1-3. (a) De ọlọghọmwa ne Stivin miẹn? De vbene ugbaro ọre ghaa ye hẹ? (b) De avbe inọta ne ima khian rhie ewanniẹn yi?

 E STIVIN keghi mudia ye odaro ekọtu. Uwu ọgua nọkhua ọkpa na gha mudia yi, orrirri ghi gbe ku ọmwa, ẹre ekọtu na ye; ọ gha kẹ, ọ sikẹ ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm. Ikpia 71 ẹre ọ rre ekọtu nii, iran keghi tota ye avbe aga na mwamwa lẹga vbe evba. Ekọtu na ẹre a tie ẹre Sanhẹdrin; te emwa ni rrọọ si egbe koko, ne iran do bu ohiẹn e Stivin vbe ẹdẹ ne ẹdẹrriọ. Ikpia ni sekpe kevbe ni ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe ẹvbo ẹre avbe ọbuohiẹn na wa khin, nibun sẹ vbe uwu iran ma zẹdẹ ka ọrhuanegbe Jesu na yọ. Uhiẹn, ọmwa nọ mu olaga vbe ekọtu nii ọre Ogie Ohẹn ighẹ e Keyafas; irẹn ẹre ọ vbe mu olaga vbe ẹghẹ ne iko e Sanhẹdrin na bu ohiẹn uwu gbe Jesu Kristi vbe uki eso nọ gberra. Te ohan ghi gha mu e Stivin ra?

² Vbene aro e Stivin ghaa ye hẹ vbe uhunmwu keghi re nọ kpa ọmwa odin. Avbe ọbuohiẹn nii keghi ziẹn aro ye ọre egbe, “iran keghi bẹghe ẹre wẹẹ, ugbaro ọre yevbe ọghe odibosa.” (Iwinna 6:15) Avbe odibosa ẹre Osanobua ne Jehova gie ẹre uhunmwu, rhunmwuda ọni, ohan i mu iran hiehie, erriọ ẹre aro iran vbe ye rọkhọọ vbe uhunmwu. Erriọ ẹre ọ vbe gha ye ne Stivin; uhiẹn, avbe ọbuohiẹn ni ghaa mu ohu ẹre vbe bẹghe ẹre vberriọ. Vbọ ru iyobọ nẹẹn, ne aro ọre na wa gha maan vbe uhunmwu vberriọ?

³ Ivbi Otu e Kristi ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ gha miẹn emwi nibun ruẹ vbe ewanniẹn ọghe inọta nii. Ọ vbe khẹke ne ima rẹn emwi nọ ya e Stivin gha rre egbe ọlọghọmwa nọ wegbe na. De vbene ọ ka ya sinmwi oseghe ye emwi nọ yayi hẹ vbene ọ te sẹ ẹghẹ na kha na? De odẹ ne ima gha vbe ya ya egbe taa ẹre?

4, 5. (a) Vbọzẹ na na kha wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye ne iko ẹre Stivin ghaa khin? (b) Vbọzẹ na na kha wẹẹ, “ọmwa ne ẹmwẹ ọnrẹn yẹẹ Osanobua ẹsẹse” kevbe ne Osanobua “ya ẹtin we,” ẹre Stivin ghaa khin?

⁴ Ma ka ruẹ ọre wẹẹ, iyobọ nọkhua ẹre Stivin ghaa ye vbe iko ọghe Ivbi  Otu e Kristi na da mu gbọọ. Vbe uhunmwuta nọ gberra, ma bẹghe ẹre wẹẹ, e Stivin ghaa rre usun ikpia ihinrọn ni mu egbe rriotọ, ni wa rhiegbe ladian ya ru iyobọ vbe ẹghẹ ne avbe ukọ ya tie iran ne iran ru vberriọ. Ma gha wa kakabọ gbọyẹmwẹ ye imuegberriotọ ọghẹe, vbe ima gha muẹn roro, emwi ughughan ne Osanobua ya we ẹre. Ebe Iwinna 6:8 gi ima rẹn wẹẹ, Osanobua keghi rhie ẹtin nẹẹn nọ ya gha winna “iwinna ọyunnuan ughughan,” zẹvbe ne ukọ eso vbe gha ru ẹre. Ako nii vbe gi ima rẹn wẹẹ, “ọmwa ne ẹmwẹ ọnrẹn yẹẹ Osanobua ẹsẹse” ghaa nọ, ọ na vbe “ya ẹtin we ẹre.” De emwi ne ọni rhie ma?

