Biblë lɛ nɩɩ, Sataa mɔɔ “ɲimaa -gwlɩɩ ˈwlumöö.” (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 12:9) Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzoku ˈsɔ ˈnɩɛ ˈyɩbhä -a ˈkä Lagɔ ˈa wɛlɩɩ -yɩ -wʋä -mä Biblë ˈmö dlɩ ˈwʋ -kä. Nza yɩ nʋä nɩkpa ylʋ ˈn wa -tɔnɩɛ nɩɩ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë -bhölɩ -bhlɛ, dɛ -mämaa -mä ˈkudu ˈwʋ. -A nɩ ˈyɩɛ -ka ˈsɛ yɩ zʋä ˈylɩmö.

Lagɔgligbï a -bɛ ˈcɩa nɩɩ, nɩkpɛ -kä -lu ˈmö wa laa zuzukwë, ɔ -kä ˈku ˈwë, ma-a möä -mä ˈkudu ˈwʋ -bhölɩnɩɛ. Yɩ nʋˈɛ nɩɩ, nɩkpɛ a kpökpaa ma-a kuä maa ˈɔ zuzukwëa nɩ ˈku. Sɛ yɩ nʋä mii sɛɛ zɛmö nɩɩ, zuzukwë ˈnɩɛ -zɩ ˈku.

Maa saˈa -sɩbhä Lagɔ ˈa wɛlɩɩ ˈnɩɛ gbä. Biblë lɛ nɩɩ, wa -kä zuzukwë nʋʋ, nɩkpɛ aˈbhë ˈmö wa gaa. Maa ɛˈɛ -bhö -lu a -muu nɩkpɛ kää ˈmö, mu. Sɛɛ Lagɔ ˈwäla Adaa a dɔˈwʋ, -a nɩ ˈyɩɛ -ka sɛɛ Biblë gbää ˈylɩmö: “ˈN Zoova yiɛ dʋdʋ ˈwʋ ˈlibhï, ɔ yiɛ nɩkpɛ -bhɛ ˈn ɔ yoo ɲɛmʋ ˈmle ˈmö ˈpä ˈn ɔ yiɛ ɲɛpɛɲɛpɛɲɔ ˈzʋ.” (Genèse 2:7) Zaa, waˈa Adaa zuzukwë ˈmö ˈzʋ maa wa lɛ nɩɩ, ɲɛpɛɲɛpɛɲɔ ɔ ˈzʋä.

Nɩma glɩnɩmöˈɛ yɩbhlɩ ɲɛpɛɲɛpɛlii.—Genèse 1:20, 21, 24, 30.

 Biblë ˈmö, wa -kä “zuzukwë” nʋʋ, nɩkpɛ aɲɩgäsɛ ˈmö wa gaa, wa -kä nɩɩ, zuzuku ˈku yɩ kuä nʋʋ, yɩ nɩ -tɩɲɩ ŋli yɩa. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa sɛˈɛ Biblë gbää:

• “Zuzukwë a -ma nʋä ˈɲiɲlolii, ma-a ˈkuä.”—Ézéchiel 18:4.

• “Sɛˈɛ Samösɔɔ nʋ a-a nɩɩ: ‘ˈNa zuzukwëa -ɲɛ Filisiɛwaa nɩ ˈkunɩ ˈgämö.’”—Juges 16:30.

• “Sɛɛ -aˈa gböö gbä bhä sɛ wa nɩ ˈzʋ -gwlɛnɩzlɩ ˈnɩ? Wa nɩ nʋ wa ˈlilɛ -li a -li ˈwlu ma, ˈn wa nɩ ˈpänɔɔ ˈkpʋkpʋ ˈwʋ ma, sɛɛ gböö gbä bhä yɩ ˈsɔɔ a dɛ? Wa nɩ yi wa ˈlilɛ ˈwʋ wa ˈkɔ puë ma, ˈn wa nɩ ˈtatinɔɔ ˈyi ɔ ˈkä ˈku ma, sɛɛ gböö bhäˈɛ yɩ ˈsɔɔ a dɛ?”—Maakö 3:4.

