1. Ðɛ́ kɔ̃̀ jè à mɛ cɛ̃́à ínjà ɓěɔ̀ jè kɛ́?

JƐ̀HÓVÀ mɔ́ ɓɛ́ à ké ɔ xwéɖé-dùɔ̀ jè dyí dyuò. Ínjà ɓěɔ̀ mɔ̀ Gèɖèpɔ́ɔ̀ xwéɖé-dùɔ̀ nyɔ ɓě ɖò. Báɓòɔ̀ ɖáìn wa “Gèɖèpɔ́ɔ̀ dyú-gàà” ɓě. (Jɛ́nɛ́sì 6:2) Ðɛ́ mɔ̀ ínjà ɓěɔ̀ nììn kũ̀à kɛ́? Xwɛ̌ wa nyu zɔ̃̌ɔ̀ nyɔ ɓě gbo kpáa kɛ́? Ké wa ɓɛ́ìn à gbo kpáa kàǔnǹ?—Dyé Mánáín-Hwɛ̀ìn-Wùɖù 8.

2. Dɛ̌ ínjà ɓěɔ̀ sɔ̀ kɛ́? Ínjà ɓěɔ̀ jĩ̀ xwɛ̌ Gèɖèpɔ́ɔ̀ mɛ ma kɛ́?

² À ɓéɖé ɓɛ́ à ké dɛ̀ ínjà ɓěɔ̀ sɔ̀ kɛɛ dyí dyuò. Kɔ̀ɖɔ́sĩ̀à 1:16 cɛ̃ɛ à gbo kà ɓɛ́ ti Jɛ̀hóvà ɖǎ ma Jízɛ̀ mɛɛ, ɔ mɛ ma “ɖɛ séín ɓě nìà ɖé dyɔún wɛ̃ kè ɔ nyɔ ɓě nìà ɓóɖó-kpàà kɔ̃ɔ.” Ínjà ɓěɔ̀ nì ɖɛ ɓěa hwìɛ̀. Wa jĩ̀ xwɛ̌ Gèɖèpɔ́ɔ̀ mɛ ma kɛ́? Báɓòɔ̀ cɛ̃ɛ kà ɓɛ́ ínjà táázĩ̀ìn kè táázĩ̀ìn ɓě nì ɖé dyɔún wɛ̃.—Wɛ́ɖɛ́ 103:20; Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 5:11.

3. Ðɛ́ Jóɓò 38:4-7 cɛ̃ à gbo ɓá ínjà ɓěɔ̀ jè dyíɛ́?

³ Ké ɖeɛɛ, Báɓòɔ̀ tɛ̀mɛ̀ìn kà ɓɛ́ Jɛ̀hóvà mɛ ma ínjà ɓěɔ̀ hwɛ̀ ké ɔ mɛ ma ɓóɖó-kpàɔ̀ kɛ. Xwɛ̌ wa hwòɖǒ nyu ma nìɛ̀ ti ɓɛ́ wa dyé ma ɓóɖó-kpàɔ̀ kɛ́? Báɓò-cèè-ɖɛ̀ mɔ̀à Jóɓò kɛɛ cɛ̃ɛ à gbo kà ɓɛ́ wa kpá ma múàǔn wɛ̃. Wa mɔ̀ ma xwéɖé-dù xwɛ̃́ìn bũ̌in ɓɛ́ wa séín ɓiè ma Jɛ̀hóvà kɛ.—Jóɓò 38:4-7.

4. Xwɛ̌ à nyuɛ dyí dyuòɛ̀ kà nyɔǔn jè kpɔ̃ ínjà ɓěɔ̀ hwòɖǒ kɛ́?

⁴ Nyɔǔn kè Jɛ̀hóvàà hwòɖǒɛ̀-gbɔ-po-ɖɛ̀ ɓó ɓóɖó-kpàà kè nyɔǔn bììɛɛ jè kpɔ̃ ínjà ɓěɔ̀ hwòɖǒ ti séín. (Nɔ́ɔ́ 8:30, 31; 1 Píɖɛ̀ 1:11, 12) À ɓɛ́ìn jǎà poɛ kà ɓɛ́ wa kpá ma wìǐn ti ɓɛ́ Áɖɔ̀ùn kè Íì zà ma Jɛ̀hóvà wuɖu ɖùǔn wɛ̃. Ké zɛ̃̌ɛ̀ kɛɛ, wa ɓɛ́ìn wìǐn kpáa mìɔ ɓɛ́ wa kéɛ dyé kà nyɔ ɓáún-ɓáún ɖǎ Jɛ̀hóvà wuɖu ɖùǔn zà kɛ. Kɛɛ ɔ jǔ ké nyɔ ɖò dyi ɔ  kpeɖe gbà ɓěɔ̀ dyi táà, ké ɔ dyi Gèɖèpɔ́ɔ̀ gbo ɖe dyi ní, nìí, ínjà ɓěɔ̀ kpá múàǔn cá. (Ðúù 15:10) Nyɔ ɓě ɓɛ́ wa ɓiè Gèɖèpɔ́ɔ̀ kɛɛ jè kpɔ̃ ínjà ɓěɔ̀ hwòɖǒ mìɔ. Jɛ̀hóvà nyùìn ínjà ɓěɔ̀ kũ̀à mú, ɓɛ́ wa ké ɔ bìì kũ̀à-nyu-nyɔ̀ ɓě gbo kpá, ɔ kè ɓɛ́ wa ké wa dyí gmɔ̀. (Híìbúɖúù 1:7, 14) Ɓěà dyé kà ɔ nyuɛ náa nyuɛ kɛ.