⁵ Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ighẹ “ne ẹmwẹ ọnrẹn yẹẹ Osanobua” keghi re na gha vbe sẹtin zedu ẹre zẹvbe “ọmẹhẹ.” Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, ọmwa nọ fu, nọ mwẹ ekhọe esi kevbe ne ẹmwẹ ọnrẹn yẹẹ emwa nibun ẹre Stivin ghaa khin. Ọ ghaa gu emwa guan, ọ ghi tae vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe, iran ghi gele do yayi wẹẹ ẹmwata ẹre ọ ta, kevbe wẹẹ, emwi nọ ma iran ẹre gha ru iyobọ ne iran. Te Osanobua ya ẹtin we ẹre, rhunmwuda, orhiọn nọhuanrẹn wa gha loo ẹre; te ọ wa zẹ egbe ẹre obọ ne Jehova nọ gha ya orhiọn ọghẹe dia ẹre. Ne Stivin gha te ya gha tọn egbe mu, rhunmwuda emwi ughughan ne Osanobua ya we ẹre, ọ keghi rhie uyi hia gie Jehova; ọ na vbe gha rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ amuroro daa emwa ne irẹn gu guan. Ẹ i khabe ne avbe eghian na gha ghee ẹre zẹvbe ọmwa nọ khian do zagha ugamwẹ ọghe iran!

6-8. (a) De ifiẹzọ eva ne avbe eghian ba e Stivin re? Vbọzẹ? (b) Vbọzẹ ne igiemwi ọghe Stivin gha na sẹtin ru iyobọ ne Ivbi Otu e Kristi vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁶ Emwa eso keghi rre do gu e Stivin muan ẹmwẹ, sokpan, “iran ma miẹn eke ya ẹmwẹ la e Stivin re, rhunmwuda ẹwaẹn nọ ya gha guan, kevbe ne orhiọn nọhuanrẹn na gha ru iyobọ nẹẹn.” a Ọna keghi ya egbe kan iran, rhunmwuda ọni, iran na ya “bọ ọkhọ ye emwa eso ẹko vbe ẹkhokho,” iran na we ne iran ba e Stivin ifiẹzọ, vbene ọ ma na rẹn ọkpa rẹn eva. Iran na vbe “ruẹn ẹmwẹ ye emwa ẹko,” ya sẹ egbe ediọn kevbe avbe skraib, ne iran mieke na ya ẹtin vbe iwegbe mu e Stivin gha rrie odaro e Sanhẹdrin. (Iwinna 6:​9-12) Iran keghi ba ẹre ifiẹzọ eva na: Iran wẹẹ, ọ fi unu gie Osanobua, ọ vbe fi unu gie Mozis. De odẹ ne iran wẹẹ, ọ ya ru vberriọ?

⁷ Avbe eghian ni ba e Stivin ifiẹzọ ohoghe keghi kha wẹẹ, odẹ ne Stivin ya fi unu gie Osanobua ọre wẹẹ, ọ ya unu kpamisikan ku “ehe nọhuanrẹn na,” ọni ọre ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm. (Iwinna 6:13) Iran wẹẹ odẹ nọ ya fi unu gie Mozis ọre wẹẹ, ọ ya unu kpamisikan ku Uhi e Mozis, ọ na fi ilele ne Mozis we ne iran gha lele werriẹ. Emwi nọ wegbe ẹre iran we Stivin ru na, rhunmwuda, Ivbi e Ju ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii i zẹdẹ ya ẹmwẹ ọgua Osa  ku, erriọ ẹre ọ vbe gha ye ne Uhi e Mozis kevbe avbe ilele avbavbotọ ne iran kun ba Uhi e Mozis. Ọna rhie ma wẹẹ, te avbe eghian ni ba e Stivin ifiẹzọ ghaa kha wẹẹ, ọmwa nọ gbe eku ye ẹvbo, nọ khẹke na bu ohiẹn uwu gbe, ẹre Stivin ghaa khin!