Biblë ˈa gbɛlɩɩ -mimii tula nɩɩ, wa bhɛnɩ wa ˈkä zuzuku ˈyli bhɩa (Genèse 17:14), wa yi -gbälɛ ˈwʋ ˈlibhï, wa yi ˈmö -dɩdɩnɩ, (Josué 10:37), -ɲɛmʋ bhɛnɩ ɔ ˈkɩ ˈwʋ luu (Job 7:15), ˈɲu bhɛnɩˈɛ ɔ ˈkɩ lɩbhä (Jonas 2:5). -Miˈla ˈwuë mii sɛɛ zɛmö nɩɩ, zuzukwë bhɛnɩ a ˈkä ˈku.

A -kä Biblë ˈwuë ˈmö zɛlɩɩ, a ˈnaa ˈkä -zɩ -mä ˈylɩmö nɩɩ, “zuzukwë ˈnɩ ˈku.” Wa -kä Zuzukwë nʋ, nɩkpɛ aˈbhë mɔɔ,  ɛˈɛ -bhö käbölu. -Wa ˈcɩa nɩɩ, nɩkpɛ kä -lu ˈmö -wʋ ˈkuä, yɩɛ -mä Biblë ˈmö -wʋ. Sataa -ɲɛ ˈɔ zuzukuzoku ˈsɔ ˈmö yɩ ˈbhöönɩɛ ˈmö. Yiodɩ lagɔgligbï ˈcɩaa, Zoova ˈnɩɛ -waa ˈlɩlɩlɩ.—Proverbes 6:16-19; 1 Timotee 4:1, 2

-Lu -mumuu Sataa ghlɛnɩˈɛ ˈmö ˈn ɔ dulaa nɩkpa mʋ -lɛ ˈwʋyɩbhäyɩbhʋ mʋʋ. Zaa ˈwʋyɩbhäɲɔ, -mä zuzuku a ˈbhlɩ ˈmö, mää nɩkpɛ ˈnɩɛ ˈwʋ ylɩ, ɔ -ɲɛ -mä ˈa zuzuku ˈsɔ wa bhïlaa ˈn sɛ ɔ ˈkää gbä, yɩ ɲɔɔ -sɩbhä ˈdɩ. Nɩkpa a -bɛ, ˈwʋyɩbhäwaa kökämö, -tɔnɩ nɩɩ -wa yɛɛ ˈku ˈwë ˈa zuzuku mii bhïlaa. -A ˈyɩɛ -mä Biblë ˈmö ˈylɩmö a dɔˈwʋ, -miˈla ˈwuë ˈnɩ -bhö gbëawɛlɩɩ.—Ecclésiaste 9:5, 6, 10.

Zaa, ˈwʋyɩbhäwaa ˈa wɛlɩɩ wa bhïlaa, dɛ yɩ ˈbhöönɩ ɔ ˈnɩ? Zuzukuzoku ˈmö yɩ ˈbhöönɩɛ ˈmö, mii zʋä -sɩbhä! ˈN nɩkpɛ -kä -bhlɛ -bhölɩ, ɔ bhïlabhïlasaa, sɛ ɔ -wʋä, ˈsaa ɔ nʋ a-a, ˈsaa ɔ -yi a-a, -miˈla ˈwuë ˈmö yɩ köbhaa ˈyli. -Sɩbhä a za, wa ˈkä -wa yɛɛ ˈku ˈwë ˈtitanɩ ˈnuë aˈa kɛˈmö ˈtɛɛnɩ.—1 Samuel 28:3-19.

-Lu -mumuu Sataa ghlɛnɩˈɛ ˈmö ˈn ɔ dulaa nɩkpa -wa yɛɛ ˈku ˈwë a dɔˈwʋ, mʋ -lɛ ɲɩasɛwɛlɩɩ. Mii ɲimaa nɩkpa ˈwlumö ˈn waˈaa Biblë ˈmö ˈa gbëawɛlɩɩ dlɩ ˈwʋ -kä.—2 Timotee 4:4.

-Mä ˈbhlɩɩ a -bɛ -gömö, ninii -bhölɩ -yɩ nʋä nɩɩ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë, wa yuë ˈylɩmö, wa -bhölɩ -bhlɛ. Maa käböbɛyɩ wa ˈyɩnʋa ˈylɩmö, dɛ wa -bhölɩnɩ a-a bhlaˈmö, ɛˈɛ -bhö -lɛ ma. Maa yɩbhää -ka -naɲɩ nimï: ‘Nɩkpɛ -ɔ ˈkuä, ɔ -käa bhɛnɩ ɔ ˈkä ˈwʋ ˈsɔ yinɩ, ɔ yia ɔ ˈyuku ˈyukuu -bhölɩnɩɛ mö, mää ˈbhʋɔnɩɛ ˈɔ -kosu yɔwʋ a -nʋa -ɲɛ ɔ ˈbhɩa ˈsɔ dɛ -a?’

