1. Nɩkpa a -muë kä ɔ -damina, gupäpʋ ˈn ˈwʋyɩbhäyɩbhʋ a wɛlɩ dlɩ ˈwʋ ˈnɩ?

ˈBƆGƲ wa laa La religion traditionnelle africaine lɛ nɩɩ, “Nɩkpa -kpɔ a bɛyɩ a dɔˈwʋ, -n ˈkä nɩkpɛ nimï ˈyɩbhä nɩɩ, guwa -bhölɩ ɔ -tiamö -a? Ɛˈɛ -bhö daˈa nimïyɩbhäkïbhë.” Wʋ yiˈɛ nɩɩ, “Wa ˈwuë, wa kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ guwa -bhölɩ -tiamö”. ˈBɔgwɩyiwa ˈkädɩ oo, -waa ˈbɔgwɩ -yi oo, wa ˈwuë wa kɩ -sɩbhä dlɩ ˈwʋ. ˈKpabalagɔ ˈn Klɩtɩɛlagɔgligbï a ˈyukugänɩwaa ˈwuë -sɩbhä wa kɩˈɛ wabhlɩ dlɩ ˈwʋ.

2. Nɩkpa a -bɛ a dɔˈwʋ, dɛɛ -daminapäwa, ˈwʋyɩbhäwa -ɲɛ guwa ˈsɔ a ˈmötɛɛnɔɔ ˈbhöönɩ ɔ ˈnɩ?

² Nɩkpa a -bɛ, ˈsaa wa kää dlɩ ˈwʋ miɛ nɩɩ, ˈmötɛɛnɔɔ -wʋä -sɩbhä a sɛ -wʋ -bhölɩ. ˈN Lagɔ mɔɔ ˈkämanuä -gömö. Zuzukuu ˈn wa dɩbawa a dɩbawa -wa ˈkuä, bhɛnɩ wa ˈkʋ ˈmö ghlɛnɩ wa ˈkä ˈsaa wa yɩbhää nʋ. -Sɩbhä a gu ˈmö -mumuë ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn wa nʋä -li a -lii, ˈn -mumuë ghlɛnuˈɛ ˈmö ˈn wa nʋä nɩkpa -lizoku ˈwlu.

3. Wa -kä -mumuë -lizoku ˈwlu nʋä yi, gu a ke ma-a wa ghlɛnɩ ɔ ˈmö ˈnɩ? -Mumuë a dɔˈwʋ, ˈsaa wʋ bhɛnɩ ɔ wʋ ˈkä nɩkpa ˈwlu nʋ ˈnɩ?

³ ˈMötɛɛnɔɔ wa ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn wa nʋä -mumuë -lizoku ˈwlu, ˈmö wa laa ˈgbizigu. Nɩkpa a -bɛ -tɔnɩ nɩɩ, -wa kää -sɩbhä a gu ˈla bhɛnɩ wa ˈkä pïpë tie, ˈzɩa, zɔkpoyi ˈn -lu -mumuu nzɩ wʋ ˈkä nɩkpɛ ˈɲiɲlolii ˈwlu nʋ. ˈWa dɔˈwʋ nɩkpa -kä gwɩɩ, -mumuë ˈnɩ ˈyuë gwälɩɩ, wa ˈnɩ ˈmö nɛnɩɩ, ˈn wa -käˈɛ ˈkuu, -sɩbhä a gu ˈla muu kää ˈŋlɩ.

4. Sɛɛ nɩkpa a -bɛ pä ɔ guwa a dɔˈwʋ dlɩ, ˈn -wa -sɛɛ ˈgbizigu kɛˈmö, sɛ wa gbä ɔ ˈnɩ?

⁴ Gu ˈla a dɔˈwʋ wa lɛ nɩɩ, guwa sabʋsɛ, ˈwa kpökpaa ˈmö wa ˈbhööä ˈmö ˈn wa bluä. Wa -ɲɛ guwa -mumuë ˈkä ˈwlu ˈyɩbhä, wa ˈkä pɛɛpɛ pɛɛpɛ nɩkpɛ a zɩkpa ɲima. Wa -kä gu ˈpää yii, dɛ wa pöä, ˈwa kpökpaa a ˈyize ma-a tʋä -lɛ. Nɩkpaa -wa -sɛɛ ˈgbizigu kɛˈmö, ˈsaa wa -sɛnɩɛ ˈmö mii kää ˈŋlɩ ˈn nɩkpa a -bɛ kää wɛlɩɩ ˈlɛ dlɩ ˈwʋ. Nɩkpa -kpɔ a ˈbɔgʋ -bhlʋ ˈmö, guŋwlɩ (dumöwʋyuë a ˈyize) -wa -sɛɛ ˈgbizigu kɛˈmö, wa ŋli a wɛlɩ wa ˈcɛlɩɛ miɛ dɛˈɛ: “N bhlɩ tobï -sɛ n yiɛ nɩkpa a 150 ˈlɩbhä.” “N ˈlɩbhä ˈyuë ngbï, ˈwa dlu ˈwuë ˈmö n ˈnɩmää ˈn wa yiɛ ˈku.” “N ˈlɩbhä na ɲɩbhɛlɩbhɛya ta -wa gbää wa nɩˈaa ˈyɩbhä.”

