1, 2. De emwi eso ni sunu vbe ẹghẹ ne Pọl vbe Banabas na gha rre Listra?

 TE EHE hia wa gha mu rueghe vbe Listra. Okpia ọkpa na biẹ ọre uke kegha san yo san rre, vbe ikpia eva ne ọmwa rhọkpa vbe ẹvbo nii ma rẹn mu ẹre egbe rran. Emwi nọ sunu na keghi yan emwa hia unu ruan, iran na gha kha wẹẹ, ẹrinmwi ẹre iran eva na khin. Rhunmwuda ọni, ohẹn e Zus ọkpa keghi viọ obobo eso gie ikpia eva na. Ọ na vbe viọ ẹmila eso rre, ọ na gha hoo nọ gbele iran ya zọ ese. E Pọl vbe Banabas na tọn urhu mu tama iran wẹẹ, ne iran dobọ emwi ne iran ru yi. Iran eva keghi yanghan ukpọn iran, iran na la uwu ẹbu nii, iran na gha rinmwian emwa ni gbẹbu ne iran ghẹ rhie ugamwẹ ne iran; te ọ baa kua, iran ke sẹtin da iran obọ yi.

² Iyeke ọni, Ivbi e Ju eso ni gbodan keghi ke Antiọk nọ rre Pisidia rre, eso na vbe ke Aikoniọm rre. Iran na suẹn gha mu eni e Pọl vbe Banabas rhia, erriọ ẹre iran ghi ya mu ekhọe Ivbi e Listra rhia. Emwa ni te hoo ne iran ga e Pọl sin na wa fi ekhọe werriẹ, iran na ma ga ẹre, iran na suẹn gha filo okuta gbe ẹre, a te miẹn wẹẹ, ọ kuọ re. Iran ghi ru emwi nọ rre iran ekhọe nẹ, iran na si e Pọl ladian hin orere ẹvbo nii rre, ke irẹn kevbe esagiẹn nọ vuọn ọre egbe, iran na gha roro wẹẹ ọ wu nẹ.

3. De inọta eso ne ima khian rhie ewanniẹn yi vbe uhunmwuta na?

³ De emwi eso nọ sunu vbene ọ te sẹ ẹghẹ na guan kaẹn na? De emwi ne emwa ni ya iyẹn nọ maan wewe vbe ẹdẹnẹrẹ gha miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa e Banabas, e Pọl kevbe emwa ni rre Listra ni ma rẹn emwi ne iran gualọ? E Pọl vbe Banabas ma gi ẹtin fo iran zẹvbe ne iran ya winna iwinna iran, “e Jehova na rhie ẹtin ne iran, ne iran ya gha ya udinmwẹ gu emwa guan.” De emwi ne ediọn ni rre iko gha miẹn ruẹ vbe igiemwi esi ọghe iran?​—Iwinna 14:3.

4, 5. Vbọzẹ ne Pọl vbe Banabas na gha rrie Aikoniọm? Vbọ sunu vbe iran sẹ evba?

⁴ Ikpẹdẹ eso vbene ọ te sẹ ẹghẹ na kha na, e Pọl vbe Banabas kegha rre Antiọk nọ rre Pisidia ne arriọba e Rom kha yan. Ivbi e Ju eso ni ghaa gbe iran odan keghi ruẹn ẹmwẹ ye emwa ni rre evba ẹko, rhunmwuda ọni, iran keghi khu e Pọl vbe Banabas hin ẹvbo iran rre. Ne ikpia eva na gha te ya gi ọna gbe iran orhiọn mu otọ, iran keghi “bọnmwẹ ebubẹ nọ rre iran owẹ kua, ne iran ya sẹ osẹ gbe iran” na ni ma mu egbe ne iran ya danmwehọ. (Iwinna 13:​50-52; Mat 10:14) E Pọl vbe Banabas na fẹko sẹ iran rae, ne iran ya egbe iran miẹn oya ne Osanobua khian rri iran ẹre. (Iwinna 18:​5, 6; 20:26) E Pọl vbe Banabas na ye gha ya oghọghọ winna iwinna ikporhu ọghe iran khian. Iran keghi ya owẹ khian la odẹ ibiriki 100 gha rrie odẹ ekẹn (southeast), iran na do sẹ otọ nọ rriẹ nọ vbe maan emwiokọ, nọ rre uwu ẹkpo Oke Taurus kevbe Oke Sultan.

