1-3. (a) Vbọzẹ na na viọ avbe ukọ gha die iko e Sanhẹdrin? De inọta nọ ghi rre otọ nian? (b) Vbọzẹ ne emwi ne avbe ukọ ghi ru na kaan ima?

 AVBE ọbuohiẹn ni rre iko e Sanhẹdrin wa kakabọ mu ohu! Na kha na, avbe ukọ ọghe Jesu mudia ye erhan ẹzọ vbe odaro ekọtu na. Vbọsiẹ na na viọ iran gha rrie evba? E Josẹf Keyafas ne ogie ohẹn, nọ vbe gha re ọkaolotu vbe iko e Sanhẹdrin nii, keghi ya ohu nọ iran wẹẹ: “Ma ma ka kan rẹn ye uwa ehọ, ne uwa ghẹ ghi ya eni na ma emwa emwi ra?” Ohu mu e Keyafas sẹrriọ wẹẹ, irẹn ma zẹdẹ hoo ne irẹn sunu ye eni Jesu. Ọ na ghi tama avbe ukọ wẹẹ: “Te uwa ghi ya imamwaemwi ọghe uwa gba otọ e Jerusalẹm hia, te uwa khian ghi vbe gi esagiẹn okpia na gha rre ima uhunmwu.” (Iwinna 5:28) Ọ dewarorua wẹẹ, emwi nọ hoo nọ tama iran ọre wẹẹ: Wa dobọ ikporhu yi, vbe ẹ i re erriọ, ọni ọre ọghe uwa fo!

² De emwi ne avbe ukọ khian ghi ru nian? Jesu ẹre ọ we ne iran gha kporhu; levba sevba, Osanobua ẹre ọ rhie asẹ ne Jesu. (Mat 28:​18-20) Avbe ukọ gha rhunmwuda imuohan emwa nagbọn dobọ ikporhu yi ra? Ra te iran khian ye gha ya udinmwẹ kporhu? Inọta nọ ghi rrọọ nian ọre wẹẹ: Osanobua ẹre iran khian họn ẹmwẹ na ra, ra ọmwa nagbọn? Ọwara ọkpa nii, ukọ e Pita keghi guan ne egbe ẹre kevbe avbe ukọ nikẹre. Te ọ wa si agbada vbe unu tae, ọ ma gi ohan muẹn.

³ Zẹvbe Ivbi Otu e Kristi ọghe ẹmwata ne ima khin, emwi ne avbe ukọ ru vbe ẹghẹ ne emwa ni ghaa rre iko e Sanhẹdrin ya yan ma iran wa kaan ima. Rhunmwuda, ma vbe rre usun emwa na we nọ gha kporhu. Zẹvbe ne ima ya ru iwinna na ne Osanobua waa ima ẹre, emwa sẹtin vbe gha gbe ima odan. (Mat 10:22) Emwa ni gbe ima odan sẹtin gha hia ne iran mu idobo ye iwinna ima, iran sẹtin vbe mu awua yọ. Ọ ghaa yerriọ, vbe ima khian ru? Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe odẹ ne avbe ukọ ya gha mwẹ udinmwẹ, kevbe emwi nọ sunu nọ ya eghian silo iran gha rrie iko e Sanhẹdrin. a

4, 5. Vbọzẹ ne Keyafas kevbe avbe Sadusi “na gha gbọvo avbe ukọ”?

⁴ Yerre wẹẹ, vbe ẹghẹ okaro ne eghian ya tama e Pita vbe Jọn ne iran dobọ ikporhu yi, e Pita vbe Jọn na kha wẹẹ: “Ma i khian sẹtin da unu yi, ne ima ghẹ ghi ta emwi ne aro ima sẹ, kevbe ne ehọ ima họẹn.” (Iwinna 4:20) Vbe iran ghi ladian nẹ vbe iko e Sanhẹdrin, e Pita vbe Jọn kevbe avbe ukọ nikẹre na ye gha kporhu vbe ọgua Osa. Avbe ukọ wa ru emwi ọyunnuan nibun, iran mu emwa egbe rran, iran vbe khulo orhiọn dan hin emwa egbe rre. Iran ru emwi ọyunnuan nibun “vbe Ọlẹla Ọghe Sọlomọn.” Ako na ẹre Ivbi e Ju na gha si egbe koko, odẹ ekẹn (east) ọghe ọgua Osa ẹre ọ ye; te ọ ye gboo, a na vbe ya emwi gue uhunmwu ẹnrẹn. Uhiẹn, aghọnghọn ọghe Pita gha dekaẹn emwa ni te khuọnmwi, egbe ghi vbe rran iran! Emwa nibun na mu ẹre egbe rran keghi vbe miẹn iyẹn nọ maan yi. Rhunmwuda ọni, “emwa ni ya Enọyaẹnmwa yi kegha muan yọ muan yọ, ke ikpia ke ikhuo.”—Iwinna 5:​12-15.

