1. ˈSaa ˈkää zɩkö ˈyli ˈwlʋnɩ, sɛ -a ˈkɩ ɔ -yi ˈnɩ?

-N YƐ ɔ tɛkäsɛ -ma tlevizɩɔ ˈmö ˈtɩtɩ ylɛ nzɩ -n ˈkä -naɲɩ nimï yɩbhä nɩɩ, ‘-Lizoku -mimii -bhölɩ ɔ -yɩ zie -minɩ ˈwʋ -a?’ -Lizoku yɛ ˈsaa ˈwuë zumanɩ abhlɩ. -Sɩbhä a za, -mumuë nʋä nɩɩ, ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ yɛɛ -kamä ghlɛ. -Tiawɛlɩ bhä -a? A bhɛnɩ ɔ -a ˈkä ˈsaa ˈkää zɩkö ˈyli ˈwlʋnɩ -yi -a? Nn. Miɛ abhlɩ, nɩkpa ˈnɩɛ bhɛnɩ wa ˈkä ˈsaa ˈkää zɩkö ˈyli ˈwlʋnɩ -yi, maa Lagɔ Zoova ɔbhlɩ, ɔ bhɛnɩ. Biblë ˈmö ɔ ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ sʋlʋnɩɲɩɛ ˈsaa ˈkää zɩkö ˈwʋ ˈplɩ dʋdʋkpäta -ɲɛ nɩkpa ˈsɔ a dɔˈwʋ.—Isaïe 46:10; Zaakö 4:14.

2, 3. ˈSaa Zezwii ˈa ˈwʋ-bhlinɩwaa yɩbhä a-a bhä wa ˈkä -yi ˈnɩ? Sɛɛ ɔ ˈɲʋa ɔ ˈdɩ ˈnɩ?

² -Mä Biblë ˈmö, wa -kä ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ nʋʋ, dʋdʋkpäta aˈbhë ˈmö waˈaa ga, maa -lizoku -yɩ ˈkää ˈyli bhɩɛ ˈmö wa gaa. Zezwii ˈcɩa a-a nɩɩ, Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ yi dʋdʋkpäta ˈwuë -gömö ˈkamänɩ. (Lwiikö 4:43) ˈƆ ˈwʋ-bhlinɩwaa yɩbhä a-a wa ˈkä -zlɩmɛ Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ ˈkää ˈyli ˈwlʋnɩ -yi. Nza wa ˈyɩbhɔ a-a nimï nɩɩ: “-Zlɩmɛ yɩ ˈkä bhä ˈyli ˈwlʋnɩ? -Naˈa ˈKämanɔ ˈkɔdʋʋ a ˈyliwlʋnɩzlɩɩ, ɛ -ɲɛ ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛdaa ˈsɔ, -lɛ a ˈtɛɲɩ ˈla, ɛ -kä ghlɛɛ yii, ˈsaa -a ˈkɛ bhä ˈmö yɩbhlɩnɩ?” (Matie 24:3) Zezwii ˈnɩɛ ˈylɩ -dɩ, maa -lɛ a ˈtɛɲɩ ˈla -kä ghlɛɛ yii, ˈsaa ˈkää ˈwʋ ˈplɩ, yɩ wɛlɩ ˈmö ɔ ˈɲʋä a-a. -Lii Zezwii gbä a-a nɩɩ, yɩ yi ˈyli ˈwlʋnɩ, mɩɩ -wʋä zɩˈɛ ˈyli ˈwlʋnɩ dɔˈwʋ.

³ ˈKïbhë nɩ ˈmö, -lii -yɩ tula nɩɩ, ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈmö -a -wʋä, ˈmö -a ˈkää ˈylɩmö. Tʋ -wʋ bhliɛ -mä zlɩ ˈmö a  wɛlɩ ˈmö -a ˈkää yɔwʋ yɩlɩ. Mɩɩ -kaɲɩɛ kwänɩ nzɩ -a ˈkä sasɛ -lizoku -yɩ -wʋä mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a wɛlɩ ˈmö ˈnʋ.

