1, 2. Vbọzẹ nọ ma na kpa e Pọl odin vbe a ghaa zẹ ọre kpokpo vbe Jerusalẹm?

 A GHI miẹn e Pọl fan nẹ vbe obọ emwa ni ghaa hoo ne iran gbe ẹre vbe Jerusalẹm, a na dọlegbe muẹn ye eghan. Ukpokpo ne Pọl miẹn vbe Jerusalẹm na ma zẹdẹ kpa ẹre odin. Rhunmwuda, a ka tama rẹn nẹ wẹẹ, ‘a gha muẹn ye eghan’ vbe ẹvbo na kevbe wẹẹ, ọ gha vbe “rri oya emwi nibun.” (Iwinna 20:​22, 23) Agharhemiẹn wẹẹ, e Pọl ma wa rẹn emwi hia nọ khian sunu daa ẹre, ọ rẹnrẹn wẹẹ, te irẹn khian ye gha rri oya rhunmwuda eni Jesu.​—Iwinna 9:16.

² Uhiẹn, akhasẹ eso vbe uwu iko vbe gi e Pọl rẹn wẹẹ, a gha gbalọe, a ghi vbe “muẹn gie emwa nẹi re Ivbi e Ju.” (Iwinna 21:​4, 10, 11) Vbọ ma he kpẹẹ gbe vbene ọ te sẹ ẹghẹ na kha na, Ivbi e Ju eso ni gbẹbu na te gha hia ne iran gbe Pọl rua; ẹghẹ eso ghi vbe gberra, ẹmwẹ ne Pọl tae keghi si imuanẹmwẹ ye uwu ẹkpo emwa ni rre iko e Sanhẹdrin, ọ yọn sẹrriọ wẹẹ, ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te iran khian ghi “gbe Pọl rua.” Nian, oleghan ẹre Pọl ghi khin; te ivbiyokuo e Rom ghi vbe gbogba ga ẹre. A wa vbe ba ẹre ifiẹzọ nibun nọ na khẹke nọ zẹ enunu ẹnrẹn. (Iwinna 21:31; 23:10) Vbene ẹmwata, te ukọ ighẹ e Pọl wa gha gualọ igiọdu!

3. De emwi nọ rhie igiọdu ne ima, ne ima na ye sẹtin kporhu vbene egbe i na wọọ ima?

³ Vbe ẹdẹ okiekie ne ima ye na, ma rẹnrẹn wẹẹ, “emwa hia ni lele Kristi Jesu, ni hoo ne iran rhiegbe ye ugamwẹ Osanobua, a gha zẹ iran kpokpo.” (2 Tim 3:12) Ke ẹghẹ ya fi ẹghẹ, ma hia wa gualọ igiọdu, ne ima mieke na ye sẹtin rhiegbe ye iwinna ikporhu. Ma wa kakabọ gbọyẹmwẹ ye ẹmwẹ igiọdu ni rre ye ẹghẹ, ne ima miẹn vbe avbe ebe kevbe vidio ughughan ne “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn” kpemehe ẹre, deba avbe iko ọghe ima ne iran mwamwa! (Mat 24:45) E Jehova yan rẹn nẹ wẹẹ, ọkpa i khian gbe ifuẹn ne eghian rẹn rhọkpa. Iran i khian sẹtin wabọ eguọmwadia e Jehova hia rua, iran i khian vbe sẹtin mu idobo ye iwinna ikporhu. (Aiz 54:17; Jer 1:19) De emwi nọ ghi sunu daa ukọ ighẹ e Pọl? Ọ miẹn igiọdu rhọkpa nọ gha ru iyobọ nẹẹn nọ mieke na ye gha ta ẹmwẹ Arriọba Osanobua ma emwa ẹsẹsẹmwẹse vbe ẹghẹ na na gha  zẹ ọre kpokpo ra? Deghẹ erriọ nọ, de vbene a ya rhie igiọdu nẹẹn hẹ kevbe wẹẹ, de emwi nọ ghi ru?

4, 5. De igiọdu ne Pọl miẹn? Vbọzẹ na gha na kha wẹẹ, te ẹmwẹ igiọdu na wa rre ye ẹghẹ?

