1, 2. (a) Nɩkpɛ -ɔ möä ˈŋlɩ, -n -kä ˈɔ ŋlɩɩ a ˈyize -yi, mii sɛ ɔ zɛmö nɩɩ, -n -yoo -tiamö -a? -Sɛsɛni -gömö. (b) Nɩkpa a -bɛ a dɔˈwʋ, -mɔ Zezwii glɩnɩ ɔ ˈnɩ?

NƖKPA a -bɛ -wa möä ˈŋlɩ -bhölɩ. -N yi -kamä ˈŋlɩmöɲɔ -bhlʋ ˈa ŋlɩɩ -yi. Maa -n -kä ˈɔ ŋlɩɩ -yi, mii ˈnɩɛ zɛmö -sɛ nɩɩ, -n -yoo -tiamö. Mii ˈnɩɛˈɛ zɛmö -sɛ nɩɩ, -n -yi sasɛ ˈɔ zɩkpaa -ɲɛ ˈɔ -wʋwʋsaa ˈsɔ.

² Zezwii yɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ -bhölɩnɩ -lɛ a ˈylʋbö a 2.000 dɛˈɛ. Maa -n yɛ -kamä ɔ ˈdɩ ˈnʋ. Maa nɩkpa a -bɛ ˈnɩɛ nɩkpɛ a ˈke -ma Zezwii glɩnɩɛ -yi. -Mumuë lɛ nɩɩ, dlɩzɛmönanɩnɩkpɛ a-a, -mumuë nʋˈɛ nɩɩ, nɩkpɛ Lagɔ bhïlanɩ a-a ˈmö, mö ɔ glɩnɩɛ, -mumuë -tɔnɩˈɛ nɩɩ, mɔɔ glɩnɩɛ Lagɔ. Sɛ -n pä ɔ -na-a dlɩ ˈnɩ?—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 12 ˈmö ˈylɩmö.

3. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -n ˈkä Lagɔ Zoova -ɲɛ Zezwii Klii ˈsɔ a -gömö a gbëawɛlɩɩ -yi kä ɔ dɛsɛ ˈnɩ?

³ -N ˈkä Zezwii a dɛ gbëaa yɩbhlɩnɩ, dɛsɛ yɩ kää -na dɔˈwʋ. ˈSaa kä bhä ˈŋlɩ ˈnɩ? Biblë -ɲɩaɲɩ ˈdɩ nɩɩ, ‘-Na ˈyize -nmöö glɩnɩɛ -tiamö a Lagɔ. Wa -kamö yɩbhlɩnɩɩ, -amö -n tiee mäˈä dʋdʋ ˈwʋ [Zezwii Klii] wa -kaa puëɲɔ ˈmö yɩbhlɩnɩɩ, -lɛ a dɔˈwʋ ˈpɩwʋ mää ˈnaa ˈkää ˈyli bhɩɛ wa yɛ -mä ghlɩ.’ (Zaah 17:3) Nn, -n -kä gbëaa yɩbhlɩnɩ Zoova -ɲɛ Zezwii ˈsɔ a dɛ, dʋdʋkpäta a ˈkää ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈzʋ ˈklʋ -n yi -mä -bhölɩnɩ. (Zaah 14:6) ˈN -n -kä Zezwii a -gömöwɛlɩɩ ˈcɩɛ, yɩ -yimö kwänɩ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa sɛɛ nɩkpɛ ˈkää ˈzʋ -mä ˈɔ zɩkpa ˈmö ˈn sɛ ɔ ˈkää ˈɔ ˈbhɩa -su, Zezwii mɔɔ tulanɩɛ -sɩbhä sasɛ ˈylimö. (Zaah 13:34, 35) -Mä ˈKïbhëa 1 ˈmö, Lagɔ a -gömö a gbëawɛlɩɩ ˈmö -a ˈcɩɛ a-a. ˈSaa Biblë ˈcɩa Zezwii a dɛ, ˈmö -a ˈkäˈa -sɩkaa ˈylɩmö.

