1, 2. Sɛɛ nɩkpa a -bɛ pä ɔ dlɩ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë a dɔˈwʋ ˈnɩ?

NƖKPA a -bɛ pä dlɩ nɩɩ, nɩkpɛ -kä ˈku, käbödɛ ɔ möä -bhölɩnɩɛ. Wa dɔˈwʋ, wa dɩbawa a dɩbawa -wa ˈkuä, -mä zuzuku a ˈbhlɩ ˈmö, -mä wa möä.

² Wa -tɔnɩ nɩɩ, wa -lowluwaa -wa ˈkuä bhɛnɩ wa ˈkʋa -li a -lii ˈwlu nʋ. Wa dɔˈwʋ -wa ˈkuä, bhɛya a -muë ˈtɛɛ ˈmö wa glɩnɩɛ, wa bhɛnɩ wa ˈkä glʋglʋli ˈɲu ˈpä, wa ˈkʋa -jɔlʋ ˈɲɛ, ˈn wa bhɛnɩˈɛ wa ˈkä wa -nʋa ˈwʋ gwɩ. Wa ˈnuë ˈklʋkpamö ˈzʋ, ˈn wa -kä ˈklɛ ˈpää, wa yuë -lizoku ˈwʋ -lɛnɩ: ˈlɩbhägwi, ˈpʋa, ˈklɩyɩyɛ.

3. Sɛɛ nɩkpa -mumuë bʋbɔ ɔ -wa yɛɛ ˈku ˈwë ˈnɩ?

³ -Wa -bhölɩɛ, sɛɛ wa ˈkää zʋ wa ˈkä -wa ˈkuä ˈmäna ˈmö päla, wa -ɲʋa ˈkä -wanɩ, ˈmö wa nʋä. Nɩkpɛ -kä ˈku sɛɛ wa -suä ɔ ˈlɩgbʋ, sɛɛ wa ˈkɔɔ glu zʋ, mii tula ˈwa dlɩpäsaa. Wa gʋ jlu ˈwʋ ˈn wa winɩɛ ˈwʋ ˈsɔ ˈlɩgbɩ. -Wa yɛɛ ku ˈwë a bʋbɔbʋbʋ ˈwlʋnɩˈɛ -mä -lii -mimii ˈmö ˈyli. Wa -kä nʋ ˈnɩmää yi, ˈtikïyie wa sluä sɛ, wa -nʋa -wa ˈkuä a za. Wa -käˈɛ lile dlinɩ, ˈtikïyie wa tɩɛ -mä -laki ˈmö, ˈkuduwaa -kä yi wa ˈkäa -mä lile ghlɩ.

4. Sɛɛ nɩkpa a -bɛ pä ɔ dlɩ zuzukwë a dɔˈwʋ ˈnɩ?

⁴ Nɩkpa -mumuë a dɔˈwʋ, nɩkpɛ kä -lu ˈmö wa laa zuzukwë, -wʋ möä käböbɛyɩ -bhölɩnɩɛ ɔ -kä ˈku ˈwë. Wa lɛ nɩɩ ɔ -kä -li a -lii nʋʋ, -mä zlɩ ˈmö -mä ˈɔ zuzukwëa möä -bhölɩnɩɛ ɛ -käˈɛ -mä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö. Maa ɔ -kä ˈɲiɲloli nʋʋ, -kosu ˈkɔdʋ ˈmö -mä ɔ möä. ˈWa dlɩpäsaa ˈn sɛɛ wa -lowluwa pä a-a dlɩ ˈkuduwa a dɔˈwʋʋ, yɩ ˈwuë -bhʋlʋä. A yɩɛ, nɩkpɛ -kä ˈku, wa -kä ɔ ˈlɩgbʋtɩtɩɩ ˈbɔgʋ ˈmö ˈzʋä yi, ɛ -käˈɛ ghladio ˈmö, ˈn wa nʋä, “ɔ yɛ mö” wa nʋˈɛ “ ɔ yɛ -mä ɔ dɩbawa ghlɩ.” -Yɩ kää ˈŋlɩ ˈn wa pää saˈa dlɩ miɛ nɩɩ, wa dɔˈwʋ nɩkpɛ -kä ˈkuu, ˈɔ zuzukwëa ɛ -käˈɛ ˈɔ ˈwugɔmʋʋ -bhölɩ -bhlɛ ˈyize. Maa sɛɛ Biblë gbä ɔ zuzukwëa -ɲɛ ˈwugɔmʋʋ ˈsɔ a dɔˈwʋ ˈnɩ?