⁵ Otu ugamwẹ na tie ẹre Sadusi ẹre Keyafas ghaa ye. Ke irẹn ke ivbi otu ẹre “na gha gbọvo avbe ukọ,” ẹre iran na ghi filo iran ku eghan. (Iwinna 5:​17, 18) Vbọ ya avbe Sadusi gha mu ohu? Te avbe ukọ ghaa ma emwa ẹre wẹẹ, Jesu rhiọ kpaegbe nẹ, sokpan, avbe Sadusi ma yayi wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ. Avbe ukọ vbe gha ma emwa ẹre wẹẹ, emwi ọkpa nọ khian ya ọmwa miẹn fan ọre na mu ẹtin yan e Jesu, sokpan, avbe Sadusi na gha mu ohan wẹẹ, Ivbi e Rom gha rri iran oya deghẹ emwa iran na gha ghee Jesu zẹvbe Ọkaolotu ọghe iran. (Jọn 11:48) Ẹ i khabe ne avbe Sadusi na gha hoo ne iran gue avbe ukọ unu!

6. De emwa ni wa mobọ hie erhẹn yọ na gha zẹ eguọmwadia e Jehova kpokpo vbe ẹdẹnẹrẹ? Vbọzẹ nọ ma na khẹke ne ọna kpa ima odin?

⁶ Erriọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa ni wa mobọ hie erhẹn yọ na gha zẹ eguọmwadia e Jehova kpokpo, ọre avbe ọkaolotu ugamwẹ. Iran keghi hia ne iran gha loo asẹ ne iran mwẹ ya mu ekhọe arriọba rhia kevbe ọghe emwa ni winna vbe ugha iyẹn, ne iran mieke na da ima obọ yi ne ima ghẹ ghi kporhu. Ọ khẹke ne emwi vbenian kpa ima odin ra? Ẹo. Rhunmwuda, iyẹn ne ima ya wewe keghi ya emwa rẹn wẹẹ, ohoghe ẹre avbe ọkaolotu ugamwẹ ma emwa ẹre. Emwa ni mwẹ ẹkoata gha ghi miẹn ẹmwata nọ rre Baibol yi, ẹmwata nii ghi fan iran vbe obọ imamwaemwi ohoghe kevbe ilele ni ma gba ne iran te lele. (Jọn 8:32) Ọna ẹre ọ si ẹre nẹi na kpa ima odin vbe ẹmwẹ ne ima ya wewe gha si ohu dan ye avbe ọkaolotu ugamwẹ egbe!

7, 8. De iyobọ nọ ghaa ye ne avbe ukọ, vbe odibosa ghi tama iran emwi ne iran gha ru? De ọta nọ ghi khẹke ne ima nọ egbe ima ẹre?

⁷ Vbe ẹghẹ ne avbe ukọ ya gha rre eghan vbe a ma he bu ohiẹn iran, iran sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, te eghian iran khian ghi gbe iran rua rhunmwuda emwi ne iran yayi. (Mat 24:9) Sokpan, vbọ ghi rre ẹghẹ asọn, emwi na ma zẹdẹ ya aro yi keghi sunu. “Odibo e Jehova keghi kie avbe urho eghan nii rua.” b (Iwinna 5:19) Odibosa nii na tama iran emwi ne iran gha ru, ọ na wẹẹ:  “Wa . . . ya mudia ye ọgua Osa, ne uwa ye gha [gu emwa guan].” (Iwinna 5:20) Ẹ i mwẹ, ẹmwẹ ne odibosa nii tama iran ma rhie ilẹkẹtin ne iran wẹẹ, emwi nọ khẹke ẹre iran ghaa ru. Ẹ i mwẹ ọ ma vbe rhie orhiọn ye iran iwu, ne iran ye gha kporhu agharhemiẹn wẹẹ, iran miẹn ukpokpo. Rhunmwuda ne avbe ukọ na gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe kevbe udinmwẹ, “iran kegha rrie ọgua Osa vbe ẹdẹ ghi gbe, iran na suẹn gha ma emwa emwi.”—Iwinna 5:21.