4. Bhɩzɩŋlɩ “Mesii”-ɲɛ “Klii” ˈsɔ, sɛ yɩ sɛ ɔ zɛmö ˈnɩ?

⁴ Zezwii ˈa gwälɩgwälɩtɛɲɩ ˈnɩ a -bhlɛ ghlɛ ˈn Zoova yi a-a -mä Biblë ˈmö nʋ nɩɩ, ɔ yi a-a wa laa Mesii ɛ -käˈɛ Klii mäˈä dʋdʋ ˈwʋ tie. Wa -kä “Mesii” nʋʋ, Ebleegbʋ a ˈkïbhëë, maa “Klii” Glɛkögbʋ möä. Bhɩzɩŋlɩ ˈla ˈsɔ -kpɔ mii sɛɛ zɛmö nɩɩ, Lagɔ yi Mesii ɔ gbä a-a ɔ ˈkä tie -lɛ -sɛ, ɔ ˈkɔ ˈbhle -a -wʋä ˈa dɛ ˈɲɛ. -Lii ˈwuë Lagɔ gbä a-a ɔ ˈkä nʋʋ, wa laa Mesii yi yɩ ˈwuë ˈyli ˈwälanɩ. Zezwii bhɛnɩˈɛ ɔ -kamö zɩˈɛ kwänɩ. Dɛɛ Zezwii ˈnɩ a-a -bhlɛ gwëlio, nɩkpa a -bɛ yɩbhä a-a waɲɩ nimï nɩɩ, ‘-Mɔ ˈkä ɔ Mesii ˈzʋ ˈnɩ?’

5. Zezwii ˈa ˈwʋ-bhlinɩwaa kɩ a-a ɔ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, mɔ glɩnɩɛ -tiamö -ɔ sa-a -lɛ -a?

⁵ Zezwii ˈa ˈwʋ-bhlinɩwaa kɩ a-a dlɩ ˈwʋ nɩɩ, mɔ glɩnɩ a-a Mesii Lagɔ gbää ɔ ˈkä tie. (Zaah 1:41) Yɩɛ -ka, sɛˈɛ Simɔɔ Piɛlɩ ˈɲɛ a-a Zezwii ˈdɩ nɩɩ: “Puëɲɔɔ Lagɔ -sɛɛ -lɛ mö -n glɩnɩɛ.” (Matie 16:16) Sɛɛ -a bhɛnɩ bhä -a ˈkɩ dlɩ ˈwʋ -kä nɩɩ, Zezwii mɔ -lɛ a-a Mesii ˈnɩ?

6. Sɛɛ Zoova kwänɩ a-a ɔ nɩkpa -wa kää dila a dila wa ˈkä Mesii yɩbhlɩnɩ ˈnɩ?

⁶ Zezwii ˈa gwälɩgwälɩtɛɲɩ ˈnɩa -bhlɛ ghlɛ ˈn nɩkpa Lagɔ bhïlanɩɛ ˈmö yi a-a -lii a -bɛ ˈcɛlɩ -yɩ ˈkää nɩkpa kwänɩ nzɩ wa ˈkä Mesii yɩbhlɩnɩ. Sɛɛ yɩ ˈkä ɔ nɩkpa kwänɩ ˈnɩ? Yɩɛ wa lɛ naa, nɩkpɛ -nˈn-ä -bhlɛ tɛkäsɛ ˈylɩmöö, mɔɔ ˈyio ˈwʋ dɛ wa -kʋnɩɛ bisɩ, dɛɛ nɩkpa -zuä. ˈN wa -kamö sasɛ sɛɛ nɩkpɛ ˈla -wʋä sʋlʋnɩ, -n bhɛnɩ -n ˈkɔ ghlɩ. Sɛ -bhlʋ -kpɔ ˈla -sɩbhä Zoova ghlɛnɩ a-a ˈɔ nɩkpa ɔ bhïlanɩ a-a ˈmö, ˈn wa -yiɲɩɛ ˈsaa Mesii ˈkää nʋʋ -ɲɛ ˈsaa ˈkɔɔ ghlɩ ˈsɔ sʋlʋnɩ. Sɛɛ wɛlɩ wa ˈcɛlɩ a-a ˈwlʋnɩɛ ˈyli, mii kwänɩɛ nɩkpa -wa kää dila a -dila ˈn wa yiɛ sɛ yɩbhlɩmanɩ nɩɩ, Zezwii mɔɔ -lɛ Mesii.