5, 6. Sɛ wa ˈwäla ɔ Adaa ˈnɩ? ˈSaa wa kwänɩ ɔ -bhölɩbhölɛ yɔwʋ ˈnɩ?

⁵ Sɛ wa ˈwäla a-a Adaa a wɛlɩ Biblë sɛsɛni ˈmö. Ɛ lɛ nɩɩ “ˈn Zoova yiɛ dʋdʋ ˈwʋ ˈlibhï, ɔ yiɛ nɩkpɛ -bhɛ ˈn ɔ yoo ɲɛmʋ ˈmle ˈmö ˈpä ˈn ɔ yiɛ ɲɛpɛɲɛpɛɲɔ ˈzʋ.” (Genèse 2:7) ˈSaa -a ˈcɩɛ miɛ nɩɩ, Lagɔ ɲɛmʋ ɔ ˈpɔɔ ˈmle ˈmö, ɔ yiɛ ɲɛpɛɲɛpɛɲɔ ˈzʋ, maa ɔ ˈnɔɔ zuzukwë ˈmö ˈzʋ. Zaa, sɛɛ nɩkpɛ glɩnɩɛ ɲɛpɛɲɛpɛɲɔ, -sɩbhä nɩma glɩnɩˈɛ ɲɛpɛɲɛpɛlii.—Ecclésiaste 3:19.

⁶ Biblë lɛ naa, ɲɛpɛɲɛmʋ -wʋ -wʋä nɩkpɛ ˈmö, muu kää ˈŋlɩ ˈn ɔ ˈbhöä -gba ˈwʋ, ɔ nʋä libho. Zaa, ɲɛpɛɲɛmʋ kulaa a sɛ wʋ -wʋä. Kulaa ma-a kää ˈŋlɩ ˈn vatilatɛlɩ pïpaa nɩkpɛ ˈwʋ, ˈn ghladio gbää. Kula a ˈyize ˈnɩɛ bhɛnɩ a ˈkä nɩkpɛ ˈwʋ pïpaa, aˈaaˈɛ bhɛnɩ a ˈkä gbä.  Sɛ -bhlʋ -kpɔ ˈla, -a -kä -bhölɩɩ, -a yɩlɩ sɛ, -a -ŋö, -a pä dlɩ. Maa ˈn ˈyila, ˈyukwïla -ɲɛ ˈcla ˈsɔ ˈnɩ -bhölɩ, -bhölɩbhölɛ a ˈyize ˈnɩɛ bhɛnɩ ɛ ˈkä libho ˈla ˈwuë nʋ.

7. Ɲɛpɛɲɛmʋ -kä nɩkpɛ ˈmö ˈbhöö, ˈsaa ˈplɩ ɔ ˈwʋ ˈnɩ?

⁷ Ɲɛpɛɲɛmʋ muu kää ˈŋlɩ ˈn -a -bhölɩɛ, maa wʋ ˈyize muu ˈnɩɛ -bhölɩbhölɛ glɩnɩ. Zaa, wʋ -kä nɩkpɛ ˈmö ˈbhöö, ˈku ɔ kuä. -Sɩbhä a za Biblë nʋä nɩɩ: “Ɲɛpɛɲɛmʋ [Lagɔ] ˈzʋä -mä ˈɔ ˈwälawälalii ˈmö, ɔ -kʋʋ -mä -sɛɛ, ɛ yi nɩkpa oo, ɛ yi nɩma oo, wa ˈwuë ˈku wa kuä cuu. Nɩkpaa, -mä dʋdʋ ˈmö -mä wa sɩbhää ˈwlu.”—Job 34:14, 15.

