1. ˈSaa Lagɔ yɩbhä bhä ɔ ˈkä nʋ nɩkpa a dɔˈwʋ ˈnɩ?

LAGƆ, -lii -yɩɛ -sɩbhä a sɛ -wʋ ˈmö ɔ yɩbhää ɔ ˈkä nʋ nɩkpa a ˈwlumö. Wa ˈkä -mä ˈylimönanɩ lagblɛɛ ˈmö -bhölɩnɩ a za Lagɔ ˈwäla a-a tɛkänɩkpɛ Adaa -ɲɛ tɛkäŋlɔ Ɛɛvö ˈsɔ. ˈSaa ɔ yɩbhä a-a wa dɔˈwʋ mɩɛ nɩɩ, wa ˈkä ˈyuë gwälɩ, wa ˈkä dʋdʋkpäta ˈwlu gïganɩ a ˈkä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈzʋ ˈn wa ˈkäˈɛ nɩma ˈwuë ˈyli ˈzʋnɩ.—Genèse 1:28; 2:8, 9, 15; ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 6 ˈmö ˈylɩmö.

2. (a) Sɛɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ, ˈsaa Lagɔ gbä a-a ɔ ˈkä nʋʋ, ɔ yu klɩpaa nʋ ˈnɩ? (b) Sɛɛ Biblë gbä ɔ ˈkwädlɩnɩ a -bhölɩbhölɛ a dɔˈwʋ ˈnɩ?

² -N kɩ ɔ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, -a yi ˈylɩ -bhlʋ ˈmö -mä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö -bhölɩnɩ -a? Sɛˈɛ Zoova -ɲɩaɲɩɛ ˈdɩ nɩɩ: “Sɛ n gbää n ˈkä ˈzʋʋ, n yi -sɩbhä ˈzʋ klɩpaa.” (Isaïe 46:9-11; 55:11) Nn, ˈsaa ɔ gbä a-a ɔ ˈkä nʋʋ, ɔ yu nʋ, -lu ˈnaa ˈkɔ ˈyio ˈwʋ -sɛ. Zoova lɛ nɩɩ, -lu kää ˈŋlɩ nza ɔ ˈwälaa dʋdʋkpäta. Ɔ “ˈnaa ˈfʋ ˈwälaa.” (Isaïe 45:18) Ɔ yɩbhä nɩɩ, nɩkpa nɩ yie dʋdʋkpäta ˈwuë ˈwʋ. Nɩkpa a -muë Lagɔ yɩbhä ɔ nɩɩ, wa nɩ -bhölɩnɩ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ ˈn ˈtɛɲɩ -zɩmö wa ˈkä ɔ -sɛ ˈnɩ? Biblë lɛ nɩɩ: “-Wa zlɔnɩɛ ˈmö [ɛ -käˈɛ -wa nʋä ˈsaa nɛnɩɛ Lagɔ dlɩ yɔwʋ], mʋa ˈkaa ˈkwädlɩkwädlɩnɩ ˈwʋ -bhölɩnɩ.”—Psaume 37:29; ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 21:3, 4.

3. Sɛɛ guu lɩbhää nɩkpa ˈn wa kuä a dɔˈwʋ, ˈkïbhë -ma -n bhɛnɩ ɔ -n ˈkä -naɲɩ ˈwʋ ˈyɩbhänɩ ˈnɩ?

³ Maa zɩˈɛ, nɩkpa guu ˈlɩbhʋa ˈn -mumuë kuä. Bhlɩɩ -mimii -gömö, wa gwɩ -mä tʋ ˈn wa ˈlɩbhälɩbhänɩɛ. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, saˈa -sɩbhä Lagɔ ˈnɩ a-a yɩbhä nɩɩ, -lii nɩ -wʋ. Zaa, sɛɛ -lii ˈplɩplɩnɩ ɔ ˈmö ˈn ˈsaa kä bhä ˈŋlɩ ˈnɩ? Biblë a ˈyize mɛ bhɛnɩɛ ɛ ˈkɩ zɛmö -sɛ.