5. ˈSaa wa laa ɔ gu wa ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn wa nʋä -li a -lii, ˈn sɛ wa ˈzʋzʋnɩ ɔ ˈmö ˈnɩ?

 ⁵ Gu wa ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn wa nʋä -li a -lii, wa lɛ nɩɩ, muu kää ˈŋlɩ ˈn -lizoku ˈnɩ ghlɩɛ nɩkpɛ. -Wa kää -sɩbhä a gu ˈwʋʋ, -kɔnɩlɛya ˈn zikpï wa -suä. -Mumuë nɩmä ŋakpɩ, yɩ ˈkʋä ˈwʋ -kʋ, -mumuë waɲɩ wa ghlɛɛ ˈn wa zwiɛ ku ˈmö. -Mumuë ziza -mimii -mä wa -bïdi ˈmö, wa zʋˈɛ -mimii glu. ˈWa dɔˈwʋ yɩ yuä ˈwʋ gwɩ. ˈKplɔ wa bhɛɛ, wa zʋä -mä ˈKpabalagɔ a ˈbɔgʋ ˈmö a wɛlɩkïbhï, ɛ -käˈɛ Biblë a wɛlɩkïbhï ˈn wa ˈtɛɛniɛ dlɩ.

6. Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzoku ˈsɔ, ˈsaa yɩ nʋ ɔ bhlaˈmö ˈnɩ? Sɛ -a ˈnaa ˈkä ɔ dlɩ ˈpä yɩ ˈmötɛɛnɔɔ a dɔˈwʋ ˈnɩ?

⁶ -A -yi sɛ nɩɩ Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzokuu ˈsɔ, -aa -gblɩwaa. Yɩ bhɛnɩ yɩ ˈkä nɩkpa -mä ˈsunɩ wa ˈkä käbösɛ dlɩ ˈpä, yɩ ˈkäˈɛ ˈwa zɩkpaa sɛ yɩ yɩbhä ˈzʋ. Bhlaˈmö, yɩ plɛ a-a nɩkpa -ɲɛ nɩma ˈsɔ ˈmö. (Matie 12:43-45) Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzokuu ˈsɔ ˈtɛɛ abhlɩ ˈmo, maa -a nɩ tɩ dlɩ ˈpä nɩɩ yɩ bhɛnɩ yɩ ˈkä -lii ˈwuë nʋ.

7. Sɛɛ Sataa yɩbhä ɔ nɩɩ -a nɩ ˈpä dlɩ ˈn wɛlɩɩ -mii wa pälɩ ɔ ˈwʋ ˈnɩ?

⁷ Sataa ˈkä nɩkpa dula a dɔˈwʋ, ɔˈɔɔ -sɩbhä a sɛ -wʋ. Ɔ -kä ˈɔ widɩ -sɛ, sɛ ɔ ˈkää zʋ wa ˈkä nɩɩ ˈɔ ˈmötɛɛnɔɔ ˈnɩɛ -sɩbhä a sɛ -wʋ, -sɩbhä a -lii ɔ nʋä. A-a nɩ pälɩɛ -ka ˈwʋ: -Mä nɩkpa -kpɔ a -glɔ -bhlʋ ˈmö -mä tʋ bhliɛ. Zaa, ˈslʋjazɩkpa -bhlʋ, gbägbälii wa -suä, yɩ -gëbëa ˈkä -bhɩɛ -kosi ˈkädɩ a -gëbë, ˈmö wa ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn wa ˈguaa -muë wa -ɲɛ gwɩɛ. Wa -kä -bhɛ, gbägbälii ˈla ˈmö wa zʋä -lɛ, nzɩ ˈslʋjazɩkpa -maˈla ˈkäa dlɩ ˈpä nɩɩ ˈwa tʋgwɩkosi wa -suä ˈnɩɛ -sɩbhä a sɛ -wʋ. -Sɩbhä Sataa yɩbhäˈɛ nɩɩ, nɩkpa nɩ ˈpä dlɩ nɩɩ ˈɔ ˈmötɛɛnɔɔ ˈnɩɛ ˈbhlenɩde -kä. Ɔ yɩbhä ɔ ˈkä nɩkpa ˈgua wa ˈkä ˈsaa ɔ yɩbhää nʋ nzɩ wa ˈkä Zoova -gömö panɩ. Yiodɩ a ki ta Sataa biaa, -a nɩ yɩlɩɛ -ka yɔwʋ.

