1. Zẹvbe ne Ẹmwẹ Ọghe Osanobua khare, de ugamwẹ eva ni rrọọ?

JESU keghi kha wẹẹ: ‘Wa la onurho ne wẹnrẹn rhunmwuda odẹ nọ vbẹe gbodoo ẹre ọ su rrie ọfuan, emwa nibun ẹre ọ bi lae; sokpan te ọnurho arrọọ ye wẹnrẹn, odẹ na la sọe ma vbe rriẹ, ibozẹghẹ emwa ẹre ọ lae.’ (Matiu 7:13, 14) Zẹvbe ne Ẹmwẹ Ọghe Osanobua khare, ugamwẹ eva kẹkan ẹre ọ rrọọ: ọghe ẹmwata kevbe ọghe ohoghe, nọ su rrie arrọọ kevbe nọ su rrie ọfuan.

2. De vbene Baibol ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ, ẹi re ugamwẹ hia ọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua?

² Emwa eso keghi roro ẹre wẹẹ ugamwẹ hia ẹre ọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua. Ako ọghe Baibol na gbẹnnẹ ladian vbe ototọ mwa rhiẹre ma wẹẹ, ẹi re ugamwẹ hia Osanobua kpasẹ yi:

• “Ivbi Izrẹl keghi vbe dọlegbe rukhọ ghee Nọyaẹnmwa. Iran na gha gho e Bal kevbe Astat deba avbe ẹbọ e Siria, e Saidọn, e Moab, Amọn kevbe Filistia. Iran keghi fi iyeke gbe e Nọyaẹnmwa, iran ma gha gae. Ẹre ohu Ivbi Izrẹl na mu e Nọyaẹnmwa.” (Giọgis 10:6, 7) Deghẹ ima na gha ga ẹbọ ra osa ọvbehe gberra e Jehova, ma i khian miẹn akueyi ọghẹe.

• ‘Ukpunu ẹre avbe emwa na ya ye ọghọ mẹ, sokpan ekhọe iran khian rree mẹ. Ugamwẹ ne iran rhie mẹ i mwẹ esa, rhunmwuda, iran maa emwa uhi emwa kẹkan, vbene a miẹn wẹẹ uhi Osanobua nọ.’ (Mak 7:6, 7) Deghẹ emwa ni kha wẹẹ iran ga Osanobua maa emwa emwi nọ ke ekhọe iran rre, nẹi rre Baibol, ihoi ẹre ugamwẹ iran khin. Osanobua i miẹn ọnrẹn yi.

• ‘Orhiọn ọre Osanobua khin, iran ni gae, ọ kere ne iran gha ya orhiọn kevbe ẹmwata gae.’ (Jọn 4:24) Te ọ khẹke ne ugamwẹ ọghe ima gua ẹmwata nọ rre Ẹmwẹ Ọghe Osanobua ro.

3. De odẹ ọkpa na ya rẹn alughaẹn nọ rre ugamwẹ ẹmwata kevbe ọghe ohoghe?

³ Vbe ima khian ya rẹn ugamwẹ ne Osanobua kpasẹ yi? Jesu khare wẹẹ: “Erhan esi ọre ọ mọ ọmọ esi, erhan dan ọre ọ vbe mọ ọmọ dan . . . Uyinmwẹ iran ọre uwa gha ya rẹn avbe akhasẹ ohoghe.” Ugamwẹ ne Osanobua kpasẹ yi keghi mọ ọmọ esi; sokpan ugamwẹ ne Esu kpasẹ yi keghi mọ ọmọ dan.—Matiu 7:15-20.

4. De akpa ne emwa ni ga e Jehova rhiema?

⁴ Emwa ni rre ugamwẹ ẹmwata keghi mwẹ ahoẹmwọmwa vbuwe ẹbu iran erriọ iran vbe ya hoẹmwẹ emwa ọvbehe rhunmwuda, e Jehova keghi re Osa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa. Jesu keghi kha wẹẹ: “A deghẹ uwa hoẹmwẹ egbe ọre emwa hia gha na rẹn wẹ erhuanegbe mwẹ ọre uwa khin.” Ugamwẹ hia gele sẹtin rhie ahoẹmwọmwa vbenia ma ra?—Jọn 13:35; Luk 10:27; 1 Jọn 4:8.

5. De vbene ebe ọkpa ya gie ẹki eviẹn ne iran ghaa do vbe otọ Africa?

⁵ Gia ziro yan ẹghẹ ne Ivbi Africa ya gha khiẹnẹ emwa zẹvbe eviẹn. Ne ebe The New Encyclopædia Britannica khare wẹẹ: “Ivbi Africa ni rrie odẹ 18,000,000 ẹre Ivbi Emọle khiẹnẹ zẹvbe eviẹn vbe ukpo 650 ya sẹ 1905. Ato e Sahara vbe Africa ẹre iran kegha viọ avbe eviẹn na la Okun India. Evba nii ẹre okọ ẹzẹ ghi ke viọ iran kpa. Ọ ghi rre odẹ ukpo 1450, avbe ebo ni ke Europe rre na suẹn gha dẹlẹ eviẹn vbe odẹ Ọlarrie Owẹn ọghe Africa. Vbe odẹ ukpo 1867, Ivbi Africa ni rrie odẹ 10,000,000 ẹre a khiẹnẹ zẹvbe eviẹn gha rrie ẹvbo ughughan vbe otọ America.”