⁴ Vbe a ghi miẹn ukọ ighẹ e Pọl fan nẹ vbe obọ emwa ni rre iko e Sanhẹdrin, ọ keghi miẹn igiọdu nọ wa gualọ zẹẹ vbe asọn nọ lelẹe. E Baibol khare wẹẹ: “Enọyaẹnmwa keghi gu e Pọl mudia, ọ na tama rẹn wẹẹ: ‘Ghẹ gi ohan mu ruẹ! Zẹvbe ne u ya sẹ osẹ mẹ vbe Jerusalẹm ẹsẹsẹmwẹse, erriọ ẹre u khian vbe sẹ osẹ mẹ vbe Rom.’” (Iwinna 23:11) Ẹmwẹ igiọdu na ne Jesu tama e Pọl keghi rhie ilẹkẹtin nẹẹn wẹẹ, ọ gha miẹn uhunmwu rhie sẹ e Rom kevbe wẹẹ, ẹkpotọ gha vbe kie nẹẹn ya kporhu vbekpa e Jesu vbe evba.

⁵ Te ẹmwẹ igiọdu na rhie ne Pọl na wa rre ye ẹghẹ. Rhunmwuda, vbe ẹdẹ ghi gbe, ikpia ni gberra 40 ni re “Ivbi e Ju keghi so uma, iran na vẹn ihẹn yọ wẹẹ, vbe ẹ i re te iran gbe Pọl rua nẹ, iran i khian ya evbare kaan unu, iran i khian vbe da.” Ne iran na “vẹn ihẹn” ye uma ne iran so na rhie ẹre ma wẹẹ, te iran wa ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, te iran khian gbe Pọl rua. Iran yayi wẹẹ, deghẹ iran ma sẹtin gbe Pọl rua, emwi dan ghi rruan iran. (Iwinna 23:​12-15) Emwamwa ọghe iran ọre wẹẹ, a ghi we na dọlegbe mu e Pọl gha die iko e Sanhẹdrin, iran ghi ba ru vbene a miẹn wẹẹ, te iran khian gualọ otọ ẹzọ na mu kuan rẹn sayọ, sokpan, iran ghi ya gba khẹ ọre vbe odẹ ne iran gbe ẹre rua. Vbe iran ghi mu ẹmwẹ na ma avbe ọkaolotu ohẹn kevbe ediọn, iran na rhie obọ ba ẹre.

6. De vbene uma ne eghian so, ne iran khian ya gbe Pọl rua ya vẹ hẹ? De emwi ne avbe igbama gha miẹn ruẹ vbe okha na?

⁶ Ovbi ọtiẹn e Pọl keghi họn vbe iran so uma na, ẹre ọ na ya na iyẹn na ma e Pọl. E Pọl keghi we ne ọvbokhan okpia na ya na iyẹn na ma e Klọdiọs Lisias ne ọkaokuo ọghe Rom. (Iwinna 23:​16-22) Vbe ẹdẹnẹrẹ, igbama nibun wa ya egbe taa ovbi ọtiẹn e Pọl na, ne Baibol ma sunu ye eni ẹnrẹn; iran keghi rhie ẹre ma wẹẹ, emwa ni mwẹ udinmwẹ ẹre iran khin zẹvbe ne iran ya mu ọghe etẹn ne iran gba ga karo, erriọ ẹre iran vbe ya ya ekhọe hia ru iwinna na rhirhi waa iran ẹre, ne alaghodaro mieke na gha rre iwinna Arriọba Osanobua. Te Jehova wa hoẹmwẹ igbama vbenian.

7, 8. De emwamwa eso ne Klọdiọs Lisias ru ne emwi rhọkpa ghẹ mieke na ru e Pọl?

⁷ Vbe ọwara ọkpa ne Klọdiọs Lisias nọ mwẹ ivbiyokuo 1,000 vbe ototọ ẹre ya họn vbekpa uma ne iran so na, ne iran khian ya gbe Pọl rua, ọ na gie ivbiyokuo 470 ne iran ke Jerusalẹm mu e Pọl gha rrie Sẹseria vbe asọn nii ne emwi rhọkpa ghẹ mieke na ru ẹre; usun ivbiyokuo nọ gie  kegha re ivbiyokuo ni fi asoro, ivbiyokuo ni hin ẹsin kevbe ivbiyokuo kẹkan. Ọ na wẹẹ iran gha sẹ evba, iran ghi muẹn gie Fẹlis ne Gọvinọ. a E Sẹseria ẹre ọ ghaa re igiogbẹ ne arriọba e Rom ke gha kha yan e Judia; agharhemiẹn wẹẹ, Ivbi e Ju wa gha bun vbe Sẹseria, ivbi agbẹnvbo ọvbehe ẹre ọ ye bun sẹ vba. Te ẹvbo na wa lughaẹn ne Jerusalẹm rhunmwuda, te iran wa gha ru emwi ye uhẹn vbe evba, iran i vbe gbe olighi, ra ne iran gha ya aro gbe emwa re rhunmwuda ugamwẹ ne iran ye, zẹvbe ne iran ghaa ru ẹre vbe Jerusalẹm. E Sẹseria ẹre ọ vbe gha re igiogbẹ ọghe ivbiyokuo e Rom ni rre Judia.