⁸ Ọ khẹke ne dọmwadẹ ima nọ egbe ẹre wẹẹ, ‘Adeghẹ imẹ na gha miẹn ukpokpo vbenian, mẹ gha ye sẹtin gha mwẹ amuẹtinyan kevbe udinmwẹ ne I khian ya gha kporhu ra?’ Adeghẹ ima na rẹn wẹẹ, avbe odibosa ye ima ike vbe iwinna ne kpataki ne ima ru na, ọni ọre ne ima na “ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ma [emwa] ẹsẹsẹmwẹse,” ọ gha ru iyobọ ne ima ya rhiegba yọ vbene ima i na dobọ yi.—Iwinna 28:23; Arhie 14:​6, 7.

9-11. De emwi ne avbe ukọ ru, vbe emwa ni rre iko e Sanhẹdrin ghi tama iran ne iran ghẹ ghi kporhu? De igiemwi ne iran rhie yotọ ne Ivbi Otu e Kristi ọghe ata vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁹ Vbe Keyafas kevbe avbe ọbuohiẹn nikẹre ni ghaa rre iko e Sanhẹdrin ghi mu egbe nẹ, ne iran ya rri avbe ukọ oya, iran na gie avbe ọgbalegbe gha rrie eghan, ne iran ya viọ avbe ukọ rre; na kha na, iran ma he rẹn emwi nọ sunu vbe uwu eghan. Muẹn roro, vbene ọ khian kpa avbe ọgbalegbe odin hẹ, vbe iran ghi miẹn wẹẹ, avbe oleghan nii i ghi rre evba, agharhemiẹn wẹẹ a te khui urho eghan nii gbua kevbe wẹẹ, “iran ni khẹ odẹ vba vbe mudia lele dọmwadẹ onurho.” (Iwinna 5:23) Vbọ ma he kpẹẹ vba, okhekhe keghi ya vba ọkaolotu nọ rre ọgua Osa wẹẹ, avbe ukọ werriegbe gha die ọgua Osa, iran gha sẹ osẹ vbekpa e Jesu Kristi. Ọna ọre iwinna ne iran ka gha ru, na mu iran ye eghan ba. Ẹre ọkaolotu nii na ghi viọ emwa rẹn ba egbe, iran na zẹgiẹ gha rrie ọgua Osa, iran na ya viọ avbe ukọ gha rrie iko e Sanhẹdrin.

¹⁰ Vbene ima ka guan kaan rẹn vbe omuhẹn ọghe iruẹmwi na, rhunmwuda ne ohu na gha mu avbe ọkaolotu ugamwẹ, iran keghi wa tae vbe odẹ nọ dewarorua wẹẹ, ne avbe ukọ dobọ ikporhu yi. De ẹmwẹ ne avbe  ukọ ghi zẹ wanniẹn iran? E Pita ẹre ọ guan ne avbe ukọ nikẹre vbe ẹdẹrriọ, ọ na ya udinmwẹ wanniẹn iran wẹẹ: “Osanobua nọ khaevbisẹ ẹre ima gha họn ẹmwẹ na, ẹ i re emwa nagbọn.” (Iwinna 5:29) Odẹ vbenian ẹre avbe ukọ ya rhie igiemwi yotọ, ne Ivbi Otu e Kristi ọghe ẹmwata hia gha rhie owẹ lele. Ẹmwata nọ wẹẹ, Osanobua ẹre ọ we ne ima gha họn ẹmwẹ ne emwa ni rre ukpo ọdakha, sokpan, deghẹ iran na we ne ima ru emwi ne Osanobua wua, ra ne ima ghẹ ru emwi ne Osanobua we ne ima ru, ma i khian sẹtin họn ẹmwẹ ne iran. Ọni ẹre ọ si ẹre na na miẹn wẹẹ vbe ẹdẹnẹrẹ, adeghẹ “emwa ni rre ukpo ọdakha” na mu awua ye iwinna ikporhu ọghomwa, ma i khian dobọ yi, rhunmwuda, Osanobua ẹre ọ we ne ima gha kporhu. (Rom 13:1) Ne ima gha te ya dobọ yi, ma ghi fẹko ya ẹwaẹn gualọ odẹ ọvbehe ne ima khian ya gha ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ma emwa ẹsẹsẹmwẹse.