5. Xwɛ̌ ínjà ɓě kpá ma Gèɖèpɔ́ɔ̀ bìì kũ̀à-nyu-nyɔ̀ ɓě gbo ɖé ti sùà múɛ́?

 ⁵ Jɛ̀hóvà ɖoɓo ma ínjà sɔ̃́ ɓě, ɓɛ́ wa ké ma Ðáà kè ɔ xwéɖé-dùɔ̀ póìn ɖé Sáɖɔ̀ùn kè Gòmɔ́ɖɔ̀-hwɔ̀ɖɔ̀ ɓěɔ̀ mú-gbɔɔ̀-gbɔɔ̀ xwaún. (Jɛ́nɛ́sì 19:15, 16) Ti zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ pàɖǎ ɖǎ ma ziɛɛ, wa po ma kpáá-ɖɛ̀-cɛ̃-nyɔ̀ mɔ̀ ma kà Dànyá kɛɛ ɖé ganìǎ-ɓì ɖò mú, kɛɛ ganìǎ ɓěɔ̀ se ma ɔ bũ̌in puà, sepóɛɖé “Gèɖèpɔ́ɔ̀ tò [ma] ɔ ínjàɔ̀, ké ɔ kã [ma] ganìǎ ɓěɔ̀ wɔ̃.” (Dànyá 6:22) Ti ɓɛ́ ti wè ɖǎ ma ziɛɛ, àpɔ́sò Píɖɛ̀ nì ma kpɔɖɔ ɖeín, ké Jɛ̀hóvà ɖoɓo ma ínjà ɖò, ɓɛ́ ɔ ké ma Píɖɛ̀ buɛ̀. (Àpɔ́sò 12:6-11) Ínjà ɓě kpá ma Jízɛ̀ gbo ɖekè ti ɓɛ́ ɔ nì ma ɓóɖó-kpàà kɔ̃ɛ. Ɔ hwɔìn kà ti ɓɛ́ Jízɛ̀ ɖǎ ma níɔ kpáa hwɔ kɛɛ, “ínjà ɓěɔ̀ dyi ma, ké wa kpá ɔ gbo.” (Máà 1:13) Hwɛ̀ ɓɛ́ Jízɛ̀ ké ma mɛ́ɛ, ínjà ɖò “po ma ɔ kpéí.”—Ðúù 22:43.

6. (1) Xwɛ̌ à nyuɛ dyí dyuòɛ̀ kà ɓɛ́ ínjà ɓě kpá Gèɖèpɔ́ɔ̀ nyɔ ɓěɔ̀ gbo zɛ̃̌ɛ̀ kɛ́? (2) Dyi-diè-ɖɛ̀ ɓěɔ̀ nyɛ́ à muǎ gɔ̃̌ jǔùn wɛ̃́?

⁶ Zɛ̃̌ɛ̀ kɛɛ, ínjà ɓě ní wóɖóìn nyɔǔn-dyù dyí ɖe. Kɛɛ Gèɖèpɔ́ɔ̀ nì ínjà ɓě kũ̀à mú nyùɛ̌n ke, ɓɛ́ wa ké ɔ bìì kũ̀à-nyu-nyɔ̀ ɓě gbo kpá. Báɓòɔ̀ ɖá, “[Jɛ̀hóvàà] ínjàɔ̀ póìn nyɔ séín ɓě ɓɛ́ wa dyé [Ɔ] kpéín nyɛɛ ní, ké ɔ gmɔ̀ wa dyí.” (Wɛ́ɖɛ́ 34:7) Ðɛ́ kɔ̃̀ jè nyɔ ɖò ɓéɖé ɓɛ́ ɔ kéà à dyí gmɔ̀ kɛ́? Sepóɛɖé à ɓéɖé mú-nyɛ́-nyɔ̀ kui-kui ɓě ɓɛ́ wa mɔ́ ɓɛ́ wa ké à ɖɛ gbà bũ̌ nyuɛ. Wa mɔ̀ nyɛ́ɛ̌? Dɛ̌ wa sɔ̀ kɛ́? Xwɛ̌ wa nì vɔ̃uń ɓɛ́ wa ké à ɖɛ gbà bũ̌ nyu kɛ́? Hwɛ̀ ɓɛ́ ɓěà ké dyi-diè-ɖɛ̀ ɓěa gɔ̃̌ jǔɛɛ, ɓěà dyé ɖɛ kpá ma ti ɓɛ́ Gèɖèpɔ́ɔ̀ mɛ ma Áɖɔ̀ùn kè Íì nyɛ̀nɛ̀ɛ̀ kɛ.