4, 5. (a) -Mä Edɛɛnɩ a ˈlagblɛɛ ˈmö, -mɔ ghlɛnɩ ɔ tɩmɛ ˈmö ˈn ɔ -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ yi ɔ bhïla ˈnɩ? (b) Sɛɛ nɩkpɛ a -mɔ zlɔnɩɛ ˈmö, bhɛnɩ bhä ɔ ˈkä ˈwiɲɔ ˈzʋ ˈnɩ?

⁴ Biblë mɛ -ɲɩaɲɩɛ ˈdɩ nɩɩ, Lagɔ kä -gblɩɲɔ, ˈmö wa ‘laa Yioɲɔ ˈn Sataa.’ -Mä Edɛɛnɩ a ˈlagblɛɛ ˈmö, tɩmɛ ˈmö Sataa ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ yiɛ bhïlaa. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 12:9; Genèse 3:1) Sɛɛ Ɛɛvö ˈkäa -tɔnɩ nɩɩ, tɩmɛ mɛɛ -wʋä bhïla dɔˈwʋ, -sɩbhä ɔ zʋä.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 7 ˈmö ˈylɩmö.

⁵ Zaa, Lagɔ mɔɔ ˈwäla ɔ Yioɲɔ Sataa -a? Nˈnn! Lagɔzuzukwë -bhlʋ -a -wʋ a-a -mä zlɩ ˈmö, dɛɛ Lagɔ gïganɩ a-a dʋdʋkpäta ˈwlu Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ a za, ma-a zigbonɩɛ ˈmö ˈn a yiɛ Yioɲɔ ˈzʋ. (Job 38:4, 7) Sɛ yɩ ˈplɩplɩnɩ ɔ ˈmö ˈnɩ? Sɛɛ nɩkpɛ a -mɔ zlɔnɩɛ ˈmö bhɛnɩ bhä ɔ ˈkä ˈwiɲɔ ˈzʋ ˈnɩ? Ɔ ˈwlʋä, ɔˈɔ a-a ˈwiɲɔ glɩnɩ la. Maa -lu a -mu ɔˈɔ -kälɩɩ, ˈmö ɔ ˈyɩbhää. ˈMö ɔ pää dlɩ ˈwʋ -këë ˈn ˈɔ dlɩpäsazokwëa yiɛ zumanɩ. Ɔ -kä daˈa bhɛnɩ cuu, ˈwimö ɔ ˈkʋä kwää. ˈWiɲɔ ɔ yɛɛ daˈa ˈzʋ.—Zɛlɩ Zaakö 1:13-15 ˈmö; ˈyɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 8 ˈmö ˈylɩmö.

6. Sɛɛ lagɔzuzukwë -bhlʋ ˈzʋ ɔ Lagɔ a -gblɩɲɔ ˈnɩ?

⁶ Mɩɩ ghlɩɛ lagɔzuzukwëa ˈla. Ɔ ˈkää Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈwälaa, ˈdɩ Zoova ˈɲʋa miɛ nɩɩ, wa nɩ gwälɩ ˈyuë wa ˈkä “dʋdʋkpäta ˈwʋ yie.” (Genèse 1:27, 28) Lagɔzuzukwëa ˈla yi a-a -kamä dlɩ ˈpä, ‘Nɩkpa ˈla ˈwuë bhɛnɩ wa -kaa bʋbɔ Zoova a ˈbhle ˈmö!’ Sɛ ɔ pää -lii ˈla dlɩ ˈwʋ ˈyize, -sɩbhä ɔ yɩbhää teɲii nɩɩ, -lu a -mu -wʋ -lɛ Zoova a -nʋ nɩ ˈzʋ ɔ nʋʋ. Lagɔzuzukwëa ˈla yɩbhä a-a nɩɩ, nɩkpa ˈwuë nɩ bʋbɔ a. Nza a ˈɲɛɛ Ɛɛvö widɩ ˈn a yoo dula. (Zɛlɩ Genèse 3:1-5 ˈmö.) A zʋä -sɩbhä, aɲɩ a ˈzʋa daˈa Yioɲɔ Sataa ˈwʋ, Lagɔ a -gblɩɲɔ.

7. (a) ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ yi bhä ˈku ˈnɩ? (b) ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a gɔ bhä ˈn -a ku ɔ ˈnɩ?