7. Wɛlɩ a ˈki ˈsɔ -yɩ ˈkä a-a ˈyli ˈwlʋnɩ a -mii tulanɩ ɔ ˈylimö nɩɩ, Zezwii mɔɔ glɩnɩɛ Mesii ˈnɩ?

 ⁷ Wɛlɩɩ Lagɔ bhïlanɩ a-a ˈɔ nɩkpa ˈmö yɩ glaˈmö a -nii ˈsɔɔ dɛˈɛ. Tɛkädɔˈwʋ, ˈylʋbö a 700 tʋʋ -mä wa ˈkä Zezwii gwälɩ ˈn Mika, nɩkpɛ Lagɔ bhïlanɩ a-a ˈmö yi a-a nɩɩ, Mesii -mä -glɔke wa laa Betelɛɛmö ˈmö, -mä ɔ ˈkä a-a gwëlionɩ. (Michée 5:2) -Mä wa gwälɩnɩɛ Zezwii! (Matie 2:1, 3-9) ˈSɔnadɔˈwʋ, Daniɛlɩ nɩkpɛ Lagɔ bhïlanɩ a-a ˈmö yi a-a nɩɩ, ˈylʋba wa laa 29 Z.G. ˈmö -lɛ Mesii ˈkäa ˈyli ˈwlʋnɩ. (Daniel 9:25) Wɛlɩɩ wa ˈcɛlɩ a-a -yɩ tulanɩɛ ˈylimö nɩɩ, Zezwii mɔɔ glɩnɩɛ Mesii, yɩ glaˈmö a -nii ˈsɔ dɛˈɛ.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 13 ˈmö ˈylɩmö.

8, 9. Dɛɛ Zezwii ˈkää badizee, ˈsaa ˈplɩ ɔ ˈwʋ ˈnɩ, -yɩ tulanɩ ɔ ˈylimö nɩɩ mɔɔ glɩnɩɛ Mesii ˈnɩ?

⁸ Zoova tulanɩ a-a ˈylimö nɩɩ, Zezwii mɔɔ glɩnɩɛ Mesii. Lagɔ ˈɲɛ a-a Zaah Batisɩ ˈdɩ nɩɩ, ɔ yoo yɩbhlɩnɩdɛ ˈɲɛ, -ɛ ˈkɔɔ kwänɩ ɔ ˈkä mɔɔ glɩnɩ a-a Mesii yɩbhlɩnɩ. Dɛɛ Zezwii ghlɩɛ -mä Zaah Batisɩ ɔ ˈkɔ -mä ˈɲudɔlʋ wa laa Zludɛɛ ˈmö badizenɩ, ˈylʋba wa laa 29 Z.G. a ˈtɛɲɩ ˈmö, Zaah ˈyɩ yɩbhlɩnɩda ˈla ˈylɩmö. ˈSaa ˈplɩ a-a ˈwʋʋ, Biblë -sɛnii ˈmö, ɛ lɛ naa: ‘Ɔ badizooo ˈwëë, Zezwii -wʋ -mä ˈɲu ˈmö ˈwlʋ dɔˈwʋ, ɔ lɛ zʋ a sɛˈɛ cuu, zlɩɩ yɛ nuë do, ˈn Lagɔ ˈa ˈwugɔmʋʋ yiɛ sɛ ˈsibhë. Zezwii yiluu ˈwʋ, wʋ ˈkä -bhɩɛ ˈkwlɛkpakʋ, ˈn wʋ yoo -gömö yi. ˈN wɛlɩ yiɛ -mä zlɩ ˈmö ˈbhöönɩ. Yɩ lɛ naa: ‘-Mɔ nɩ ˈdɛɛ, mɔɔ ˈna -wawayuu -bhʋlʋ -kpɔ mɔ, ˈmö n -sɛɛ -lɛ.’’ (Matie 3:16, 17) Zaah ˈyɩɛ yɩbhlɩnɩda ˈla ˈylɩmöö, ˈn ɔ ˈnʋˈɛ wɛlɩ -yɩ ˈbhöönɩɛ -mä zlɩ ˈmö, sɛ ɔ yɩbhlɩnɩɛ cuu nɩɩ, Zezwii mɔɔ glɩnɩ a-a Mesii. (Zaah 1:32-34) -Lɛ a zlɩ ˈla ˈmö, dɛɛ Lagɔ zoo ˈɔ ˈwugɔmʋʋ  -gömö, -lɩbhä Zezwii zʋä Mesii. ˈMö Lagɔ -sɛ -lɛ ɔ ˈkä nɩkpa a -Susuɲɔ -ɲɛ ˈwa ˈKämanɩɲɔ ˈsɔ glɩnɩ.—Isaïe 55:4.