⁵ E Pọl vbe Banabas na ka van Aikoniọm. Ilele ọghe Ivbi e Grik ẹre emwa ni rre Aikoniọm lele; ọkpa vbe usun ẹvbo ne kpataki vbe Galetia ne arriọba e Rom kha yan ẹre Aikoniọm ghaa khin. a Ivbi e Ju nibun na họn usi ẹre rre kevbe avbe prosẹlait nibun wa gha rre ẹvbo na. Zẹvbe ne Pọl vbe Banabas ka ru ẹre, iran keghi la uwu e sinagọg nọ rre evba, iran na suẹn gha kporhu ma emwa. (Iwinna 13:​5, 14) “Odẹ ne iran ya guan keghi mu emwa ekhọe sẹrriọ wẹẹ, Ivbi e Ju kevbe Ivbi e Grik nibun na do khian emwa iyayi.”​—Iwinna 14:1.

6. Vbọzẹ ne Pọl vbe Banabas na sẹtin gha ma emwa emwi vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe? Vbe ima khian ya sẹtin ya egbe taa iran hẹ?

⁶ Vbọzẹ ne Pọl vbe Banabas na sẹtin gu iran guan vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe? Te Pọl wa rẹn Ebe Nọhuanrẹn ẹsẹsẹmwẹse. Ọ gua wa loo ẹmwẹ nọ rre Ebe Nọhuanrẹn, avbe ẹmwẹ akhasẹ kevbe Uhi e Mozis ya gi emwa rẹn vbe odẹ nọ dewarorua wẹẹ, Jesu ọre Mezaia na wẹẹ ọ dee. (Iwinna 13:​15-31; 26:​22, 23) Nọ ne Banabas, te irẹn wa gha rhie ẹre ma wẹẹ irẹn mwẹ amuroro zẹvbe nọ ya guan. (Iwinna 4:​36, 37; 9:27; 11:​23, 24) E Pọl vbe Banabas ma mu ẹtin yan ẹwaẹn ọghe obọ iran, sokpan, ‘e Jehova ẹre ọ rhie ẹtin ne iran’ ne iran ya gha gu emwa guan. Vbua khian ya sẹtin ya egbe taa iran hẹ, zẹvbe ne u ya kporhu? Emwi ne u khian ru na khin: Hia ne u rẹn Ebe Nọhuanrẹn ẹsẹsẹmwẹse. Gha rhie emwa ekhọe ghee avbe ako ọghe Ebe Nọhuanrẹn ne u rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha mu iran orhiọn. Hia vbe odẹ ke odẹ ne u gha fu emwa ne u kporhu ma ẹko rre. Deba ọni, u ghi gha loo Ẹmwẹ ọghe Jehova ya kporhu vbe ẹghẹ hia, ne u gha te ya gha loo ẹwaẹn obọ ruẹ.

7. (a) Ma gha ghi kporhu iyẹn nọ maan nẹ, de emwi nọ ghi ke ẹre ladian? (b) Adeghẹ te iwannegbe ghi rre ẹgbẹe ruẹ, rhunmwuda ne u na miẹn iyẹn nọ maan yi, vbọ khẹke ne u kọ ye orhiọn?