⁸ E Lisias keghi gbẹn elẹta gie Fẹlis, ọ na rhan otọ ẹzọ e Pọl ma rẹn zẹvbe nọ gua uhi e Rom ro. Vbe elẹta nii, e Lisias na kha wẹẹ, vbe irẹn ghi wa rẹn wẹẹ, ọmọ otọ ọghe Rom ẹre Pọl khin, ẹre irẹn na ya miẹn ọnrẹn fan vbe obọ Ivbi e Ju ni “khian te wa gbe ẹre rua.” E Lisias na vbe kha wẹẹ, e Pọl ma ru emwi rhọkpa “na gha gbe ẹre rua ba, ra na gha rhunmwuda ẹre muẹn ye eghan”; ọ na wẹẹ, rhunmwuda ne iran na khuan khẹ ọre ne iran gbe ẹre rua, ẹre ọ si ẹre ne irẹn na rhie ẹre gie Fẹlis ne Gọvinọ, ne emwa ni ba ẹre ifiẹzọ tobọ iran do gui ẹzọ ọghẹe ma e Fẹlis, nọ mieke na bu ohiẹn na.​—Iwinna 23:​25-30.

9. (a) Vbọzẹ na gha na kha wẹẹ, a ma ya obọ nọ khẹke mu e Pọl zẹvbe ọmọ otọ ọghe Rom? (b) Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha loo asẹ ne ima mwẹ zẹvbe emọ otọ?

⁹ Ẹmwẹ hia ne Lisias tae ẹre ọ ghaa re ẹmwata ra? Ẹ i wa re ehia. Ọ khọ wẹẹ, te ọ gbẹn ọnrẹn vbe odẹ ne Fẹlis ne Gọvinọ khian na gha ya aro nọ maan ghee ẹre. Ẹ i re rhunmwuda ne Pọl na gha re ọmọ otọ ọghe Rom, ẹre Lisias na do miẹn ọnrẹn fan. Deba ọni, e Lisias ma kha wẹẹ, irẹn we na “ya ọgiọrọ rrọ” e Pọl, ọ ma vbe guan kaẹn ẹghẹ ne irẹn na we “ne iran ya asan bolo ẹre egbe rua, nọ mieke na ta emwi nọ ru.” (Iwinna 21:​30-34; 22:​24-29) Emwi ne Lisias we na ru e Pọl re na, rhie ẹre ma wẹẹ, ọ ma ya obọ nọ khẹke mu e Pọl zẹvbe ọmọ otọ ọghe Rom. Vbe ẹdẹnẹrẹ, Setan vbe loo emwa ni mu ẹmwẹ ugamwẹ yan uhunmwu ya zẹ ima kpokpo, iran ghi gha hoo ne iran de yan ima, ne ima ghẹ ghi loo asẹ ne ima mwẹ ya gha ga Osanobua. Sokpan, zẹvbe ne Pọl ru ẹre, eguọmwadia Osanobua gha sẹtin loo asẹ ne iran mwẹ zẹvbe emọ otọ ya sinmwi oseghe ne egbe iran.