⁹ Wɛlɩɩ Lagɔ bhïlanɩɛ ˈɔ nɩkpa ˈmö -yɩ -cɛlɩɛ -mä Biblë ˈmö, ˈn Zoova aˈbhë a ŋli a wɛlɩɩ -ɲɛ dɛɛ Zezwii ˈkää badizee, yɩbhlɩnɩda -a ˈwlʋnɩɛ ˈyli ˈsɔ, tulanɩ ˈylimö nɩɩ, Zezwii mɔ glɩnɩɛ Mesii. Maa, mää Zezwii ˈbhöönɩ a-a ɔ ˈn sɛ ɔ -wʋwʋnɩ a-a ɔ ˈmö ˈnɩ? -A nɩ ˈyɩɛ -ka sɛɛ Biblë gbää ˈylɩmö.

10. Dɛɛ ɔˈɔ a-a -bhlɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ yi, ˈsaa Biblë ˈcɩa ɔ Zezwii ˈa -bhölɩbhölɛ a dɔˈwʋ ˈnɩ?

¹⁰ Biblë lɛ naa, Zezwii -bhölɩnɩ a-a -mä zlɩ ˈmö -lɛ yɛ ˈmö gwälɛ ˈwë ˈn ɔ yi a-a bhäla mäˈä dʋdʋ ˈwʋ yi. Sɛˈɛ Mika gbä a-a nɩɩ, Mesii “-sɩkaa ˈɔ -bhölɩbhölɛ ˈnɩɛ tɛɛ.” (Michée 5:2) Zezwii aˈbhë nʋ a-a ˈwʋ -bɛ ˈwʋ nɩɩ, -mä zlɩ ˈmö, -mä ɔ -bhölɩnɩ a-a ˈn ɔ yiɛ bhäla mäˈä dʋdʋ ˈwʋ nɩkpɛ a sɛ gwëlioo. (Zɛlɩ Zaah 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5 ˈmö.) Dɛɛ ɔˈɔ a-a -bhlɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ yii, Zezwii -ɲɛ Zoova ˈsɔ, teɲii wa -wʋnɩ a-a ˈwʋ.

11. ˈSaa kä bhä ˈŋlɩ ˈn Zezwii kä ɔ tenii Zoova dlɩsɛ ˈnɩ?

¹¹ Teɲii Zezwii kää Zoova dlɩsɛ. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa dɛɛ ɔˈɔ a-a -bhlɛ ˈpɩwʋ a -lu -bhlʋ aˈbhë ˈwälaa dɛɛ ɔˈɔ a-a -bhlɛ nɩkpɛ aˈbhë -bhɛ, -lɩbhä ɔ ˈwälɔɔ. Nza wa laa Zezwii “Lagɔ ˈa -bhɛbhɛlii ˈwuë a ˈbhöönɩda.” * (Kɔlɔɔsɩ 1:15) -Yɩ käˈɛ ˈŋlɩ ˈn Zezwii kää teɲii Zoova dlɩsɛ, mɩɛ nɩɩ, ɔɲɩ -bhlʋ -kpɔ ˈmö Zoova ˈwäla ɔɲɩgäsɛ. Nza wa lɔɔ Lagɔ ˈa “yuu -bhʋlʋ -kpɔ.” (Zaah 3:16) Zezwii a ˈyize ˈmö Zoova ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ yiɛ ˈpɩwʋ a -lii -miˈla ˈwuë -bhɛ. (Kɔlɔɔsɩ 1:16) ˈMö Zoova ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ yiɛ lagɔzuzuku -ɲɛ nɩkpa ˈsɔ ˈdɩ ˈɲɛ, nza wa lɔɔ ɔ ˈyize “Lagɔ a ŋli a Wɛlɩ.”—Zaah 1:14.

12. Sɛɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ, Zezwii -ɲɛ Lagɔ ˈsɔ ˈnɩɛ nɩkpɛ -bhlʋ glɩnɩ ˈnɩ?

¹² Nɩkpa -mumuë a dɔˈwʋ, Zezwii -ɲɛ Lagɔ ˈsɔ, nɩkpɛ -bhlʋä. Maa -sɩbhä Biblë ˈnɩɛ gbä. Biblë lɛ naa, Zezwii, ˈwäla wa ˈwälɔɔ, mii sɛɛ zɛmö nɩɩ, ɔ kä tɛɛnɩdɛ. Maa Zoova -ɔ ˈwälaa  -lii ˈwuë ˈnɩɛ tɛɛnɩdɛ -kä. (Psaume 90:2) Zezwii -ɔ -lɛ , Lagɔ ˈa Yuu ˈnɩɛ -bhlɛ tɛkäsɛ aˈbhë dlɩ ˈpä nɩɩ, ɔ ˈkä Lagɔ ˈzʋ. Biblë ˈcɩaɲɩ nɩɩ, dɩba mɔɔ ˈghïlie mɔɔ zie Yuu ˈwʋ. (Zɛlɩ Zaah 14:28 ˈmö; 1 Kɔlɛɛtɩ 11:3) Zoova a ˈyize mɔɔ glɩnɩɛ “-ɔ ˈkämanɩɛ -lii ˈwuë -gömö.” (Genèse 17:1) Mɔɔ ˈghïlie teɲii, mɔɔ ˈtɛɛ ˈmö, mɔɔ zie -lii ˈwuë ˈwʋ.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 14 ˈmö ˈylɩmö.

13. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Biblë nʋ ɔ nɩɩ, “Lagɔ -bɛ ˈnɔɔ -bhlɛ tɛkäsɛ ˈylɩmö maa, Zezwii Klii ˈmö ɔ ghlɛnɩɛ ˈmö, ˈn ɔ yiɛ ɔɲɩ nɩkpa ˈylimö tulanɩ” ˈnɩ?

¹³ Zoova -ɲɛ ˈɔ Yowli Zezwii ˈsɔ wa nʋnɩ libho ˈgämö ˈylʋbö a miliyalie a -bɛ ˈmö ˈwë ˈn wa yiɛ zlɩ -ɲɛ dʋdʋkpäta ˈsɔ ˈwäla. Wa -wawanɩ a-a teɲii! (Zaah 3:35; 14:31) Zezwii, ˈɔ dɩba ˈa -wʋwʋsaa ˈmö ɔ ˈtitanɩɛ ˈtɩɩ nza Biblë nʋä nɩɩ, “Lagɔ -bɛ ˈnɔɔ -bhlɛ tɛkäsɛ ˈylɩmö. Maa Zezwii Klii ˈmö ɔ ghlɛnɩɛ ˈmö, ˈn ɔ yiɛ ɔɲɩ nɩkpa ˈylimö tulanɩ.”—Kɔlɔɔsɩ 1:15.

14. Sɛ yɩ ˈplɩplɩnɩ ɔ ˈmö ˈn Zoova ˈa dlɩsɛkäyuu yi ɔ nɩkpɛ a sɛ gwëlioo ˈnɩ?

¹⁴ Zoova a dlɩsɛkäyuu, ɔɲɩ ɔ -sɛ a-a dlɩ ˈn ɔ yiɛ ˈwʋ ŋlu ɔ ˈkä mäˈä dʋdʋ ˈwʋ gwëlionɩ nɩkpɛ a sɛ. Sɛ yɩ ˈplɩplɩnɩ a-a ɔ ˈmö ˈnɩ? Zɩzɛ Zoova ˈpää ˈn ɔ yiɛ ˈɔ Yuu ˈa zɩkpa -mä zlɩ ˈmö -sɛ, ˈn ɔ yea -mä ˈdumöwʋyu wa laa Malii, -ɔɔɔ -bhlɛ tɛkäsɛ ɲɩbhlɛlʋ a dɛ ghlɛnɩ a ˈmlɩ ˈzʋ. -Lɛ a dɔˈwʋ, Zezwii ˈa dɩba ˈnaa ˈkäa mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a nɩkpɛ glɩnɩ. Nza Malii gwälɩɛ ɲɩbhɛlʋyuu -ɔˈɔ -maa yɔwʋ -kä, ˈn ɔ yoo Zezwii ˈpä.—Lwiikö 1:30-35.

15. Sɛ -n bhɛnɩ ɔ -n ˈkä ˈzʋ nzɩ -n ˈkä sasɛ Zoova yɩbhlɩnɩ ˈnɩ?

¹⁵ -N -kä -n ˈkä Zezwii a -gömö a wɛlɩɩ a -bɛ yɩbhlɩnɩ nʋʋ, ˈɔ zɩkpa -ɲɛ ˈɔ -wʋwʋsaa ˈsɔ, zɛlɩ Biblë ˈmö a ˈbɔgwɩ -yɩ -lɛ Matie, Maakö, Lwiikö -ɲɛ Zaah ˈsɔ ˈmö. ˈBɔgwɩɩ ˈla, ˈmö wa laa vazi. Zezwii, sɛ ˈɔ dɩba -wʋä ˈtɩɩ, -sɩbhä ɔ -wʋmöä zaa, -n ˈkää daˈa ˈmö  zɛlɩ -yimöˈɛ ˈgämö kwänɩ -n ˈkä sasɛ Zoova yɩbhlɩnɩ. -Sɩbhä a za, Zezwii nʋä nɩɩ: “-Ɔ -kaa ˈylɩmöö, ɔ yɛ ˈgämö na dɩba Lagɔ ˈylɩmö.”—Zaah 14:9.