⁷ Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ Lagɔ ˈmö wa -sɛ a-a ˈklʋkpamö ˈn wa yiɛ subhëa li.  (Genèse 2:17; 3:6) Wa ˈkɔɔ ˈklʋkpamö -sɛɛ, Zoova a ˈyila ˈklʋ a dɔˈwʋ ˈɲiɲloli wa nʋä, ˈtɛɲɩ ˈplɩɛ ˈku wa ˈkuä, sɛɛ Lagɔ gbä a-a. (Genèse 3:17-19) Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈa ˈyuëa ˈɲiɲlolinʋwa wa glɩnɩmöä zaa, ˈkumö wa ˈkumöä. (Zɛlɩ Ghlɔɔmö 5:12 ˈmö.) -A -kä -a ˈkä ˈsaa kää ˈŋlɩ ˈn Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈa ˈyuëa glɩnɩmöä ˈɲiɲlolinʋwa ˈmö ˈnʋʋ, -a nɩ ˈpänɩɛ -ka ˈwʋ pälɩkïbhëa ˈlɛ dlɩ kɛ. ˈPää -ka dlɩ, -n -wʋ ˈfɔlɔ ŋu dɔˈwʋ -mä ˈfɔlɔŋudɔkɔ -wʋ ˈmuoo ˈmö. Sɛɛ -dɔkɔ ˈmuoo a za, ˈfɔlɔ ˈwuë ˈgbɔ wʋ ˈkää yɔwʋ -kä. Dɛɛ Adaa -sɛɛ Lagɔ ˈklʋkpamö, ˈɲiɲlolinʋɲɔ ɔ zʋä. Adaa ˈa yuëa -a glɩnɩɛ zaa, -aa ˈwuë ˈɲiɲlolinʋwa -a glɩnɩɛ, ɔ sa “ˈgboyi” -a kää yɔwʋ. ˈƝiɲlolinʋwa a glɩnɩɛ zaa, gɔ -a gɔɔ ˈn -a kumöä.—Ghlɔɔmö 3:23; ˈyɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 9 ˈmö ˈylɩmö.

8, 9. (a) Sɛɛ Sataa yɩbhä a-a ɔ Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ nɩ ˈpä dlɩ ˈnɩ? (b) ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Zoova ˈnɩ a-a bhä ˈɔ ˈklʋkpamösɛwa -gba -bhlʋ -kpɔ ˈmö ˈyli bhɩa ˈnɩ?

⁸ Dɛɛ Sataa dula Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈn wa yiɛ Lagɔ ˈklʋkpamö -sɛ, Lagɔ a ˈkämanɔɔ a ˈklʋkpamösɛsʋ ˈmö ɔ tɛɛ a-a daˈa. Ɔ yɩbhä a-a nɩɩ, Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈkɩ dlɩ wʋ -kä nɩɩ, Zoova yioɲɔ ɔ glɩnɩɛ ˈn ɔ glɩnɩˈɛ ˈkämanɩɲɔ -zokwë -ɔɔ ˈwa -li a -lii yɩbhä. Sɛˈɛ Sataa -wʋ a-a nʋ dɔˈwʋ nɩɩ, Lagɔ ˈnɩɛ -kä ɔ ˈkʋä ˈyli -gänɩ, maa wabhï, wa bhɛnɩ wa ˈkä ˈsaa ˈnɩɛ nɛnɩ -ɲɛ ˈsaa nɛnɩɛ ˈsɔ -lɛ -sɛ. Zaa, ˈsaa Zoova ˈkäa ɔ nʋ ˈnɩ? Ɔ bhɛnɩ a-a ɔ ˈkä ɔ ˈklʋkpamösɛwa ˈlɩbhä nzɩ ˈklʋkpamösɛsʋ ˈkäa ˈbhlenɩ. Maa ɔ -käa -sɩbhä zʋʋ, yɩ yia ɔ tula nɩɩ, Sataa yioɲɔ ɔ glɩnɩɛ -a? Nˈnn yɩ ˈnaa ˈkɩ a-a tula.