⁸ Ọ keghi re emwi nọ da ọmwa wẹẹ, emwa ni rre ugamwẹ ohoghe wa vbe loo obẹlẹ vbenian ya zẹ eguọmwadia Osanobua kpokpo. Do fi ẹdẹnẹrẹ, te emwa ni rre ugamwẹ ohoghe wa ruẹn ẹmwẹ ye ẹko emwa ni rre ukpo ọdakha vbe ugbẹnso, ne iran mieke na gha zẹ Avbe Osẹe Jehova kpokpo. Vbọ khẹke ne ima ru, deghẹ emwa na ba ima ifiẹzọ ohoghe? Ma gha wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe obọ e Stivin.

9, 10. De emwi ne emwa eso ni gbodan tae vbekpa ẹmwẹ ne Stivin ya zẹ enunu ẹnrẹn vbe iko e Sanhẹdrin? Vbọ khẹke ne ima kọ ye orhiọn?

⁹ Zẹvbe na tae vbe omuhẹn, te ugbaro e Stivin wa ye rọkhọọ vbe uhunmwu vbe na ghee ọghe odibosa, zẹvbe nọ ya gha họn ifiẹzọ na ghaa ba ẹre. Ẹre Keyafas na ghi mu aro daa ẹre, ọ na wẹẹ: “Erriọ gele nọ ra?” (Iwinna 7:1) Nian, ẹghẹ sẹ nẹ ne Stivin khian ya zẹ enunu ẹnrẹn. Erriọ ẹre ọ gele ru ẹre zẹẹ!

¹⁰ Emwa eso ni gbodan khare wẹẹ, vbene Stivin guan la ẹghẹ nọ taẹn sẹ, ọ ma sẹtin ta ẹmwẹ ọkpa nọ ya gi emwa ni ba ẹre ifiẹzọ rẹn wẹẹ, irẹn ma rẹn ọkpa rẹn eva. Sokpan, ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, te Stivin wa rhie igiemwi esi yotọ ne ima, vbe nọ dekaẹn vbene a ya sinmwi oseghe ne iyẹn nọ maan hẹ. (1 Pit 3:15) Yerre wẹẹ, iran wẹẹ, e Stivin fi unu gie Osanobua rhunmwuda wẹẹ ọ ya unu kpamisikan ku ọgua Osa, iran na wẹẹ, ọ vbe fi unu gie Mozis rhunmwuda, ọ ya unu kpamisikan ku Uhi e Mozis. Vbe ẹghẹ ne Stivin ya zẹ enunu ẹnrẹn, ọ keghi guan kaẹn okha ọghe Ivbi Izrẹl, sokpan, ọ keghi ghae okha na ye abọ eha, ọ na nianian uhunmwu ẹmwẹ eso vbe dọmwadẹ abọ na. Gia zẹ iro yan abọ eha na ọkpọkpa.

11, 12. (a) Vbọzẹ ne Stivin na ta okha ọghe Ebraham vbe ọ zẹ enunu ẹnrẹn? (b) Vbọzẹ ne Stivin na ya unu kaẹn Josẹf vbe ọ zẹ enunu ẹnrẹn?

¹¹ Ẹghẹ ọghe avbe erha odede ọghe Ivbi Izrẹl. (Iwinna 7:​1-16) Okha ọghe Ebraham, ne Ivbi e Ju rẹn ye ọmwa nọ mwẹ amuẹtinyan, ẹre Stivin ya suẹn. E Stivin rẹnrẹn wẹẹ, iran rhọkpa i khian gbodan ye okha na. Ọ na nianiaẹn wẹẹ, e Mẹsopotemia, ẹre Jehova ne “Osanobua nọ mwẹ uyi” na ka rhiegbe ma Ebraham. (Iwinna 7:2) Ọghe ne ẹmwata, ọrriọvbe ẹre Ebraham ghaa khin, vbe otọ ne Osanobua wẹẹ irẹn khian mu ne emwa rẹn. Ebraham ma gha mwẹ ọgua Osa nọ na gha ga Osanobua, Uhi e Mozis ma vbe gha rrọọ vbe ẹghẹ nii. Rhunmwuda ọni, vbọzẹ ne ọmwa gha na kha wẹẹ, ọmwa ma na yo ọgua Osa nẹ, ra ọ ma na gha lele Uhi e Mozis nẹ, a i khian sẹtin kha wẹẹ, ọ ya ekhọe hia ga Osanobua?