10. De avbe ifiẹzọ ni wegbe na ba e Pọl re?

¹⁰ Vbe Pọl ghi sẹ e Sẹseria, iran keghi rhie ẹre “gha rrie ẹguae Hẹrọd, ne ivbiyokuo gha ghee ẹre,” vbene iran ni ba ẹre ifiẹzọ te ke Jerusalẹm rre. (Iwinna 23:35) Ọ ghi rre ikpẹdẹ isẹn, Ananaias ne Ogie Ohẹn, ọmunu ọkpa na tie ẹre Tẹtọlọs kevbe ediọn eso keghi rre. E Tẹtọlọs na ka wa  tian e Fẹlis ye emwi nọ ru ne Ivbi e Ju; ọ vẹ na rẹn wẹẹ, te ọ ba gha tian e Fẹlis, nọ mieke na gha ya aro nọ maan ghee ẹre. b Iyeke ọni, e Tẹtọlọs na suẹn gha guan yan ẹzọ nọ rre otọ; vbe ọ ghi guan kaẹn Pọl, ọ na wẹẹ: “Okpia na i gi egbe rọkhọ ima vbe ẹvbo; ehe nọ rhirhi la vbe otagbọn na hia, ọ ghi gha bọ ọkhọ ye Ivbi e Ju hia ẹko, ne iran sọtẹ daa arriọba. Irẹn ẹre ọ vbe re ọkaolotu ọghe otu Ivbi e Nazarẹt. Te ọ te vbe gha hoo nọ mu awua la ọgua Osa, ẹre ima na muẹn.” Ivbi e Ju nikẹre “na vbe rhie unu ba ẹre, iran na gha kha wẹẹ, ẹmwata ẹre ẹmwẹ na hia khin.” (Iwinna 24:​5, 6, 9) Iran we te Pọl bọ ọkhọ ye emwa ẹko, ne iran sọtẹ daa arriọba, iran na vbe wẹẹ, ọkaolotu ọghe otu dan kevbe ọmwa nọ mu awua la ọgua Osa ẹre Pọl khin. A gha sẹtin bu ohiẹn uwu gbe Pọl rhunmwuda avbe ifiẹzọ na ba ẹre na.

11, 12. De vbene Pọl ya zẹ enunu ẹnrẹn hẹ?

¹¹ E Fẹlis na we ne Pọl suẹn gha zẹ enunu ẹnrẹn. Ẹre Pọl na wẹẹ: “Ẹko hia wa sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ ne I khian na zẹ enunu mwẹ.” E Pọl na wẹẹ irẹn ma rẹn ọkpa rẹn eva vbe ifiẹzọ hia na ba ẹre. Ọ ma mu awua la ọgua Osa, ọ ma vbe gha bọ ọkhọ ye emwa ẹko, ne iran sọtẹ daa arriọba. Ọ keghi kha wẹẹ, “ukpo nibun” ẹre ọ he ye ne irẹn ghi ya fi owẹ la e Jerusalẹm sẹ, kevbe wẹẹ, te irẹn viọ emwi na khian ya “ru ẹse” rre, ọni ọre emwi na khian ya ru iyobọ ne Ivbi Otu e Kristi ne obọ ma sẹ ọre; ọ gha kẹ, ukhunmwu nọ ghaa fi kevbe ukpokpo ne iran miẹn ẹre ọ si ẹre ne iran na gha rre ivbabọ. E Pọl keghi tua unu muẹn wẹẹ, vbene irẹn te la ọgua Osa, “a kpe [irẹn] huan nẹ zẹvbe nọ gua Uhi ro,” kevbe wẹẹ, te irẹn wa hia, ne irẹn “gha yin ẹse vbe odaro Osanobua kevbe odaro emwa nagbọn, ne ekhọe [irẹn] ghẹ mieke na gha gu [irẹn] gui.”​—Iwinna 24:​10-13, 16-18.

¹² Vbọrhirhighayehẹ, e Pọl keghi kue yọ wẹẹ, “odẹ ugamwẹ ne iran tie ẹre otu ohoghe na,” ẹre irẹn na rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Osanobua ọghe avbe erha irẹn odede. Sokpan, ọ na vbe tua unu muẹn wẹẹ, te irẹn wa yaeyi ighẹ “emwi hia ni rre Uhi e Mozis, kevbe ne avbe Akhasẹ gbẹnnẹ yotọ.” Ọ na vbe kha wẹẹ, emwi ne irẹn ya aro yi, ẹre emwa ni ba irẹn ifiẹzọ vbe ya aro yi, ọni nọ wẹẹ, “Osanobua gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe, ke ni ru emwi esi kevbe ni ma ru emwi esi.” Ẹre Pọl na ghi we ne emwa ni ba irẹn ifiẹzọ do zẹ enunu iran, ọ na wẹẹ: “We ne iran ni rre emwa tobọ iran ta emwi dan ne I ru, vbe ẹghẹ ne I ya mudia ye odaro iran vbe iko e Sanhẹdrin. Emwi ọkpa ne iran khian miẹn ta, ọre ẹmwẹ  ne I tae vbe ẹghẹ ne I ya tọn urhu mu vbe I mudia ye odaro iran, ne I na kha wẹẹ: ‘Ne I na yayi wẹẹ, emwa ni wulo gha rhiọ kpaegbe, ẹre a gu bu ohiẹn mwẹ vbe odaro uwa vbe ẹrẹna!’”​—Iwinna 24:​14, 15, 20, 21.