4, 5. (a) Zezwii zʋä ˈKämanɩɲɔ, ˈsaa ˈplɩ ɔ -mä zlɩ ˈmö ˈwʋ ˈnɩ? (b) ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 12:12 a dɔˈwʋ, sɛɛ wa bhlɩɛ Sataa mäˈä dʋdʋ ˈwʋ sɛ a za, ˈsaa ˈkä ɔ ˈyli ˈwlʋnɩ ˈnɩ?

⁴ -Mä ˈkïbhï 8 ˈmö, -mä -a ˈcɩɛ a-a nɩɩ 1914 a ˈylʋba ˈmö, -lɛ Zezwii ˈzʋä -mä zlɩ ˈmö ˈKämanɩɲɔ. (Daniel 7:13, 14) Sɛɛ -lii ˈplɩplɩnɩ a-a ˈmö, ˈmö ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ a ˈbɔgʋʋ ˈcɩaɲɩɛ: “-Mä zlɩ ˈmö ˈn tʋ yiɛ -mä bhli. Lagɔzuzuku a ˈkifii Misɛɛlɩ [Zezwii], ɔ -ɲɛ ˈɔ zuzukuu ˈsɔ, mʋa kwää tɩmɛ ˈla tʋ. Ɛ -ɲɛ ˈɛ zuzukuzokuu ˈsɔ, ˈn yɩ -ɲɛ Misɛɛlɩwa yiɛ gwɩ.” * Wa yiɛ Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzokuu ˈsɔ ˈwlu ˈplɩ, ˈn wa yuë mäˈä dʋdʋ ˈwʋ sɛ bhlɩ. ˈMäna käda -a ˈlɩbhä lagɔzuzukuu, ˈpänaa -ka dlɩ kɛ! Maa sɛɛ dʋdʋ ˈwʋ a -nʋa a -nɩɩ ˈkä bhä ˈmö -wʋ ˈnɩ? Biblë lɛ naa, mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a -nʋa a -nɩɩ ˈmö yɩ ˈkää ˈtɛɛ. ˈSaa kä bhä ˈŋlɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa zuzukuzoku a ˈkifii ɔ ˈwuë ˈklɛ, “ɔ -yi sɛ nɩɩ, ˈtɛɲɩ -ɛ tʋʋä -mä Lagɔ ˈkɔ ˈyli bhɩaa, ɛˈɛaˈa -zu.”—ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 12:7, 9, 12.

⁵ Zuzukuzoku a ˈkifii -wʋ -lizoku a kii ˈwuë ɔ bhɛnɩɛ ˈyli ˈwälanɩ dɔˈwʋ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ. Ɔ ˈwuë ˈklɛ, ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa ˈɔ “ˈtɛɲɩ -ɛ tʋʋä -mä Lagɔ ˈkɔ ˈyli bhɩaa, ɛˈɛaˈa -zu.” -Lii Zezwii gbä a-a -yɩ yi ˈyli ˈwlʋnɩ ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈmö, -a nɩ ˈyiɛ -ka ˈylɩmö.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 23 ˈmö ˈylɩmö.

6, 7. Zɩˈɛ a tʋ -ɲɛ ŋɔmʋgupegupe ˈsɔ a dɔˈwʋ, sɛɛ -a bhɛnɩ bhä -a ˈkä gbä ˈnɩ?

⁶ Tʋ. Zezwii nʋ a-a nɩɩ: “Bhlɩ -mɛmɛɛ -ɲɛ bhlɩ -mɛmɛɛ ˈsɔ yia tʋ gwɩ. ˈKämanɩɲɔ -mɔmɔɔ a -nʋä -ɲɛ ˈkämanɩɲɔ  -mɔmɔɔ a -nʋä ˈsɔ, wa yiaˈɛ tʋ gwɩ.” (Matie 24:7) -Aˈa ˈtɛɲɩ ˈmö a nɩkpa tʋ ˈlɩbhää, wa -zu teɲii wa zi ˈtɛɲɩ -miˈla ˈwuë -yɩ ˈplɩɛ ˈmö a -nʋä ˈwʋ. ˈWlugïganɩzɩkpa -bhlʋ -a ylɩɛ ˈbhlɩɩ ˈwuë -gömö a -lii yɔwʋ ma-a nʋä nɩɩ, tɛɛnɩ 1914 a ˈylʋba ˈwʋ -këë zɩˈɛ, nɩkpaa tʋ yɛɛ ˈlɩbhää bhlɩ miniɲwɩɩ 100 yɔwʋ mö. Tɛɛnɩ 1900 a ˈylʋba ˈwʋ -këë -n ˈkä 2000 a ˈylʋba ˈwʋ ghlɛɛ, nɩkpa tʋ ˈlɩbhää, wa zi ˈwʋ ta ˈwʋ -muë tʋ ˈlɩbhä a-a dɛɛ 1900 a ˈylʋba ˈnɩ a-a -bhlɛ ghlɛ ˈwʋ. Zaa, sɛɛ nɩkpaa ˈyɩnɩɛ -mä tʋ ˈmö ˈklɩ ˈn wa -bhöä ɲäzɩ ˈwʋ, ˈpäniɛ -kä dlɩ kɛ!