¹¹ Odẹ ne avbe ukọ ya ya udinmwẹ wanniẹn avbe ọbuohiẹn na, mu iran ohu sẹrriọ wẹẹ, “iran na te gha hoo ne iran gbele [avbe ukọ] rua.” (Iwinna 5:33) Nọ ne avbe ukọ nii, ni mwẹ udinmwẹ, ni vbe ya oyaya kporhu, iran na te gha roro ẹre wẹẹ, ẹdẹrriọ ẹre iran khian ghi miẹn agbọn sẹ. Sokpan, e Jehova keghi ru iyobọ ne iran vbe odẹ ne iran ma te ya aro yi!

12, 13. (a) De ude ne Gameliẹl bu emwa ne iran gba rre iko e Sanhẹdrin re? Vbe iran ghi ru? (b) De odẹ eso ne Jehova ya mudia ne emwa rẹn vbe ẹdẹnẹrẹ? Vbọ khẹke ne ima kọ ye orhiọn, vbe Jehova gha kue ne ima “rri oya ye emwi esi” ne ima ru?

¹² Ọ ghaa mwẹ okpia ọkpa na tie ẹre Gameliẹl, “ọmwa nọ ma emwa Uhi ghaa nọ, te emwa hia wa rhie ọghọ nẹẹn.” Ọ keghi kpaegbe vbe iko e Sanhẹdrin nii, ọ na suẹn gha guan. c Ẹ i mwẹ ihua ẹre ne iran gba ma emwa Uhi ma gha rhie ọghọ nẹẹn, ọni ẹre ọ si ẹre ne iran na danmwehọ ọre vbe ẹghẹ nọ ya we na “ka viọ avbe ukọ gha rrie orere nẹ vbe ovbi ẹghẹ kherhe.” (Iwinna 5:34) Ọ keghi ru igiemwi ọghe otu eso ni ghaa gbodan ghee arriọba, ni ghi do zagha vbe avbe ọkaolotu iran ghi wu nẹ. Ọ na we ne emwa ni rre iko e Sanhẹdrin nii fẹko mwẹ izinegbe vbe egbe avbe ukọ, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọ ma he kpẹẹ ne Jesu ne Ọkaolotu iran wu. Ẹmwẹ ne Gameliẹl tae wa mu iran ekhọe, ọ na tama iran wẹẹ: “Wa ghẹ fi ukpẹ ye ẹmwẹ iran, wa sẹ iran rae. Adeghẹ obọ emwa nagbọn ẹre emwamwa na, ra iwinna ne iran ru ke rre, a gha họn rre, rhunmwuda, ẹ i khian tọ; sokpan, adeghẹ obọ Osanobua ẹre ọ ke rre, wa i mwẹ emwi rhọkpa ne uwa gha sẹtin ru iran re. Sokpan, deghẹ uwa na ye mu aro daa iran, Osanobua tobọre, ẹre uwa ghi gu gbinna vberriọ.” (Iwinna 5:​38, 39) Avbe ọbuohiẹn nii na rhie ude nọ bu iran ẹre. Sokpan, iran na ye gbe avbe ukọ asan, “iran na gbe uhi ne iran, ne iran ghẹ ghi ya eni Jesu kporhu.”—Iwinna 5:40.

¹³ Vbene ọ vbe gha ye vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, e Jehova sẹtin vbe loo emwa  vbe na ghee Gameliẹl ya mudia ne emwa rẹn vbe ẹdẹnẹrẹ. (Itan 21:1) E Jehova gha sẹtin loo orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ya gua emwa ni khaevbisẹ kpa, kevbe avbe ọbuohiẹn, ra emwa ni yi uhi, ne iran ya ru emwi nọ gua ahoo ọghẹe ro. (Neh 2:​4-8) Sokpan, adeghẹ ọ na ghi kue ne ima “rri oya ye emwi esi” ne ima ru, ọ khẹke ne ima kọ emwi eva na ye ekhọe. (1 Pit 3:14) Vbe okaro, Osanobua gha sẹtin rhie ẹtin ne ima, ne ima ya zin egbe. (1 Kọr 10:13) Nogieva, avbe eghian “i mwẹ emwi rhọkpa ne [iran] gha sẹtin ru” nọ gha dobọ iwinna Osanobua yi.—Aiz 54:17.