7. Ðɛ́ nyɔ ɓě ɖǎ nyu, sepóɛɖé Sétɔ̃̀ cá wa jè kɛ́?

⁷ À cɛ̃́ɛ ɖé céè-ɖɛ̀ nìà kɛ wuɖu-kpà 3 mú kà ɓɛ́ ínjà ɖò vɔ̃ ma Gèɖèpɔ́ɔ̀ gbo, ké ɔ mɔ́ ɓɛ́ ɔ ké ma nyɔ tɔ̀ɔ̀ ɓě kɔ̃in nìɛ. Báɓòɔ̀ ɖáìn ɔ Sétɔ̃̀ mɔ̀à Nɔɔ́-nàmàǔn wɛ̃. (Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 12:9) Sétɔ̃̀ mɔ́ ɓɛ́ nyɔ tɔ̀ɔ̀ ɓě ké ma Gèɖèpɔ́ɔ̀ gbo vɔ̃ ɖekè. Ɔ jèɛɛ, ɔ cá ma Íì, ké sɔ̀ìn ɓóɛ gboɛɛ, ɔ ɖǎ nyɔ ɓáún-ɓáún  cá. Kɛɛ nyɔ ɓě taɓa ma Jɛ̀hóvà hwìɖǐǐ teeɛɛ ɖíɛ́ ɓě mɔ̀, Éɓò kè Ínɔ̀ ɔ kè Nóà.—Híìbúɖúù 11:4, 5, 7.

8. (1) Xwɛ̌ ínjà ɖíɛ́ ɓě jǔ ma zùù gbà ɓě kɛ́? (2) Ðɛ́ zùù gbà ɓěɔ̀ nyu ma, ɓɛ́ wa ké ma ní-tòɔ̀ xwaún póɛ́?

⁸ Ðé Nóà nììn tiín nyɛɛ, ínjà ɖíɛ́ ɓě vɔ̃ ma Gèɖèpɔ́ɔ̀ gbo, ké wa sɔ̀ ma wa ɓíɖí ɖé dyɔún, ɓɛ́ wa ké ma nyɔǔn-dyù ɓě jǔ, ɓɛ́ wa ké ma ɓóɖó-kpàà kɔ̃ cĩ́. Xwíníínɔ̀ nyɛ́ kɔ̃̀ jèɛ́? Báɓòɔ̀ cɛ̃ɛ à gbo kà ɓɛ́ wa mɔ́ ɓɛ́ wa ké ma nyɔ́nɔ́ ɓě dyi kpɔ̃ɛ. (Zà Jɛ́nɛ́sì 6:2 wuɖuún.) Kɛɛ ɔ se ma dyí sɛ́ɖɛ́ìn, ɓɛ́ ínjà ɓě kéɛ náa nyu. (Júɖè 6) Kà ínjà gbà ɓěa nì ma kɛɛ, kǎà nyɔ ɓáún-ɓáún nì ma tia ɓaɖaa jǔ ma nyɔ se dyí sɛ́ɖɛ́ìn kè nyɔ-ɖɛ-gana-xwa-zàìn-nyɔ̀ ɓě. Púɛɛ, Jɛ̀hóvà poɛ ma gbɔ, ɓɛ́ ɔ ké ma ɓóɖó-kpà gànáà ní-tò kɔ̃ dyà, ɓɛ́ ɔ ké ma hwòɖǒ-kɔ̃in-nyìnììn-nyɔ̀ ɓěɔ̀ mú gbɔɔ̀. Kɛɛ ɔ póìn ma ɔ bìì kũ̀à-nyu-nyɔ̀ ɓě ɓɛ́ wa mɔ̀ hwòɖǒ-kɔ̃-dè-nyɔ̀ ɓěɛ. (Jɛ́nɛ́sì 7:17, 23) Ínjà gbà ɓěɔ̀ kɔ́ìn ma ɖé dyɔún ɖe, ɓɛ́ wa ké ma pó. Báɓòɔ̀ ɖáìn ínjà gbà ɓěa zùù gbà ɓě. Wa gãa ma, ɓɛ́ wa ké ma Sétɔ̃̀ɛ̀ Gèɖèpɔ́ɔ̀ gbo-vɔ̃-vɔ̃ɔ̀ hwìɛ̀ kpá, ké Nɔɔ́-nàmàǔn jǔ ma waà wuɖuí-kɔ̃̀-nyɔ̀.—Máfíò 9:34.