⁷ Ŋɔmʋgupegupe. Zezwii lɛ nɩɩ: “ˈBhlɩ a -bɛ -gömö, ŋɔmʋgupegupe yia yi.” (Matie 24:7) -Aˈa zɩˈɛ a ˈtɛɲɩ ˈmö lilea -a -bhölɩɛ a -zu a zi bhlaˈmö a ˈtɛɲɩ ˈmö a -naa ˈwʋ, maa nɩkpa a -bɛ ˈnɩ ghlɩ lile. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa waˈaa moni -kä wa ˈkä lile pɩa ˈn -mumuë ˈnɩ ghlɩˈɛ glʋglʋdɛ nza-a. Nɩkpaa -mumuë -waa ghlɩɛ moni ˈylɩ -bhlʋ ˈmö aˈbhë, wa bhlɩ nɩkpa a miliyalie yɔwʋ ˈmö. ˈWlugïganɩzɩkpa -bhlʋ lɛ nɩɩ: “-Mä ˈylʋba ˈmö, ˈyuë a miniɲwɩɩ mʋa kuä, ŋɔmʋ a za.”—Organisation mondiale de la santé (OMS).

8, 9. ˈSaa tula ɔ nɩɩ, wɛlɩɩ Zezwii bhïla a-a dʋdʋ -wʋ tɩtlɛnɩɛ -ɲɛ gwi ˈkädɩ ˈsɔ a dɔˈwʋ -wʋ zɩˈɛ ˈyli ˈwlʋnɩ dɔˈwʋ ˈnɩ?

 ⁸ Dʋdʋ -wʋ tɩtlɛnɩɛ. Zezwii nʋ a-a nɩɩ: “ˈBhlɩ a -bɛ -gömö a dʋdʋʋ yia tɩtlɛnɩ.” (Lwiikö 21:11) Sɛɛ ˈylʋbö ˈkää plɩ, -sɩbhä dʋdʋ ˈkää ˈkwädlɩ tɩtlɛnɩ. Tɛɛnɩ ˈylʋba 1900 ˈmö -këë zɩˈɛ, nɩkpa a miniɲwɩɩ ˈsɔ ˈn wa kää -gömö ˈmö dʋdʋ a tɩtlɛnɩtɩtlɛnɛ yɛɛ -bhlɛ ˈlɩbhä. Zɩˈɛ a dɔˈwʋ, -lii nɩkpa ˈwälaa, mii kwänuë ˈn dʋdʋ -kä tɩtlɛnɩɛ yi ˈn wa -yiɛ sɛ. Maa wʋ -kä tɩtlɛnɩɛ, ˈwʋ lɩbhä -bhlɛ nɩkpa a -bɛ ˈyize.

