1. De vbene Ivbi Otu e Kristi nẹdẹ kevbe Avbe Osẹe Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ ya khọ egbe hẹ?

 IRAN kegha ya oyaya kporhu. Iran na ya ekhọe hia miẹn iyobọ kevbe adia ọghe orhiọn nọhuanrẹn yi. Ukpokpo ma sẹtin da iran unu yi. Erriọ ẹre Osanobua wa vbe ya fiangbe iran wọrhọwọrhọ. Te ena hia wa sunu vbe egbe Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, erriọ ẹre ọ wa vbe ye ne Avbe Osẹe Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ.

2, 3. Vbọ mobọ ya ebe Iwinna lughaẹn?

² Vbene ẹmwata, ẹ i mwẹ avbe okha ni gbe ọmwa otiti ni rre ebe Iwinna Avbe Ukọ ma he rhie igiọdu nuẹn, ẹ i mwẹ ọ ma he vbe ya amuẹtinyan ọghuẹ wegbe sayọ! Te ebe na wa lughaẹn, rhunmwuda, vbe uwu ebe hia ni ta okha ọghe Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe Jesu da kpa gha rrie ẹrinmwi, ebe Iwinna ọkpa ẹre Osanobua dia ọmwa ya gbẹn.

³ Ebe Iwinna sunu ye eni orhunmwu 95 ni ke otọ 32, ẹvbo 54, kevbe otọ 9 ne amẹ lẹga rre. Ọ ta okha ughughan ni gbe ọmwa otiti ni dekaẹn emwa kẹkan ni rre ẹvbo, emwa itengbemu ni rre ugamwẹ ohoghe, emwa ni rre ukpo arriọba ni gua hio, kevbe emwa ni mwẹ ekhọe atosi ni ghaa zẹ Ivbi Otu e Kristi kpokpo. Sokpan, emwi nọ mobọ guan kaẹn, ọre okha ọghe etuẹn nikpia kevbe etuẹn nikhuo ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ. Iran la ọlọghọmwa ughughan gberra na miẹn vbe ẹdẹgbegbe, sokpan, iran na ye gha ya oyaya kporhu iyẹn nọ maan.

4. Vbọzẹ nọ na yevbe na miẹn wẹẹ, e Pọl, e Tabita kevbe etẹn nikẹre ye gu ima rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁴ Te ọ ghi rrie odẹ ukpo 2,000 ne okha ọghe Ivbi Otu e Kristi eso ne ebe Iwinna guan kaẹn ya sunu; usun iran ọre ukọ ighẹ e Pita kevbe ukọ ighẹ e Pọl ni ghaa ya oyaya kporhu, e Luk ne ọbo ebo na ya hio, e Banabas ne obọ ẹse tọlọ, e Stivin nọ ghaa mwẹ udinmwẹ, e Tabita nọ ghaa mwẹ ekhọe esi, e Lidia nọ ghaa mu ọghọ ye emwa egbe, kevbe etẹn nibun ọvbehe. Agharhemiẹn wẹẹ, ọ kpẹẹ re ne iran ghi ya ru ọghe iran gberra, te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, ma wa ye koko rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbọzẹ nọ na yerriọ? Rhunmwuda, iwinna na waa iran ẹre vbe ẹghẹ nii, ẹre a vbe waa ima ẹre vbe ẹdẹnẹrẹ, ọni ọre na ya emwa khian erhuanegbe.  (Mat 28:​19, 20) Uyi nọkhua wa nọ ne ima, ne ima na vbe mwẹ obọ vbe iwinna na!

5. De eke ne erhuanegbe Jesu nẹdẹ na suẹn gha kporhu?

⁵ Muẹn roro, iwinna ne Jesu mu ne erhuanegbe ẹre. Ọ tama iran wẹẹ: “Orhiọn nọhuanrẹn gha ghi tuorre yan uwa nẹ, wa ghi gha mwẹ ẹtin, wa ghi ya sẹ osẹ mẹ vbe Jerusalẹm, vbe otọ e Judia hia, kevbe Sameria, uhiẹn ya sẹ ehe nọ ghi rree sẹ vbe agbọn na.” (Iwinna 1:8) Vbe okaro, orhiọn nọhuanrẹn keghi rhie ẹtin ne erhuanegbe Jesu, ne iran ya kporhu “vbe Jerusalẹm.” (Iwinna 1:1–8:3) Iyeke ọni, orhiọn nọhuanrẹn keghi dia iran, ne iran ya kporhu “vbe otọ e Judia hia, kevbe Sameria.” (Iwinna 8:4–13:3) Vbene ẹghẹ ya khian, iran na suẹn gha kporhu vbe ehe ughughan, “ya sẹ ehe nọ ghi rree sẹ vbe agbọn na.”​—Iwinna 13:4–28:31.