 ⁷ Vbọrhirhighayehẹ, ẹ i re emwa hia ni rre Aikoniọm ẹre ọ gbọyẹmwẹ ye ikporhu ọghe Pọl vbe Banabas. E Luk khare wẹẹ: “Ivbi e Ju ni ma yayi keghi ruẹn ẹmwẹ ye emwa nẹi re Ju ẹko, iran na mu iran ekhọe rhia, ne iran mieke na werriẹ aro nọ khọọ daa etẹn.” E Pọl vbe Banabas keghi bẹghe ẹre wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran kpa hin evba rre, sokpan, te ọ khẹke ne iran sinmwi oseghe ne iyẹn nọ maan. Rhunmwuda ọni, iran “keghi kpẹẹ vbe evba,” iran na gha “ya udinmwẹ gu emwa guan.” Vbọ ghi sunu? “Emwa nibun vbe ẹvbo nii keghi wannọ egbe ye ihe eva, eso kegha rre obọ ọghe Ivbi e Ju, eso na gha rre obọ ọghe avbe ukọ.” (Iwinna 14:​2-4) Erriọ ẹre ọ vbe ye ne emwa ne ima kporhu ma vbe ẹdẹnẹrẹ. Nọ ne emwa eso, iyẹn nọ maan ne ima kporhu ẹre keghi ya iran mwẹ akugbe; sokpan, nọ ne emwa ọvbehe, iwannegbe ẹre ọ si. (Mat 10:​34-36) Adeghẹ te iwannegbe ghi rre ẹgbẹe ruẹ, rhunmwuda ne u na miẹn iyẹn nọ maan yi, yerre wẹẹ, iyẹn ohoghe ne emwa na vbekpa ima, ẹre ọ mobọ ya emwa gbe ima odan. Sokpan, uyinmwẹ esi ruẹ sẹtin yae dewarorua wẹẹ, ohoghe ẹre emwa ta vbekpa ima, ẹghẹ nii, emwa eso ni te gbe ruẹ odan sẹtin do fi ekhọe werriẹ.​—1 Pit 2:12; 3:​1, 2.

8. Vbọ ya e Pọl vbe Banabas kpa hin Aikoniọm rre? Vbe ima miẹn ruẹ vbe ọna?

⁸ Vbe ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, emwa eso vbe Aikoniọm ni ghaa gbe Pọl vbe Banabas odan keghi so uma, ne iran ya filo okuta gbe iran. E Pọl vbe Banabas ghi họn vbekpa uma na, iran na ghi kpa ya kporhu vbe ehe ọvbehe. (Iwinna 14:​5-7) Egbe ẹwaẹn vbenian ẹre etẹn ni ya iyẹn Arriọba wewe vbe ẹdẹnẹrẹ vbe loo. Emwa ghaa ya unu kpamisikan ku ima, te ima ye ya udinmwẹ kporhu. (Fil 1:7; 1 Pit 3:​13-15) Sokpan, deghẹ emwa na zẹ aro igbinna  daa ima, ma keghi begbe, ne ima ghẹ do ru emwi nọ gha gheghe mu arrọọ ọghe ima ra ọghe etẹn ne ima gba ga ye ikpadede.​—Itan 22:3.

9, 10. De eke ne Listra ghaa ye? De emwi ne ima rẹnrẹn vbekpa emwa ni ghaa rre ẹvbo nii?

⁹ E Pọl vbe Banabas keghi mu uhunmwu daa e Listra; ototọ arriọba e Rom ẹre Listra ye, ke odẹ orrie (southwest) ọghe Aikoniọm gha rrie Listra keghi re odẹ ibiriki 20. Emwi wa bun nọ ya e Listra kevbe Antiọk nọ rre Pisidia khọ egbe, sokpan, Ivbi e Ju ma gha bun vbe Listra vbene ọ ghaa ye vbe Antiọk. Ọ khọ wẹẹ, emwa ni rre Listra ghaa zẹ e Grik, sokpan, e Likeonia ẹre ọ wa mobọ re ẹvbo ne iran zẹ vbe ẹvbo nii. Egbọre ne sinagọg ma na gha rre Listra ẹre ọ si ẹre ne Pọl vbe Banabas na gha kporhu vbe idagbo. Vbe ẹghẹ ne Pita na gha rre Jerusalẹm, ọ keghi mu okpia ọkpa na biẹ ọre uke egbe rran. E Pọl na vbe mu okpia ọkpa na biẹ ọre uke egbe rran vbe Listra. (Iwinna 14:​8-10) Rhunmwuda emwi ọyunnuan ne Pita ru, ọkhọngborrie emwa keghi khian emwa iyayi. (Iwinna 3:​1-10) Sokpan, te ọghe Pọl wa lughaẹn.

