1, 2. Vbọ ya ukọ ighẹ e Pọl gha die Jerusalẹm? De ọlọghọmwa eso nọ miẹn vba?

 E PỌL werriegbe sẹ e Jerusalẹm! Ọ gha khian lele odẹ ne huẹnrẹn ne emwa bi la. Vbe ẹghẹ nii, e Jerusalẹm ẹre a wa rẹn ye ẹvbo na na ga e Jehova. Te emwa nibun ni rre evba wa gha ya ọna hio. E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, Ivbi Otu e Kristi nibun ni rre evba wa ye rhikhan mu Uhi e Mozis, rhunmwuda ọni, iran ma sẹtin zẹ owẹ lele emwamwa ọgbọn ne Jehova mu gbọọ. Vbe ẹghẹ ne Pọl na gha rre Ẹfisọs, ọ ghaa mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, irẹn gha yo e Jerusalẹm, ne irẹn ya ru iyobọ ne iran. Sokpan, ẹ i re iyobọ igho ọkpa ẹre ọ ghaa mwẹ vbe ekhọe, ọ vbe rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne irẹn ru iyobọ ne iran ya fi iziro ọghe iran werriẹ. (Iwinna 19:21) Agharhemiẹn wẹẹ, e Pọl rẹnrẹn wẹẹ, ẹbe sẹtin rruan irẹn, ọ na ye mu uhunmwu daa e Jerusalẹm.

² De ọlọghọmwa eso ne Pọl miẹn vbe ọ sẹ e Jerusalẹm? Ọkpa vbọ ọre nọ miẹn vbe uwu iko, ne etẹn eso na ya ẹmwẹ ohoghe ne emwa ghaa ta vbekpa ẹre yi. Ọlọghọmwa nọ wegbe sẹ ọni keghi ke obọ eghian e Kristi rre. Iran ba ẹre ifiẹzọ ohoghe, iran ya ugbemwẹ yan rẹn, iran na vbe ya ẹmwẹ uwu ghaghae. Avbe ọlọghọmwa na keghi kie ẹkpotọ ne Pọl ya sinmwi oseghe ne emwi nọ yayi. Imuegberriotọ, udinmwẹ kevbe amuẹtinyan keghi ru iyobọ ne Pọl ya zin egbe avbe ọlọghọmwa na; igiemwi ọghẹe gha vbe ru iyobọ ne ima ne Ivbi Otu e Kristi vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbọ khian ya ru iyobọ ne ima hẹ?

3-5. (a) De emwa ne Pọl gu do iko vbe Jerusalẹm? De emwi ne iran tae vbe iko nii? (b) De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe iko ne Pọl vbe ediọn ni rre Jerusalẹm gba do?

³ E Pọl kevbe emwa ne iran gba khian ghi sẹ e Jerusalẹm, iran na ya miẹn ediọn ni rre iko vba vbe ẹdẹ ghi gbe. E Baibol ma ya unu kaẹn avbe ukọ rhọkpa vbe okha na; ọ gha kẹ, iran hia kpa hin e Jerusalẹm rre nẹ vbene Pọl te rre, ne iran ya ga vbe ihe ọvbehe. Vbọrhirhighayehẹ, e Jems ne ọtiẹn e Jesu ye gha rre evba. (Gal 2:9) Ọ khọ wẹẹ, e Jems  ẹre ọ mu olaga vbe iko ne “ediọn hia ni rre iko” gu e Pọl do.​—Iwinna 21:18.

⁴ E Pọl ghi tuẹ ediọn nii nẹ, “ọ na suẹn gha na iyẹn ma iran, ọ na gha tama iran emwi hia ne Osanobua ru vbe uwu ẹbu emwa nẹi re Ivbi e Ju, lekpa iwinna ikporhu ọghe irẹn.” (Iwinna 21:19) Ẹ i mwẹ ọna ma rhie igiọdu ne iran. Erriọ ẹre ọ vbe ya ya ẹko rhiẹnrhiẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ, vbe ima gha họn vbekpa vbene iwinna ima ya mwẹ alaghodaro hẹ vbe otọ ẹvbo ọvbehe.​—Itan 25:25.