6, 7. Vbe ima loo ya kporhu vbe ẹdẹnẹrẹ, ne Ivbi Otu e Kristi nẹdẹ ma gha mwẹ?

⁶ Etuẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ma gha mwẹ ebe hia ni rre Baibol ne iran gha sẹtin loo vbe ikporhu. Ebe Matiu ma gha rrọọ vbene ọ te sẹ 41 C.E. E Pọl gbẹn ebe eso nẹ, a ke gbẹn ebe Iwinna fo vbe odẹ ukpo 61 C.E. Sokpan, Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii ma gha mwẹ Ebe Nọhuanrẹn ọghe obọ iran ke ebe Gẹnẹsis ya sẹ ebe Arhie Maan, iran ma vbe gha mwẹ ebe ne iran gha sẹtin sẹrae ne emwa ni danmwehọ iran. Vbene Ivbi e Ju eso te do khian erhuanegbe Jesu, iran ka gha họn vbe a ghaa tie Ebe Nọhuanrẹn Na Ya E Hibru Gbẹn vbe sinagọg. (2 Kọr 3:​14-16) Ọrheyerriọ, te ọ wa khẹke ne iran gha gbarokotọ tie Ebe Nọhuanrẹn, rhunmwuda, egbọre, iran ghaa kporhu ma emwa, ẹrherhe ẹre iran ke gha tie emwi nọ rre ako eso vbe Ebe Nọhuanrẹn ladian.

⁷ Vbe ẹdẹnẹrẹ, ma nibun mwẹ e Baibol ọghe obọ ima, ma wa vbe mwẹ ebe ughughan ni rhan otọ e Baibol. Ma keghi ru iyobọ ne emwa ya khian erhuanegbe zẹvbe ne ima ya kporhu vbe otọ 240, ẹvbo ughughan ne emwa zẹ ẹre ima vbe ya kporhu ma iran.

8, 9. (a) De odẹ ne orhiọn nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne erhuanegbe Jesu? (b) De odẹ ne orhiọn nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁸ Vbe Jesu mu iwinna ikporhu ne erhuanegbe ẹre, ọ na tama iran wẹẹ: “Orhiọn nọhuanrẹn gha ghi tuorre yan uwa nẹ, wa ghi gha mwẹ ẹtin.” Orhiọn Osanobua, ra ẹtin nọ loo ya ru emwi, keghi dia erhuanegbe Jesu ne iran ya kporhu vbe ehe hia vbe uhunmwu otagbọn. Orhiọn nọhuanrẹn keghi ru iyobọ ne Pita vbe Pọl ya mu emwa egbe rran, ọ vbe ru iyobọ ne iran ya gha khulo orhiọn dan hin emwa egbe rre, iran na kue huẹn emwa ni wulo kpaegbe! Vbọrhirhighayehẹ, te orhiọn nọhuanrẹn rhie ẹtin ne avbe ukọ kevbe erhuanegbe nikẹre ne iran sẹtin ru iwinna nọ ghi ru ekpataki sẹ ọni. Ọni ọre ne iran sẹtin ru iyobọ ne emwa ya gha mwẹ irẹnmwi nọ gbae, nọ gha ya iran gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ.​—Jọn 17:3.

 ⁹ Vbe ẹdẹ na do ugie Pẹntikọst ọghe 33 C.E., erhuanegbe Jesu “na suẹn gha zẹ ẹvbo ughughan, zẹvbe ne orhiọn nọhuanrẹn ya dia iran.” Iran na ghi suẹn gha sẹ osẹ ye “iwinna nọkhua ne Osanobua winna.” (Iwinna 2:​1-4, 11) Ma i sẹtin ya odẹ ọghe ọyunnuan zẹ ẹvbo ughughan vbe ẹdẹnẹrẹ. Sokpan, orhiọn Osanobua keghi ru iyobọ ne ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan, ya sẹtin gha ya ẹvbo ughughan gbẹnnẹ avbe ebe ni rhan otọ e Baibol ladian. Vbe igiemwi, ẹbo nibun ọghe ebe Owa Ọkhẹ kevbe Awake! ẹre a print ladian vbe uki uki, deba ọni, e wẹbsait ọghe ima nọ re jw.org, mwẹ ebe kevbe vidio ughughan ni rhan otọ e Baibol vbe ẹvbo ni gberra 1,000. Ena hia keghi ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin yae wewe ighẹ “iwinna nọkhua ne Osanobua winna” ma emwa ni rre agbẹnvbo hia, uniẹn hia kevbe ẹvbo ughughan ne emwa zẹ.​—Arhie 7:9.