¹⁰ Zẹvbe na bẹghe ẹre vbe omuhẹn ọghe uhunmwuta na, uke nii ghi gua kpaegbe, Ivbi e Listra ni re emwa igẹbọ na suẹn gha kha wẹẹ, ẹrinmwi ẹre Pọl vbe Banabas khin. Iran kegha tie Banabas, e Zus; e Zus ẹre iran ghaa ghee ẹre ọkaolotu ọghe avbe ẹbọ ne iran ga. Sokpan, iran na gha tie Pọl, Hẹmis; e Hẹmis ẹre iran ghaa ghee ẹre ọmunu ọghe avbe ẹbọ. (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ E Listra Kevbe Ugamwẹ E Zus Vbe Hẹmis.”) Vbọrhirhighayehẹ, e Banabas vbe Pọl keghi hia ne iran gi iran rẹn wẹẹ, e Jehova ne Osa  ọghe ẹmwata ẹre ọ rhie asẹ ne iran, ne iran ya ru emwi ne iran ru, ẹ i re avbe ẹbọ.​—Iwinna 14:​11-14.

11-13. (a) De emwi ne Pọl vbe Banabas tama emwa ni ghaa rre Listra? (b) De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Pọl vbe Banabas tae?

¹¹ Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni rre Listra yinrin vbenian, e Pọl vbe Banabas na ye hia ne iran kporhu ma iran vbe odẹ nọ ghi maan sẹ. Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe okha na ne Luk gbẹn yotọ, vbe nọ dekaẹn vbene a ya kporhu ma avbe ikeferi vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe. Gia ghee vbene Pọl vbe Banabas ya gu iran guan hẹ. Iran tama iran wẹẹ: “Iho mwa, vbọzẹ ne uwa na ru emwi ne uwa ru na yi? Emwa kẹkan vbene uwa ye ẹre ima vbe khin, ọ ma vbe gba ne ima fo. Te ima kporhu iyẹn nọ maan ma uwa, ne uwa sẹ avbe emwi na nẹi mwẹ esa rae, ne uwa bu Osanobua nọ rrọọ gha dee, nọ yi agbọn kevbe ẹrinmwi, kevbe okun kevbe emwi hia ni rre uwu iran. Vbe ẹghẹ nẹdẹ, ọ keghi kue ne agbẹnvbo hia gha ru vbene ọ khọn iran. Sokpan, ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa nọ ma ya gi uwa rẹn aro ọmwa ne irẹn khin; ọ keghi ru emwi esi ne uwa, ọ na gi amẹ gha ke odukhunmwu rhọọ yan uwa, ọ vbe ru ẹre ne emwiokọ ọghe uwa gha mọ vbe ẹghẹ nọ khẹke, ọ rhie evbare ne uwa wọrhọwọrhọ, ọ na vbe ru ẹre, ne ẹko gha sẹ uwa ọyẹnmwẹ.”​—Iwinna 14:​15-17.