16. ˈSaa Zezwii ˈcɩa ɔ la ˈnɩ? Wɛlɩɩ ˈla Zezwii ˈcɩa a-a, dɛ yɩ ˈbhöönɩ ɔ ˈnɩ?

¹⁶ Nɩkpa a -bɛ la a-a Zezwii “ˈcɩaɲɔ.” (Zaah 1:38; 13:13) “ˈTɩtɩ a -tɩtɩɩ -yɩ nʋä nɩɩ, Lagɔ -wʋ yi dɔˈwʋ, ɔ ˈkä nɩkpa -gömö ˈkämanɩɩ,” mii -lɛ -lu a -mu kää dɛsɛ ɔ bia saa ˈwuë. ˈSaa -lɛ ɔ Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ ˈla ˈnɩ? Lagɔ ˈa ˈKämanɩ -zɩkpa -a -wʋä -mä zlɩ ˈmö, -a ˈkää dʋdʋkpäta ˈwuë -gömö ˈkämanɩ nzɩ a ˈkä nɩkpa -wa zʋä Lagɔ ˈklʋkpamö ˈɲupälɩ ˈɲɛɛ, ˈmö wʋ glɩnɩɛ. (Matie 4:23) ˈSaa ˈwuë Zezwii ˈcɩaa, Zoova ˈmö yɩ ˈbhöönɩɛ ˈmö. Zezwii lɛ naa: “ˈNa lagɔwɛlɩɩ n bhïlaa, naɲɩgäsɛ -amö yɩˈɩɛ ˈmö ˈbhöönɩ, maa Lagɔ -ɔ tieaaa ˈmö yɩ ˈbhöönɩɛ ˈmö.” (Zaah 7:16) Zezwii -yi a-a sɛ nɩɩ, Zoova yɩbhä a-a nɩɩ nɩkpa ˈwuë nɩ -yi ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ -yɩ nʋä nɩɩ, Lagɔ yi dʋdʋkpäta ˈwuë -gömö ˈkämanɩ.

17. Mää Zezwii ˈcɩanɩ a-a bhä nɩkpa ˈnɩ? ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn ɔ yi ɔ saˈa libho nʋ teɲii ˈnɩ?

¹⁷ Mää Zezwii ˈcɩanɩ a-a ɔ nɩkpa ˈnɩ? ˈSa ˈwuë, -mä ɔ ghlɩnɩ a-a nɩkpa -mä ɔ ˈcɩanʋä. Ɔ ˈcɩanɩ a-a -mä -gwlɩ ˈmö, -mä ˈbhugugwlɩ ˈmö, ˈpɛlʋ ˈklʋ, -mä lagɔbïdï ˈmö ˈn -mä nɩkpa ˈa ˈligbï ˈmö. Ɔˈɔ a-a -kʋ nɩkpa ˈkä waˈbhï -lɛ ɔ yɔwʋ yi. Ɔˈbhë mɔɔ ghuluë -mä. (Maakö 6:56; Lwiikö 19:5, 6) Libhoo Zezwii nʋ a-a teɲii, ˈtɛɲɩ a -bɛ -ɲɛ ˈɔ ˈmötɛɛnɔɔ ˈsɔ, ˈmö ɔ ˈlibhï a-a ˈwʋ ˈn ɔ yi a-a nɩkpa ˈcɩa. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa ɔ -yi a-a sɛ nɩɩ, Lagɔ yɩbhä a-a nɩɩ, ɔ nɩ ˈzʋ -sɩbhä. ˈN ɔ Dɩba ɔ zʋä ˈkwädlɩ ˈklʋkpamö a za nza ɔ zʋä -sɩbhä. (Zaah 8:28, 29) Nɩkpa a ŋäzɩdlɩ Zezwii kä a-a nza ɔ biamöˈɛ lagɔwɛlɩɩ. (Zɛlɩ Matie 9:35, 36 ˈmö.) Ɔ -yi a-a sɛ nɩɩ, lagɔgligbï a ˈyukugänɩwaa, Lagɔ -ɲɛ ˈɔ ˈKämanɔɔ ˈsɔ a dɔˈwʋ ˈsaa wa ˈcɩa a-a ˈnɩa gbëaa ˈmö -kä. Zaa ɔ yɩbhä a-a ɔ ˈkä nɩkpa a -bɛ kwänɩ nzɩ wa ˈkä Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ -yi.