13-15. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima ya egbe taa e Pọl vbọ gha de ọghe na ya udinmwẹ kporhu ma emwa ni rre ukpo ọdakha?

¹³ Ma gha sẹtin ya egbe taa igiemwi esi ọghe Pọl, vbe emwa gha silo ima gha rrie odaro emwa ni rre ukpo ọdakha rhunmwuda ugamwẹ ima, ra deghẹ emwa na ba ima ifiẹzọ ohoghe wẹẹ, te ima bọ ọkhọ ye emwa ẹko, ne iran mieke na gha gbe olighi vbe ẹvbo, ra ne iran gha sọtẹ daa arriọba, ra deghẹ iran na kue gha kha wẹẹ, “otu dan” ẹre ima ye. E Pọl ma tian e Fẹlis gberra egbe nọ mieke na gha ya aro nọ maan ghee irẹn vbene Tẹtọlọs ru ẹre. E Pọl ma gi ohan muẹn, sokpan, ọ keghi ya ọghọ vbe ute guan. Ọ keghi loo ẹwaẹn ya rhie ẹmwata nọ rrọọ ladian. E Pọl na ghi wẹẹ, “Ivbi e Ju . . . ni ke ikinkin ọghe Esia rre” ni khare wẹẹ, irẹn mu awua la ọgua Osa ma gha rre evba vbe a gui ẹzọ na, ọ na wẹẹ, zẹvbe ne uhi khare, te ọ te khẹke ne iran gha rre evba, na vbe họn enunu iran.​—Iwinna 24:​18, 19.

¹⁴ Sẹ ehia, e Pọl ma si egbe vbe ọ guan kaẹn emwi nọ yayi. Ọ keghi dọlegbe ya udinmwẹ ta emwi nọ yayi vbekpa arhiọkpaegbe, agharhemiẹn wẹẹ, ẹmwẹ na ẹre ọ ka si imuanẹmwẹ nọkhua vbe iko e Sanhẹdrin. (Iwinna 23:​6-10) E Pọl ghi zẹ enunu ẹnrẹn, ọ na tua unu mu ẹmwẹ arhiọkpaegbe. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ẹmwata nọ dekaẹn Jesu kevbe arhiọkpaegbe  ọghẹe ẹre Pọl ghaa kporhu ẹre; sokpan, emwa ni ghaa gbe ẹre odan ma ya ọna yi. (Iwinna 26:​6-8, 22, 23) Vbene ẹmwata, rhunmwuda ne Pọl na yayi wẹẹ, arhiọkpaegbe rrọọ, katekate nọ na yayi wẹẹ, Jesu rhiọ kpaegbe, ẹre ọ gu rre erhan ẹzọ.

¹⁵ Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Emwa hia ghi vbe gha khẹko uwa rhunmwuda mwẹ. Sokpan, ọmwa nọ zin egbe sẹ ufomwẹ, ẹre ọ khian miẹn fan.” Zẹvbe nọ ghaa ye ne Pọl, ẹmwẹ na gha vbe sẹtin rhie igiọdu ne ima, ọ ghi vbe gua ima kpa, ne ima gha ya udinmwẹ kporhu. Ọ khẹke ne ima gha fian afianma ba ẹmwẹ emwi ne ima khian ta ra? Hiehie, rhunmwuda, Jesu khare wẹẹ: “Vbe ẹghẹ ne iran ya silo uwa khian, ne iran ya viọ uwa ne emwa ni rre ukpo ọdakha, wa ghẹ si osi ye ẹmwẹ ne uwa khian ta; sokpan, ẹmwẹ ke ẹmwẹ na rhie ye uwa unu vbe ẹghẹ nii, wa ghi tae, rhunmwuda, ẹ i re uwa tobọ uwa ẹre ọ guan, sokpan, orhiọn nọhuanrẹn nọ.”​—Mak 13:​9-13.

16, 17. (a) De emwi ne Fẹlis ru vbe uwu ẹghẹ na ya gha bu ohiẹn e Pọl? (b) Vbọ si ohan ye Fẹlis egbe? Vbọzẹ nọ na gha tie Pọl vbe ẹghẹ hia?