¹² De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ nọ gua ọmwa kpa ne Pọl vbe Banabas tama iran? Vbe okaro, e Pọl vbe Banabas ma gha ghee ẹre wẹẹ, iran maan sẹ emwa ne iran kporhu ma. Iran ma mu egbe iran ye ukpo nẹi re ọghe iran. Nọghayayerriọ, iran keghi mu egbe iran rriotọ, iran na gi emwa igẹbọ nii rẹn wẹẹ, ọ ma vbe gba ne iran fo. Ẹmwata nọ wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn hin yan e Pọl vbe Banabas nẹ kevbe wẹẹ, Osanobua fan iran nẹ vbe obọ imamwaemwi ohoghe. Deba ọni, Osanobua vbe zẹ iran nẹ, ne iran ya deba e Kristi kha. Ọrheyerriọ, iran ghaa mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, emwa ni rre Listra gha miẹn e Kristi yi, egbe afiangbe vberriọ gha sẹtin vbe sẹ iran obọ.

¹³ De aro ne ima ya ghee emwa ne ima kporhu ma? Ma ghee ẹre wẹẹ, emwa vbene ima ye ẹre iran khin ra? Zẹvbe ne ima ya ru iyobọ ne emwa ya rẹn ẹmwata nọ rre Ebe Nọhuanrẹn, ma hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ghẹ miẹn ọnrẹn yi deghẹ emwa na gha tian ima gberra egbe ra, zẹvbe ne Pọl vbe Banabas vbe ru ẹre ra? Ọtẹn Nokpia Charles Taze Russell, nọ ghaa re ọmamwaemwi nọ fuẹro, nọ vbe gha mu asanikaro vbe iwinna ikporhu vbe odẹ ukpo 1870 ya sẹ 1916 wa rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaẹn ọna. Ọ khare wẹẹ: “Ma i gualọ ihako, ma i gualọ uyi ne egbe ima, ma i vbe gualọ ọmwa nọ khian tian ima ye ebe ne ima gbẹnnẹ; ma ma vbe hoo ne emwa gha tie ima Reverend ra Ọmamwaemwi.” Egbe ekhọe imuegberriotọ ne Pọl vbe Banabas ghaa mwẹ ẹre Ọtẹn Nokpia Russell vbe gha mwẹ. Erriọ ẹre ọ vbe ye ne ima, ẹ i re uyi ọghe egbe ima ẹre ima gualọ vbe ima ghaa kporhu, sokpan, te ima hoo ne ima ru iyobọ ne emwa ya “bu Osanobua nọ rrọọ gha dee.”

14-16. De emwi nogieva kevbe nogieha ne ima gha miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Pọl vbe Banabas tama emwa ni ghaa rre Listra?

 ¹⁴ Gia guan kaẹn emwi nogieva ne ima gha miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Pọl vbe Banabas tae. Emwa ni mu egbe ne iran ya fi obẹlẹ ne iran ya kporhu werriẹ ẹre iran ghaa khin. Ivbi e Ju kevbe avbe prosẹlait ni ghaa rre Aikoniọm rẹn Ebe Nọhuanrẹn, iran vbe rẹn obọ ne Osanobua ya gha mu Ivbi Izrẹl; sokpan, Ivbi e Listra ma mobọ rẹn ena rhọkpa. Ọrheyerriọ, Ivbi e Listra ghaa mu ugbo. Otọ nọ maan emwiokọ kevbe ne amẹ na rhọọ ẹre Listra ghaa khin. Emwi wa gha bun ni lẹga iran, vbe na ghee otọ ọghe iran nọ maan emwiokọ, ni gha ya iran rẹn aro ọmwa ne Ayi nọ yi emwi hia khin. Emwi vbenian ẹre Pọl vbe Banabas loo ro ya kporhu ma iran.​—Rom 1:​19, 20.

