ ne iran ya ru iyobọ emwi na ya yin agbọn ne etẹn, iran ghi wa vbe ru vberriọ. (1 Jọn 3:​16-18) Vbe igiemwi, ọrhuanegbe ọkpa na tie ẹre Josẹf, ne avbe ukọ vbe gha tie ẹre Banabas keghi khiẹn otọ ọghẹe, ọ na ya igho hia nọ miẹn vbọ ru iyobọ ne emwa ni ke ẹvbo nọ rree gha die Jerusalẹm. Te irẹn ru ọna, ne iran na, ye gha rre Jerusalẹm, ne iran mieke na ye ruẹ sayọ vbekpa odẹ ẹmwata ne iran da miẹn.

19. Vbọsiẹ ne Jehova na gbe Ananaias vbe Safaira rua?

¹⁹ Ọdọ vbe amwẹ ọkpa na tie ẹre Ananaias vbe Safaira na vbe khiẹn emwi ne iran mwẹ, iran na yae ru izọhẹ. Iran na ba kha wẹẹ, igho hia ne iran miẹn vbe emwi ne iran khiẹn ẹre iran ya ru izọhẹ; sokpan, iran “keghi fẹko rhie hin vbe igho ne iran miẹn.” (Iwinna 5:2) E Jehova keghi gbe ọdọ vbe amwẹ na rua, ẹ i re rhunmwuda wẹẹ, igho ne iran ya ru izọhẹ ma sẹ, sokpan, rhunmwuda ekhọe dan ne iran ghaa mwẹ, kevbe ne iran na ru ero. “Ẹ i re ọmwa nagbọn ẹre [iran] ta ohoghe ma, sokpan, Osanobua ẹre [iran] ta ohoghe ma.” (Iwinna 5:4) Te Ananaias vbe Safaira ghaa gualọ uyi nọ ke obọ emwa nagbọn rre, ne iran gha te ya gha gualọ ọghe Osanobua, zẹvbe ne emwa okeke ne Jesu bu ohiẹn gbe vbe gha ye.—Mat 6:​1-3.

20. Vbe ima miẹn ruẹ vbọ gha de ọghe izọhẹ na ru gie Jehova?

²⁰ Zẹvbe ne erhuanegbe Jesu ni ghaa mwẹ ẹkoata vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ya gha zẹ emwi obọ, erriọ ẹre Avbe Osẹe Jehova ni re ẹbo nibun vbe ẹdẹnẹrẹ vbe ya ya ekhọe obọ iran ru izọhẹ, ne iran mieke na ye iwinna ikporhu nọ khian vbe otagbọn hia ike. A i kpikpi ọmwa rhọkpa nọ loo ẹghẹ ra igho ọghẹe ya ye iwinna na ike. Ọghe ne ẹmwata, e Jehova ma hoo ne ima gha ya umaro umaro ga irẹn, ra ne ima gha gae rhunmwuda wẹẹ, te a gbagbae ye ima egbe. (2 Kọr 9:7) Gi ima yerre wẹẹ, ẹ i re inu igho ne ima ya ru izọhẹ ẹre Jehova ghee, sokpan, ekhọe ne ima ya ru ẹre, ẹre ọ ghee. (Mak 12:​41-44) Ma ma hoo ne ima gha yevbe Ananaias vbe Safaira, ne ima do gha ga Osanobua rhunmwuda ere ne ima khian miẹn, ra rhunmwuda ne emwa mieke na gha tian ima. Nọghayayerriọ, vbe na ghee Pita, e Jọn kevbe Banabas, gi ima gha ga e Jehova rhunmwuda ahoẹmwọmwa nọ sẹ otọ ẹko ne ima mwẹ nẹẹn kevbe ogieva ima.—Mat 22:​37-40.