14, 15. (a) De emwi ne avbe ukọ ru, vbe a ghi gbe iran asan nẹ? Vbọzẹ ne iran na yin vberriọ? (b) Ya unu kaẹn igiemwi ọghe ọtẹn ọkpa nọ rhie ẹre ma wẹẹ, emwa ọghe Jehova ye ghọghọ zẹvbe ne iran ya zin egbe ọlọghọmwa.

¹⁴ Te asan na gbe avbe ukọ ẹre ghi gbe iran orhiọn mu otọ ra, ne iran kha wẹẹ, iran i ghi sẹtin ru emwi ne iran te hoo ne iran ru ra? Hiehie! Iran “ghi ladian vbe iko e Sanhẹdrin nii, iran na gha ghọghọ.” (Iwinna 5:41) De emwi ne iran ghi gha ghọghọ ba? Ẹ i re obalọ ne iran re, ẹre iran ghaa ghọghọ yi. Te iran ghaa ghọghọ rhunmwuda ne iran na rẹn wẹẹ, emwi na zẹ iran kpokpo ba ọre ne iran na mudia ẹse vbe odaro e Jehova, kevbe ne iran na lele igiemwi esi ne Jesu rhie yotọ.—Mat 5:​11, 12.

¹⁵ Vbene ọ vbe gha ye ne etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, ma keghi ghọghọ vbe ima ghaa zin egbe oya ne ima re rhunmwuda iyẹn nọ maan. (1 Pit 4:​12-14) Ọni ma rhie ma wẹẹ, te ọ wa rhiẹnrhiẹn ima vbe a ghaa ya obọ sekhae ne ima, vbe a ghaa zẹ ima kpokpo, ra vbe a gha mu ima ye eghan. Sokpan, ọ keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ vbe ima gha sẹtin mudia ẹse. Gia zẹ iro yan igiemwi ọghe Henryk Dornik, nọ wa kakabọ rri oya vbe ẹghẹ ne arriọba ya gha zẹ ọre kpokpo vbe ọwara ukpo nibun. Ọ khare wẹẹ, vbe August 1944, avbe ukọ arriọba na wẹẹ iran gha viọ irẹn vbe ọtiọnrẹn nokpia gha rrie agọ irrioya. Emwa ni ghaa zẹ iran kpokpo khare wẹẹ: “A i sẹtin kpikpi iran ru emwi nẹi rre iran orhiọn. Te iran ghọghọ yọ ne iran na rẹn wẹẹ, a sẹtin gbe iran rua rhunmwuda emwi ne iran yayi.” Ọtẹn Nokpia Dornik khare wẹẹ: “Ẹ i re wẹẹ, te I ghaa hoo na gbe mwẹ rua rhunmwuda emwi ne I yayi, sokpan, emwi nọ ya mwẹ gha sọyẹnmwẹ, ọre ne I na sẹtin zin egbe, ne I na mudia ẹse, kevbe ne I na ye gha mwẹ udinmwẹ.”—Jems 1:​2-4.

16. De vbene avbe ukọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran mu egbe ne iran ya kporhu ẹsẹsẹmwẹse? Vbe ima ya ya egbe taa iran hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?

 ¹⁶ Avbe ukọ ma si obọ ẹgogo ghee iyeke, ne iran ya werriegbe suẹn iwinna ikporhu ọghe iran. Iran ma gi ohan mu iran; “ẹdẹdẹgbe ẹre iran ya gha yo ọgua Osa kevbe ke owa ya sẹ owa,” iran na gha “kporhu iyẹn nọ maan vbekpa” e Kristi. d (Iwinna 5:42) Te iran wa gha zọghae, iran keghi hia ne iran kporhu iyẹn nọ maan ẹsẹse. Yẹrẹro wẹẹ, te iran ghaa bu emwa ye owa ya gha kporhu ma iran, zẹvbe ne Jesu Kristi we ne iran gha ru ẹre. (Mat 10:​7, 11-14) Ẹ i khabe ne iran na sẹtin ya imamwaemwi ọghe iran gba e Jerusalẹm. Vbe ẹdẹnẹrẹ, te a wa vbe rẹn Avbe Osẹe Jehova ye emwa ni kporhu ke owa ya sẹ owa, vbene avbe ukọ vbe gha ru ẹre. Ne ima na kporhu vbe dọmwadẹ owa ni rre ẹdogbo ne ima na kporhu, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma vbe hoo ne ima kporhu ẹsẹsẹmwẹse, ne emwa hia mieke na họn iyẹn nọ maan. E Jehova fiangbe iwinna ikporhu ọghe ke owa ya sẹ owa ne ima ru ra? Kakabọ! Ẹ i re avbiẹ emwa ẹre ọ he miẹn iyẹn nọ maan ọghe Arriọba ne ima kporhu ẹre yi, vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na. Uhiẹn, ẹghẹ okaro ne emwa nibun ya họn iyẹn nọ maan na, ọre ẹghẹ ne Avbe Osẹe Jehova ya kporhu sẹ owa iran.