18. Zezwii ˈa -wʋwʋsaa a ke -ma -n -wa ɔ teɲii ˈnɩ?

 ¹⁸ Nɩkpɛ a -mɔ -waa nɩkpa ˈn -ɔ zʋnuë ˈyli, ˈmö Zezwii glɩnɩ a-a. Dlɩ zɛmö ɔ nɛnɩ a-a, nɩkpa ˈwuë bhɛnɩ a-a wa ˈkɔ yɔwʋ ˈdionɩ wa -ɲɔɔ ˈkä ˈdɩ -sɛ. Yuëa aˈbhë ˈkä Zezwii yɔwʋ glɩ nɛnʋä a-a dlɩ yɔwʋ teɲii. (Maakö 10:13-16) Zezwii -kpö ˈwʋ ɔ -wʋ a-a. Nɩkpa a ylʋnʋnwɛ -ɲɛ -ɔˈɔmözlɔnɩlii ˈsɔ ˈnɔ a-a dlɩ yɔwʋ nɛnɩ ˈlɩlɩlɩ. (Matie 21:12, 13) Zezwii ˈa ˈtɛɲɩ ˈmö, ˈŋwlɩ ˈnɩ a-a -kä wa ˈkä -lii a -bɛ nʋ. Waˈaa zuë a-a ˈklʋkpamö. Maa Zezwii ɔbhlɩ ˈklʋkpamö ɔ zʋ a-a ˈkwädlɩ ŋwlɩɩ. (Zaah 4:9, 27) Zezwii ˈnɩɛˈɛ ˈgämö ɔɲɩ ˈkɔdɔ ˈmö ˈwʋ ˈlibhï. A yɩɛ -ka, ˈylɩ -bhlʋ a -kidosɛ, ˈɔ tietiewaa ˈmö ɔ wɔlʋä kplɩ yɔwʋ, ˈlɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, ˈyliwʋwa ˈa libho a-a daˈa la.—Zaah 13:2-5, 12-17.

19. ˈSaa tulanɩ ɔ ˈylimö nɩɩ, Zezwii -yi a-a ˈsaa nɩkpa yɩbhä a-a ˈn ɔ yɩbhä a-a ɔ ˈkʋä kwänɩ ˈnɩ?

¹⁹ Zezwii -yi a-a -tiamö ˈsaa nɩkpa yɩbhä a-a, ˈn ɔ yɩbhä a-a ɔ ˈkʋa kwänɩ. -Sɩbhä yoo -tiamö ˈylɩmö dɛ ɔ ghlɛnɩɛ Lagɔ ˈa ˈmötɛɛnɔɔ ˈmö ˈn ɔ yiɛ nɩkpa zɩzɛsɛ yɛmanɩ. (Matie 14:14) Yɩɛ -ka, ˈylɩ -bhlʋ ˈmö ˈzlalɩbhäɲɔ -bhlʋ mɔɔ ghlɩ a-a -mä Zezwii ˈn ɔ yiɛ nɩɩ: “-Alowli, n bhiamö yɔwʋ -yayaya, yɛmanɩɩ, maa n -yi sɛ nɩɩ, -n mlɩnɩ -n -kaa yɛmanɩ.” Nɩkpɛ ˈla ˈa gbapögbapɛ -ɲɛ ˈɔ ˈklɩyɩyɛ ˈsɔ -bhö a-a teɲii Zezwii ŋäzɩ ˈwʋ. Zaa, Zezwii yiɛ sɔ ˈmö plu ˈn ɔ yoo kɛ zɩ, ɔ lɛ nɩɩ: “N ŋulu ˈwʋ. Zaa, yɛmanɩ.” ˈN guzuɲɔɔ yiɛ yɛmanɩ! (Maakö 1:40-42) ˈPää -ka dlɩ, sɛɛ nɩkpɛ ˈla a dlɩ zɛmö ˈkä ɔ -wʋ ˈnɩ?