⁹ Gwi ˈkädɩ. Zezwii nʋ a-a nɩɩ “gwi ˈkädɩ” yia zumanɩ. Gwi a -mii -bhöä ŋanɔ ˈwʋ yia ˈwʋ -päpanɩsɛ zumanɩ ˈn yɩ yia nɩkpa a -bɛ ˈlɩbhä. (Lwiikö 21:11) Miɛ abhlɩ, -dʋtawaa yɛ gwi a -bɛ a gwäzɩ yɩbhlɩnɩ, maa gwi -mimii -bhölɩ -bhlɛ -yɩɲɩ gwäzɩ waˈaa -bhlɛ ghlɩ. ˈWlugïganɩzɩkpa -bhlʋ ma-a nʋä nɩɩ, nɩkpa a miniɲwɩ, sɛɛ ˈylʋbö plɩɛ -sɩbhä ˈkwlikʋkɔlʋ, -jɛkwajʋ ˈn ˈɲutʋfa lɩbhʋa ˈn wa kuä. Ɛˈɛ -bhö yɩ ˈyize, maa -dʋtawaa lɛ nɩɩ gwi a 30 -yɩ ˈwlʋä ˈlili ˈwʋ ˈyli ˈnɩɛ -bhlɛ gwäzɩ ghlɩ.

10. Sɛɛ 2 Timotee 3:1-5 ˈmö a wɛlɩɩ ˈwlʋnɩ ɔ zɩˈɛ ˈyli ˈnɩ?

¹⁰ -Mä 2 Timotee 3:1-5 ˈmö, Biblë lɛ nɩɩ: “ˈPɩwʋ -kä ˈyli bhɩɛ yi a ˈtɛɲɩ ˈmö, zɩkpa yi ˈmö ˈtɛmanɩ teɲii.” Zaa, ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈmö, ˈsaa nɩkpa ˈkäa nʋ a wɛlɩ, ˈmö Zezwii ˈa tietieɲɔɔ Pɔɔlʋ -sɛsɛnɩɛ -gömö. Ɔ lɛ nɩɩ, nɩkpa:

• waɲɩ a ˈyize a gbʋʋ mʋʋ ˈkʋää plɛnɩ

• moni a tʋʋ mʋʋ ˈkʋää ˈwlumö -sunɩ

• waˈaa ˈkä wa ˈligbë ˈmö a -nʋa -wa

• lagɔlii ˈwuë ˈylɩmö wa kɩɛ ˈfälanɩ

• waˈaa wa ˈkä wa -lowluwa ˈklʋkpamö zʋ

• dilabhïï wa ˈkää ˈmlɩ -kä

• ˈklɛkäwa, -glakäwa ˈmö wa ˈkää glɩnɩ

• mäˈä ˈpɩwʋ a ˈbhlibhïle, ˈmö wa ˈkää ˈwa dila ˈwuë yowʋ ˈɲɛ, wa ˈkä Lagɔ ˈa wɛlɩɩ kplɩ sɛ tlinɩ

• -sɩbhä a nɩkpa ˈla lagɔnɩkpa a -li wa ˈkää ˈfʋ nʋ, wa ˈnaa ˈkä ˈwʋ ŋlu Lagɔ ˈa wɛlɩɩ ˈkʋa ˈmö zigbanɩ

11. ˈSaa ˈkä ɔ ˈɲiɲlolinʋwaa ghlɩ ˈnɩ?

 ¹¹ Dɛ -n -bhölɩnɩɛ a nɩkpaa, wa nʋ bhä -li ˈlɛ -a? -Mä ˈbhlɩ ˈwuë -gömö a nɩkpaa a -bɛ -wʋmö -sɩbhä. Maa, Lagɔ yia -pa -lu nʋ. Ɔ lɛ nɩɩ: “Sɛɛ ˈkwlɛ ˈmö a -putu ˈwlʋˈɛ, ˈɲiɲlolinʋwaa -kä -sɩbhä teɲii zumanɩ, ˈn wa -kä -lizoku nʋ ˈyize, ˈyli wa ˈkää bhɩɛ a za-a, wa ˈnaa ˈkäa -bhölɩ ˈlɩlɩlɩ.”—Psaume 92:7.

12, 13. ˈPɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ nɩ ˈmö, ˈsaa Zoova ˈcɩaɲɩ ɔ ˈnɩ?

¹² Biblë gbä a-a nɩɩ ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈmö, yɔlɔylʋ -ɲɛ ˈklɩyɩyɛ ˈsɔ yia teɲii zumanɩ. Maa Biblë nʋˈɛ ˈgämö nɩɩ -li a -lii yi ˈyli ˈwlʋnɩ.