⁹ -Sɩbhä a za, Zoova ˈnɩɛ -gba -bhlʋ -kpɔ ˈmö ˈklʋkpamösɛwa ˈyli bhɩa. Maa, ˈtɛɲɩ ɔ ˈɲʋa wa ˈkä waɲɩ -su. Mɩɩ ˈkäa ˈylimö tulanɩ nɩɩ, Sataa yioɲɔ ɔ glɩnɩɛ. Maa Zoova mɔɔ -yiɛ -yɩ -gää -tiamö kɛ nɩkpa a dɔˈwʋ. -Mä ˈkïbhï 11 ˈmö, -a yi sasɛ -lɛ a -lii ˈla ˈmö ˈnʋ. Sɛɛ -n pä ɔ Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈa nʋnʋlii a dɔˈwʋ dlɩ ˈnɩ? Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ  kä a-a ɔ wa ˈkä Sataa ˈyukwli -pʋnɩ nzɩ wa ˈkä Lagɔ ˈklʋkpamö -sɛ -a? -Lii ˈwuë Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ kä a-a, Zoova mɔɔ ˈɲʋaɲɩɛ. Ɔ ˈɲʋa a-a zɩkpa -aa -maa yɔwʋ -kä, ˈbhlɩ a -bhlɩɩ -ɛɲɩ ˈmö wa ˈkää -bhölɩnɩ ˈn ˈmäna ˈwʋ -bhö libho. Maa Sataa ɔbhlɩ, ɔ ˈnʋa -bhlɛ tɛkäsɛ -lu a -lu ˈwlu nʋ. ˈN -n -kä a-a -lɛ -wʋ ˈla, ˈsaa -n ˈkä a-a ɔ nʋ ˈnɩ?

10. ˈSaa kä ɔ dɛsɛ -a kä ɔ -a ˈkä bhʋlʋbhlʋ nʋ ˈnɩ?

 ¹⁰ Zɩˈɛ, -sɩbhä -a kää -a ˈkä bhʋlʋbhlʋ ˈsaa -a ˈkää nʋ -lɛ -sɛ. Maa, ˈsaa -a ˈkää daˈa -lɛ -sɛ, ˈmö -aa -bhölɩbhölɛ -glɛɛ gwë. -A bhɛnɩ -a ˈkä Zoova -aˈa ˈKämanɩɲɔɔ ˈmö ˈwʋ ˈlibhï, -a ˈkɔ ˈklʋkpamö ˈzʋ nzɩ -a ˈkä ˈylimö tulanɩ nɩɩ, Sataa yioɲɔ ɔ glɩnɩɛ. A bhɛnɩˈɛ -a ˈkä Sataa -aˈa ˈkämanɩɲɔɔ ˈmö ˈwʋ ˈlibhï. (Psaume 73:28; zɛlɩ Proverbes 27:11 ˈmö.) Mäˈä ˈpɩwʋ, nɩkpa -wa zʋä Lagɔ ˈklʋkpamö waˈaa -zu. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, Lagɔ mɔ ˈnɩɛ mäˈä ˈpɩwʋ a nɩkpa -gömö ˈkämanɩ. Zaa, ˈn ɛ nɩ -bhö Lagɔ mɔɔ, -mɔ ˈkämanuë ɔ -gömö ˈnɩ?

11, 12. (a) -Lii Sataa gbä a-a ɔ ˈkä Zezwii ˈɲɛɛ, ˈsaa yɩ ˈcɩaɲɩ ɔ ˈnɩ? (b) Biblë ˈa gbɛlɩɩ -mi tula ɔ nɩɩ, Sataa mɔɔ ˈkämanɩɛ mäˈä ˈpɩwʋ a nɩkpa -gömö ˈnɩ?