⁵ Ọ gha kẹ, vbe Pọl ghi zẹ guan, ọ ya unu kaẹn emwi ne etẹn ni rre Europe ya ru iyobọ, ne irẹn viọ rre. Ẹ i mwẹ emwa ne Pọl gu guan ma gha ghọghọ vbe iran ghi bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn iran ni rre isi wa mu ẹmwẹ iran roro. Uhiẹn, e Baibol khare wẹẹ, ediọn nii ghi họn iyẹn ne Pọl do na ma iran, “iran na suẹn gha rhie uyi gie Osanobua”! (Iwinna 21:20a) Erriọ ẹre ọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, etẹn ne odekun ẹrhia sunu vbe ẹdogbo ọghe iran kevbe etẹn ne obọ emianmwẹ da keghi gbọyẹmwẹ yọ, vbe iran gha miẹn iyobọ kevbe ẹmwẹ igiọdu nọ ke obọ etẹn ne iran gba ga rre.

6. De ẹmwẹ ne emwa ghaa ta khian, ne Pọl ghi do họn vbekpa ẹre?

⁶ Ediọn nii keghi tama e Pọl wẹẹ, emwi eso ne etẹn ni rre Judia họẹn vbekpa ẹre wa kpokpo etẹn nii vbe orhiọn. Iran keghi tama rẹn wẹẹ: “Ọtẹn, u ma bẹghe vbene Ivbi e Ju ni re emwa iyayi ghi bun hẹ, arriaisẹn arriaisẹn ẹre iran ghi khin, erriọ ẹre iran wa vbe ya ekhọe hia lele Uhi. Sokpan, iran họn vbe emwa tae khian wẹẹ, te u ghi tama Ivbi e Ju ni rre agbẹnvbo ọvbehe, ne iran mu Uhi e Mozis fua, ne iran ghẹ ghi rhuẹ ivbi iran, ne iran ghẹ ghi vbe lele ilele ọghe Ivbi e Ju nọ rre otọ.” a​—Iwinna 21:20b, 21.

7, 8. (a) De iziro nọ ma gba ne Ivbi Otu e Kristi nibun vbe Judia ghaa mwẹ? (b) Vbọzẹ ne ima i khian na sẹtin kha wẹẹ, emwa okeke ẹre Ivbi Otu e Kristi eso ni re Ivbi e Ju ghaa khin, rhunmwuda iziro nọ ma gba ne iran ghaa mwẹ?

⁷ Vbọzẹ ne Ivbi Otu e Kristi nibun na ye mu Uhi e Mozis yan uhunmwu, agharhemiẹn wẹẹ, ọ gberra ukpo ugie nẹ na ghi ya so ẹre gọ vbe ẹghẹ nii? (Kọl 2:14) Vbe ukpo 49 C.E., vbe avbe ukọ kevbe ediọn ghi do iko nẹ vbe Jerusalẹm, iran na gbẹn ebe gie iko, ne iran ya gi iran rẹn wẹẹ, esa i rrọọ ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni khian emwa iyayi ya gha rhuẹ, ra ne iran ya gha lele Uhi e Mozis. (Iwinna 15:​23-29) Vbọrhirhighayehẹ, iran ma ya unu kaẹn Ivbi e Ju ni re emwa iyayi vbe ebe ne iran gbẹn nii; nibun vbe uwu Ivbi e Ju na ma rẹn wẹẹ, esa i ghi rrọọ ne iran khian ya gha lele Uhi e Mozis.

 ⁸ Agharhemiẹn wẹẹ, iziro ne Ivbi e Ju na ni re emwa iyayi ghaa mwẹ ma deyọ, te ọni ghi rhie ma wẹẹ, a ma ghi ka iran ba Ivbi Otu e Kristi ra? Ẹo. Ẹ i re we te iran ka gha ga ẹbọ, a na ghi miẹn wẹẹ, vbe iran ghi khian Ivbi Otu e Kristi nẹ, iran na ye gha lele ilele ọghe emwa igẹbọ. Uhi na ne Ivbi e Ju na ni re emwa iyayi mu yan uhunmwu, e Jehova ẹre ọ ka gbe ẹre ne iran. Ẹ i re we te Uhi nii ma gba, ra te iran yae gu avbe orhiọn dan mu obọ. Sokpan, ototọ ile nẹdẹ ẹre Uhi nii ghaa ye, vbene a na miẹn wẹẹ, ototọ ile ọghe ọgbọn ẹre Ivbi Otu e Kristi ghi ye. A so avbe ilele ọghe ile nẹdẹ gọ nẹ, iran i ghi mwẹ esa ne iran ye vbe ugamwẹ ẹmwata. Ivbi e Ju ni re Ivbi Otu e Kristi ni mu ẹmwẹ Uhi nẹdẹ nii yan uhunmwu, ma rẹn otọ emwamwa ọgbọn ne Jehova mu gbọọ, iran ma vbe mu ẹtin yan iko ọghe Ivbi Otu e Kristi ne Jehova loo. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọkade ọkade ẹre Osanobua ya gi emwa ọghẹe rẹn odẹ nọ khẹke ne iran ya gha ga irẹn, te ọ khẹke ne Ivbi e Ju na fi iziro ọghe iran werriẹ nọ mieke na gua emwamwa ọghe Osanobua ro. b​—Jer 31:​31-34; Luk 22:20.