¹² Emwa ni ghaa danmwehọ e Stivin wa vbe gha rhie ọghọ ne Josẹf, nọ ke uniẹn Ebraham rre. Sokpan, e Stivin keghi ye iran ẹre rre wẹẹ, etiẹn e Josẹf  ni ghi do gha re erha odede ọghe uniẹn ọghe Ivbi Izrẹl kegha zẹ e Josẹf ne ọmwa esi kpokpo, iran na vbe khiẹn ọnrẹn zẹvbe ọviẹn. Ọrheyerriọ, Osanobua keghi loo ẹre ya miẹn Ivbi Izrẹl fan vbe ẹghẹ ne ukhunmwu ya gha fi. Ẹ i mwẹ e Stivin ma rẹn vbene okha ọghe Jesu Kristi ya khọ ọghe Josẹf hẹ, sokpan, ọ ma guan ghee odọ, ne emwa hia ni rre evba mieke na ye gha danmwehọ ọre.

13. De vbene ẹmwẹ ne Stivin tae vbekpa e Mozis, ya rhie ẹre ma wẹẹ, ifiẹzọ ohoghe ẹre a ba e Stivin re? De emwi nọ ghi dewarorua vbe ẹmwẹ ne Stivin tae?

¹³ Ẹghẹ e Mozis. (Iwinna 7:​17-43) E Stivin wa ta emwi nibun vbekpa e Mozis. Ẹwaẹn wa rre emwi nọ ru na rhunmwuda, avbe Sadusi wa gha bun vbe iko e Sanhẹdrin nii, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ebe ne Mozis gbẹn ọkpa, ẹre avbe Sadusi miẹn yi vbe uwu ebe hia ni rre Ebe Nọhuanrẹn. Yerre wẹẹ, iran ka tae wẹẹ, e Stivin fi unu gie Mozis. Ẹmwẹ e Mozis ne Stivin tae na, ẹre ọ ghi ya zẹ enunu ẹnrẹn ye ifiẹzọ ne iran ba ẹre, ne iran ya rẹn wẹẹ, irẹn kakabọ rhie ọghọ ne Mozis, kevbe wẹẹ, irẹn i vbe ya Uhi e Mozis ku. (Iwinna 7:38) Ọ khare wẹẹ, etiẹn e Mozis ma vbe miẹn ọnrẹn yi, agharhemiẹn wẹẹ, ọ te gha hia nọ miẹn iran fan. Iran ma miẹn ọnrẹn yi vbe ọ rre ukpo 40. Ukpo 40 ghi vbe gberra nẹ, ẹ i re avbiẹ inugba ẹre iran sọtẹ daa ẹre, agharhemiẹn wẹẹ, irẹn ẹre ọ ghaa su iran khian. b Ẹmwẹ ọkpa keghi dewarorua vbe ẹmwẹ ne Stivin tae, ọni nọ wẹẹ: Ẹghẹ hia ẹre emwa ọghe Osanobua ya gha fi iyeke gbe emwa ne Jehova zẹ, nọ gha su iran.