¹⁵ Ma vbe mu egbe ra, ne ima ya fi obẹlẹ ne ima ya kporhu werriẹ ra? Adeghẹ ọgbugbo khian kọ emwiokọ ọkpa lele ugbo ughughan nọ mu, iwinna ughughan ẹre ọ khian ru vbe dọmwadẹ ugbo nii, ne iran mieke na maan emwiokọ. Otọ eso rrọọ nẹi lọghọ na kọ emwi yi, vbene eso na rrọọ ne iwinna wa kakabọ ye. Erriọ vbe ye, ikpẹ emwiokọ ọkpa ẹre ima kọ, ọni ọre iyẹn Arriọba nọ rre Ebe Nọhuanrẹn. Sokpan, deghẹ ima hoo ne ima ya egbe taa e Pọl vbe Banabas, ọ khẹke ne ima hia ne ima rẹn vbene emwi ye emwa ne ima kporhu ma hẹ kevbe emwi ne iran yayi. Ma gha ghi rẹn ena hia nẹ, ma ghi hia ne ima kporhu iyẹn Arriọba ma iran vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe.​—Luk 8:​11, 15.

¹⁶ Gia guan kaẹn emwi nogieha ne ima gha miẹn ruẹ vbe okha ọghe Pọl, e Banabas kevbe Ivbi e Listra. Ẹ i mwẹ vbene ima khian hia sẹ hẹ, ugbẹnso, Esu sẹtin gua ikpẹ ne ima kọe ye ekhọe ọmwa rhie; ugbẹnso, ikpẹ nii sẹtin de ye otọ okuta. (Mat 13:​18-21) Adeghẹ ọ na sunu vberriọ, ghẹ gi ọni gbe ruẹ orhiọn mu otọ. Ghẹ mianmian emwi ne Pọl ghi do tama etẹn ni ghaa rre Rom, nọ na wẹẹ, “dọmwadẹ ọghẹe vbe uwu ima [ya sẹ egbe dọmwadẹ emwa ne ima kporhu ma] gha na iyẹn egbe ẹre ma Osanobua.”​—Rom 14:12.

17. De eke ne Pọl vbe Banabas ghi gha rrie vbe iran ghi kpa vbe Dẹbi nẹ? Vbọzẹ?

¹⁷ Iran ghi si e Pọl ladian nẹ vbe Listra, vbene iran na gha roro ẹre wẹẹ, ọ wu nẹ, etẹn keghi rre do ma ga ẹre. E Pọl keghi kpaegbe, ẹre etẹn na gu ẹre gualọ eke nọ khian vbiẹ vbe asọn nii vbe orere ẹvbo nii. Ẹdẹ ghi gbe, e Pọl vbe Banabas keghi mu uhunmwu daa e Dẹbi; ke Listra gha rrie Dẹbi keghi re ibiriki 60. Ma wa rẹn wẹẹ, okhian na i khian gha khuẹrhẹ ne Pọl rhunmwuda, te a da wa filo okuta gbe ẹre, uwu obalọ ẹre ọ khian gha ye. Ọrheyerriọ, e Pọl vbe Banabas ma gi egbe wọọ iran. Iran ghi sẹ e Dẹbi, iran na suẹn ikporhu, “emwa eso vba na vbe do khian erhuanegbe.” Ne iran gha te ya la odẹ nọ kẹ sẹ gha rrie Antiọk nọ  rre Siria ne iran ke rre, “iran na werriegbe gha rrie Listra, Aikoniọm kevbe Antiọk [nọ rre Pisidia].” Vbọzẹ? Te iran ru ẹre vberriọ ne iran mieke na “rhie igiọdu ne avbe erhuanegbe ni rre evba, iran na gha bu iran ude ne iran ye mudia gbain vbe odẹ iyayi.” (Iwinna 14:​20-22) Te ikpia eva na wa gele rhie igiemwi esi yotọ ne ima! Iran ma mu ọghe enegbe iran karo, sokpan, ọghe etẹn ni rre iko ẹre iran ghaa mu roro. Vbe ẹghẹ ọghe ima, avbe ọgbaroghe ọghe otako kevbe avbe arọndẹ na gie yo isi keghi wa ya egbe taa iran.