Nɩkpɛ -ɔ ˈku a-a ˈmö ɔ -ɲɛ ˈnɩ ɔ -kamä ˈwlʋnɩ -a? A yɩɛ -ka, lagɔwɛlɩbiawa ˈsɔ mʋa möä lagɔwɛlɩɩ biaa -mä -glɔ -bhlʋ ˈmö. Maa wa -wʋ mö dɔˈwʋ ˈn ɲɛkpökpa -bhlʋ -gänuë ˈyize. Wa ˈyɩbhɔɔ nimï, ɔ lɛ naa, ɔ -daayu yɛ ˈku a ˈylʋböyie dɛˈɛ maa, lagɔwɛlɩbiawa ˈla a glaˈmö a -nɔ -bhlʋ mɔɔ. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, ɔɲɩ ɔ dula a-a, ɛˈɛ -bhö a-a ɔ -daayu mɔ, maa ɔ dɔˈwʋ mɔɔ klɩpaa. ˈPää -ka dlɩ, sɛ ɔ ˈkää -lɛ a tɩtɩɩ ˈla ɔ ˈtuawa -ɲɛ ɔ dɛglɩwa ˈsɔ ˈɲɛ!

A yɛ -kamä tɛkäsɛ ˈnʋ nɩɩ, nɩkpa -mumuë yɛ -lizoku ˈylɩmö, wa yɛ bhïlawɛlɩ ˈnʋ, wa yɛ -lii -yɩ -bhöä ɲanɔ ˈwʋ, yɛla ghlɛ. -Sɩbha a za nɩkpa ˈla ŋänɩ wa ŋänɩɛ. Nɩkpa -kpɔ a ˈbhlɩɩ -gömö, mää ylʋʋ bhlinɩɛ, -mä a ˈŋlɔ -bhlʋ wa laa Malɛyɩnɩ lɛ nɩɩ, zila ˈwuë a sabʋsɛ ɔ -daa ˈkɔdɔ -ɔ ˈku a-a, mɔɔ wäzɔɔ. Ŋanɔ a za ɔ kpaa ˈmö ˈn ɔ gälaa -budu ˈmö a -nʋa ˈwuë. ˈTɛɲɩ ˈplɩɛ, ˈwlumö ɲimosɛ ɔ ˈzʋä.

A dɔˈwʋ, -wa ˈkuä -käa -tiamö -bhölɩɩ, -muë wa -waa, wa yuë ɔ saˈa yɔlɔa, wa yuë ɔ ŋänɔ ˈlɩbhä -a? Nˈnn. Wɛlɩ ˈwuë wa ˈnʋä ˈn ˈsaa wa ˈyɩɛ ˈylɩmö, zuzukuzoku mii zʋä -sɩbhä.

Maa zlɩ -mɛmɛɛ ˈmö, -sɩbhä a bhïlawɛlɩɩ ˈla ˈmö, ɛ ˈkä -bhɩɛ nɩɩ wa yɩbhä wa ˈkä nɩkpa kwänɩ, wa ˈkuë dlɩ ˈwʋ ˈtɛmanɩ. -Lɛ a dɔˈwʋ, sɛ yɩ wʋ ɔ daˈa ˈmö ˈnɩ? A yɩɛ -ka, -mä Siela Leɔnɩ a ˈŋlɔ -bhlʋ wa laa Gbasɛ, ɔˈɔ a-a ˈmö nɛnɩ. Ɔ yiɛ ˈɔ dɩba -ɔ ˈku a-a yɛla ghlɛ, ɔ yoo ˈdɩ ˈɲɛ nɩɩ, ɔ nɩ mö -mä su -bhlʋ zɛmö ɔ ˈkä wʋ nɛkpʋ -bhlʋ ˈlibhï, ɔ ˈkʋ suu, ɔ ˈkʋ -mä ˈɲu ˈmö ˈzʋ nzɩ ɔ ˈkä ˈnɩmä. Maa ɔ -kä -sɩbhä ˈzʋä yi, ɔ nɩ tɩ nɩkpɛ gbʋ ˈwʋ -dɩ. Sɛ wa gbää ɔ nɩ ˈzʋ, ɔ -gäniɛ ˈtɩɩ, yɛmanɩ ɔ yɛmanɩɛ cuu.