17-19. De emwi eso nọ de rre nọ gha te si iwannegbe? De emwi ne avbe ukọ ghi ru, na mieke na zuze ye ẹmwẹ na?

¹⁷ Ọ ghaa mwẹ emwi eso nọ ghaa sunu vbe uwu iko na da mu gbọọ vbe  Jerusalẹm, nọ gha sẹtin si iwannegbe. De emwi ne ọni khin? Emwa nibun ni da dinmwiamẹ vbe iko nii kegha re erhunmwuyẹn ni rrie Jerusalẹm; iran kegha hoo ne iran ye ruẹ emwi nibun nẹ, iran ke werriegbe gha rrie owa. Erhuanegbe Jesu ni ghaa rre Jerusalẹm keghi ya ekhọe obọ iran rhie igho ladian na ya dẹlẹ evbare kevbe emwi ọvbehe ne etẹn gha sẹtin loo. (Iwinna 2:​44-46; 4:​34-37) Vbe ẹghẹ na kha na, emwi eso kegha rhiegbe ma vbe uwu iko, nọ khẹke ne avbe ukọ zuze yi, ne iwannegbe ghẹ do gha rrọọ. Emwi nọ ghaa sunu ọre wẹẹ, “iran na gha bizugbe ikhuo ni dẹgbẹe ni rre uwu ẹbu iran ni zẹ e Grik, vbe evbare ne iran ghaa ghae vbe ẹdẹgbegbe.” (Iwinna 6:1) Sokpan, iran ma bizugbe ikhuo ni dẹgbẹe ni zẹ e Hibru. Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, te etẹn eso ghaa ya aro gbe etẹn ọvbehe re. Emwi nọ ghi si iwannegbe vba emwi vbenian i rrọọ.

¹⁸ Na kha na, te iko ọghe Ivbi Otu e Kristi vbe ẹghẹ nii wa gha muan yọ. Avbe ukọ ni ghaa re ẹbu nọ su vbe ẹghẹ nii, na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran “sẹ ẹmwẹ Osanobua rae, ne [iran] gha ghae evbare.” (Iwinna 6:2) Na mieke na zuze ye ẹmwẹ nọ rre otọ na, iran keghi tama avbe erhuanegbe, ne iran hannọ ikpia ihinrọn ladian, ni “vuọn ne orhiọn nọhuanrẹn kevbe ẹwaẹn,” na mieke na mu “iwinna ne kpataki” na ne iran. (Iwinna 6:3) Ikpia ni gbegba ẹre ọ khẹke nọ ru iwinna na, rhunmwuda, ẹ i wa re evbare ọkpa ẹre iran khian gha ghae, sokpan, a gha vbe mu igho ye iran obọ ne iran gha loo, iran gha vbe gha dẹlẹ emwi eso, iran ghi vbe gha gbẹnnẹ emwi hia ne iran ru yotọ. Ikpia hia ne iran zẹ ghaa mwẹ eni e Grik; egbọre emwi nọ ya iran ru vberriọ, ọre ne orhiọn ikhuo ni dẹgbẹe ni zẹ e Grik mieke na sotọ vbe iran ghaa rre uwu ẹbu iran. Vbe iran ghi mu ẹmwẹ ikpia ihinrọn na ye erhunmwu nẹ, iran keghi zẹ iran, ne iran gha ru “iwinna ne kpataki” na. e

¹⁹ Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ikpia ihinrọn na mu iwinna ne kpataki nii na, ma ghi gha mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ra? Hiehie! Ọkpa vbe ikpia na zẹ nọ ru iwinna na kegha re Stivin. Ebe Nọhuanrẹn gi ima rẹn wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ udinmwẹ kevbe nọ ya oyaya kporhu, ẹre Stivin ghaa khin. (Iwinna 6:​8-10) Ọkpa vbe usun iran ẹre Filip vbe gha khin; e Filip na, ẹre a  vbe gha tie ẹre ọmwa “nọ kporhu iyẹn nọ maan.” (Iwinna 21:8) Ọ dewarorua wẹẹ, ikpia ihinrọn na, wa ye gha kporhu iyẹn nọ maan ẹsẹsẹmwẹse.