10. Ke 1989 gha dee, de emwi na he sẹtin ru vbe nọ dekaẹn Baibol na zedu ẹre?

¹⁰ Ke 1989 gha dee, ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan wa hia ne New World Translation of the Holy Scriptures gha rrọọ vbe ẹvbo nibun. Ọ gberra ẹvbo 200 na he zedu e Baibol na ghee, inu na he vbe print gberra ẹbo 240; a gha ye vbe print nibun ladian. Osanobua ọkpa kevbe orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ẹre ọ khian sẹtin ru ẹre ne ena hia mwẹ uhunmwu.

11. De emwi ne otu e Jehova he ru vbe nọ dekaẹn avbe ebe kevbe vidio ọghomwa na zedu ẹre?

¹¹ Etẹn ni re arriaisẹn nibun, ni rhiegbe ladian, ẹre ọ ru iwinna izedu vbe otọ ẹvbo ni gberra 150. Ọ ma khẹke ne ọna kpa ima odin rhunmwuda, vbọ gberra otu e Jehova, otu ọvbehe i rre otagbọn na, ne orhiọn nọhuanrẹn loo ya kporhu vbekpa Osanobua ne Jehova, e Mezaia ne Ọba, kevbe Arriọba Osanobua nọ suẹn gha kha nẹ vbe ẹrinmwi!​—Iwinna 28:23.

12. Vbọ ru iyobọ ne Pọl kevbe etẹn nikẹre ya sẹtin gha kporhu?

¹² Vbe ẹghẹ ne Pọl na kporhu ma Ivbi e Ju kevbe ivbi agbẹnvbo ọvbehe vbe Antiọk nọ rre Pisidia, “emwa hia ni mu egbe, ne iran ya ru emwi nọ gha ya iran gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ, keghi do khian emwa iyayi.” (Iwinna 13:48) Vbe Luk khian ghi mu ebe Iwinna sẹ ufomwẹ, ọ na wẹẹ, te Pọl ghaa “ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua . . . , ọ kegha ya unu hia tae, vbene ohan ma na muẹn.” (Iwinna 28:31) De eke ne Pọl na gha kporhu vbe ẹghẹ na kha na? E Rom ghaa nọ, nọ re igiogbẹ ọghe agbẹnvbo nọ ghaa kha yan otagbọn hia! Ọre te erhuanegbe Jesu ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii ghaa kporhu ma emwa ni gbẹbu, ra te iran ghaa loo odẹ ọvbehe ya kporhu, orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ ghaa ru iyobọ ne iran, ẹre ọ vbe gha dia iran.

13. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha na erhunmwu vbe a ghaa zẹ ima kpokpo?

¹³ Vbe ẹghẹ na na gha zẹ erhuanegbe Jesu nẹdẹ kpokpo, iran na  rinmwian e Jehova nọ rhie udinmwẹ ne iran. Vbọ ghi sunu? Orhiọn nọhuanrẹn keghi hin yan iran, iran na ghi sẹtin gha ya udinmwẹ ta ẹmwẹ Osanobua. (Iwinna 4:​18-31) Erriọ ẹre ima vbe ya na erhunmwu, ne Jehova rhie ẹwaẹn kevbe ẹtin ne ima, ne ima ya gha kporhu, agharhemiẹn wẹẹ, a zẹ ima kpokpo. (Jems 1:​2-8) Rhunmwuda ne Osanobua na fiangbe ima kevbe nọ na ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ ne ima, ma keghi sẹtin rhiegba ye iwinna ikporhu. Emwi rhọkpa i sẹtin mu idobo ye iwinna ikporhu, ọ gha khọnrẹn ne emwa kakabọ gha gbe ima odan, ra ne emwa ni zẹ ima kpokpo gha ya obọ atosi mu ima. A ghaa zẹ ima kpokpo, ọ khẹke ne ima rinmwian Osanobua nọ rhie orhiọn nọhuanrẹn ne ima kevbe nọ ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ ẹwaẹn kevbe udinmwẹ, ne ima mieke na sẹtin gha kporhu iyẹn nọ maan.​—Luk 11:13.