¹³ Biblë a ˈmönʋnwɛ. Lagɔnɩkpɛ Daniɛlɩ Lagɔ bhïlanɩ a-a ˈmö, ˈcɛlɩ a ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ a wɛlɩ. Ɔ lɛ naa: “Nɩkpa -wa ˈkää Lagɔ ˈa wɛlɩɩ yɩbhlɩnɩ yi zumanɩ.” (Daniel 12:4) Lagɔ yi ɔ -nʋa kwänɩ nzɩ wa ˈkä sasɛ Biblë ˈmö ˈnʋ. Tɛɛnɩ 1914 a ˈylʋba ˈmö, -lɩbhä Zoova ˈzʋä -sɩbhä. A yɩɛ -ka, ɔ sʋlʋnɩɲɩ a-a sɛɛ ˈɔ ŋlɩɩ kää dɛsɛ, ˈsaa ɔ ˈkää zɩkö nʋ dʋdʋkpäta a dɔˈwʋ, sɛ ɔ zetiɲɩɛ a gbëawɛlɩɩ, ˈn ˈkwie -ɲɛ glusɛsʋ ˈsɔ a wɛlɩ. -A ˈcɩɛˈɛ nɩɩ, Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a ˈyize mʋʋ ˈkää -aˈa yɔlɔylʋ ˈyli bhɩa ˈlɩlɩlɩ. Sɛ -a ˈkää ˈmäna ˈmö -bhölɩnɩ ˈn ˈsaa -a ˈkää nʋ nzɩ -a ˈkä Lagɔ dlɩ yɔwʋ nɛnɩ, -a ˈyɩɛ yɩ wɛlɩ ˈylɩmö. Maa Lagɔ a -nʋa, sɛ wa nɛmönɩ ɔ ˈsaa wa ˈcɩɛ ˈmö ˈnɩ? Wɛlɩ -mimii Lagɔ bhïlanɩɛ ˈɔ nɩkpa ˈmö -yiɲi sʋlʋnɩ.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 20 -ɲɛ 24 ˈsɔ ˈmö ˈylɩmö.

14. Mää wa -wʋ ɔ Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ bianɩ dɔˈwʋ ˈnɩ? ˈN -mɔ bia ɔ ˈtɩtɩ a ˈtɩtɩɩ ˈla ˈnɩ?

¹⁴ ˈBhlɩ ˈwuë -gömö a lagɔwɛlɩɩ bia libho. Zezwii bhïla a-a ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ a wɛlɩɩ, sɛˈɛ ɔ nʋ a-a nɩɩ: “-Mä ˈbhlɩɩ a këtiea ˈwuë ˈwʋ, Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ, yɩ yi -mä ghlɛ.” (Matie 24:3, 14) Zɩˈɛ a dɔˈwʋ, Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ yɛ -mä ˈbhlɩ a 230 ˈmö ghlɛ ˈn wa biani gbɩɩ a 700 a sɛ ˈmö. Nn, mäˈä dʋdʋkpäta ˈwuë ˈklʋ, Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa -wʋ  “bhlɩɩ ˈwuë -gömö a nɩkpa, gbɩɩ ˈwuë a gbäwa,” kwänɩ dɔˈwʋ nzɩ wa ˈkä ˈsaa Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ glɩnɩɛ -ɲɛ ˈsaa wʋ ˈkää nɩkpa ˈwlu nʋ ˈsɔ a wɛlɩ ˈmö ˈnʋ. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 7:9) ˈWa ˈnʋa yɩ za ˈpɛnɩ. Nɩkpa a -bɛ -gblʋa ˈn ˈwa ˈyʋa ˈklɩ. Maa ˈwa lagɔwɛlɩɩ bia libhoo mö ˈyukusɛ ˈyize, nɩkpɛ ˈnɩɛ bhɛnɩ ɔ ˈkʋ ˈnigba. -Sɩbhä Zezwii gbä a-a.—Lwiikö 21:17.

15. (a) -N kɩ ɔ dlɩ ˈwʋ nɩɩ ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ -a -bhölɩnɩɛ dɛˈɛ ˈmö -a? ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈnɩ? (b) -Wa zʋä Zoova ˈklʋkpamö ˈsaa wa ˈkä bhä ghlɩ ˈnɩ? -Wa ˈnɩ zoo ˈklʋkpamö ˈna?