¹¹ Zezwii -yi a-a -ɔ ˈkämanɩɛ -tiamö mäˈä ˈpɩwʋ a nɩkpa -gömö. ˈYlɩ -bhlʋ ˈmö, Sataa yi a-a Zezwii “mäˈä ˈpɩwʋ a bhlɩɩ ˈwuë, ɛ -ɲɛ ɛ ˈmö a wʋlʋnɔɔ ˈwuë ˈsɔ, ˈn ɔ yoɲɩɛ ˈylimö tulanɩ.” ˈN Sataa yi a-a Zezwii ˈdɩ ˈɲɛ nɩɩ: “ˈN -n -kä dɛˈɛ na dlɩ ˈmö -kokomïladigbï glu ˈpä, -n -kaa bʋbɔɔ, n yi gbä -n ye -gömö ˈkämanɩ, ɛ ˈmö a wʋlʋnɔɔ ˈwuë, n -yimu ˈɲɛ.” (Matie 4:8, 9; Lwiikö 4:5, 6) ˈYɩbhä -naɲɩ nimï nɩɩ, ‘ˈN Sataa mɔ ˈnɩ a-a bhlɩɩ -ɲɛ ɛ ˈmö a wʋlʋnɔɔ ˈwuë ˈsɔ -kälɩɩ, ɔ yi a-a bhä nɩɩ, ɔ ˈkɩ Zezwii ˈɲɛ -a?’ Nˈnn. ˈPɩwʋ a ˈkämanɔɔ ˈwuë Sataa a -luä.

¹² -N yi -kamä -naɲɩ nimï nɩɩ: ‘Sɛɛ Sataa glɩnɩ bhä ˈpɩwʋ a -lii ˈwuë a ˈkämanɩɲɔ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɔ Zoova, Lagɔ -ɔ ˈtɛɛ ˈmö, -ɔɔ -sɩbhä a -sɛ -wʋ, -ɔ ˈwäla ˈpɩwʋ a -lii ˈwuë mɔ -a?’ (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 4:11) Zoova mɔɔ wälaa -lii ˈwue, maa Zezwii lɛ naa, Sataa mɔɔ “ˈkämanɩɛ ˈpɩwʋ a nɩkpaa -gömöö.” (Zaah 12:31; 14:30; 16:11) Zezwii ˈa tietieɲɔɔ Pɔɔlʋ, Zuzukuzoku a ˈkifii Sataa ˈmö ɔ la a-a “-ɔ ˈkämanɩɛ nɩkpa -waaa ˈyɩbhä wa ˈkä Lagɔ ˈklʋkpamö zʋ -gömöö.” (2 Kɔlɛɛtɩ 4:3, 4) Zezwii ˈa tietieɲɔɔ Zaah ˈcɛlɩ a-a nɩɩ, “mäˈä ˈpɩwʋ a nɩkpa ˈwuë zuzukuzoku a ˈkifii mɔɔ ˈkämanuëë -gömö ˈn wa nʋä -lizoku.”—1 Zaah 5:19.

13. -Mi kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a yɩbhä ɔ ˈbhlɩlele ˈnɩ?

¹³ Sɛɛ zila zɩɛ, -sɩbhä ˈpɩwʋ nɩ, bhömanɩɛ ŋanɔ  ˈwʋ ˈyize. Sa ˈwuë, tʋ wa gwɩɛ, -ɔɔˈmözlɔnɩlii, ˈkwlɩsɔkäkʋ, -glakäkʋ mɩɩ binɩɲɩɛ. Sɛ wa yi zʋ -kë, sɛ wa ˈnɩ zʋ -kë, nɩkpa ˈnɩɛ bhɛnɩ wa ˈkä -lizoku ˈla ˈyli bhɩa. Maa Lagɔ yi a -pa ˈmlɩɲuwa ˈwuë ˈyli bhɩa ˈɔ tʋ ˈkɔdʋ wa laa Amagedɔɔ a zlɩ nzɩ ɔ ˈkä -lɛ wa ˈbhle ˈmö ˈbhlɩlele -ɛ zlɔnɩɛ ˈmö ˈzʋ.—ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 16:14-16; ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 10 ˈmö ˈylɩmö.

14. -Mɔ Lagɔ -sɛ bhä ɔ ˈkä ˈɔ ˈKämanɔɔ a ˈKämanɩɲɔ ˈzʋ ˈnɩ? Sɛɛ Biblë gbä a-a bhä Zezwii a dɔˈwʋ ˈnɩ?