14, 15. (a) Vbọ ghi sunu, rhunmwuda “ukpokpo nọ suẹnrẹn vbe ẹghẹ na ya gbe Stivin rua”? (b) De vbene emwa nibun ni rre Siberia vbe ẹghẹ ọghe ima ya do rẹn odẹ ẹmwata hẹ?

¹⁴ E Stivin keghi ya udinmwẹ kporhu, a te miẹn wẹẹ, eghian gbe ẹre rua. (Iwinna 6:5; 7:​54-60) Vbe ẹghẹ ne “ukpokpo nọ wegbe” ghi ya suẹn, erhuanegbe hia keghi zagha lele ikinkin ọghe Judia kevbe Sameria, avbe ukọ ọkpa ẹre ọ ghi gha rre Jerusalẹm. Sokpan, ọni ma dobọ iwinna ikporhu yi. E Filip kegha rrie Sameria, “ọ na suẹn gha ta ẹmwẹ e Kristi ma emwa vba.” Ikporhu ọghẹe na wa biẹ ọmọ esi. (Iwinna 8:​1-8, 14, 15, 25) Deba ọni, e Baibol tama ima wẹẹ: “Ukpokpo nọ suẹnrẹn vbe ẹghẹ na ya gbe Stivin rua, keghi ya emwa iyayi eso lẹẹ gha rrie Fonisia, Saiprọs kevbe Antiọk. Sokpan, Ivbi e Ju ọkpa ẹre emwa iyayi na ghaa kporhu ma vbe avbe ẹvbo na. Vbọrhirhighayehẹ, eso vbe uwu iran ni ke Saiprọs kevbe Sairini rre kegha die Antiọk, iran na suẹn gha kporhu iyẹn nọ maan ọghe Enọyaẹnmwa e Jesu ma emwa ni zẹ e Grik.” (Iwinna 11:​19, 20) Vbe ẹghẹ nii, ukpokpo keghi ya iyẹn Arriọba vẹwae.

¹⁵ Emwi vberriọ vbe sunu vbe avbe ẹvbo na ghaa tie ẹre Soviet Union vbe ẹghẹ nọ gberra. Katekate ke odẹ ukpo 1950 kpa, Avbe Osẹe Jehova ni re arriaisẹn nibun ẹre a mu gha rrie imu vbe Siberia. Vbene otọ ẹvbo nii kpọlọ sẹ, iran keghi ya iyẹn nọ maan vẹwae vbe otọ ẹvbo nii hia, rhunmwuda na na viọ iran gha rrie ehe ughughan. Osẹe Jehova nibun vberriọ i ghẹ te miẹn igho ya gha rrie ehe nọ rree vberriọ, nọ sẹ odẹ ibiriki 6,000 ne iran ya kporhu iyẹn nọ maan vba! Sokpan, arriọba ẹre ọ ghi tobọ iran viọ iran gha khian. Ọtẹn nokpia ọkpa khare wẹẹ: “Emwi ne arriọba ru keghi kie ẹkpotọ ne arriaisẹn emwa nibun ni mwẹ ekhọe ata vbe Siberia ya do rẹn odẹ ẹmwata.”

16, 17. De vbene ebe Iwinna ya so igiẹ yọ wẹẹ, e Jehova wa gele fiangbe iwinna ikporhu ọghe etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ?

¹⁶ Vbe nai na gbe awawẹ, e Jehova wa gele fiangbe Ivbi Otu e Kristi ni  ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ. E Pọl kevbe etẹn ọvbehe ghi kọ, iran na vbe gbe amẹ khakhae, “sokpan, Osanobua ẹre ọ ru ẹre nọ na gha waan.” (1 Kọr 3:​5, 6) Ako nibun vbe ebe Iwinna so igiẹ yọ wẹẹ, Ivbi Otu e Kristi kegha muan yọ rhunmwuda ne Jehova na gha fiangbe iwinna ikporhu ọghe iran. Vbe igiemwi, ako ọkpa wẹẹ, “ẹmwẹ Osanobua kegha vẹwae khian. Avbe erhuanegbe ni rre Jerusalẹm kegha muan yọ.” (Iwinna 6:7) Zẹvbe ne iwinna ikporhu ya gha vẹwae, “egbe keghi rọkhọ iko hia ni rre Judia, e Galili kevbe Sameria; iran keghi digiẹ. Iran kegha rhie ẹre ma wẹẹ iran mu ohan e Jehova, orhiọn nọhuanrẹn na vbe gha ru iyobọ ne iran, rhunmwuda ọni, iran na gha muan yọ.”​—Iwinna 9:31.