8. Yiodɩ a -mii Sataa bia ɔ ˈnɩ?

⁸ Yiodɩ a tɛkänii Sataa bia miɛ dɛˈɛ: -Luzokwë ˈnɩɛ ˈfʋ nɩkpɛ ghlɩ. ˈN -lizokwë -kä nɩkpɛ ghlɩ, guɲɔ ˈzʋa -sɩbhä. A yɩɛ -ka, -jekwadjo yɛ ˈyu ˈlɩbhä, ɔ yɛ ˈku. Ɔ -daa -yi sɛ nɩɩ, -kënia mii nimïä nɩkpa ˈn yɩ ɲʋa -jekwadjo. Maa ɔ bhɛnɩˈɛ ɔ ˈkä -kamä dlɩ pä nɩɩ, nɩkpɛ -mɔmɔɔ mɔɔ tiee -kënia yɩ yiɛ ˈɔ yuu nimï.

9. Sɛɛ Biblë tula ɔ nɩɩ, Sataa mɔ ˈnɩɛ -mä -lizoku ˈwuë -yɩ ghlɩɲɩɛ a zɛmö -wʋ ˈnɩ?

⁹ Sataa bhɛnɩ ɔ -kaɲɩ ˈklɩyɩyɛ a -bɛ ˈwʋ -lɛnɩ abhlɩ. Maa -a nɩ tɩ dlɩ ˈpä nɩɩ -lizoku a kii ˈwuë -yɩ ghlɩɲɩɛ, mɔɔ -wʋä -mä yɩ zɛmö. Biblë lɛ nɩɩ: “-Ɔ ˈpuloo mɔ ˈnɩɛ ˈkwädlɩ tɛɛ -glɔ ghlɛɛ, -ɔ ˈtɛɛ ˈmö mɔɔ ˈnɩɛ ˈkwädlɩ ˈwlu ˈplɩ, -ɔ ˈnɛɛ a ˈyize mɔ ˈnɩɛ lile ghlɩ, mɔ ˈnɩɛˈɛ lɩ ghlɩ, -ɔ -yiɛ -lii a -bɛ a ˈyize mɔɔ ˈnɩɛ -jɔlʋ ghlɩ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa -lii waˈaa ˈwʋ pö bhɛnɩ yɩ ˈkʋa zɛmö -vu.” (Ecclésiaste 9:11) Guëguëwa -kä guë dɔˈwʋ -wʋ, -ɔ guë teɲii, -ɔ ziɛ -muëˈla ˈwʋ bhɛnɩ ɔ ˈnaa ˈkä ˈwlu ˈplɩ. “-Lu a -mu ɔˈɔɔ ˈwʋ pö” yi -bhɛ ɔ yi nimï tʋʋ. Ɔ yi -kamä ˈdlɛ, ɔ yi bhli, gu yo ˈlɩbhä, ɔ yiˈɛ ɔɲɩ ˈkätɛ. -Sɩbhä a -lii bhɛnɩ yɩ ˈkä nɩkpa ˈwuë ghlɩ. Sataa ˈmö yɩˈɩɛ klɩpaa ˈmö ˈbhöönɩ, ɛˈɛ -bhöˈɛ guwaa muë; maa yɩ bhɛnɩ yɩ -kaɲɩ ˈfʋ ghlɩ.

10. Sɛɛ wa gbä ɔ guwaa a dɔˈwʋ ˈn sɛɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ yiodɩɛ ˈnɩ?

¹⁰ Yiodɩ a ˈsɔnii Sataa bia miɛ dɛˈɛ: Guwa, ˈwa kpökpaa ˈmö wa ˈbhööä ˈmö sabʋsɛ, ˈwa  möä wa -ɲɛ guwaa -mumuë ˈkä ˈwlu ˈyɩbhä, ɛ -käˈɛ wa ˈkä -mumuë a zɩkpa ɲima, wa ˈkä nɩkpa dlu nɩmä. ˈYɩbhä -naɲɩ nimï: ‘ˈN guwaa -käa -tiamö -sɩbhä ˈzʋʋ, ˈsaa ˈbhöö ɔ -mä ˈwa kpökpaa ˈmö ˈnɩ?’ -A ˈcɩɛ a-a nɩɩ nɩkpɛ aˈbhë mɔɔ -lɛ zuzukwë. Zaa, ɛˈɛ -bhö -lu a -mu bhɛnɩɛ wʋ ˈkä -mä ɔ kpökpa ˈmö ˈbhöö. Wa -käˈɛ ˈwugɔmʋʋ nʋʋ, ˈmötɛɛnɔɔ -wʋ kää ˈŋlɩ ˈn nɩkpɛ -bhölɩɛ ˈmö wa gaa. Maa, wʋ ˈnɩ -mä nɩkpɛ a kpökpa ˈmö -wʋ, wʋˈʋä bhɛnɩ wʋ ˈkä wʋ ˈyize -lu nʋ.

11. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a kɩ ɔ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, guwa ˈnɩɛ bhɛnɩ wa ˈkä ˈwa kpökpaa ˈmö ˈbhöö ˈnɩ? -N kɩ ɔ dlɩ ˈwʋ -a?

¹¹ Zuzukwë ɛ -käˈɛ ˈwugɔmʋ, ˈnɩɛ bhɛnɩ wʋ ˈkä nɩkpɛ ˈa kpökpaa ˈmö ˈbhöö wʋ ˈkä ˈɲiɲlolii nʋ, wʋ ˈkäˈɛ -li a -lii nʋ. ˈN guwaa ˈnɩɛ bhɛnɩ wa ˈkä ˈwa kpökpaa ˈmö ˈbhöö. ˈSaa wa gbää wa nʋʋ, ˈlɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, mʋa ˈniɛ nʋ.

12. -Lii nɩkpa ˈnɩɛ nʋ, sɛɛ Sataa zʋ ɔ ˈn wa pä ɔ dlɩ nɩɩ mʋa nwiɛ ˈnɩ?

¹² -Lii guwaa gbää wa nʋ, sɛ yɩ -wʋ ɔ ˈmö ˈn wa gbä ɔ nɩɩ mʋa nwiɛ -tiasɛ ˈnɩ? -Lii waˈaa nʋ, Sataa yi -bhɛ wa yi -tɔnɩ nɩɩ mʋa nwiɛ. Sataa ghlɛnɩ ˈyɛlaglugbë ˈmö ˈn wa yɩɛ -lii ˈylɩmö, wa nʋä wɛlɩ ˈn wa pää dlɩ nɩɩ mʋa nwiɛ -tiasɛ. Sataa yɩbhä ɔ ˈkä nɩkpa Zoova ˈbɩwʋ -sɛ. Ɔ yɩbhä wa nɩ nʋ nɩɩ, Biblë ˈmö a wɛlɩɩ yiodɩɛ.

13. (a) Gu nɩkpɛ ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ nʋä -li a -lii nɛnɩ ɔ -tiamö -a? (b) Sɛɛ Biblë gbä ɔ gu a dɔˈwʋ ˈnɩ?

¹³ Yiodɩ a tananɩ miɛ dɛˈɛ: Gu nɩkpɛ ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ nʋä -li a -lii, muu nɛnɩɛ. Biblë ˈnɩɛ -zɩ gbä nɩɩ gu -mumuu nɛnɩ ˈn -mumuu ˈnɩɛ nɛnɩ nʋ. Ɛ lɛ nɩɩ, gu a ki ˈwuë ˈnɩɛ nɛnɩ ˈlɩlɩlɩ. Gu a dɔˈwʋ, gböö Zoova ˈɲɛ a-a Yizlaɛlɩ a -nʋa, -a nɩ yɩliɛ -ka yɔwʋ:

• ‘-Nn-ä -kä -n ˈkä -damina ˈpä.’—Lévitique 19:26.

• “Ɲɩbhɛlʋ ɛ -käˈɛ ŋlɔɔ, a -kä sɛ yɩbhlɩnɩ nɩɩ ˈwʋ ɔ yɩbhää, a nɩ ˈlɩbhɔ klɩpaa ɔ ˈkä ˈku.”—Lévitique 20:27.

• “-Mä -naˈa mäa, nɩkpɛ [...] a -mɔ yɩbhää ˈwʋ, -ɔ kää -damina ˈwʋ, -ɔ nʋä -zɛlɩ a libho,  -ɔ glɩnɩɛ guɲɔ, -ɔ lɩbhää ɔ ˈbhɩa gu ˈmö, -ɔ ghlɛnɩɛ zuzukuzoku a ˈmötɛɛnɔɔ ˈmö ˈn ɔ bhïlaa -lii -yɩ ˈkää zɩkö ˈwʋ plɩ a wɛlɩ, -ɔ yɩbhää ɔ -ɲɛ -muë yɛɛ ˈku ˈwë ˈkä bhïlaa, -sɩbhä a -nɔ ˈnɩɛ -kä ɔ ˈkä -mä -naˈa ˈligbëa ˈmö -wʋ.”—Deutéronome 18:10-14.

14. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Zoova yi a-a bhä gböö ˈpä -damina a dɔˈwʋ ˈnɩ?

¹⁴ Gböö ˈla ˈwuë Lagɔ ˈpää ɔ -nʋa tula nɩɩ, ɔˈɔɔ ˈyɩbhä wa ˈkä -damina ˈpä. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa -wa ɔ -wʋa nza-a. Ɔˈɔɔ yɩbhä wa ˈkä ŋanɔ ˈmö -wʋ. Ɔˈɔɔˈɛ ˈyɩbhä zuzukuzoku ˈkʋa ˈklɩ ˈyɩa.

15. Sɛɛ Biblë tula ɔ nɩɩ Zoova ˈtɛɛ teɲii ˈmö ɔ ˈkä Sataa ˈwʋ zi ˈnɩ?

¹⁵ ˈSaa zuzukuzoku bhɛnɩɛ yɩ ˈkä nʋ ˈn ˈsaa yɩˈɩɛ bhɛnɩɩ, Biblë -nɩɲɩɛ teɲii dlɩ -gömö -sɛsɛnɩ. Maa ɛ tula nɩɩ, Lagɔ Zoova mɔ ˈtɛɛ ˈmö teɲii ɔ ziɛ Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzokuu ˈsɔ ˈwʋ. Zoova mɔɔ kpëtiɛ Sataa -mä zlɩ ˈmö. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 12:9) Yɩɛ -ka, Sataa ˈɲɛɛ Lagɔ ˈdɩ nɩɩ ɔ nɩ ˈɲɔ ˈtɛɲɩ ɔ ˈkä Zɔɔbö -mä ˈpää, sɛɛ Lagɔ ˈɲɔɔ ˈdɩ -sɩbhä ɔ zʋä, ɔ ˈnɔɔ ˈlɩbhä.—Job 2:4-6.

16. -Mɔ -a ˈkä ɔ sɛ tɛlɩ ɔ -kaɲɩ ˈwʋ -kʋ ˈnɩ?

¹⁶ Proverbes 18:10 lɛ nɩɩ: “Zoova ˈa ŋlɩɩ -budu ˈkɔdʋ a sɛ yɩ -wʋä. -Wa -wʋä -kpöö ˈwʋ, guë wa guëë ˈn wa plɛɛ -mä ˈn -luzokwë ˈnɩ ghluëë.” Zaa, Zoova mö -a nɩ tɛlɩ sɛ ɔ -kaɲɩ ˈwʋ -kʋ. Lagɔ ˈa bʋbɔbʋbɔwaa ˈnɩɛ gwäzɩ sɛ tɛlɩ yɩ ˈkʋa ˈwʋ -kʋ, Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzoku ˈsɔ a za. Waˈaaˈɛ guwa -gu. Biblë ˈa wɛlɩɩ ˈlɛ, ˈmö wa kää dlɩ ˈwʋ: “Zoova ˈa ˈyila yɩlɩ dʋdʋkpäta ˈwuë ˈwʋ, ɔ ˈkä ˈɔ ˈmötɛɛnɔɔ ˈmö ghlɛnɩ nzɩ -wa -gänɔɔ ˈwa dila ˈwuë ˈmöö, ɔ ˈkʋa kwänɩ.”—2 Chroniques 16:9.

17. Sɛɛ Zaakö 4:7 ˈtɛmanɩɲɩ ɔ dlɩ ˈwʋ ˈnɩ? Sɛ -a ˈkä ɔ ˈzʋ ˈnɩ?

¹⁷ -N -kä Zoova bʋbɔ, -n bhɛnɩ -n ˈkä wɛlɩɩ ˈlɛ dlɩ ˈwʋ -kä. Zaakö 4:7 lɛ nɩɩ: “Zuzukuzoku a ˈkifii -kaaɲɩ -mä ˈpää, a nɩ -sɛ ˈkwädlɩ nimï ˈyize, -lɛ a dɔˈwʋ ɔ yeaɲɩ gwë ˈdionɩ. A nɩ -lɛmö aɲɩ dʋdʋ ˈwʋ, Lagɔ ˈkaɲɩ -gömö ˈkämanɩ.” -N -kä -tiamö a Lagɔ bʋbɔɔ, -n -kɔɔ ˈklʋkpamö ˈzʋ, ɔ -yimö ˈwʋ -kʋ.