9. (1) Ðɛ́ kpá ma zùù gbà ɓěɔ̀ gbo ti ɓɛ́ wa kɔ́ìn ma ɖé dyɔún ɖeɛ́? (2) Ðɛ́ à mu jè cɛ̃́ìn nyɛ́?

⁹ Sepóɛɖé zùù gbà ɓěɔ̀ mɔ̀ ma Gèɖèpɔ́ɔ̀ gbo-vɔ̃-nyɔ̀ ɓě jèɛɛ, Jɛ̀hóvà se ma wa dyi kpɔ̃ ɖe ɖé ɔ xwéɖé-dùɔ̀ mú. (2 Píɖɛ̀ 2:4) Zùù gbà ɓě ní zɛ̃̀ìn nyɔǔn-dyù mú ɖe fɔɔ, kɛɛ wa mɔ̀ nyɔ nìà ‘ɓóɖó-kpà gànáà cáuń’ keɛ̀. (Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 12:9; 1 Jɔ̃́ɔ́ 5:19) Ɓěà cɛ̃́ kà wa nyu nyɔ ɓáún-ɓáún cáa kɛɛ jè.—Zà 2 Kɔ̀ɖéíntĩ̀ɔ̀ 2:11 wuɖuún.

10. Xwɛ̌ zùù gbà ɓěɔ̀ nyu nyɔ ɓě cáa kɛ́?

¹⁰ Zùù gbà ɓěɔ̀ cá nyɔ ɓě dyììn ɖé ɖɛ pàɖǎ ɓě mú. Nyɔ ɓě zùù gbà ɓě gbo wùɖù ní, wa mìɔùn nyuɛ, mɔɔ wa nyuɛ dyììn ɖé  jìɖǐ-ɓuɖu-hwĩ̀ɔ̀ ɓě mú. Zùù gbà ɓěɔ̀ gbo-wùɖù-wùɖù mɔ̀ hwĩɔ̀-nyu-nyu. Kɛɛ Báɓòɔ̀ ɖá à kè ɖɛ séín ɖò ɓɛ́ ɔ ɓá zùù gbà ɓěɔ̀ jè dyíɛɛ mɛ tɔmɔìn gboi. (Gàɖézìà 5:19-21) Xwíníínɔ̀ nyɛ́ kɔ̃̀ jèɛ́? Kà xwáɖá-pa-nyɔ̀ ɖò gbǎà xwáɖá ɓɛ́ ɔ kéà nimii kpɔ̃ɛɛ, kǎà zùù gbà ɓěɔ̀ nyùìn nyɔ-cá-ɖɛ̀ ɓě kũ̀à mú, ɓɛ́ wa ké nyɔ ɓě kpɔ̃, ɓɛ́ wa ké wa kpé kɔ̃ún ɓéɖé.—Dyé Mánáín-Hwɛ̀ìn-Wùɖù 25.

11. Ðɛ́ mɔ̀ sɛ̀ɛ̀-po-po kɛ́, ké ɖɛ́ kɔ̃̀ jè à mɛ ɓɔ́à xwai nyuɛ kɛ́?

¹¹ Waà nyɔ-cá-ɖɛ̀ ɓěɔ̀ ɖò mɔ̀ sɛ̀ɛ̀-po-po. Ɔ mɔ̀ zùù-kpè ɓě kũ̀à-mú-nyùìn-nyùìn, ɓɛ́ m̀ ké ɖɛ mu kpáùn ɖé dyúa mɔɔ ɖɛ nyɔ ɖò se dyí dyuòɛɛ jè dyuò. Nyɔ ɖò ɓɛ́ìn vɔ̃ɔ ɓɛ́ ɔ kéɛ nyu dyììn ɖé dɛ̀nɛ̀ mɛ́nɛ́ɛ́ ɓě dya-gmɔ̀-gmɔ̀ kè dyí-tɛ̀mɛ̀ìn-ɖɛ̀ ɓě dyi-mɔ́-mɔ́ mɔɔ hwĩɔ̀-kpèɖè ɓě xwai-nyu-nyu mú. Nyɔ pàɖǎ poɛ̀n hwìɖǐi kà ɓɛ́ xwai-nyu-ɖɛ̀ ɓě nìà kɛ se ɖɛ gbà kɛ, kɛɛ wa se ná nì. Wa mɔ̀ ɖɛ gbà ɓě cá. Báɓòɔ̀ tɛ̀mɛ̀ìn kà ɓɛ́ zùù gbà ɓě kè sɛ̀ɛ̀-po-nyɔ̀ ɓě nyu kũ̀à kɛ. Ðé Àpɔ́sò 16:16-18 múɛɛ, à zàà wuɖuún kà ɓɛ́ “dú-xwíníín-ɖɛ̀” ɖò kpá ma màa-dyù ɖò gbo, ké ɔ “po ma sɛ̀ɛ̀” kɛ. Ti Pɔ́ɔ̀ zà ma zùù gbàɔ̀ màa-dyùɔ̀ múɛɛ, ɔ se ma ɖɛ mu ma kpáùn ɖé dyúa kɛɛ cɛ̃ɛ ɓɛ́ìn ɖe fɔɔ.