20, 21. Sɛɛ Zezwii tula ɔ nɩɩ, Lagɔ a ˈklʋkpamö -zʋ dɔˈwʋ, ɔ zi nɩkpa ˈwuë ˈwʋ ˈnɩ?

²⁰ Zezwii mɔɔ zʋ a-a teɲii Lagɔ ˈklʋkpamö mɔ zie nɩkpa ˈwuë ˈwʋ. ˈKlɩ ˈwuë ɔ ˈyɩɛ -ɲɛ ˈsaa ɔ -gblɩwaa nɔɔ ˈwlu ˈsɔ, ˈnɔɔ -mä ˈsunɩ ɔ ˈkä ɔ Dɩba ˈklʋkpamö -sɛ. A yɩɛ -ka, Sataa ˈkɔɔ -mä ˈpä, ɔˈɔ ˈɲiɲloli ˈmö bhlinɩ.  (Matie 4:1-11) Zezwii ˈa -kosu yɔwʋ a -nʋa -mumuë aˈbhë ˈni a-a dlɩ ˈwʋ -kä nɩɩ, mɔɔ glɩnɩ a-a Mesii, wa lɛ nɩɩ, “ɔ ˈwlumö yɛ ɲimo.” Maa Zezwii nʋ a-a ɔbhlɩ Lagɔ ˈa libho ˈyize. (Maakö 3:21) Ɔ -gblɩwa yoo aˈbhë -dii zia -kë, ɔˈɔ -zɩ tɛkäsɛ Lagɔ ˈklʋkpamö -sɛ, ɔ ˈnʋaˈɛ -zɩ -lizoku ˈwlu nʋ.—1 Piɛlɩ 2:21-23.

²¹ Dɛɛ ɔ ˈyɩ a-a aˈbhë ˈklɩ teɲii -kë ˈn ɔ yiɛ ˈkuu, ɔˈɔ Zoova ˈklʋkpamö -sɛ ˈlɩlɩlɩ. (Zɛlɩ Filiipö 2:8 ˈmö.) ˈPää -ka dlɩ, ˈɔ ˈkwie a zlɩ, sɛ ɔ ˈkunɩɛ ˈmlɩ. Wa köbhɔɔ, wa yoo gbʋ -gömö ˈpä nɩɩ, ɔ yɛ Lagɔ ˈa ŋlɩɩ -dii zia, ˈn -zijlituwa -wa kää -bi yoo gbʋ köbha, wa nɛpɔ, ˈn ˈslʋja yoo ˈklɩ ˈyɩa ˈn wa yoo su ˈklʋ kʋnɩ. Ɔ ˈkää ˈkuä yii, ɔ yiɛ ˈmö ˈkpa,  ɔ lɛ naa: “Libho Lagɔ tieaaa ˈwʋʋ, wʋ ˈwuë, n kʋ zɛmö bhɩɛ!” (Zaah 19:30) Zezwii ˈkuä, ˈylɩ ta ˈplɩɛ, ˈn Zoova yoo glu -sɛ ˈn ɔ yoo ˈwugɔmʋʋ kpökpa ˈɲɛ. (1 Piɛlɩ 3:18) ˈDimasie ˈplɩɛ, ˈn Zezwii yiɛ -mä zlɩ ˈmö ˈwlu sɩbhä, “ˈn ɔ yiɛ -mä Lagɔ yɔwʋ sɛ glɩɛ mö,” ɔ ˈkä -kʋ -këë, Lagɔ ˈkɔ ˈKämanɩɲɔ ˈwʋ zʋa.—Ebleewaa 10:12, 13.

22. Sɛɛ Zezwii zʋä ɔ Dɩba ˈklʋkpamö a za, -li a -lii a -mi -a bhɛnɩ ɔ -a ˈkä ghlɩ ˈnɩ?

²² Sɛɛ Zezwii zʋä ɔ Dɩba ˈklʋkpamö a za, -a bhɛnɩɛ -a ˈkä ˈkwädlɩkwädlɩnɩ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö -bhölɩnɩ, sɛɛ Lagɔ gbä a-a. -Mä ˈkïbhëa -a -gää ˈyuku ˈmö, sɛɛ Zezwii ˈa ˈkwie kää ˈŋlɩ ˈn -a bhɛnɩɛ -a ˈkä ˈkwädlɩkwädlɩnɩ -bhölɩ a wɛlɩ ˈmö -a ˈkää yɔwʋ yɩlɩ.