18. De vbene a ya zẹ ediọn hẹ vbe iko?

¹⁸ Gberra wẹẹ, e Pọl vbe Banabas ya igiemwi ọghe iran kevbe ẹmwẹ ne iran ta rhie igiọdu ne etẹn, iran na vbe “zẹ ediọn lele dọmwadẹ iko.” Agharhemiẹn wẹẹ, ‘orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ gie iran’ ne iran ya kporhu vbe avbe ẹvbo ni rree, e Pọl vbe Banabas na ye na erhunmwu, iran na vbe mu awẹ, vbe ẹghẹ ne iran ya “mu ẹmwẹ iran [ọni ọre ediọn ni rre iko] ye obọ e Jehova.” (Iwinna 13:​1-4; 14:23) Erriọ ẹre ọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ. A te miẹn wẹẹ, ediọn ni rre iko kha wẹẹ, iran gha hoo na zẹ ọtẹn nokpia nọ gha re ọdiọn vbe uwu iko, iran ghi ka muẹn ye erhunmwu nẹ, iran ghi vbe ghee emwi ne Ebe Nọhuanrẹn tae vbekpa emwi na gualọ vbe obọ ediọn, deghẹ ọtẹn nokpia nii gbegba. (1 Tim 3:​1-10, 12, 13; Tai 1:​5-9; Jems 3:​17, 18; 1 Pit 5:​2, 3) Ẹ i re inu ẹghẹ ne ọtẹn nokpia nii he gbe vbe otu e Jehova ẹre a mobọ ghee. Sokpan, emwi na mobọ ghee ọre deghẹ vbene ọtẹn nii ya guan, uyinmwẹ ọnrẹn kevbe emwi na rẹn ọnrẹn yi rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa ne orhiọn nọhuanrẹn loo nọ. Adeghẹ uyinmwẹ ọnrẹn na guaẹro ighẹ emwi ne Ebe Nọhuanrẹn tae vbekpa emwi na gualọ vbe obọ ediọn, ọni rhie ma wẹẹ, ọtẹn nii gbegba nọ khian gha gbaroghe ohuan ọghe Osanobua. (Gal 5:​22, 23) Iwinna ọgbaroghe ọghe otako nọ, nọ zẹ ọtẹn vberriọ zẹvbe ọdiọn vbe iko.​—Yae taa 1 Timoti 5:22.

19. De emwi ne ediọn kọ ye orhiọn? De vbene iran ya ya egbe taa e Pọl vbe Banabas hẹ?

¹⁹ Ediọn ni rre iko rẹnrẹn wẹẹ, obọ ne iran rhirhi ya mu etẹn ni rre iko, Osanobua gha nọ iran. (Hib 13:17) Ediọn keghi mu asanikaro vbe iwinna ikporhu zẹvbe ne Pọl vbe Banabas ru ẹre. Iran vbe ya ẹmwẹ ne iran ta rhie igiọdu ne etẹn. Deba ọni, iran mu egbe ne iran ya mu ọghe etẹn ni rre iko karo, ne iran gha te ya gha gualọ ọghe enegbe iran.​—Fil 2:​3, 4.

20. De iyobọ nọ ye ne ima, vbe ima ghaa tie vbekpa iwinna esi ne etẹn ima ru?

²⁰ E Pọl vbe Banabas ghi sẹ Antiọk nọ rre Siria, “iran keghi na iyẹn emwi nibun ne Osanobua loo iran ya ru . . . kevbe vbene ọ ya rhie ẹkpotọ ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe hẹ, ne iran do yayi.” (Iwinna 14:27) Ma ghaa tie vbekpa iwinna esi ne etẹn ima ru vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe vbene Jehova ya fiangbe iran hẹ, ọ gha rhie igiọdu ne ima, ne ima “ya gha ya udinmwẹ gu emwa guan” zẹvbe emwa ne Jehova rhie ẹtin na.