¹⁴ Zezwii Klii ˈmö Zoova -sɛɛ ɔ ˈkä ˈɔ ˈkämanɔɔ -wʋ -wʋä -mä zlɩ ˈmö a ˈKämanɩɲɔ glɩnɩ. ˈYlʋbö a mila a -bɛ yɛ ˈplɩ ˈwë ˈn Biblë yi a-a nɩɩ, Zezwii “ˈBhlɩlowli ˈkɔdɔ a yowli -ɔ yɩbhää ˈTɩɩglɩglɛ” a sa ɔ ˈka a ˈkämanɩ ˈn ˈɔ ˈkämanɔɔ ˈnaa ˈkä a-a ˈbhlenɩdɛ -kä. (Isaïe 9:6, 7) Zezwii ˈcɩa a-a ˈɔ ˈwʋ-bhlinɩwaa nɩɩ, wa nɩ bhibhe ˈɔ ˈkämanɔɔ a ˈwlumö dɛ ɔ nʋ a-a nɩɩ, “Gbä -naˈa ˈkämanɔɔ ˈkä nɩkpabhë a ˈyila klʋ gbëdaŋuu bhli. Sɛ wa zʋä -mä ghäyɩ ˈwʋ sɛ -n yɩbhää ˈklʋkpamöö, gbä wa ˈkä mäˈä dʋdʋ ˈwʋ -sɩbhä ˈklʋkpamö ˈzʋmö.” (Matie 6:10) -Mä ˈkïbhï 8 ˈmö, sɛɛ Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ ˈkää mäˈä ˈpɩwʋ a nɩkpa a ˈkämanɔɔ a ˈbhle ˈmö ˈplɩnɩ, ˈmö -a ˈkää ˈcɩɛ. (Zɛlɩ Daniel 2:44 ˈmö.) Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ mu ˈkää bhäla dʋdʋkpäta ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈwʋ ˈzʋa.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 11 ˈmö ˈylɩmö.

15. ˈSaa wa la ɔ “dʋdʋ -mumuu” ˈnɩ?

¹⁵ Biblë lɛ naa: Lagɔ yi “zlɩ -mɛmɛɛ -ɲɛ dʋdʋ -mumuu ˈsɔ ˈwäla. -Lɛ a ˈpɩwʋ ˈla mö -a -kʋnɩɛ” ˈn “-mä ˈɔ ˈpɩwʋlele ˈla ˈwʋ, -mä a nɩkpaa, ˈsaa nɛnɔɔ dlɩ yɔwʋ a ˈyize ˈmö wa ˈkää nʋ.” (2 Piɛlɩ 3:13; Isaïe 65:17) Dɛɛ -mämaa a dɔˈwʋ, Biblë -kä “dʋdʋkpäta” nʋʋ, nɩkpa -wa -bhölɩnɩɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ ˈmö ɛ gaa. (Genèse 11:1) Zaa, wa -kä “dʋdʋ -mumuu” -wʋ zlɔnɩɛ ˈmö nʋʋ, nɩkpa -wa nʋä ˈsaa nɛnɩɛ Lagɔ dlɩ yɔwʋ, ɔ pää ˈɲuu, ˈmö wa gaa.

16. ˈƝɛɲɛlu a -nʋ a -nʋ a -mu Lagɔ ˈkä ɔ -wa ˈkää -mä ˈɔ ˈpɩwʋlelea ˈwʋ -bhölɩnɩ ˈɲɛ ˈnɩ ˈn sɛ -a ˈkä bhä ˈzʋ -a ˈkʋ ghlɩmö ˈnɩ?

 ¹⁶ Zezwii nʋ a-a nɩɩ, nɩkpa -wa ˈkää -mä Lagɔ ˈa ˈpɩwʋlelea ˈwʋ -bhölɩnɩ, Lagɔ yuë ‘ˈpɩwʋ mää ˈnaa ˈkää ˈyli bhɩɛ ˈɲɛ.’ (Maakö 10:30) ˈSaa -a kä ɔ -a ˈkä nʋ nzɩ -a ˈkä -lɛ a ˈɲɛɲɛlu ˈla ghlɩmö ˈnɩ? -Yayaya zɛlɩ Zaah 3:16 -ɲɛ 17:3 ˈsɔ ˈmö nzɩ -n ˈkä nimïyɩbhäkïbhëa ˈlɛ a zɛmösɛna ghlɩ. Sɛɛ Biblë gbä a-a sɛɛ zɩkpa ˈkä -wʋ, dʋdʋkpäta -kä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈzʋʋ, -a nɩ ˈyɩɛ -ka -sɩbhä ˈylɩmö.