¹⁷ Ivbi Otu e Kristi kegha ya udinmwẹ kporhu ma Ivbi e Ju kevbe emwa ni zẹ e Grik vbe Antiọk nọ rre Siria. E Baibol wẹẹ: “Yevbesọni, e Jehova keghi rhie obọ ye iran iyeke, emwa nibun na do khian emwa iyayi, iran na do gha re erhuanegbe Enọyaẹnmwa.” (Iwinna 11:21) Ebe Iwinna ghi guan kaẹn alaghodaro ọvbehe nọ ghaa rre ẹvbo nii, ọ na wẹẹ: “Ẹmwẹ ọghe Jehova kegha vẹwae khian, ọ na gha mu otọ yọ.” (Iwinna 12:24) Deba ọni, zẹvbe ne Pọl kevbe etẹn ọvbehe ya kakabọ gha kporhu ma ivbi agbẹnvbo ọvbehe, “erriọ ẹre ẹmwẹ ọghe Jehova ya gha vẹwae yọ vbe odẹ nọ hin ukhuan, ọ na vbe gha mu otọ yọ.”​—Iwinna 19:20.

18, 19. (a) Vbọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova “rhie obọ ye [ima] iyeke”? (b) Ru igiemwi ọkpa, nọ rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova gele ru iyobọ ne emwa rẹn.

¹⁸ Vbe nai na gbe awawẹ, e Jehova wa vbe “rhie obọ ye [ima] iyeke” vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne emwa nibun na la odẹ ẹmwata na, iran ghi dinmwiamẹ ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran ya egbe fiohan ne Jehova. Yevbesọni, zẹvbe nọ ghaa ye ne Pọl kevbe etẹn nikẹre ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ, ma keghi sẹtin zin egbe vbe emwa ghaa gbe ima odan kevbe iran ghaa zẹ ima kpokpo, rhunmwuda ne Jehova na rre ima iyeke, ọna ẹre ọ ya ima musọe vbe iwinna ikporhu. (Iwinna 14:​19-21) Osanobua ne Jehova wa gu ima rrọọ vbe ẹghẹ hia. Ẹghẹ hia, ẹre “ekuabọ etẹbitẹ” ọghẹe ya ru iyobọ ne ima vbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye. (Diut 33:27) Gi ima vbe yerre wẹẹ, e Jehova i khian fi iyeke gbe emwa rẹn ẹdẹ, rhunmwuda eni ẹnrẹn nọ hin usi.​—1 Sam 12:22; Psm 94:14.

¹⁹ Vbe igiemwi: Rhunmwuda ne Ọtẹn Nokpia Harald Abt na ye gha kporhu, avbe Nazi keghi muẹn gha rrie agọ irrioya nọ rre Sachsenhausen vbe ẹghẹ na ya gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nogieva. Vbe May 1942, avbe olakpa na tie ẹre Gestapo kegha rrie owa ọvbokhan rẹn ighẹ Elsa, iran na mu ovbi iran nokhuo nekherhe kpa, iran na vbe mu Elsa ye eghan. Agọ ughughan ẹre iran muẹn gha rrie. Ọtẹn ima nokhuo na khare wẹẹ: “Ọ mwẹ emwi kpataki ne I ruẹ re vbe ukpo nibun ni gbe vbe avbe agọ irrioya vbe Germany. Ọni nọ wẹẹ, orhiọn ọghe Jehova gha sẹtin rhie ẹtin nuẹn vbe u ghaa rre ọlọghọmwa nọ wegbe! Vbene a te mu mwẹ ye eghan, I ka tie elẹta ne ọtẹn nokhuo ọkpa gbẹn, nọ na wẹẹ,  ọmwa ghaa rre ọlọghọmwa nọ wegbe, orhiọn ọghe Jehova ghi mu ẹre ekhọe sotọ. I na gha roro ẹre wẹẹ, te ọtẹn na ta ẹmwẹ na nọ mieke na gha rhiẹnrhiẹn. Sokpan, ọ ghi gele sọ mwẹ egbe, I na do rẹn wẹẹ, ẹmwata ẹre ọ tae. Erriọ ẹre ọ gele ye zẹẹ. U i khian sẹtin rẹn vbene ọ gele ye hẹ, vbe ẹ i re te ọ sunu daa ruẹ nẹ. Vbene ẹmwata, mẹ rẹn vbene ọ gele ye hẹ nẹ.”