¹⁶ Ọna i re ẹghẹ okaro ne Fẹlis ne Gọvinọ he ya họn vbekpa emwi ne Ivbi Otu e Kristi yayi. E Baibol khare wẹẹ: “E Fẹlis rẹn emwi eso vbekpa Odẹ ugamwẹ na [ọna ọre ẹmwẹ na ghaa loo ya gie Ivbi Otu e Kristi vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ], rhunmwuda ọni, ọ na gha gualọ vbene ọ khian ya dobọ ẹzọ nii yi hẹ, ọ na wẹẹ: ‘Ẹghẹ ke ẹghẹ ne Lisias ne ọkaokuo ya rre, I gha guan ye ẹmwẹ ne uwa mu rre na.’ Ẹre Fẹlis na wẹẹ, ne ọkaolotu ivbiyokuo nọ rre evba werriegbe ya mu e Pọl khui, sokpan, ne iran fan obọ ẹre nẹẹn nọ ya gha ru emwi eso nọ hoo nọ ru, ne iran vbe kue, ne emwa rẹn gha rre do gha ru iyobọ nẹẹn.”​—Iwinna 24:​22, 23.

¹⁷ Ikpẹdẹ eso ghi gberra nẹ, e Fẹlis kevbe ọvbokhan rẹn ighẹ e Drusila nọ re Ovbi e Ju keghi gie na tie Pọl, iran na we nọ “rhan otọ . . . emwi na gele yae kha, na ya e Kristi Jesu yi,” ẹre iran “na gha danmwehọ ọre.” (Iwinna 24:24) Sokpan, vbe Pọl ghi guan kaẹn “uyinmwẹ esi, a da egbe ọmwa yi kevbe ibuohiẹn nọ dee, ohan na suẹn gha mu e Fẹlis,” ọ gha kẹ, te ekhọe ọre ghaa kpokpo ẹre rhunmwuda emwi dan nọ he ru vbe ẹdagbọn rẹn. Ẹre ọ na ghi we ne Pọl gha khian, ọ na tama rẹn wẹẹ: “U sẹtin gha khian nẹ, I gha miẹn obọ vbe ẹdẹ ọvbehe, I gha gie na tie ruẹ.” Ẹ i re avbiẹ inugba ẹre Fẹlis tie Pọl; ẹ i re we te Fẹlis ghaa hoo nọ rẹn ẹmwata, sokpan, te ọ te gha roro ẹre wẹẹ, e Pọl gha rhie okodẹ ne irẹn.​—Iwinna 24:​25, 26.

18. Vbọzẹ ne Pọl na gu e Fẹlis vbe ọvbokhan rẹn guan vbekpa “uyinmwẹ esi, a da egbe ọmwa yi kevbe ibuohiẹn nọ dee”?

¹⁸ Vbọzẹ ne Pọl na gu e Fẹlis kevbe ọvbokhan rẹn guan vbekpa “uyinmwẹ esi, a da egbe ọmwa yi kevbe ibuohiẹn nọ dee”? Yerre wẹẹ, te iran  ghaa hoo ne iran rẹn “emwi na gele yae kha, na ya e Kristi Jesu yi.” E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, e Fẹlis vbe ọvbokhan rẹn ghaa mwẹ obọ vbe uyinmwẹ nọ ma huan vbe aro Osanobua, iran ghaa ya obọ atosi mu emwa, iran vbe gha bu ohiẹn eku, rhunmwuda ọni, ọ keghi gi iran rẹn vbe odẹ nọ dewarorua, emwi nọ khẹke ne ọmwa ru, ọ ke khian ọrhuanegbe Jesu. Ẹmwẹ ne Pọl tae keghi rhie ẹre ma wẹẹ, odẹ ne Fẹlis vbe ọvbokhan rẹn ya gha loo ẹdagbọn iran ma zẹdẹ gua ilele ọghe Osanobua ro. Ọ te khẹke ne ọna ya iran rẹn wẹẹ, Osanobua gha bu ohiẹn emwa hia ye emwi ne iran rhirhi ru, emwi ne iran rhirhi ta kevbe emwi ne iran mu roro vbe ekhọe kevbe wẹẹ, ohiẹn nii ne Osanobua khian bu, ẹre ọ ru ekpataki sẹ ohiẹn e Pọl ne Fẹlis khian bu. Ẹ i khabe ne “ohan na suẹn gha mu e Fẹlis”!