6. De vbene emwa ugamwẹ ya gha mwẹ obọ hẹ vbe ẹki ọviẹn?

⁶ De emwi ne emwa ugamwẹ vbe otọ Africa ghi ru vbe ẹghẹ ibavbaro na, vbe emwa ya ẹtin vbe iwegbe khiẹnẹ ikpia, ikhuo kevbe emọ, a gbe ọgiọrọ ye iran obọ, a ye ematọn nọ tọn ye ama ye iran egbe, a vbe gha khiẹnẹ  iran vbe na khiẹnẹ ẹmila? Bethwell Ogot, nọ re ọkpa vbe usun emwa ni gbẹn ebe iyẹn na tiẹre Daily Nation vbe Nairobi Kenya, keghi gbẹn wẹẹ: “Ivbiotu e Kristi kevbe ugamwẹ Ivbi Emọle kegha maa emwa re wẹẹ, te ọ kheke ne emwa hia vbe uhunmwu otagbọn gha mwẹ akugbe sokpan, iran ẹre ọ wa suẹn ẹki ọviẹn na do, ọna ọre uyinmwẹ ighaegbe nọ ghi ya emwa gha khọ ẹko egbe. . . . Te ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, uyinmwẹ ibisi ne iran yinrin ighẹ Ivbi Emọle, Ivbiotu e kristi, Ivbi America, Asia kevbe Egypt ẹre ọ si oya ọghe ohanabe ye Ivbi Africa egbe vbe orre nibun.”

7. De vbene avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ ohoghe ya mwẹ obọ vbe ẹmwẹ okuo hẹ?

⁷ Odẹ ọvbehe ye rrọọ ne ugamwẹ ohoghe ya rhiẹre ma wẹẹ, ọmerhan dan ẹre iran mọ. Vbe igiemwi, e Baibol khare wẹẹ, “gha hoẹmwẹ ogieva ruẹ,” sokpan vbe uhunmwu otagbọn hia, egbe hia ẹre avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ ohoghe ya rhiegba ye ẹmwẹ okuo.—Matiu 22:39.

8. (a) De vbene avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ ya gha mwẹ obọ vbe uwu ọghe emwa na gbele rua vbe okuo na khọn rẹn vbe otọ Africa? (b) De emwi ne Pastọ ọkpa khare vbekpae avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ vbe ẹghẹ okuo na khọn ren vbe Nigeria?

⁸ Ọ kegha re iyẹn nọ vẹwae vbe ukpo 1994 wẹẹ, avbe ohẹn kevbe ikhuo ni mwẹ ukpo nọ yo vbe esọsi wa gha mwẹ obọ vbe emwa na gbele rua vbe Rwanda. Emwa ugamwẹ wa gha mwẹ obọ kpataki vbe okuo ughughan ne iran khọn rẹn vbe otọ Africa. Vbe igiemwi, vbe okuo ne iran khọn rẹn vbe Nigeria ne emwa nibun na wulo, emwa ugamwẹ vbe obọ eveva ẹre ọ ghaa hie erhẹn yọ. Vbe okuo ni ye khọn, e pastọ ọkpa keghi kha wẹẹ: “Avbe ọkaolotu ọghe esọsi mu iwinna ne Osanobua waa iran re fua.” Ọ na yevbe kha wẹẹ: “Ma ni tie egbe ima emwa ni rẹn Osa ẹre ọ ghi khian emwa ne Esu loo.”

9. De emwi ne Baibol khare vbekpae eguọmwadia e Setan?

⁹ Te emwi ne Baibol khare wa vbe yevbe na  taa dee na: Ọ keghi kha wẹẹ: ‘Setan tobọre keghi ba ru vbe na ghee odibo ọghe ẹmwata. Rhunmwuda ọni, ẹi re ogiemwi hiehie, deghẹ eguọmwadia re vbe ba ru vbe na ghee eguọmwadia ọghe ẹmwata.’ (2 Kọrinti 11:14, 15) Zẹvbe ne emwa dan ba ru wẹẹ emwa esi ẹre iran khin, erriọ e Setan vbe ya loo emwa ni mu akpa ọghe ẹmwata yọ sokpan, emwi dan ẹre ọ gu iran obọ ro, omerhan dan ẹre iran vbe mọ.