14. De uhunmwu ẹmwẹ ne Stivin rhie ladian vbe okha ọghe Mozis nọ tae?

¹⁴ E Stivin keghi ye iran ẹre rre wẹẹ, e Mozis tae yotọ wẹẹ, akhasẹ nọ yevbe irẹn ne Mozis gha ladian vbe otọ Izrẹl. De ọmwa ne ọni khian gha khin? De obọ ne emwa khian vbe ya muẹn? Ẹghẹ ne Stivin ya mu ẹmwẹ nọ tae sẹ ufomwẹ ẹre ọ ghi ya rhie ewanniẹn ye avbe inọta na. Emwi ọvbehe ne kpataki rrọọ nọ ya unu kaẹn, ọni ọre: E Mozis do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova gha sẹtin ya ehe ke ehe khian ehe nọhuanrẹn, zẹvbe nọ ghaa ye vbe ehe ne Jehova na gu ẹre guan vbe oha ne erhẹn na gha baa. Nọnaghiyerriọ, ako ọkpa kẹkan, vbe na ghee ọgua Osa nọ rre  Jerusalẹm, ẹre a khian na sẹtin ga e Jehova ra? Gi ima ghee vbene Stivin ya rhie ewanniẹn ye inọta nii hẹ.

15, 16. (a) Vbọzẹ ne Stivin na guan kaẹn ibọkpọ ọghe ugamwẹ vbe ọ zẹ enunu ẹnrẹn? (b) De vbene Stivin ya guan kaẹn ọgua Osa ne Sọlomọn bọ hẹ?

¹⁵ Ibọkpọ ọghe ugamwẹ kevbe ọgua Osa. (Iwinna 7:​44-50) E Stivin keghi ye emwa ni rre iko nii ẹre rre wẹẹ, vbe ẹghẹ na ma na he bọ ọgua Osa rhọkpa vbe Jerusalẹm, Osanobua na tama e Mozis nọ bọ ibọkpọ ọghe ugamwẹ na mu yo mu rre. Ọ gha gi ọmwa rhọkpa na kha wẹẹ, ọgua Osa maan sẹ ibọkpọ nii ra, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ibọkpọ nii ẹre Mozis tobọre na gha ga Osanobua?

¹⁶ Vbe ẹghẹ ne Sọlomọn ghi ya bọ ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm, Osanobua keghi loo ẹre ya ta ẹmwẹ ne kpataki vbe erhunmwu nọ naẹn. E Stivin keghi ye iran ẹmwẹ ne kpataki na rre, vbe ọ khare wẹẹ, “ẹ i re owa ne emwa nagbọn ya obọ bọ, ẹre Osanobua Nọ Yo Sẹ dia.” (Iwinna 7:48; 2 Krọ 6:18) E Jehova sẹtin loo ọgua Osa ya mu emwamwa ọghẹe sẹ, sokpan, ọni ma rhie ma wẹẹ, a ma miẹn a i ru ẹre ọgua Osa nii ghi khin ne Jehova. Vbọ ghi zẹ ne emwa ni gae gha na kha wẹẹ, ọgua Osa ne emwa nagbọn ya obọ bọ ọkpa ẹre a khian na sẹtin gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Jehova? E Stivin khian ghi mu ẹmwẹ na sẹ ufomwẹ, ọ na ta ẹmwẹ ne kpataki na nọ rre ebe Aizaia: “E Jehova khare wẹẹ, ẹrinmwi ọre ẹkete mwẹ, uhunmwu otagbọn ọre ukhuerhe ne I viọ owẹ yan. Vbọ khun owa ne uwa gha bọ mẹ? De ehe ne I na hẹwẹ yi? Ẹ i re obọ mwẹ ẹre I ya yi avbe emwi na hia ra?”​—Iwinna 7:​49, 50; Aiz 66:​1, 2.

17. (a) De vbene ẹmwẹ ne Stivin tae ya rhie ẹre ma wẹẹ, ekhọe dan ẹre emwa ni danmwehọ ọre ghaa mwẹ? (b) De vbene ẹmwẹ nọ tae ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọ ma rriabe?

