1-2. Jé bi nga yen ayé’é ya mvus, a jé bia zu yen ayé’é di?

AYÉ’É ya mvus, bi nga nyoñe mbamba melebe kalate Lévitique kabetôlô 19. Éve’an é ne na, éfus 3 ya kabetôlô ate, Yéhôva a nga jô bon b’Israël na be semé bebiaé bap. Bi nga yene na bia tôñe melebe mete éyoñe bia jalé miñyiane bebiaé bangan, éyoñe bia ve be ngule nyul, a éyoñe bia volô be na be yemete élate jap a Yéhôva. Éfus éte é mbe fe é jô’ô bon b’Israël na be semé môse Sabbat. Akusa bo bi nji bo ntindane ya tôñ abendé ete den, ve bia tôñe ñye’elane wo so été éyoñe bia jeñ éyoñe ya bo mame ya nsisim. Éyoñe bia ve ngule ya bo mam mete, bia liti na bia kômbô bo étyi mise me Zambe, avale Lévitique 19:2 a 1 Pierre 1:15 ba jô bia.

² Ayé’é di, bia zu ke ôsu a la’ase Lévitique kabetôlô 19. Kabetôlô ate a liti bia avale bi ne mvamane bôte be bili minné mfa’a ya mam be ne bo, aval ane mindindim a mindôndok. Bii yene fe aval avé bi ne bo zôsôô éyoñe bia bo makit méziñ, a avale bi ne tu’a nye’e bôte bevok. Bia zu yé’é mam mete amu bia kômbô bo étyi ane Zambe.

3-4. Lévitique 19:14 a liti na be mbe be yiane nyoñe mindindim a mindôndok aya?

³ Lañe’e Lévitique 19:14. Yéhôva a yi na bi semé bôte be bili minné miziñ. A nga jô bon b’Israël na be bo te ta  ndôndok. E ta môt a mbe a tina’ane na e lume nye mbia bifia nge ke so’o nye. Môt a ta ndôndok a bo fo’o wô mbia jam, amu môt a ne ndôndok a vo’o wô’ô jam ba jô nye, ajô te a nji bo ngule ya yalan.

⁴ Nde fe, éfus 14, Yéhôva a jô bebo bisaé bé na be bo te “bôé ndindim jôm ya kolé wô ôbak ôsu.” Kalate éziñ a kobô ajô bôte be bili minné mfa’a ya bisaé be ne bo, a jô’ô na: “Melu mete, bôte be mbe be tibili’i avale bôte ete.” E mbe e kui’ na môt a ne mbia nlem a telé ndindim jôm ôsu, amu a wô’ô wô ôlun nge ke asu na bôte be kpwe’ele wô. Za avale mbia nsisime di! Atiñ é ne éfus 14 é mbe é volô’ô bebo bisaé be Yéhôva na be yeme tebe été bôte be bili minné miziñ.

5. Aval avé bi ne yeme tebe été bôte be bili minné miziñ?

⁵ Yésus a mbe a yeme’e tebe été bôte be bili minné miziñ. Tame simesan foé a nga lôme Jean Baptiste: “Mindindim mia yen, minyeyem mia wulu, minzezam mia bo mvo’é, mindôndo’o mia wôk, mimbim mia wômô meso.” Éyoñe bôte be nga yene mesimba mete, “bese . . . be nga kañe Zambe.” (Luc 7:20-22; 18:43) Bekristene fe ba kômbô vu Yésus, a yeme tebe été bôte be bili minné miziñ. Bia yiane bo ôjibi, a mvaman avale bôt ete. Akusa bo Yéhôva a nji bia ve ngule ya bo mesimba, ve bi bili mvome ya kate bôte bete, to’o ba be ne ndim mfa’a ya nsisime na, bé bi mfefé nyul é ne teke ayeñ mfefé émo, a mbamba élat a Yéhôva. (Luc 4:18) Mbamba foé ate a volôya abui bôte na e lu’u Yéhôva.

6. Aval avé Lévitique kabetôlô 19 a ne volô bia na bi kôme wô’ô Metiñ awôm?

⁶ Bifuse biziñe ya Lévitique kabetôlô 19 bia tu’a timine mam méziñ ma so Metiñ awôm. Éve’an é ne na, atiñe mwomô é mbe é jô’ô tyi’ibi na: “Te wup.” (Nk.  20:15) Môt a mbe ve simesane na a tôñ atiñ ete éyoñ a bo te nyoñe jôm é nji bo énjé. Ve nya ajôô a ne na, môt a ne wub aval afe.