17, 18. Sɛɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ, dʋdʋkpäta ˈwuë yi ˈtɩɩglɩnɔɔ ˈmö -wʋ ˈn -a yi -pälɛpälɛ glɩ ˈnɩ?

¹⁷ ˈƝiɲlolii, tʋ, ˈkulɩbhälɩbhʋ -ɲɛ -glakäkʋ ˈsɔ yi ˈyli bhɩɛ. ˈƝiɲlolinʋɲɔ -bhlʋ aˈbhë ˈnaa ˈkä a mäˈä dʋdʋ ˈwʋ -wʋ. (Psaume 37:10, 11) Lagɔ yi “tʋ ˈyli bhɩa mäˈä dʋdʋ ˈwuë ˈwʋ.” (Psaume 46:9; Isaïe 2:4) Dʋdʋkpäta ˈwuë yi nɩkpa -wa -waa Lagɔ, -wa zʋä ˈɔ wɛlɩɩ ˈklʋkpamö ˈwʋ yie. ˈTɩɩglɩnɔ yi ˈkwädlɩkwädlɩnɩ -bhölɩ.—Psaume 72:7.

¹⁸ Zoova a -nʋa yi ˈtɩɩglɩnɔ ˈmö -bhölɩnɩ. -Mä Biblë ˈmö, Yizlaɛlɩ a -nʋa ˈkää Zoova ˈa wɛlɩɩ ˈklʋkpamö zʋʋ, ˈtɩɩglɩnɔ ˈmö wa -bhölɩnɩ a-a. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa ɔˈbhë mɔ kpëtuë a-a ˈwʋ. (Lévitique 25:18, 19) -Mä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö, -lu ɛ -käˈɛ nɩkpɛ ˈnaa -kaɲɩ ŋanɔ ˈwʋ -bhö. -A yi ˈkwädlɩ -pälɛpälɛ glɩ!—Zɛlɩ Isaïe 32:18 -ɲɛ Michée 4:4 ˈsɔ ˈmö.

19. ˈSaa kä bhä ˈŋlɩ ˈn -a kɩ ɔ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, -mä Lagɔ ˈa ˈpɩwʋlelea ˈwʋ, lile a -bɛ yi -bhölɩ ˈnɩ?

¹⁹ Lile -a -bɛ yi -bhölɩ. “Mäˈä dʋdʋ ˈwʋ, lilea yi -bhölɩ ˈyize; -mä -gägö ˈwlu, glʋglʋlii yɩ nɛnɩmanɩ, lilea yi teɲii zumanɩ.” (Psaume 72:16) Zoova, “-aˈa Lagɔ, -yiɲɩ ˈɲu ˈpä” ˈn “dʋdʋkpäta ˈklʋ a glʋglʋlii yi ˈpʋ.”—Psaume 67:6.

20. Sɛɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ, dʋdʋkpäta yi ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈzʋ ˈnɩ?

²⁰ Dʋdʋkpäta ˈwuë yi ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈzʋ. Nɩkpa ˈwuë yi ˈylimönanɩ -bïdi -ɲɛ ˈlagbïle a -lagbïle ˈsɔ -kä. (Zɛlɩ Isaïe  65:21-24 -ɲɛ ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 11:18 ˈsɔ ˈmö.) Sɛɛ Edɛɛnɩ a ˈlagblɛɛ nɛnɩ a-a ˈylimö, -sɩbhä dʋdʋkpäta ˈwuë ˈkää ˈzʋ. -Lii ˈwuë -a yɩbhää ˈmö Zoova -kaɲɩɛ ˈkwädlɩ ˈɲɛ. Biblë lɛ naa: “-Nmö kälɩɛ -naˈa kätɩkpa ˈklʋ, ˈsaa ɲɛpɛɲɛpɛlii ˈwuë yɩbhä ˈn -n ɲʋaɲɩɛ.”—Psaume 145:16.

21. Sɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ, nɩkpa -ɲɛ nɩma ˈsɔ a jijoˈwʋ ˈtɩɩglɩnɔɔ yi -lɛ -wʋ ˈnɩ?

²¹ Nɩkpa -ɲɛ nɩma ˈsɔ a jijoˈwʋ ˈtɩɩglɩnɔɔ yi -lɛ -wʋ. Nɩma ˈnaa ˈkäa nɩkpa ˈɲiɲlolii ˈwlu nʋ ˈlɩlɩlɩ. Nɩma -yɩ -bhöɲɩɛ zɩˈɛ ŋanɔ ˈwʋ, ˈyuë ˈtikïyia yi -lɛ yɩ yɔwʋ -pälɛpälɛ glɩ.—Zɛlɩ Isaïe 11:6-9 -ɲɛ Isaïe 65:25 ˈsɔ ˈmö.

22. Nɩkpa gu ˈlɩbhää a dɔˈwʋ, ˈsaa Zezwii ˈkä ɔ nʋ ˈnɩ?

²² Guu ˈnaa ˈkäˈaa nɩkpɛ ˈlɩbhä. Dɛɛ Zezwii -wʋ a-a mäˈä dʋdʋ ˈwʋ, ɔ göpö a-a nɩkpa a -bɛ. (Matie 9:35; Maakö 1:40-42; Zaah 5:5-9) Maa, ɔ -kä Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a ˈKämanɩɲɔ zʋʋ, nɩkpaa ˈwuë ˈmö Zezwii ˈkää göpö. Nɩkpɛ -bhlʋ aˈbhë ˈnaa ˈkäˈaa nʋ nɩɩ: “Guu ˈlɩbhaa.”—Isaïe 33:24; 35:5, 6.

23. -Wa yɛɛ ˈku ˈwë a dɔˈwʋ, ˈsaa Lagɔ ˈkä ɔ nʋ ˈnɩ?

²³ -Wa yɛɛ ˈku ˈwë yi glu ˈwlʋ. Lagɔ lɛ naa, nɩkpa a miniɲwɩɩ -wa yɛɛ ˈku ˈwë, ɔ yuë glu -sɛ. “ˈSaa nɛnɩɛ Lagɔ dlɩ yɔwʋ, ɛ yi -wa nwiɛ muë oo, ɛ yi -wa ˈniɛ nʋ muë oo, wa ˈwuë, Lagɔ yuë glu -sɛ.”—Zɛlɩ Zaah 5:28, 29 ˈmö; Tietiewaa 24:15.

24. Wa -kä nɩɩ, -n yi -mä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö -bhölɩnɩ nʋʋ, ˈsaa yɩ nʋ ˈmö ɔ dlɩ zɛmö ˈnɩ?

²⁴ -Aa ˈwuë -a kä -a ˈkä -lɛ -sɛ. -A -kä ˈyɩbhää, -a bhɛnɩ -a ˈkä sɛ tɛlɩ -a ˈkä Zoova yɩbhlɩnɩ nzɩ -a ˈkä ˈsaa nɛnɔɔ dlɩ yɔwʋ nʋ, -a -käˈɛ ˈyɩbhää, ˈsaa nɛnɩɲɩɛ -aˈbhï dlɩ yɔwʋ, -a bhɛnɩ -a ˈki nʋ. ˈSaa nɛnɩɛ Zoova dlɩ yɔwʋ a nʋnwɛ ˈmö -a nɩ -kä -lɛ -sɛ, -a yi zɩkö -li a -lii ghlɩ. Dɛɛ nɩkpɛ -bhlʋ ˈɲɛ a-a Zezwii ˈdɩ nɩɩ, ɔ -kä ˈku ˈwë ɔ nɩ ligbanɔɔ ˈwʋʋ, sɛˈɛ Zezwii ˈɲɔ a-a ˈdɩ nɩɩ: “-N -ɲaˈmö ˈsɔ -a yi -mä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö mö.” (Lwiikö 23:43) A-a nɩ ˈcɩɛ a -sɩkaa Zezwii Klii a -gömöwɛlɩ -mimii ˈn sɛ ɔ ˈkää ˈzʋ nzɩ wɛlɩ Lagɔ bhïla a-a ˈkä yli ˈwlʋnɩ.