¹⁷ Zẹvbe ne u ya muẹn roro, ẹmwẹ hia ne Stivin tae vbe iko e Sanhẹdrin nii, ne ima he guan kaẹn sin, u gha bẹghe ẹre wẹẹ, te ọ wa gi ẹre dewarorua wẹẹ, ekhọe dan ẹre emwa ni ba ẹre ifiẹzọ ghaa mwẹ. Ẹmwẹ nọ tae vbe rhie ẹre ma wẹẹ, okhian okhian ẹre emwamwa ọghe Jehova ye, ọ sẹtin vbe loo obẹlẹ ughughan ya muẹn sẹ; emwi rhọkpa i sẹtin da ẹre obọ yi nẹ ghẹ ru vberriọ, ya sẹ egbe ilele emwa nagbọn. Te ọgua Osa ne mose mose nọ rre Jerusalẹm kevbe avbe ilele avbavbotọ ne emwa ghi do viọ ba Uhi e Mozis wa gha yẹẹ emwa ne Stivin ghaa gu guan sẹrriọ wẹẹ, iran ma ghi rẹn emwi ne Osanobua gu gbe Uhi nii kevbe evbọzẹe nọ na we na bọ ọgua Osa! Ọ na ghi yevbe na miẹn wẹẹ, te Stivin ghi nọ iran ọta ne kpataki na: Ẹ i re vbe uwa ghaa họn ẹmwẹ ne Jehova, ẹre uwa khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, Uhi e Mozis kevbe ọgua Osa gele hin usi vbe aro uwa ra? Ọghe ne ẹmwata, ẹmwẹ ne Stivin tae keghi rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn ma ru emwi rhọkpa khọọ, rhunmwuda, te irẹn wa họn ẹmwẹ ne Jehova vbene ọ khẹke.

18. De odẹ eso ne ima khian ya sẹtin ya egbe taa e Stivin?

¹⁸ De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Stivin tae? Te ọ wa rẹn Ebe Nọhuanrẹn ẹsẹsẹmwẹse. Erriọ ẹre ọ vbe khẹke ne ima gha gbarokotọ tie Ẹmwẹ Osanobua, deghẹ ima hoo ne ima sẹtin “ya obọ mu ẹmwata Osanobua ẹse.” (2 Tim 2:15) Igiemwi ọghe Stivin vbe ya ima rẹn vbene a ya mu ẹmwẹ ye owa hẹ, vbe a ghaa gu emwa guan. Ekhọe atosi ẹre emwa ne Stivin  ghaa gu guan ghaa mwẹ. Ọrheyerriọ, vbe uwu ẹghẹ nọ ya gha guan, ọ kegha hia nọ guan kaẹn emwi nọ hin usi vbe aro iran, nẹi khian si imuanẹmwẹ. Deba ọni, ọghọ vbe ute ẹre ọ ya gu iran guan, ọ na gha tie avbe eniwanrẹn ni rre evba “avbe erha mwẹ.” (Iwinna 7:2) Erriọ ẹre ọ vbe ye ne ima, ma ghaa kporhu ma emwa vbekpa ẹmwata nọ rre Baibol, ọ khẹke ne ima gha ya “ekhọe ọmẹhẹ kevbe ọghọ vbe ute” ru ẹre.​—1 Pit 3:15.

19. De vbene Stivin ya ya udinmwẹ tama emwa ni rre iko e Sanhẹdrin vbekpa ohiẹn ne Jehova bu gbe iran?

¹⁹ Vbọrhirhighayehẹ, ma i khian gha si egbe ne ima ya tama emwa vbekpa ẹmwata nọ rre Ẹmwẹ Osanobua, rhunmwuda wẹẹ, ma ma hoo ne ohu mu iran; ma i khian vbe gua ẹmwẹ ibuohiẹn ne Jehova we ne ima ya wewe, rhunmwuda wẹẹ, ma hoo ne ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn emwa. E Stivin wa rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaẹn ọna. Ẹ i mwẹ e Stivin ma bẹghe ẹre wẹẹ, ẹmwẹ hia ne irẹn he ta vbe iko e Sanhẹdrin nii, iyeke ehọ ẹre ọ la avbe ọbuohiẹn nii re, rhunmwuda, te udu iran degbe. Vbe ọ khian ghi mu ẹmwẹ nọ ta sẹ ufomwẹ, orhiọn nọhuanrẹn keghi gua ẹre kpa, nọ ya si agbada vbe unu tama iran wẹẹ, te iran wa yevbe avbe erha iran odede ni ma rhan obọ miẹn e Josẹf, e Mozis kevbe avbe akhasẹ nikẹre hia yi. (Iwinna 7:​51-53) Uhiẹn, avbe ọbuohiẹn na ni rre iko e Sanhẹdrin ẹre ọ do e Mezaia izigha, ọni ọre Mezaia ne Mozis kevbe avbe akhasẹ nikẹre hia ta yotọ wẹẹ ọ dee. Vbene ẹmwata, te iran wa gele rra Uhi e Mozis vbe odẹ nọ ghi khọọ sẹ!