¹⁵ -N kɩ ɔ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈmö -a -bhölɩnɩɛ dɛˈɛ mö -a? Biblë ˈmö a wɛlɩɩ a -bɛ, -yɩ bhïlaa ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ a wɛlɩ -wʋ zɩˈɛ ˈyli ˈwlʋnɩ dɔˈwʋ. Zoova yia -pa nɩɩ, ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ a biabiʋ nɩ ˈbhlenɩ ˈn “ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛdaa” ˈkäaˈaa ghlɛ. (Matie 24:14) ˈSaa wa la bhä ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛdaa ˈnɩ? Amagedɔɔ a tʋ, -wʋɲɩ ˈmö Lagɔ ˈkää ˈɲiɲlolinʋwaa ˈwuë ˈyli bhɩa, ˈmö wa laa -sɩbhä. Nɩkpa ˈwuë -waa ˈyɩbhä wa ˈkä ɔ -ɲɛ ɔ yowli ˈsɔ ˈklʋkpamö zʋʋ, Zoova, ˈɔ ˈmötɛɛnɩzuzukuu -ɲɛ Zezwii ˈsɔ ˈmö ɔ ˈkää ˈmö ghlɛnɩ nzɩ ɔ ˈkʋa ˈyli bhɩa. (2 Tesaloniikö 1:6-9) -Miˈla -kä ˈplɩ ˈwë, Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzokuu ˈsɔ, wa ˈnaa ˈkäa nɩkpa dula ˈlɩlɩlɩ. ˈN nɩkpa ˈwuë -wa zʋä Lagɔ ˈa wɛlɩɩ ˈklʋkpamö, -wa ŋluä ˈwʋ ɔ ˈkʋa -gömö ˈkämanɩ, wa yi ˈɔ wɛlɩɩ ˈwuë ˈylɩmö yɩ ˈkä ˈyli ˈwlʋnɩ.—ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 20:1-3; 21:3-5.

16. ˈPɩwʋ a ˈylibhɩɛdaa yɛ ghlɛ ˈwë zaa, ˈsaa -n kä ɔ -n ˈkä nʋ ˈnɩ?

¹⁶ Sataa ˈa ˈpɩwʋ nɩ yia -pa ˈyli bhɩɛ. Zaa, -a kä -a ˈkä -aɲɩ kibhë nɩ ˈwʋ ˈyɩbhänɩ, ‘ˈSaa n kä ɔ n ˈkä nʋ ˈnɩ?’ Zoova yɩbhä nɩɩ -n nɩ ˈcɩɛ -lii a -bɛ -mä Biblë ˈmö. ˈZʋnɩ ˈsaa -n -wʋä -mä Biblë ˈmö ˈcɩɛ dɔˈwʋ sasɛ ˈyli. (Zaah 17:3) Wa ˈkä nɩkpa kwänɩ wa ˈkä Biblë ˈmö ˈnʋ a za, ˈdimasiea ˈwuë ˈmö Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa ˈwlu wa yɩbhää. ˈTɛmanɩ ˈyli yɔwʋ -n ˈkä -lɛ ˈwluyɩbhäda ˈmämö. (Zɛlɩ Ebleewaa 10:24, 25 ˈmö.) -N -kä sɛ yɩbhlɩmanɩ nɩɩ, -n kä -n ˈkä -naˈa -wʋwʋsaa ˈmö  zigbanɩ, tɩ -gu, maa ˈzʋ -sɩbhä. ˈN -n -kä -sɩbhä zʋʋ, -n -ɲɛ Zoova ˈsɔ a ˈwʋ -wʋnɛ yi ˈmö ˈtumanɩ.—Zaakö 4:8.

17. ˈSaa ˈkä ɔ ˈŋlɩ -kä ˈn ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈkä ɔ nɩkpa a -bɛ zɛmö -vu ˈnɩ?