12. (1) Ðɛ́ kɔ̃̀ jè nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ gbo-wùɖù-wùɖù mɔ̀à ɖɛ gbà kɛ́? (2) Ðɛ́ kɔ̃̀ jè Gèɖèpɔ́ɔ̀ bìì kũ̀à-nyu-nyɔ̀ ɓě ní kpáà xwai-nyu-ɖɛ̀ ɓě ɓá zùù gbà ɓě dyíɛɛ hwìɛ̀ kɛ́?

¹² Zùù gbà ɓěɔ̀ nyùìn nyɔ-cá-ɖɛ̀ ɖò kũ̀à mú ɖe, ɓɛ́ wa ké nyɔ ɓě kpɔ̃. Wa vɔ̃ ɓɛ́ wa kéɛ nyu, ɓɛ́ à kéɛ jǎà po kà ɓɛ́ à ɓɛ́ìn nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ gbo wùɖùɛ̀ kɛ, kè kà ɓɛ́ nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ nì dà ɖò cĩ́ɛń ke, ké wa ɓɛ́ìn à gbo wùɖùɛ̀ mɔɔ à ɖɛ gbà bũ̌ nyuɛ kɛ. Ɔ hwɔìn kà nyɔ ɖò ɓɛ́ ɔ ɓǎto ɖò mɔɔ ɔ gbǒ-xwíníín-nyɔ̀ ɖò ɓɛ́ ɔ ɖǎ mɛ́ɛ ɓɛ́ìn nyɔ ɖò ɓɛ́ ɔ nì kà gĩɔ-nyɔ̀-gbo-wùɖù-nyɔ̀, ɓɛ́ ɔ ɖá ɔ ɓɛ́ìn nyɔ ɖǎà mɛ́ɛ gbo wùɖùɛ̀ kɛɛ gbo muɛ. Gĩɔ-nyɔ̀-gbo-wùɖù-nyɔ̀ɔ̀ ɓɛ́ìn nyɔɔ̀ hwìɖǐi-nɔ̀mɔ̀-ɖɛ̀ ɖò ɓá ɔ ɓǎto mɔɔ ɔ gbǒ-xwíníín-nyɔ̀ ɓɛ́ ɔ ɖǎà mɛ́ɛ jè dyíɛɛ ɔ gbo cɛ̃ɛ, ké gĩɔ-nyɔ̀-gbo-wùɖù-nyɔ̀ɔ̀  ɓɛ́ìn nyɔ ɖǎà mɛ́ɛ wuɖu dyí ɖúɛ dyɛ mɔ̀ùn. (1 Sámíò 28:3-19) Xwɛ́-nyu-kà pàɖǎ ɓě ɓá ɖɛ nyɔ ɓě po jǎà kà nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ nì dà ɖò cĩ́ɛń keɛɛ dyí ɖekè. Ðɛ ɓěa mɔ̀, xwɛ́-hwɔ̀-pa-pa ɓě kè nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ gbo sáa-zà-zà ɔ kè wékè pɛ̃́ìn-pɛ̃́ìn. Ɔ jǔ ké Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓě se mɔ́ ɓɛ́ wa ké xwai-nyu-ɖɛ̀ ɓě nìà kɛ hwìɛ̀ kpá ní, waà gbǒ-xwíníín-nyɔ̀ ɓě mɔɔ nyɔ ɓě nì ɖé dɛ̀ wa cĩ́à kɛɛ ɓɛ́ìn wa ɖɛ gbà kɔ̃ún cɛ̃ɛ, ké wa ɓɛ́ìn wa wuɖuún ɖaɓaa, mɔɔ ɓɛ́ wa ké se wa dyéɛ mɔ́ ɖe fɔɔ. Kɛɛ Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓě dyuòɛ̀ dyí kà ɓɛ́ nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ se dà kà kò ɖò cĩ́ɛń nì ɖeɛ. Nyɔ ɖò se wa gbo wùɖùɛ̀ ɓɛ́ìn ɖe fɔɔ, ké wa se à ɖɛ gbà ɖò bũ̌ nyuɛ ɓɛ́ìn. (Wɛ́ɖɛ́ 115:17) M̀ mɛ ma mú cá. Mɔ̀ǔn ɖá ɓɛ́ m̀ ké nyɔ ɓě ɖǎà mɛ́ɛ mɔɔ zùù gbà ɓěɔ̀ gbo-wùɖù-wùɖù mú dɔ̃̌, ké mɔ̀ǔn ɖá ɓɛ́ m̀ ké xwai-nyu-ɖɛ̀ ɓě ɓá zùù gbà ɓě dyíɛɛ hwìɛ̀ kpá fɔɔ.—Zà Dìtɔ̀wáɖánámɛ̀ 18:10, 11 wuɖuún; Àzédyà 8:19.