7. Aval avé mbo makit a ne tyam atiñ mwomô a lat a wup?

⁷ Mbo makit a mbe ve simesane na a nji bi fulu ya nyoñ éza biôm. Ve ye a ne zôsôô éyoñ ése a bo makit a bôte bevok? Kalate Lévitique 19:35, 36 a jô na: “Te boan ékotekot éyoñ mia tyi’i mejô, mfa’a ya mefe’e ya nté, nge adit, nge abim. Mi bii’ minlôt mi ne zôsô.” Nalé a tinane na éyoñe mbo makit a mbe a bili nlôt ô ne ékotekot asu na a du’u bôte ba zu kuse biôm bié, a mbe ve ane ba wube be. Bifuse bife ya Lévitique kabetôlô 19 bia bo’olô jam ete.

8. Aval avé mam bia koone me Lévitique 19:11-13 me nga volô Bejuif na be tôñe miñye’elane mia so atiñe mwomô, a aval avé a ne volô bia?

⁸ Lañe’e Lévitique 19:11-13. Lévitique 19:11 a taté a bifia bi: “Te boane wup.” Éfus 13 ki ja jô na: “Te kpwe’ele môt a to wo bebé.” Nalé a tinane na môt a bo ékotekot éyoñ a bo mam me makit a wup. Atiñe mwomô e mbe e jô’ô na wup ô ne abé. Ve mame kalate Lévitique a mbe a jô’ô me nga volô Bejuif na be kôme wô’ô avale be ne tôñe miñye’elan mi solô atiñ ete mvus, a na be bo zôsôô mam mese ba bo. E ne mfi na bi bi ôsimesane Yéhôva a lat a ékotekot a wup. Bi ne sili biabebiene na: ‘Ye Lévitique 19:11-13 a ne volô ma na me sôane jam éziñ ényiñe jam, e dañedañ a lat a makit ma bo?’

9. Aval avé Lévitique 19:13 a mbe a kama’ane bebo bisaé?

⁹ Bia zu yene jam afe Kristen ja bo mam me makit ja yiane bo e dañedañ nyi é bili bôte ba saane je, asu na é bo zôsôô. Lévitique 19:13 a jô na: “Ma’ane me mbo ésaé a bo ésaé tañ me bo’o te bômbô be wo ngum alu akekui mam me tyé.” Abui bon b’Israël e mbe bebéé mefup, a éyoñ mon Israëlite a mbe a nyoñe’e mbo ésaé na a zu saé afube dé, a mbe a ya’ane nye memane me môs ésaé ôse. Ajô te, nge mbo ésaé éziñ a bo teke bi moné wé memane ya môs ésaé éziñ, a ne kate toñe nda bôte jé môs ôte. Jôme te nje Yéhôva a nga jô na: “Amu a ne azoé, nleme wé ô maneya fe timbi [moné wé].”​—Dt. 24:14, 15; Mt. 20:8.

10. Ñye’elan ôvé Lévitique 19:13 a ve bia?

¹⁰ Den, ba ya’an abui bebo bisaé amane ngon, sake môs ôse. Ve miñye’elane mi solô mvuse Lévitique 19:13 mi ngenane nya mfii azukui den. Bemasa béziñ be wô’ô bo bebo bisaé bap mvôl, a sé’é abime moné ba yiane be ve. Amu ba yeme na bebo bisaé bete be bili mendim kaé atu, na be vo’o ke saé vôme mfe. Bé ke ôsu a saé valé to’o ba ya’ane ke be avale da yian. A ne ve ane bemasa bete ba ‘bômbô a ma’an me mbo ésaé’ wop. Kristen é bili bebo bisaé ja yiane kôme véé mise na é ya’ane be avale da yian. Bi tame zu yene miñye’elane mife bi ne nyoñe Lévitique kabetôlô 19.

11-12. Jé Yésus a mbe a kômbô’ô ngôné éyoñ a nga tote bifia biziñe ya Lévitique 19:17, 18?

¹¹ Yéhôva a yi fo’o na bi sa’ale mam me ne ndeñele bôte bevok, ve a nji yi na bi su’u ve valé. Lévitique 19:17, 18 a liti bia jam afe bi ne bo. (Lañe’ek.) Yéhôva a jô ne fômelé na: “Nyeke’e môt a to wo  bebé ane wo nye’e womien.” Kristen ése ja yiane tôñ atiñ ete nge ja kômbô ve Yéhôva nlem avak.