20, 21. Vbe emwa ni rre iko e Sanhẹdrin họn ẹmwẹ ne Stivin tae, vbe iran ghi ru? De vbene Jehova ya rhie ẹrhiọn ye ọre iwu hẹ?

²⁰ Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ne Stivin tae keghi wa ya ohu mu avbe ọbuohiẹn nii. Ọ ma ghi gi iran ya zin, iran keghi werriẹ aro daa e Stivin, iran na gha rri akọn iran vbene ekhue ma na mu iran. Ẹ i mwẹ ne Stivin ghẹ rẹn wẹẹ, iran i khian tohan irẹn hiehie, zẹvbe nọ vbe gha ye ne Arowa irẹn ighẹ e Jesu.

²¹ Te Stivin wa gha gualọ udinmwẹ nọ mieke na sẹtin ya egbe miẹn emwi nọ khẹ ọre. Vbe nai na gbe awawẹ, umian ne Jehova ghi mu ma rẹn gele wa rhie igiọdu nẹẹn. Vbe umian nii, e Stivin keghi bẹghe uyi ọghe Jehova, ọ na vbe bẹghe Jesu vbe ọ mudia ye obọ erha ọmwa ọghe Jehova! Vbe Stivin ghi gie emwi ne irẹn miẹn vbe umian nii, avbe ọbuohiẹn nii keghi viọ obọ khiọ ehọ. Vbọzẹ? Rhunmwuda, Jesu ka tama emwa ni rre iko e Sanhẹdrin nii wẹẹ, irẹn ọre Mezaia kevbe wẹẹ, irẹn gha rherhe gha rrie obọ erha ọmwa ọghe Erha irẹn. (Mak 14:62) Umian ne Stivin miẹn keghi rhie ẹre ma wẹẹ, ẹmwata ẹre Jesu tae. Ọghe ne ẹmwata, e Mezaia ẹre emwa ni rre iko e Sanhẹdrin nii ya dẹ, iran na vbe do ẹre izigha! Ẹre iran hia na koko si e Stivin ladian, iran na ya filo okuta gbe ẹre rua. c

22, 23. De vbene uwu ọghe Stivin ya khọ ọghe Jesu hẹ? De vbene Ivbi Otu e Kristi vbe ẹdẹnẹrẹ, khian ya gha mwẹ egbe ilẹkẹtin ne Stivin ghaa mwẹ?

 ²² Te uwu ọghe Stivin wa vbe khọ uwu ọghe Arowa ẹre ighẹ e Jesu; vbene ọ te wu, te orhiọn rẹn wa sotọ, ọ na ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova, ọ na vbe rinmwiaẹn nọ yabọ emwa ni khian gbe irẹn rua. Ọ na wẹẹ, “Enọyaẹnmwa e Jesu, lahọ, I mu arrọọ mwẹ yọ ruẹ obọ.” Ọ gha kẹ, te ọ ta ẹmwẹ na rhunmwuda nọ na ye gha bẹghe Ovbi ọmwa vbe ọ mudia ke Jehova vbe umian nii. Vbe nai na gbe awawẹ, e Stivin rẹn ẹmwẹ igiọdu ne Jesu tae nọ na wẹẹ: “Mẹ ọre arhiọkpaegbe kevbe arrọọ.” (Jọn 11:25) Vbe okiekie, e Stivin keghi ya urhu nọ lae na erhunmwu gie Osanobua wẹẹ: “E Jehova, lahọ, ghẹ ka orukhọ na ye iran urhu.” Ọ ghi ta ẹmwẹ na nẹ, ọ na wu.​—Iwinna 7:​59, 60.