20. De emwi ne Pọl ghaa ru vbe ẹghẹ na na muẹn ye eghan vbe owa ẹre? De vbene igiemwi ọghẹe gha ya sẹtin ru iyobọ ne etẹn eso vbe ẹdẹnẹrẹ?

²⁰ Ebe Iwinna khian ghi sẹ ufomwẹ, ọ keghi guan kaẹn vbene Pọl ya gha ya oyaya “ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua” ma emwa hẹ. (Iwinna 28:31) Rhunmwuda nọ na gha rre eghan vbe owa ẹre, ọ ma sẹtin gha kporhu ke owa ya sẹ owa vbe Rom. Ọrheyerriọ, ọ na ye gha kporhu ma emwa hia ni do tuẹ ọre. Vbe ẹdẹnẹrẹ, etẹn ima nikpia kevbe etẹn ima nikhuo nibun rrọọ nẹi sẹtin kpa hin owa rre, eso i kue sẹtin kpaegbe vbe ukpo ne iran lovbiẹ ye, vbene eso na rre owa na na gbaroghe eniwanrẹn, ra iran ni khuọnmwi emianmwẹ ughughan. Ọrheyerriọ, te ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne Osanobua wa ye wegbe vbene ọ ka ye, erriọ ẹre iran vbe ya hoo ne iran ye gha kporhu. Ma wa mu ẹmwẹ iran ye erhunmwu, ma vbe rinmwian Erha mwa nọ rre ẹrinmwi nọ gi iran miẹn emwa ni hoo ne iran ruẹ vbekpa ẹre kevbe emwamwa ọghẹe nọ hin usi.

21. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha ghee iwinna ikporhu zẹvbe iwinna ẹgiẹgiẹ?

²¹ Nibun sẹ vbe uwu ima gha sẹtin kporhu ke owa ya sẹ owa, ma gha vbe sẹtin loo obẹlẹ ughughan ọvbehe ya kporhu. Rhunmwuda ọni, gi ima hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima kporhu iyẹn nọ maan “ya sẹ ehe nọ ghi rree sẹ vbe agbọn na.” Te iwinna ikporhu ghi wa de ọghe ẹgiẹgiẹ, rhunmwuda, te ọ wa dewarorua wẹẹ, ẹghẹ urremwẹ ọghe Kristi ẹre ima ye na. (Mat 24:​3-14) Ẹghẹ i rrọọ na mu rhia. Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya “gha mwẹ iwinna nibun ne [ima] ru ne Enọyaẹnmwa.”​—1 Kọr 15:58.

22. Vbọ khẹke ne ima rhiegbe yi, zẹvbe ne ima ya diakhẹ ẹdẹ ọghe Jehova?

²² Zẹvbe ne ima ya mudia khẹ “ẹdẹ nọkhua kevbe ẹdẹ ugborrirri oghẹ Jehova,” gi ima hia ne ima ye gha ya udinmwẹ kporhu. (Joẹl 2:31) Emwa ni yevbe Ivbi e Bẹria ye rrọọ ne ima gha miẹn, ni gha ya ekhọe hia “miẹn ẹmwẹ Osanobua yi.” (Iwinna 17:​10, 11) Gi ima ye gha kporhu, ọ te ya sẹ ẹghẹ ne iwinna na khian ya fo, ẹghẹ nii, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, te Osanobua tama ima wẹẹ: “Ọbevbaru, ọviẹn nọ mwẹ ekhọe esi kevbe nọ gia mu ẹtin yan!” (Mat 25:23) Adeghẹ ima na ya egbe hia gha ru iwinna ikporhu nọ khian vbe ẹdẹnẹrẹ, ma na vbe ya ekhọe hia ga e Jehova sẹ ufomwẹ, te ima khian gha ghọghọ vbe etẹbitẹ wẹẹ, ma ghaa “ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ma [emwa] ẹsẹsẹmwẹse!”