10. De odẹ ne avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ ya rhiẹre ma wẹẹ iran ma rẹn Osanobua?

¹⁰ Vbe uhunmwu otagbọn hia, avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ keghi kporhu ne emwa gha hoẹmwẹ egbe, ne iran gha gualọ ọfunmwegbe kevbe ne iran gha mwẹ uyinmwẹ esi sokpan iran ẹre ọ khọ ẹko emwa, iran mwẹ obọ vbe okuo, iran i mwẹ imuohan ọghe Osanobua. E Baibol keghi loo ẹmwẹ nọ khẹke ya gie iran vbe ọ khare wẹẹ: “Iran ghi gha ye unu kha ighẹ iran rẹn Osanobua, sokpan uyinmwẹ iran ghi gha kha ighẹ ohoghe nọ.”—Taitọs 1:16.

11. De vbene Baibol ya gie ugamwẹ ohoghe hẹ?

¹¹ Ma gha tie ebe Arhie Maan, ọ keghi vẹẹ na rẹn aro ne Jehova ya ghee ugamwẹ ohoghe. Ebe Arhie Maan keghi gie “Babilọn Nokhua” nọ re ugamwẹ ohoghe, zẹvbe okhuo nọ mudia ye ihe emwi. (Arhie Maan 17:5) Gia ghee vbene Osanobua ya gie okhuo na hẹ:

• ‘Ogiete ebabotu nii . . . ne avbe ọba ni rre uhunmwu otagbọn hia gu gbe alama oghẹ.’ (Arhie Maan 17:1, 2) Ne iran gha te ya mu ẹtin yan Osanobua, emwa ugamwẹ ohoghe keghi mwẹ obọ vbe otu azẹ; iran ẹre ọ kue tama arriọba emwi ne iran gha ru.

• ‘A miẹn esagiẹn avbe akhasẹ kevbe emwa Osanobua vbe obọ okhuo nii kevbe esagiẹn emwa na gbele rua vbe otọ agbọn hia.’ (Arhie Maan 18:24) Ẹi re eban emwa ugamwẹ ọghe ohoghe ke kpokpo kevbe gbele eguọmwadia Osanobua, iran ẹre ọ vbe si uwu ọghe emwa nibun vbe okuo.

• ‘Ọ keghi rhie uyi ne egbe ẹre lekpae uyinmwẹ ọmọ nọ fuẹn ukhu nọ yinrin.’ (Arhie Maan 18:7) Tẹ ugamwẹ ohoghe wa fe, ọna ẹre ọ siẹ ne avbe ọkaolotu iran na yin uyinmwẹ ọmọ nọ fuẹn ukhu.

• ‘Orhiọn dan nọ gu muobọ ẹre ọ ya mu agbẹnvbo hia rẹrẹ.’ (Arhie Maan 18:23) Usun imamwaemwi ohoghe ọghe okhuo na ọre wẹẹ, evbọ rrọọ i wu. Ọna ẹre ọ ghi kie ẹkpotọ ye uyinmwẹ orhion dan na gu muobọ kevbe ẹbo na ru nọ ghi ya emwa mu ohan emwa ni wulo nẹ, ẹre ọ vbe ya emwa ga avbe erha odede.

12. De vbene Baibol ya ye obọ sekhae ne ima hẹ vbekpae ugamwẹ ohoghe?

¹² E Baibol keghi kakabọ ye obọ sekhae ne emwa, ne iran gbaengbe ne ugamwẹ ohoghe vbe nọ na kha wẹẹ: ‘Wa ke evba ladian, uwa ne emwa mwẹ, wa ke uwu ẹre ladian, wa ghẹ guẹ gha mwẹ obọ vbe orukhọ nọ ru ne uwa ghẹ vbe guẹ rri oya na ghae khẹ ọre.’—Arhie Maan 18:4, 5.

13. De emwi nọ khian sunu daa emwa ugamwẹ ọghe ohoghe?

¹³ Vbe nẹi khian ghi kpẹ gbe, a gha guọghọ e Babilọn nọkhua muotọ nọ re otu ọgbagbọn ọghe ugamwẹ ohoghe. E Baibol keghi kha wẹẹ: ‘Okpe emianmwẹ gha dekun ẹnrẹn vbe ẹdẹ ọkpa, emianmwẹ akhiẹ, ukhunmwu kevbe uwu. A gha ya erhẹn giẹn ọnrẹn ruan rhunmwuda, Osanobua ne Jehova nọ bu ohiẹn ọnrẹn keghi mwẹ ẹtin.’ (Arhie Maan 18:⁠8) Ne ima ghẹ mieke na guẹ rri oya na ghae khẹ ọre, te ima gha gbaengbe fẹẹrẹ ne ugamwẹ ohoghe. Ma i khian zẹdẹ gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ ne iran yin, ugie ne iran do kevbe iyayi ọghe iran nẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn Jehova. Te ọna wa de ọghe ẹgiẹgiẹ rhunmwuda arrọọ ọghe ima rre ikpadede deghẹ ima ma ru vberriọ!—2 Kọrinti 6:14-18.