9. De emwi ne Pọl gi emwa rẹn vbekpa Uhi e Mozis?

⁹ Ohoghe ne iran ghaa ta lele Pọl vbe vbo, ne iran na gha kha wẹẹ, e Pọl we ne Ivbi e Ju ni rre agbẹnvbo ọvbehe “ghẹ ghi rhuẹ ivbi iran, ne  iran ghẹ ghi vbe lele ilele ọghe Ivbi e Ju nọ rre otọ”? Ukọ na gie bu ivbi agbẹnvbo ọvbehe ẹre Pọl ghaa khin, te irẹn wa gha tama ivbi agbẹnvbo ọvbehe vbekpa azẹ nọ ke obọ ẹbu nọ su rre, ne iran na wẹẹ, esa i rrọọ ne ivbi agbẹnvbo ọvbehe ya gha lele Uhi e Mozis. Ọ gha miẹn ọmwaikọmwa nọ hoo nọ kpikpi ivbi agbẹnvbo ọvbehe ni re Ivbi Otu e Kristi ne iran rhuẹ, ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran lele Uhi e Mozis, ọ ghi gi ọmwa vberriọ rẹn wẹẹ, emwi nọ ru ma gba. (Gal 5:​1-7) E Pọl vbe gha kporhu iyẹn nọ maan ma Ivbi e Ju ni rre ẹvbo nọ rhirhi sẹ. Ẹ i mwẹ ọ ma gha tama emwa ni mu egbe ne iran ya danmwehọ wẹẹ, te uwu ọghe Jesu so Uhi e Mozis gọ, kevbe wẹẹ, ọmwa ghaa mwẹ amuẹtinyan, ẹre Osanobua na kae ye ọmwa ata, ẹ i re vbe ọ ghaa lele Uhi.​—Rom 2:​28, 29; 3:​21-26.

10. De vbene Pọl ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn i re ọmwa nọ mu emwi gogogo vbọ gha de ọghe ẹmwẹ Uhi kevbe ẹmwẹ arhuẹ?

¹⁰ Ọrheyerriọ, e Pọl ma gha zaan emwa ni ghaa lele ilele ọghe Ivbi e Ju eso, vbe na ghee ilele nọ dekaẹn Ẹdẹ Ikẹtin, kevbe evbare eso ne Uhi mu awua yi, ne iran ghaa gban egbe na. (Rom 14:​1-6) Ọ ma vbe si ukankan yọ we na rhuẹ, ra na ghẹ rhuẹ. Uhiẹn, ọ na we ne Timoti ya rhuẹ, ne Ivbi e Ju mieke na miẹn ọnrẹn yi, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, Ovbi e Grik ẹre erha e Timoti ghaa khin. (Iwinna 16:3) Arhuẹ ma gha re emwi na gbagba ye ọmwa egbe, dọmwadẹ ọghẹe ẹre ọ khian zẹ ne egbe ẹre. E Pọl keghi tama Ivbi e Galetia wẹẹ: “Esa i ghi rrọọ deghẹ a rhuẹ re, ra a ma rhuẹ; emwi nọ ru ekpataki ọre ne ọmwa gha mwẹ amuẹtinyan, ọ ghi vbe gha mwẹ ahoẹmwọmwa nọ ya rhie amuẹtinyan nii ma.” (Gal 5:6) Vbọrhirhighayehẹ, emwi nọ ma gba nọ, deghẹ ọmwa na gha kha wẹẹ, te ọ khẹke ne ọmwa rhuẹ, nọ ya lele Uhi e Mozis, ra deghẹ ọmwa na gha si ukankan wẹẹ, te ọ khẹke ne ọmwa rhuẹ, ne Jehova mieke na  miẹn ọnrẹn yi; egbe ọmwa vbenian i mwẹ amuẹtinyan.