¹⁷ Zezwii ˈa tietieɲɔɔ Pɔɔlʋ nʋ a-a nɩɩ “sɛɛ wiɲɔ yiˈɛ sabʋ zɛmövusɛɛ,” -sɩbhä ˈɲiɲlolinʋwaa ˈwuë a ˈylibhɩɛzlɩɩ ˈkuëë zɛmö -vu. (1 Tesaloniikö 5:2) Zezwii nʋ a-a nɩɩ nɩkpa a -bɛ ˈa nʋnʋlii yia tula nɩɩ, wa gbʋ ˈnɩɛ -mä ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ ˈmö -wʋ. Ɔ lɛ naa: “-Ɔ sa-a -lɛ -mä nɩkpa glaˈmö, ɔ -kä yie yii, sɛɛ nɩkpa zʋ a-a -aa dɩba ˈkɔdɔ Nowee a ˈtɛɲɩ ˈmö -sɩbhä wa ˈkää ˈzʋ. Nowee, sɛɛ Lagɔ ˈɲɔ a-a ˈgɔlʋ ˈkɔdʋʋ -wʋ ˈkä -bhɩɛɛ -budu a dɔˈwʋ ˈdɩɩ, ɔ -wuu a-a -sɩbhä kʋ dɔˈwʋʋ, nɩkpaa ˈwuë, wa gbʋ ˈnɩɛ a -mä -wʋ. Maa lililibho, nʋnɩmälibho, ŋlʋkwälibho, ghïlamölibho, ˈmö wa kä a-a. Saˈa -këë ˈn Nowee yiɛ gɔlʋʋ zɛmö bhɩɛ ˈn ɔ yiɛ -mä plɛ. ˈN ˈɲizakwëa yiɛ nɩkpaa zɛmö -vu, a -wʋ lɩbhä dɔˈwʋ -këë, ˈn ɲuu yiɛ ˈbhlɩbhëa ˈwuë ˈwʋ yie, ˈn wʋ yiɛ wa ˈwuë ˈyli bhɩa. Sɛ -bhʋlʋ -kpɔ ˈla -sɩbhä -ɔ sa-a -lɛ -mä nɩkpa a glaˈmö, ɔ -kä yie yii, -sɩbhä nɩkpa ˈkää ˈzʋ.”—Matie 24:37-39.

18. ˈDɩmözʋwɛlɩ a -mi Zezwii ɲɩaɲɩ ɔ ˈnɩ?

¹⁸ Zezwii zʋɲɩ a-a ˈdɩ ˈmö nɩɩ, -a nɩ ˈnɛmanɩ -aɲɩ ˈwʋ ‘-a tɩa lililibho -ɲɛ nʋnɩmälibho ˈsɔ -kä. Mäˈä ˈpɩwʋ a dlɩpäpʋʋ ˈwuë nɩ tɩɲɩa ˈwlumö ˈwʋ yie.’ Ɔ lɛ nɩɩ ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛtɛɲɩɩ zɛmövusɛ ɛ ˈkää yi, “sɛɛ -dɛda -gbïliˈɛ zibhï ˈwlumöö.” Ɔ yiˈɛ nɩɩ, ɛ yi “mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a nɩkpa ˈwuë zɛmö -vu.” ˈN ɔ yiˈɛ nɩɩ: “a nɩ -ligba a ˈkä -lɛ glɩ. A nɩ bhibhe ˈkwädlɩ Lagɔ ˈyize, nzɩ -li ˈla ˈwuë -kä ghlɛɛ, yɩ taɲɩa swɩ yɔwʋ ˈkuanɩ, -ɔ sa-a -lɛ -mä nɩkpa glaˈmö -kä yii, a ˈkɔ ˈyila ˈklʋ yi a dɔˈwʋ zʋ taɲɩa ˈlɩbhä.” (Lwiikö 21:34-36) ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Zezwii ˈa ˈdɩmözʋwɛlɩ nɩ kä ɔ dɛsɛ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa ˈtɛɲɩ ˈtikëyie tʋä -mä nzɩ Sataa ˈa ˈpɩwʋzokwëa ˈkä ˈyli bhɩɛ ˈlɩlɩlɩ. Nɩkpa -wa nɛnɩɛ Zoova -ɲɛ Zezwii ˈsɔ dlɩ yɔwʋ, wa ˈyize mʋa ˈkää ˈpʋ nzɩ wa ˈkä -mä Lagɔ ˈa ˈpɩwʋlelea ˈwʋ ˈkwädlɩkwädlɩnɩ -bhölɩnɩ.—Zaah 3:16; 2 Piɛlɩ 3:13.