8. Sɛɛ Psaume 146:4 gbää a dɔˈwʋ, nɩkpɛ -kä ˈkuu, sɛ ˈɔ dlɩpäpʋʋ zʋ ɔ ˈnɩ?

⁸ Biblë nʋˈɛ nɩɩ, nɩkpɛ -kä ˈku, ˈɔ kpökpaa a ˈyize ma-a ˈnɩɛ ˈyli bhɩɛ. Psaume 146:4 lɛ nɩɩ “nɩkpɛ -kä ˈkuu, dʋdʋ ˈmö mää ɔ ˈbhöönɩ a-a, -mä ɔ sɩbhää ˈwlu.” Miɛ nɩɩ, ˈɔ kpökpaa dʋdʋ a zʋä. Maa gbɛlʋ ˈla -bhlʋ -kpɔ lɛ nɩɩ: “-Lɛ a zlɩ ˈla ˈmö, ˈɔ dlɩpäpʋʋ ˈwuë ˈyli wʋ bhɩɛ.” Ecclésiaste 12:7 lɛ nɩɩ “ˈƆ ɲɛpɛɲɛmʋʋ, Lagɔ -ɔ ˈzɔɲɩ a-a ˈmö a yɔwʋ -mä wʋ sɩbhää ˈwlu.” Mii sɛɛ zɛmö nɩɩ, Lagɔ -ɔ ˈwäla a-a Adaa, Ɔ ˈyize mɔɔ bhɛnɩɛ ɔ ˈkɔ ˈwʋ ˈsɔ -bhölɩbhölɛ ˈɲɛnɩ.

9. ˈSaa Lagɔ ˈnɩ ɔ nɩkpɛ ˈmö ˈzʋ ˈnɩ?

⁹ Nza Biblë nʋä nɩɩ, nɩkpɛ -kä ˈku ˈwë, ɔˈɔɔ -lu ˈmö -kä -wʋ möä -mä ˈkudu ˈwʋ -bhölɩnɩɛ. Lagɔ ɲɩaɲɩ abhlɩ -tiasɛ -bhölɩbhölɛ, maa ɔ -nɩɲɩɛ -lu ˈmö ˈzʋ, -wʋ ˈkää käböbɛyɩ -bhölɩnɩɛ mö, -a -kä ˈku ˈwë. Zaa -ɔ yɛɛ ˈku ˈwë ˈnɩa bhɛnɩ ɔ ˈkä -wa -bhölɩɛ ɲu ˈpä, ɔ ˈkʋa ˈgua, ɔ ˈkʋaˈɛ -lizoku ˈwlu nʋ.

10. Nɩkpɛ -kä ˈku ˈwë a sɛ ɔ -wʋwʋnɩɛ ˈmö, sɛɛ Biblë gbä ɔ yɩ dɔˈwʋ ˈnɩ?

¹⁰ -Wa yɛɛ ˈku ˈwë, sɛɛ wa -wʋwʋnɩ ɔ ˈmö ˈnɩ? Zoova mɔ ˈwälaa nɩkpa zaa, nɩkpɛ -kä ˈku ˈwë a sɛ ɔ -wʋwʋnɩɛ ˈmö, mɔɔ -yiɛ. ˈƆ wɛlɩɩ lɛ naa, nɩkpɛ -kä ˈku ˈwë, ɔˈɔɔˈa -bhölɩ, ɔˈɔɔˈa -ŋö, ɔˈɔɔˈa sɛ yɩlɩ, ɔ ˈnaa ˈkä bhïla, ɔˈɔɔˈɛ bhɛnɩ ɔ ˈkä dlɩ ˈpä. Biblë nɩɩ:

• “-Wa yɛɛ ˈku ˈwë ˈnɩ a -lu a sɛ -yi ˈlɩlɩlɩ.”—Ecclésiaste 9:5.

• “ˈWa -wawʋʋ wa kä a-a, ˈwa nɩkpa a -gblɩgblɛ, ˈwa ŋluɲiɲe wa kä a-a, -miˈla ˈwuë yɩ yɛ ˈyli bhɩɛ ˈlɩlɩlɩ.”—Ecclésiaste 9:6.