11. De emwi ne ediọn we ne Pọl ru? De emwi ne ima yayi wẹẹ e Pọl ma ru? (Vbe ya ghee futnot.)

¹¹ Agharhemiẹn wẹẹ, emwi ne iran ghaa ta lele Pọl ma gha re ẹmwata, ọ na ye gha kpokpo Ivbi Otu e Kristi ni re Ivbi e Ju vbe orhiọn. Rhunmwuda ọni, ediọn keghi tama e Pọl emwi nọ gha ru, iran na wẹẹ: “Ikpia enẹ gu ima rre emwa, ni ru eyan ma Osanobua. Viọ ikpia na lele egbe, ne uwẹ vbe iran ya kpe egbe uwa huan zẹvbe nọ gua Uhi ro, u ghi vbe ha osa ye emwi ne iran loo ro, ne iran mieke na gbe eto iran mu otọ. Ẹghẹ nii, emwa hia ghi rẹn wẹẹ ohoghe ẹre iran ta leluẹ khian, iran ghi vbe rẹn wẹẹ, ọmwa nọ ru emwi vbene ọ khẹke, kevbe nọ lele Uhi ẹre u khin.” c​—Iwinna 21:​23, 24.

12. De vbene Pọl ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn i re ọmwa nọ mu emwi gogogo, vbe ediọn ni rre Jerusalẹm tama rẹn nọ ru emwi eso?

¹² Te Pọl gha te sẹtin tama ediọn nii wẹẹ, ẹ i re emwi ne emwa ta lele irẹn ọre ọlọghọmwa nọ rre otọ, sokpan, ọlọghọmwa nọ gele rre otọ ọre wẹẹ, Ivbi e Ju eso ni re Ivbi Otu e Kristi ye mu Uhi e Mozis  yan uhunmwu. Sokpan, ọ keghi mu egbe nọ ya ru emwi ne ediọn khare, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, iran ma we nọ ru emwi nọ gha sọnnọ e Jehova. Ọ te sẹ ẹghẹ na kha na, e Pọl ka gbẹn gie Ivbi e Kọrint nẹ wẹẹ: “I gha miẹn emwa ni rre ototọ uhi, I ghi ya egbe mwẹ khian ọmwa nọ rre ototọ uhi, ne I miehe na silo iran ni rre ototọ uhi ba egbe, agharhemiẹn wẹẹ, mẹ tobọ mwẹ i rre ototọ uhi.” (1 Kọr 9:20) Vbe ediọn ni rre Jerusalẹm ghi gu e Pọl guan, e Pọl keghi ku obọ gbe ba iran, vbene a miẹn wẹẹ, “ọmwa nọ rre ototọ uhi” ẹre irẹn khin. Igiemwi esi ẹre ọ rhie yotọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ; te ọ wa khẹke ne ima gha ku obọ gbe ba ediọn ni rre iko, ne ima gha te ya gha hoo ne ima gha ya emwi nọ rre ekhọe ima ru emwi.​—Hib 13:17.

13. (a) Vbọzẹ ne Ivbi e Ju eso na si olighi ye ọgua Osa? (b) De vbene Pọl ya miẹn uhunmwu hẹ vbọ?