13. Ðɛ́ nyɔ ɓě ɓɛ́ wa peɖe ma zùù gbà ɓě dyi kĩ́ín nyɛɛ ɖǎ nyu kɛ́?

¹³ Zùù gbà ɓěɔ̀ ní cá nyɔ ɓě pū, kɛɛ wa po wa fã̀àǔn ɖekè. Zɛ̃̌ɛ̀ kɛɛ, Sétɔ̃̀ kè ɔ zùù gbà ɓěɔ̀ dyuòɛ̀ kà wa “tiɔ̀ ɖǎ ɓoún xwã́,” ɓɛ́ Gèɖèpɔ́ɔ̀ ké ɓó wa zà kɛ. Ɔ jèɛɛ, wa kpá dyoɖoún mìɔ ké ɔ zi kà wa nyu ma nìɛ̀ kĩ́ín nyɛɛ dyí vɛ̃in. (Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 12:12, 17) Kɛɛ nyɔ táázĩ̀ìn pàɖǎ ɓě ɓɛ́ wa peɖe ma zùù gbà ɓě dyi kĩ́ín nyɛɛ se wa dyi peɖe ɖe fɔɔ. Xwɛ̌ wa nyu ma zùù gbà ɓěɔ̀ dyi-peɖe-peɖe xwaún buɛ̀ɛ̀ kɛ́?

14. Xwɛ̌ à ɓɛ́ìn zùù gbà ɓěɔ̀ xwaún buɛ̀ɛ̀ kà Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓě nì ma kĩ́ín nyɛɛ nyuɛ ma kà kɛ́?

¹⁴ Báɓòɔ̀ cɛ̃ kà à ké zùù gbà ɓěɔ̀ gbo vɔ̃ɔ nyu kè kà à ké wa xwaún buɛ̀ɛ̀ nyu kɛɛ à gbo. Ɔ hwɔìn kà nyɔ ɖíɛ́ ɓě nì ma ɖé  Ɛ́fɛ́sà-hwɔ̀ɖɔ̀ɔ̀ múɛɛ nì ma zùù gbà ɓěɔ̀ gbo wùɖùɛ̌n hwɛ̀ ké wa cɛ̃́ ma jǎàɔ̀. Xwɛ̌ wa nyu ma wa xwaún buɛ̀ɛ̀ kɛ́? Báɓòɔ̀ ɖá, “Nyɔ ɓě ɓɛ́ wa mɔ̀ ma zɛ̃̀ìn-ɖɛ̀-nyu-nyɔ̀ ɓě kĩ́ín nyɛɛ, wa pàɖǎ poìn ma waà céè-ɖɛ̀ ɓěɔ̀ dyí, ké wa fɔ̃ ma wa ɓó nyɔǔn séín dyúa.” (Àpɔ́sò 19:19) Sepóɛɖé wa mɔ́ ɓɛ́ wa ké ma Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓě jǔ jèɛɛ, wa gbɔɔ̀ ma waà céè-ɖɛ̀ ɓě ɓá zɛ̃̀ìn-ɖɛ̀ jè dyíɛɛ mú. Ðɛ dyúáɖòɔ̀ nyu-nyu kpa ɖɛ ɓó zɛ̃̌ɛ̀. Nyɔ séín ɖò ɓɛ́ ɔ mɔ́ ɓɛ́ ɔ ké Jɛ̀hóvà ɓiè kɛɛ ɓéɖé ɓɛ́ ɔ ké ɖɛ séín ɓá zùù gbà ɓěɔ̀ dyíɛɛ xwai sámá. Ðɛ ɓěa mɔ̀, céè-ɖɛ̀ ɓě kè mákázĩ̀ìn ɓě kè gbǒ-dyéɖéín-zùù ɓě kè wɛ́ɖɛ́ ɓě kè péín-nyùìn-ɖɛ̀ ɓě ɔ kè dyi-dyé-ɖɛ̀ ɓě ɓɛ́ wa nyu ké zɛ̃̀ìn-ɖɛ̀ kè zùù gbà ɓě mɔɔ hwĩɔ̀-kpèɖè ɓě hwɔìn ɖɛ nɔ̀mɔ̀ dyíin mɔɔ dyɔ́-ɖɛ̀ ɓěɛ. Ké ɖɛ ɓě ɓɛ́ nyɔ ɓě nyùìn kũ̀à mú, ɓɛ́ ɔ ké wa dyí gmɔ̀ ɖé ɖɛ gbà ɓě xwaún wɛ̃ɛ nì wa hwìɛ̀ ɖekè.—1 Kɔ̀ɖéíntĩ̀ɔ̀ 10:21.