• “Libho ˈnɩ -mä -wʋ, waˈaa dlɩ ˈpä, -lii a yɩbhlɩnɩyɩbhɩnɛ ˈn ˈnɛɛnɔ ˈnɩɛ -mä lesikpëa ˈmö -wʋ, mää -n -wʋä mö dɔˈwʋ.”—Ecclésiaste 9:10.

11. Adaa nʋä ˈɲiɲloli ˈwë, sɛɛ Zoova ˈɲɔ ɔ ˈdɩ ˈnɩ?

¹¹ Sɛɛ Biblë gbää -aa dɩba ˈkɔdɔ Adaa a dɛɛ, ˈpäni dlɩ kɛ. “Dʋdʋ” Zoova ˈlibhïä ˈwʋ ˈn ɔ yiɛ Adaa ˈwäla. (Genèse 2:7) Gba Zoova pɔ a-a, ɔ -ka a-a ˈklʋkpamö zʋ, ɔ yi a-a ˈkwädlɩkwädlɩnɩ ˈmäna ˈmö -bhölɩnɩ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ. Maa, Zoova ˈa gba ˈla, ˈmö ɔ -sɛɛ ˈklʋkpamö. Yɩ ˈpɛna ɔ ghlɩɛ, ˈkwie mɛɛ. Adaa ˈkuä mä ɔ mö ɔ ˈnɩ? Sɛˈɛ Lagɔ ˈɲɔɔ a-a ˈdɩ nɩɩ: “Dʋdʋ ˈmö -n ˈbhöönɩɛ zaa, -mä dʋdʋ ˈmö -mä -n ˈkää ˈwlu sɩbhä.”—Genèse 3:19.

12. Adaa ˈkuä ˈwë, sɛ yɩ ˈplɩplɩnɩ bhä ɔ dɔˈwʋ ˈmö ˈnɩ?

¹² Zoova ˈnɩ a-a -bhlɛ dʋdʋ ˈwʋ ˈlibhï ɔ ˈkɔ ˈwäla, dɛɛ Adaa -wʋ a-a bhä ˈnɩ? Ɔˈɔɔ a-a dɛ ˈwʋ. Mɩɛ nɩɩ ɔˈɔɔ a-a -bhölɩ. Zaa, dɛɛ Zoova ˈɲɛ a-a Adaa ˈdɩ nɩɩ, -mä “dʋdʋ ˈmö -mä ɔ ˈkää ˈwlu sɩbhää,” mii sɛ zɛmö nɩɩ, dʋdʋ a saa -sɩbhä ɔ ˈkää ˈzʋ, ɔ ˈnaa ˈkäˈaa -bhölɩ. Adaa ˈnɩ a-a -mä zuzuku a ˈbhlɩ ˈmö -bhölɩnɩɛ mö. Ɔˈɔɔ -mä zlɩ ˈmö mö, ɔˈɔɔˈɛ -kosu ˈmö mö. Sɛ ɔˈɔɔ a-a -bhölɩ, -sɩbhä ɔ zʋä ˈsɔ; ˈyli ɔ bhɩɛ ˈlɩlɩlɩ.

13. Nɩkpɛ -kä ˈkuu, ɛ -käˈɛ nɩmɛ, sɛ yɩ plɩplɩnɩ bhä wa dɔˈwʋ ˈmö ˈnɩ?

¹³ -Sɩbhä yɩ -wʋ ɔ nɩkpa ˈwuë a dɔˈwʋ -a? Nn, sɩbhä ma-a. Sɛˈɛ Biblë sɛsɛniɛ ˈmö: “[Nɩkpa -ɲɛ nɩma ˈsɔ] dɛ -bhʋlʋ wa möä. Wa ˈwuë dʋdʋ Lagɔ ˈlibhïä ˈwʋ ˈn ɔ yʋa ˈwäla zaa, wa ˈwuë -mä dʋdʋ ˈmö -mä wa sɩbhää ˈwlu.”—Ecclésiaste 3:19, 20.