¹³ Emwi ma zẹdẹ khian ẹse vbe ọgua Osa. Ọ ghi bu ufomwẹ ọghe eyan ne ikpia nii ru, Ivbi e Ju ni ke Esia rre keghi bẹghe Pọl vbe ọgua Osa, iran na ba ẹre ifiẹzọ wẹẹ, ọ viọ ivbi agbẹnvbo ọvbehe la uwu ọgua Osa, erriọ ẹre iran ya si olighi. Iran na ghi ya ugbemwẹ yan e Pọl; akpawẹ ẹ i re ne ọkaokuo e Rom ọkpa na bu e Pọl rre, iran gha te wa gbe ẹre rua. Ọkaokuo nii na ghi ya mu e Pọl khui. Ke ẹdẹrriọ kpa, eghan ẹre Pọl ghi gha ye, ọ gberra ukpo enẹ nọ gbe vbe eghan, a ke faẹn. A ye ta ena ta na, te arrọọ ọghe Pọl wa ye gha rre ikpadede. Vbe ọkaokuo nii ghi nọ Ivbi e Ju nii evbọzẹe ne iran na gha gbe Pọl, iran na suẹn gha go, iran na gha ba ẹre ifiẹzọ ughughan. Rhunmwuda ne etalọ na de gbe etalọ, ọkaokuo nii ma ghi rẹn otọ emwi rhọkpa ne iran ghaa ta. Ẹre ivbiyokuo e Rom na ghi mu e Pọl kpa hin evba rre. Vbe Pọl kevbe ivbiyokuo e Rom nii khian ghi sẹ ehe ne ivbiyokuo dia, e Pọl keghi tama ọkaokuo nii wẹẹ: “Lahọ, gu mwẹ gu emwa na guan.” (Iwinna 21:39) Ọkaokuo nii keghi kue yọ, ẹre Pọl na ghi suẹn gha ya udinmwẹ sinmwi oseghe ne emwi nọ yayi.

14, 15. (a) De emwi ne Pọl rhan otọ re ma Ivbi e Ju? (b) De emwi ne ọkaokuo ọghe Rom ru, nọ ya rẹn emwi nọ ya Ivbi e Ju gha mu ohu e Pọl?

¹⁴ E Pọl keghi suẹn gha guan, ọ wẹẹ: “Wa danmwehọ ẹmwẹ ne I khian ta ya zẹ enunu mwẹ.” (Iwinna 22:1) Vbe Pọl ghi suẹn gha zẹ e Hibru ma emwa ni gbẹbu, iran hia na gbẹdọ. Ọ keghi gbe ẹre ẹho rua ma iran, evbọzẹe ne irẹn na khian ọrhuanegbe Kristi. Vbe ọ ghi rhan otọ re ma iran, ọ na fẹko ya ẹwaẹn guan kaẹn emwi eso ne Ivbi e Ju gha sẹtin gualọ otọ re deghẹ iran hoo ne iran ru vberriọ. Ọmamwaemwi ne emwa hia wa rẹn na tie ẹre Gameliẹl, ẹre ọ ma e Pọl emwi. E Pọl wa vbe gha zẹ Ivbi Otu e Kristi kpokpo vbe ẹghẹ nọ gberra, ọ gha kẹ, emwa eso ni rre evba wa vbe rẹn ọna. Vbọrhirhighayehẹ, vbe ọ ghi rrie Damaskọs, e Kristi nọ rhiọ kpaegbe nẹ, keghi gu ẹre guan vbe umian. Emwa ni ghaa lele Pọl  khian bẹghe ukpa nọ kakabọ baa, iran vbe họn urhu nọ ghaa guan, sokpan, iran ma rẹn otọ ẹmwẹ nọ ghaa ta. (Ya ghee study note ọghe Iwinna 9:7; 22:​9, nwtsty.) Iyeke ọni, emwa ni ghaa lele Pọl khian keghi rhie ẹre obọ gha rrie Damaskọs, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọ ma ghi gha bẹghe odẹ rhunmwuda umian nọ miẹn. Evba ẹre okpia ọkpa na tie ẹre Ananaias, ne Ivbi e Ju ni rre ikinkin nii wa rẹn, na rhan aro e Pọl vbe odẹ ọghe ọyunnuan.