15. Ðɛ́ kà kò ɖò à ɓéɖé ɓɛ́ à ké nyu ɓɛ́ à ké Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ gbo vɔ̃ kɛ́?

¹⁵ Ti zɔ̃ gbɛ̀ǐ-gbɛ̀ǐ ɖǎ ma zi, ké nyɔ ɓě nì ma ɖé Ɛ́fɛ́sà-hwɔ̀ɖɔ̀ɔ̀ múɛɛ gbɔɔ̀ ma waà céè-ɖɛ̀ ɓě ɓá zɛ̃̀ìn-ɖɛ̀ jè dyíɛ múɛɛ, àpɔ́sò Pɔ́ɔ̀ céèɛ̀ ma kà ɓɛ́ wa ɓéɖé ɓɛ́ wa ké ma “vɔ̃uń” nì, kè ɓɛ́ wa ké ma “zùù gbà kúɖúú ɓě” gbo vɔ̃ keɛ. (Ìfísĩ̀ɔ̀ 6:12) Ǹdye, wa ɖǎ ma waà céè-ɖɛ̀ ɓěɔ̀ fɔ̃ɔ hwɔ dyɛo, kɛɛ zùù gbà ɓěɔ̀ nì ma vɔ̃uń, ɓɛ́ wa ké ma wa ɖɛ gbà bũ̌ nyu. Ɔ jèɛɛ, ɖɛ́ kà kò ɖò ɓɛ́ wa ɓéɖé ɓɛ́ wa ké ma nyu kɛ́? Pɔ́ɔ̀ cɛ̃ɛ ma wa gbo, ké ɔ ɖá, “Ɓě mɛ kpa ɓěɛ̀ dyí-zĩ̀ìn-ɖɛ̀ mɔ̀à hwìɖǐǐ-taɓa-taɓa kɛɛ ti séín. Ɔ mɔ̀ ɖɛ ɖé ɓě ɓɛ́ìn sí-kpìì nì nyɛ mánáín séín ɓě ɓɛ́ Ðɛ-gbà-nyu-nyɔ̀ɔ̀ poà kɛɛ mɔ́ìn.” (Ìfísĩ̀ɔ̀ 6:16) Kà dyúáɖò ɓɛ́ dyí-zĩ̀ìn-ɖɛ̀ gmɔ̀à sójà ɖò dyí ɖé to múɛɛ, kǎà hwìɖǐǐ-taɓa-taɓa ɓɛ́ìn à dyí gmɔ̀ɔ̀. Ɔ jǔ ké à dyi Jɛ̀hóvà hwòɖǒ kɔ̃ dè kóɖó-kóɖó kà ɔ ɓɛ́ìn à dyí gmɔ̀ɔ̀ kɛɛ ní, nìí, à mu Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ gbo vɔ̃ɔ ɓɛ́ìn.—Máfíò 17:20.

16. Xwɛ̌ à ɓɛ́ìn à Jɛ̀hóvà hwìɖǐǐ-taɓa-taɓaɔ̀ dyi kùɛ̀n mìɔ kɛ́?

¹⁶ Xwɛ̌ à ɓɛ́ìn à Jɛ̀hóvà hwìɖǐǐ-taɓa-taɓaɔ̀ dyi kùɛ̀n mìɔ kɛ́? À ɓéɖé ɓɛ́ à ké Báɓòɔ̀ wuɖuún zà ɓó wé séín ɓaɖa, kè  ɓɛ́ à ké ɔ hwòɖǒ kɔ̃ dè ɓó à dyí gmɔ̀ jè. Ɔ jǔ ké à dyi Jɛ̀hóvà hwòɖǒ kɔ̃ dè kóɖó-kóɖó ní, nìí, Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ se à ɖɛ gbà ɖò bũ̌ nyuɛ ɓɛ́ǐn mu.—1 Jɔ̃́ɔ́ 5:5.

17. Ðɛ́ kà kò ɖò mu à zùù gbà ɓěɔ̀ xwaún póìn nyɛ́?