19, 20. (a) De obọ nọ khẹke ne ima ya gha mu emwa ni ba ru vbene a miẹn wẹẹ, emwi ne ima ma iran ẹre yẹẹ iran, vbene a na miẹn wẹẹ, ọghe enegbe iran ẹre iran gualọ? (b) Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, e Fẹlis ma gha re ọsie Pọl?

¹⁹ Ma ghaa rre ikporhu, ma zẹdia miẹn emwa ni yevbe Fẹlis. Vbe okaro, iran sẹtin ba gha ru vbene a miẹn wẹẹ, odẹ ẹmwata na wa yẹẹ iran, sokpan, vbene ẹmwata, ọghe enegbe iran ẹre iran gualọ, iran ma mu egbe ne iran ya fi werriẹ. Te ọ khẹke ne ima gha begbe vbe egbe emwa vberriọ. Ọrheyerriọ, ọ khẹke ne ima loo ẹwaẹn ya gi iran rẹn ilele nọ gbae ọghe Osanobua, zẹvbe ne Pọl ru ẹre. Egbọre, ẹmwata nọ rre Baibol sẹtin fi iran ekhọe werriẹ. Sokpan, deghẹ ọ na ghi vẹ ne ima rẹn wẹẹ, iran ma hoo ne iran zobọ vbe emwi dan ne iran ru, ma ghi fẹko sẹ iran rae, ma ghi ya gualọ emwa ni mu egbe ne iran ya miẹn odẹ ẹmwata yi.

²⁰ Emwi ne Baibol tae ya ima rẹn emwi nọ gele gha rre Fẹlis ekhọe, ọ wẹẹ: “Ukpo eva ghi gberra nẹ, Pọsiọs Fẹstọs keghi rhie ihe Fẹlis vbe ukpo; na kha na, e Fẹlis ye sẹ e Pọl rae ye ẹwẹdọ, rhunmwuda nọ na gha hoo ne Ivbi e Ju gha ta ẹmwẹ irẹn nọ maan.” (Iwinna 24:27) E Fẹlis ma gha re ọsie Pọl, rhunmwuda, emwi nọ ru e Pọl re i maan. E Fẹlis rẹnrẹn wẹẹ, emwa ni rre “Nene Odẹ” ma gha re emwa isọtẹ, iran i vbe bọ ọkhọ ye emwa ẹko ne iran sọtẹ daa arriọba. (Iwinna 19:23) Ọ vbe rẹn wẹẹ, e Pọl ma rra uhi e Rom rhọkpa. Ọrheyerriọ, e Fẹlis na ye sẹ e Pọl rae ye ẹwẹdọ, rhunmwuda “nọ na gha hoo ne Ivbi e Ju gha ta ẹmwẹ irẹn nọ maan.”

21. Vbọ sunu daa e Pọl vbe Pọsiọs Fẹstọs ghi khian e gọvinọ nẹ? De ẹmwẹ ne ima yayi wẹẹ, ọ rhie igiọdu ne Pọl ne egbe ghẹ wọọ ọre?

²¹ Zẹvbe nọ rre uviẹn nokiekie vbe ebe Iwinna, uhunmwu ẹnrẹn 24, oleghan ẹre Pọl ye gha khin vbe ẹghẹ ne Pọsiọs Fẹstọs ya rhie ihe Fẹlis zẹvbe gọvinọ. Ke ẹghẹ nii kpa, ẹ i re avbiẹ inugba ẹre Pọl zẹ enunu ẹnrẹn vbe odaro emwa ughughan ni rre ukpo ọdakha. Vbene ẹmwata, te ukọ na nọ mwẹ udinmwẹ gele wa mudia vbe “odaro avbe ọba kevbe avbe gọvinọ.” (Luk 21:12) Uhiẹn, zẹvbe ne ima gha ruẹ ọre vbe odaro, e Pọl na kue kporhu vbe odaro ọba nọ ghi mwẹ ẹtin sẹ vbe ẹghẹ nii. Vbe uwu ena hia, amuẹtinyan ọghe Pọl ma beghe. Vbe nai na gbe awawẹ, te Pọl wa miẹn igiọdu vbe ẹmwẹ ne Jesu tama rẹn, nọ na wẹẹ: “Ghẹ gi ohan mu ruẹ!”