¹⁵ E Pọl na ye vbe kha wẹẹ, irẹn ghi dọlegbe sẹ e Jerusalẹm nẹ, Jesu keghi rhiegbe ma irẹn vbe ọgua Osa. Ẹmwẹ ne Pọl tae na keghi sọnnọ Ivbi e Ju, iran na suẹn gha go wẹẹ: “Te a wa gbe ọmwa vbenian rua, ọ ma zẹdẹ khẹke nọ gha rre agbọn hiehie!” (Iwinna 22:22) Ọkaokuo nii ẹre ọ ghi miẹn e Pọl fan vbe obọ iran, ọ na we ne iran rhie ẹre la ehe ne ivbiyokuo dia. Ọ na vbe we ne iran ya asan bolo ẹre egbe rua, nọ mieke na ta emwi nọ ru, ne irẹn mieke na rẹn evbọzẹe ne Ivbi e Ju na mu ohu ẹre vbenian. Sokpan, e Pọl keghi gi iran rẹn wẹẹ, ọmọ otọ ọghe Rom ẹre irẹn khin, ne iran ghẹ mieke na gbe irẹn asan nii, zẹvbe ne uhi khare. Eguọmwadia e Jehova ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ vbe loo uhi nọ rre otọ ya sinmwi oseghe ne emwi ne iran yayi. (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Uhi E Rom Kevbe Emọ Otọ Ọghe Rom” kevbe ẹkpẹti  nọ khare wẹẹ, “ Ẹzọ Ughughan Na He Mu Gha Rrie Ekọtu Vbe Ẹghẹ Ọghe Ima.”) Vbe ọkaokuo nii ghi họn wẹẹ, ọmọ otọ ọghe Rom ẹre Pọl khin, ọ na ghi rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne irẹn gualọ odẹ ọvbehe la, ya gualọ otọ emwi nọ sunu. Ẹdẹ ghi gbe, ọ na ghi tie iko e Sanhẹdrin, nọ re ekọtu nọ yo ọghe Ivbi e Ju, ọ na rhie Pọl gha die evba ne iran mieke na gualọ otọ evbọzẹe na na ba ẹre ifiẹzọ.

16, 17. (a) Gie emwi nọ sunu vbe ẹghẹ ne Pọl na gha gu emwa ni rre iko e Sanhẹdrin guan. (b) De vbene Pọl ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre irẹn khin, vbe a fi ẹre emwi?

¹⁶ E Pọl khian ghi zẹ enunu ẹnrẹn vbe odaro iko e Sanhẹdrin, ọ na wẹẹ: “Iho mwa kevbe etẹn mwẹ, ekhọe mwẹ i zẹdẹ gu mwẹ gui hiehie ye emwi hia ne I he ru vbe odaro Osanobua, do fi ẹdẹnẹrẹ.” (Iwinna 23:1) Sokpan, iran ma gi ẹre ta emwi nọ khian ta fo. E Baibol khare wẹẹ: “Ẹre Ananaias ne ogie ohẹn na we ne emwa ni mudia vba fi ẹre emwi vbe unu.” (Iwinna 23:2) U miẹn emwi oya! Te emwi nọ sunu na wa rhie ẹre ma wẹẹ, ogie ohẹn nii wa gha khẹko e Pọl; vbene Pọl te zẹ enunu ẹnrẹn, irẹn bu ohiẹn gbe ẹre nẹ wẹẹ, ọmwa ohoghe nọ! Ẹ i khabe ne Pọl na tama rẹn wẹẹ: “Te Osanobua khian fi ruẹ emwi, wẹ ne egbe ekẹn na ya ẹmu nọfua dọlọ. U tota ye emwa gha bu ohiẹn mwẹ zẹvbe nọ gua Uhi ro, sokpan, u na we ne iran fi mwẹ emwi. Ẹ i re uwẹ tobọ uwẹ ẹre ọ ghi rra nene Uhi na?”​—Iwinna 23:3.

¹⁷ Ọ ma kpa emwa ni rre evba odin vbe a fi e Pọl emwi, sokpan, ẹmwẹ ne Pọl tae ẹre ọ ghi kpa iran odin! Iran na ghi nọ rẹn wẹẹ: “Ogie ohẹn ọghe Osanobua ẹre uwẹ rhovbiẹ na ra?” E Pọl khian ghi zẹ ẹmwẹ wanniẹn iran, ọ na rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ kevbe nọ ghee uhi zẹvbe emwi kpataki ẹre irẹn khin. Ọ na wẹẹ: “Etẹn, I ma rẹn ighẹ ogie ohẹn nọ. Rhunmwuda, a gbẹn ọnrẹn yotọ wẹẹ: ‘Ghẹ gia miẹn wẹẹ, u ya ukpẹ sankan ọmwa nọ khaevbisẹ yan emwa ruẹ.’” d (Iwinna 23:​4, 5;  Ẹks 22:28) E Pọl na ghi gualọ odẹ ọvbehe la iran re. E Pọl ghi rẹn wẹẹ, avbe Farisi kevbe avbe Sadusi ẹre ọ rre iko e Sanhẹdrin nii, ọ na ghi kha wẹẹ: “Iho mwa kevbe etẹn mwẹ, e Farisi ẹre I khin, uniẹn e Farisi ẹre I vbe la rre. Emwi na gu bu ohiẹn mwẹ na, ọre rhunmwuda ne I na ya aro yọ wẹẹ, emwa ni wulo gha rhiọ kpaegbe.”​—Iwinna 23:6.