20. De vbene emwa ọghe Osanobua vbe ẹdẹnẹrẹ ya lele igiemwi ne avbe ukọ rhie yotọ?

²⁰ Igiemwi ne avbe ukọ rhie yotọ, ẹre eguọmwadia e Jehova vbe lele vbe ẹdẹnẹrẹ. Te ọ khẹke ne ikpia na zẹ nọ gha winna vbe uwu iko gha mwẹ ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre, iran ghi vbe rhie ẹre ma wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn loo iran. Zẹvbe nọ gua adia ne Ẹbu Nọ Su rhie rre ro, a gha ghee ẹre wẹẹ, etẹn nikpia mwẹ uyinmwẹ ne Ebe Nọhuanrẹn wẹẹ ọ khẹke ne ediọn ra eguọmwadia iwinna gha mwẹ, a ghi zẹ iran ne iran gha ga zẹvbe ediọn ra eguọmwadia iwinna. f (1Tim 3:​1-9, 12, 13) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ Ebe Nọhuanrẹn ẹre a ghee, a ke zẹ etẹn nikpia ne iran gha ga zẹvbe ediọn ra eguọmwadia iwinna vbe iko, ọ gha gia na kha wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ zẹ iran. Iwinna ne kpataki nibun ẹre etẹn na ru vbe uwu iko. Vbe igiemwi, ediọn sẹtin ru emwamwa na ya ru iyobọ ne etẹn ni mudia ẹse ni khian eniwanrẹn nẹ, ni gele gualọ iyobọ. (Jems 1:27) Ediọn eso vbe mwẹ obọ vbe iwinna Ọgua Arriọba na bọ, iran vbe ru emwamwa ọghe asikoko nọkhua, eso vbe ga vbe Hospital Liaison Committee. Eguọmwadia iwinna wa vbe ru iwinna nibun vbe uwu iko, ne ẹkpotọ mieke na kie ne ediọn ya gha ma etẹn emwi, kevbe ne iran ya gha rhie igiọdu ne etẹn. Agharhemiẹn wẹẹ etẹn na ru avbe iwinna na sunu yi na, iran keghi vbe hia ne iran vbe gha kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, nọ re iwinna ne Osanobua waa ima hia ẹre.—1 Kọr 9:16.

21, 22. Vbọ rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova fiangbe iko ọghe Ivbi Otu e Kristi na da mu gbọọ vbe ẹghẹ nii?

²¹ E Jehova keghi ru iyobọ ne iko ọgbọn nọ ghaa rre Jerusalẹm ya sẹtin lae gberra ighẹ ukpokpo ne iran miẹn vbe obọ emwa ni rre orere, kevbe ọlọghọmwa nọ gha te si iwannegbe ye uwu iko. Ọ dewarorua wẹẹ, e Jehova wa fiangbe iran, rhunmwuda, Ebe Nọhuanrẹn khare wẹẹ: “Ẹmwẹ Osanobua kegha vẹwae khian. Avbe erhuanegbe ni rre Jerusalẹm kegha muan yọ; uhiẹn, avbe ohẹn nibun na do khian emwa iyayi.” (Iwinna 6:7) Ọna keghi re ọkpa vbe usun avbe afiangbe ne etẹn miẹn vbe obọ e Jehova vbe ẹghẹ nii, ne ebe Iwinna guan kaẹn. (Iwinna 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Ọ keghi vbe rhie igiọdu ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ, vbe ima gha họn vbekpa alaghodaro nọ rre iwinna ikporhu ne ima ru vbe ehe ughughan vbe otagbọn na.

²² Avbe ọkaolotu ugamwẹ ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ma gi egbe wọọ iran, te iran wa ye gha zẹ etẹn kpokpo. Uhiẹn, etẹn wa miẹn ukpokpo nọ wegbe sẹ ne iran ka miẹn. Uhunmwuta nọ ghi lele ọna gha gi ima rẹn ukpokpo nọ wegbe ne Stivin miẹn.