14. Wɛlɩ a -mii ˈtɛmanɩɲɩ ɔ dlɩ ˈwʋ -wa yɛɛ ˈku ˈwë a dɔˈwʋ ˈnɩ?

¹⁴ Biblë lɛ naa, Lagɔ yi -wa yɛɛ ˈku ˈwë glu -sɛ wa ˈkä mäˈä dʋdʋ ˈwʋ ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö  -bhölɩnɩ. (Zaah 5:28, 29; Tietiewaa 24:15) Maa -lɛ a ˈtɛɲɩ ˈla -gä -bhlɛ ˈyuku. Sɛɛ nɩkpɛ ŋämöˈɛ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë, -sɩbhä wa ŋämöä -bhlɛ. (Zaah 11:11-14) -A nɩ tɩ wa ŋanɔ ku ˈmö -kä, -a nɩ tʋa bʋbɔ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa waˈaa -kaɲɩ -lu nʋ, waˈaaˈɛ bhɛnɩ wa -kaɲɩ kwänɩ.

15, 16. Sɛɛ Sataa ˈsunɩ ɔ -mä nɩkpa, wa ˈkä dlɩ ˈpä nɩɩ -wa yɛɛ ˈku ˈwë -bhölɩ -bhlɛ ˈyize ˈnɩ?

¹⁵ Wa -kä nɩɩ, nɩkpɛ -kä ˈku ˈwë, ɔ -bhölɩ -bhlɛ ˈyize, yiodɩɛ. Yioɲɔ Sataa mɔɔ -lɛmöä -sɩbhä a dlɩpäsaa ˈla. Nɩkpa ˈkäa ˈɔ yiodɩɩ dlɩ ˈwʋ -kä a za, ɔ -ɲɛ ˈɔ zuzukuzokuu ˈsɔ, wa nʋä nɩɩ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë ˈa zuzukuu mii kää ˈŋlɩ ˈn ˈlɩbhälɩbhägwi -ɲɛ ˈklɩyɩyɛ a ki -mimii ˈsɔ ghlɩɛ nɩkpa. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, zuzukuzoku aˈbhï mii -wʋä -mä -miˈla ˈwuë a zɛmö. ˈKlɩyɩyɛ -mɛmɛɛ ˈnɩɛ abhlɩ zuzuku ˈwʋ -glɛ. Maa wa -kä nɩɩ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë mʋa gbää ˈn ɛ ghlɩɲɩɛ nʋʋ, yiodɩɛ.

¹⁶ Zuzukuzoku ghlɛnɩˈɛ ke -mämaa ˈmö nzɩ nɩkpa ˈkäa nɩɩ, sɛɛ Biblë gbää -wa yɛɛ ˈku ˈwë a dɔˈwʋ, yiodɩɛ. Nɩkpa ˈmö yɩ dula nzɩ wa ˈkä dlɩ ˈpä nɩɩ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë ˈmö wa ˈyɩɛ ˈylɩmö, ˈmö wa -ɲɛɛ -sɛɛ ˈdɩ. Yɩ -kä -sɩbhä zʋä yi, yɩ dɩ -mumuë ˈyila, yɩ -bhɛ ˈn wa ghlɛɛ ˈyɛlɩ, yɩ ghlɛnɩˈɛ -ziliwa -ɲɛ -lii -mimii ˈsɔ ˈmö. Maa ˈkuduwa ˈmö nɩkpa ˈnɩɛ ˈylɩmö, ˈmö wa -ɲɛɛ ˈnɩɛ ˈdɩ -sɛ. Zuzukuzoku mii zʋä -sɩbhä. Nza Zoova ˈnɩɛ ˈwʋyɩbhäyɩbhʋ -wa ˈlɩlɩlɩ. Ɔˈɔɔˈɛ ˈyɩbhä -a nɩ mö -zilii zɛmö, -a -ɲɛ ˈkuduwa ˈkä bhïla.—Deutéronome 18:10-12; Zekaria 10:2.