Ŋlɔɔ -mɔmɔɔ yiˈɛ nɩɩ ˈylɩ -bhlʋ ˈmö, sabʋsɛ ɔ ˈluwli -ɔ yɛ a-a ˈku ˈwë yoo ˈylimö ghlɛ. Ɔ lɛ nɩɩ, ɔ nɛnɩ a-a ˈylimö teɲii ˈn ɔ -päla a-a sasɛ ˈmö.

 Bhïlawɛlɩ mii, -lii wa yɩɛ ˈylɩmö mii, ˈn yɛlɩ wa ghlɛ mii, yɩ yi -kamä kɛ -gä. Maa Lagɔ ˈmö yɩ ˈbhöönɩ ɔ ˈmö -a? Nˈnn. Zoova mɔɔ glɩnɩɛ “Lagɔ -ɔ kää gbëaa ŋli.” (Psaume 31:5) Ɔˈɔ -zɩ bhɛnɩ ɔ -kaɲɩ -gboku gba, ɔˈɔ bhɛnɩ ɔ -kaɲɩ dula. Zuzukuzoku a ˈyize mii nʋä saˈa a libho.

ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, -mä zuzukuzuku a glaˈmö, -mimii -gää ɔ kɛ -a? Nˈnn. ˈTɛɲɩ -mɛmɛɛ ˈmö, yɩ kwänɩ abhlɩ nɩkpa, maa yɩ ˈwuë ˈkpʋkpʋ yɩ kää. Dɛɛ zuzukuzoku a ˈkifii -ɲɛ Ɛɛvö ˈkä a-a bhïla, sɛ ˈtuawa ˈsɔ sɛˈɛ ˈdɩ, -sɩbhä ɔ -ɲɔ bhïlaa. (Genèse 3:1) Maa, Ɛɛvö -pʋnɔɔ ˈyukwli ˈn sɛ ɔ ˈɲɔɔ ˈdɩ, ɔ ˈzʋä -sɩbhä, ˈsaa ghïloo ɔ ˈnɩ? ˈKu ɔ ˈkuä.

A -yi sɛ nɩɩ, nɩkpɛ a -mɔ kää ˈkpʋkpʋ, ɔ -kä -mumuë dulaa yi, ɔ ˈkʋa ghlɩ a za, ɔɲɩ a ˈtuawa a sɛ ɔ libhʋa ˈwʋ. “Gla ˈpɩpɩɩ, dlɩ kpëbhë,” saˈa -sɩbhä nɩkpa -kpɔ a ˈbhlɩɩ -gömö a nine -bhlʋ nʋä. ˈN sɛˈɛ Lagɔ ˈa wɛlɩɩ nʋä yɩbhlɩ nɩɩ: “Zuzukuzoku a ˈkifii Sataa, ɔ bhɛnɩ ɔ ˈkä lagɔzuzukwë aˈbhë zɩzlɔnɩ.”—2 Kɔlɛɛtɩ 11:14.

Lagɔ ˈnɩ ghlɛnɩa yɛlɩ, ˈyila -dɩdɛ -ɲɛ bhïlawɛlɩ -yɩ ˈbhöönɩɛ -mä zuzuku a ˈbhlɩɩ ˈmö nzɩ ɔ -ɲɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a nɩkpa ˈsɔ ˈkä bhïlaa. Ɔ ˈkä nɩkpa ˈdɩ ˈmö ˈzʋ ˈn ɔ ˈkʋa -su a dɔˈwʋ, Biblë ˈmö ɔ ghlɛnɩɛ ˈmö. Mɩɩ ˈkää ˈŋlɩ -kä nɩkpɛ ˈkä “-li a -li a kii ˈwuë nʋ.”—2 Timotee 3:17.

-Lii ˈwuë zuzukuzoku a ˈkifii ghlɛnɩɛ ˈmö, Zoova -kä gbä nɩɩ -a nɩ ˈnɛmanii ˈwʋ nʋ, -wa ɔ -waɲɩɛ a za-a. Ɔ -yi sɛ nɩɩ, zuzukuzoku -yɩ -lɛ -aa -gblɩwaa, ˈkpʋkpʋ yɩ kää teɲii, yɩɛ -sɩbhä a sɛ -wʋ.