18. Vbọzẹ ne Pọl na wẹẹ, e Farisi ẹre irẹn khin? Vbe ima khian ya sẹtin ya egbe taa ẹre hẹ?

¹⁸ Vbọzẹ ne Pọl na tie egbe ẹre Farisi? Rhunmwuda, “uniẹn e Farisi” ẹre Pọl ke rre. Rhunmwuda ọni, emwa nibun gha wa ka e Pọl ye Farisi. e Sokpan, vbọ ya e Pọl tie egbe ẹre Farisi, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, emwi ne iran yayi vbekpa arhiọkpaegbe ma gba? Emwa eso khare wẹẹ, avbe Farisi yayi wẹẹ, ọmwa gha wu, ọ mwẹ emwi nẹi wu nọ kpa hin egbe ẹre rre, iran vbe yayi wẹẹ, adeghẹ ọmwa nii na gha re ọmwa esi, ọ gha sẹ ẹghẹ, emwi nọ kpa hin egbe ẹre rre nii ghi werriegbe gha die egbe ẹre, ọ ghi do gha rre agbọn. Ọni i re emwi ne Pọl yayi hiehie. Emwi ne Jesu ghaa ma emwa ẹre vbekpa arhiọkpaegbe ẹre irẹn yayi. (Jọn 5:​25-29) Ọrheyerriọ,  e Pọl kue ye emwi ne avbe Farisi yayi, ọni nọ wẹẹ, ọmwa gha wu, ọ gha ye dọlegbe rhiọ kpaegbe. Ọni keghi lughaẹn ne imamwaemwi ọghe avbe Sadusi ni ma yayi wẹẹ, arhiọkpaegbe rrọọ. Ma sẹtin vbe lele obẹlẹ na ya gu ivbi e Katolik ra ivbi esọsi ọvbehe zẹ iro. Ma sẹtin gi iran rẹn wẹẹ, ma ya Osa yi vbene iran vbe ye. Ẹmwata nọ wẹẹ, osa ne agbeha ẹre iran yayi, sokpan, Osa ọghe ẹmwata ne Baibol guan kaẹn ẹre ima yayi. Ọrheyerriọ, ma hia yayi wẹẹ, Osanobua rrọọ.

19. Vbọ si olighi ye emwa ni ghaa rre iko e Sanhẹdrin egbe?

¹⁹ Ẹmwẹ ne Pọl tae keghi si iwannegbe ye uwu ẹkpo emwa ni ghaa rre iko e Sanhẹdrin nii. E Baibol khare wẹẹ: “Olighi na la iran egbe, eso vbe avbe skraib ni rre otu e Farisi keghi kpaegbe, iran na suẹn gha vannọ ọkan, iran na gha muan ẹmwẹ, iran na wẹẹ: ‘Ma ma bẹghe emwi dan rhọkpa ne okpia na ru, sokpan, deghẹ orhiọn ra odibosa gu ẹre guan​—.’” (Iwinna 23:9) Iran ghi wa kha wẹẹ, a sẹtin miẹn wẹẹ, te odibosa gu e Pọl guan, ohu na wa mu avbe Sadusi, rhunmwuda, iran ma yayi wẹẹ, avbe odibosa rrọọ! (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Avbe Sadusi Kevbe Avbe Farisi.”) Olighi nii yọn sẹrriọ wẹẹ, ọkaokuo ọghe ivbiyokuo e Rom nii na werriegbe miẹn e Pọl fan vbe obọ iran. (Iwinna 23:10) Ọrheyerriọ, te arrọọ ọghe Pọl wa ye gha rre ikpadede. Vbọ khian ghi sunu daa ẹre nian? Ma gha guan kaẹn ọna vbe uhunmwuta nọ ghi lele ọna.