²³ E Stivin ọre ọrhuanegbe Kristi nokaro ne Baibol guan kaẹn, na gbua ba ẹmwẹ iyayi ẹre. (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Vbe A Gu Tie Ẹre Ọmwa Nọ Wu Ba Ẹmwẹ Emwi Nọ Yayi (‘Martyr’)?”) Emwi nọ da ọmwa nọ wẹẹ, ẹ i re irẹn ẹre ọ khian gha re nokiekie. Do fi ẹdẹnẹrẹ, te emwa eso ni mu ẹmwẹ ugamwẹ ra ẹmwẹ otu azẹ yan uhunmwu kevbe emwa ni gbodan ghee ima wa ye gbele eguọmwadia e Jehova eso rua. Ọrheyerriọ, ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin vbene Stivin vbe gha ye. Vbene a guan na, Jesu kha nẹ zẹvbe Ọba, ọ wa vbe loo ẹtin nọkhua ne Erhae ya we ẹre. Emwi rhọkpa i khian sẹtin da ẹre obọ yi, nẹ ghẹ huẹn erhuanegbe ẹre ni mwẹ ẹkoata ni wulo kpaegbe.​—Jọn 5:​28, 29.

24. De vbene Sọl ya gha mwẹ obọ vbe uwu ọghe Stivin hẹ? Ne Stivin na mudia ẹse ya sẹ ẹdẹ uwu, de vbene ọ ya biẹ ọmọ esi hẹ zẹvbe ne ẹghẹ ya khian?

²⁴ Aro igbama ọkpa na tie ẹre Sọl keghi sẹ emwi na hia nọ sunu. Ọ ghaa rre usun emwa ni rhie obọ yọ wẹẹ, na gbe Stivin rua, uhiẹn, irẹn ẹre ọ ghaa gbaroghe ẹwu ọghe iran ni filo okuta gbe Stivin. Vbọ ma he kpẹẹ vba, vbe a ghi suẹn gha zẹ Ivbi Otu e Kristi kpokpo, irẹn ẹre ọ mu asanikaro vbọ. Sokpan, uwu ọghe Stivin i re na khian rherhe mianmian. Uhiẹn, te igiemwi ọghẹe khian rhie igiọdu ne Ivbi Otu e Kristi ọvbehe ya mudia ẹse ya sẹ ẹdẹ uwu, vbene irẹn vbe ru ẹre. Yevbesọni, e Sọl nọ ghaa mwẹ obọ vbe uwu ọghe Stivin keghi do gha gbe I ma rẹn vbe ẹdẹ ghi rrie ẹdẹ; e Sọl na, ẹre a mobọ do rẹn ye Pọl vbe okiekie. (Iwinna 22:20) Ọ rre usun emwa ni rhie obọ yọ na gbe Stivin rua, sokpan, vbe okiekie, ọ na do kha wẹẹ: “I ghaa filo unu gie Osanobua, I ghaa zẹ emwa rẹn kpokpo, I ma vbe gha ghee ọmwa sẹ ọmwa.” (1 Tim 1:13) Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Pọl ya mianmian e Stivin kevbe ẹmwẹ ne kpataki nọ tae vbe ẹdẹrriọ. Uhiẹn, e Pọl vbe ya unu kaẹn ẹmwẹ eso ne Stivin tae vbe ẹdẹrriọ, vbe ebe nọ gbẹnnẹ gie etẹn kevbe ẹmwẹ eso nọ tae. (Iwinna 7:48; 17:24; Hib 9:24) E Pọl wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe udinmwẹ kevbe amuẹtinyan ọghe Stivin; vbene ẹghẹ ya khian, ọ keghi sẹtin lele ukpowẹ ọghe Stivin nọ re “ọmwa ne ẹmwẹ ọnrẹn yẹẹ Osanobua ẹsẹse” kevbe nọ vbe “ya ẹtin we.” Inọta nọ ghi rrọọ ọre wẹẹ, Ma gha vbe ru vberriọ ra?