¹⁷ Ðɛ́ kà kò ɖò ɓɛ́ Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓě nì ma ɖé Ɛ́fɛ́sà-hwɔ̀ɖɔ̀ɔ̀ múɛɛ ɓéɖé ɓɛ́ wa ké ma nyu kɛ́? Wa cĩ́ ma ɖé hwɔɖɔ ɓɛ́ hwĩɔ̀-kpèɖè ɓě dyíìn ma múin nyɛɛ mú. Ɔ jèɛɛ, Pɔ́ɔ̀ cɛ̃ɛ ma wa gbo, ké ɔ ɖá, “Ɓě mɛ ɓaà ti séín ɓaɖa.” (Ìfísĩ̀ɔ̀ 6:18) Wa ɓéɖé ɓɛ́ wa ké ma Jɛ̀hóvà ɓaà, ɓɛ́ ɔ ké ma wa dyí gmɔ̀ ɓó ti séín ɓaɖa. À mɔ̀ùn ɖé? À cĩ́ ɓóɖó-kpà ɓɛ́ hwĩɔ̀-kpèɖè ɓě dyíìn kɔ̃in nyɛɛ kɔ̃ ɖekè. Ɔ jèɛɛ, à mɔ̀ùn ɓéɖé ɓɛ́ à ké Jɛ̀hóvà ɓaà, ɓɛ́ ɔ ké à dyí gmɔ̀. Ké à ɓéɖé ɓɛ́ à ké ɔ nyɛ́nɛ́ɔ̀ ɖá ɖé à ɓaà-wùɖù ɓěɔ̀ mú. (Zà Nɔ́ɔ́ 18:10 wuɖuún.) Ɔ jǔ ké à dyi Jɛ̀hóvà ɓaà tee, ɓɛ́ ɔ ké à póìn ɖé Sétɔ̃̀ xwaún ní, nìí, Jɛ̀hóvà mu à ɓaà-wùɖù ɓěɔ̀ gɔ̃̌ jǔùn.—Wɛ́ɖɛ́ 145:19; Máfíò 6:13.

18, 19. (1) Xwɛ̌ à ɓɛ́ìn Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ toún ɖuɛ kɛ́? (2) Dyi-diè-ɖɛ̀ɔ̀ nyɛ́ à mu gɔ̃̌ jǔùn ɖé wuɖu-kpà dyɛ̀ kɔà ɓó dyíɛɛ mú kɛ́?

¹⁸ Ɔ jǔ ké à dyi ɖɛ séín ɖò ɓɛ́ ɔ ɓá zùù gbà ɓěɔ̀ dyíɛɛ xwai sámá, ké à dyi Jɛ̀hóvà hwòɖǒ kɔ̃ dè, ɓɛ́ ɔ ké à dyí gmɔ̀ ní, nìí, à mu Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ gbo vɔ̃ɔ ɓɛ́ìn. À se ɓéɖé ɓɛ́ à ké wa dyi peɖe. (Zà Jĩ́ìn 4:7, 8 wuɖuún.) Jɛ̀hóvà ɓéɖé kpé mìɔ ké ɔ zi zùù gbà ɓěɔ̀ dyí. Ɔ dyéìn ma wa gǎ ɖé Nóà tiín, ké ɔ mu wa mú gbɔɔ̀ùn ɖé dyúa. (Júɖè 6) Ɔ mɛ nì à hwìɖǐi kà ɓɛ́ à ɖòùn se à toɔ̀ vɔ̃uń nìɛ. Jɛ̀hóvà nì ɔ ínjà ɓěɔ̀ kũ̀à mú nyùɛ̌n, ɓɛ́ wa ké à dyí gmɔ̀. (2 Kĩ́ìn 6:15-17) À ɓɛ́ìn hwòɖǒ kɔ̃ dèɛ̀ kà ɓɛ́ Jɛ̀hóvà dyi à gbo kpá ní, à ɓɛ́ìn Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ toún ɖuɛ kɛ.—1 Píɖɛ̀ 5:6, 7; 2 Píɖɛ̀ 2:9.

¹⁹ Kɛɛ ɔ jǔ ké Sétɔ̃̀ kè zùù gbà ɓěɔ̀ dyiɛ nyuɛń nì, ɓɛ́ gǎ-dyé-dyé ké kpéín ɓúá mìɔ ní, nìí, ɖɛ́ kɔ̃̀ jè Gèɖèpɔ́ɔ̀ séèà wa mú gbɔɔ̀ keɛ́? À mu dyi-diè-ɖɛ̀ nìà kɛ gɔ̃̌ jǔùn ɖé wuɖu-kpà dyɛ̀ kɔà ɓó dyíɛɛ mú.