¹² Tame yen aval avé Yésus a nga liti mfi ya atiñe bia koone de Lévitique 19:18. Mone Pharisien éziñ a nga sili Yésus na: “Atiñ avé da dañ?” Ane Yésus a nga yalane na atiñe “da dañ [a di] e tele metiñe mese ôsu” e ne na bi nye’e Yéhôva a nleme wongan ôse, a ngule jangan ése, a ôsimesane wongan ôse. Mvuse ya valé, Yésus a nga tote bifia bia koone bie Lévitique 19:18, a jô na: “Di baa e ne aval ete, e ne na, ‘Nyeke’e bôte befe ane wo nye’e womien.’” (Mt. 22:35-40) Bi bili abui mezene bi ne liti bôte bevo’o nye’an. Lévitique kabetôlô 19 a zu bia liti mezene méziñ ya été.

13. Aval avé nkañete Joseph wo volô bia na bi kôme wô’ô ñye’elan ô ne Lévitique 19:18?

¹³ Bi ne liti na bia nye’e bôte bevok éyoñe bia tôñe melebe bia koone me Lévitique 19:18. A jô na: “Te bo mekuna’a, nge ba’ale ôlun éziñ.” Abui ya be bia da yeme bôte béziñ be nga ba’ale bôte befe ôviti’i ziñ abui mimbu, éko éziñ bôte ba be be ba saé, nge na be nga bo sikôlô nsamba; a ne fe bo bivuvuman, nge ke bibu’a ya nda bôte jia. Simesa’an bobenyañe be Joseph awôm be nga ba’ale nye ôviti’i ziñ, a su’ulane bo nye mbia jam. (Met. 37:2-8, 25-28) Ve Joseph nye a nji vu be. Éyoñ a nga bi beta éjôé, a nji jeñe na a bulan abé ba abé, ve a nga koo be éngôngol. A nji ba’ale ôviti’i ziñ nlem, a nga bo avale Lévitique 19:18 a lebe bia.​—Met. 50:19-21.

14. Jé ja liti na miñye’elane bia koone mie Lévitique 19:18 mi ngenan mfi den?

¹⁴ Bekristene ba kômbô ve Zambe nlem avak ba yiane vu Joseph, nnye ate a nga jamé bobenyañe bé a lôte na a kun émien. Yésus a nga kobô fe jam ete éyoñ a nga ye’ele beyé’é bé avale ba yiane ye’elan. A nga jô na be jamé bôte bese ba bo be abé. (Mt. 6:9, 12) Nde fe, nlômane Paul ô nga lebe Bekristene na: “Te kunane miabebien, a bôt ma nye’e.”  (Bero. 12:19) A nga kate fe be na: “Wua a jibi’i nyô mbok, a wua a jamé’é nyô mbok, nge môt éziñ a bili nyô mbo’ ajô.” (Beco. 3:13) Miñye’elane mi Yéhôva mi ne teke tyendé. Miñye’elane mi solô mvus atiñe e ne Lévitique 19:18 mi ngenane nya mfii den.

15. Éve’an évé ja liti mfi ya jamé bôte bevok a lume jame be nga bo bia mvus?

¹⁵ Bi tame nyoñ éve’an. Mintaé ya nlem mi ne ane mintaé bia wôk éyoñe bia te balé aveñ. Bi ne biasé meveñe méziñ, mevo’o ke momo. Bi tame jô na wo tyi’i biaé, éyoñe te lame a balé wo mone jôm. Jam ete e ne wo bo mintaé été été, ve mintaé mite mi wô’ô ji’a man. Mvus alu da nge mebaé, éko éziñ wo ye ke beta simesan aveñ ete. Avale te da da, ô ne biasé mbia be mam béziñ bôte ba bo wo. Éko éziñ mvôé jôé ja te jô nge bo jam éziñ da taé wo nlem, ébien é teke yem, éyoñe te wo jamé nye tyi’ibi. Bi tame ke jô na wo te balé beta aveñ, a da sili na dokita a loé de a tiñeti banas été. Nge bi kele ôsu a nambe de, bi ne tuli de, a bo na e bo te ji’a yet. E ne fe kui nalé éyoñe ba te bo bia jame da taé bia nlem. Nge bi kele ôsu a simesan aval avé jam ete é nga taé bia nlem, a ba’ale ôviti’i ziñ, bii soo biabebiene minjuk. Ve bii yen abui mvo’é nge bia tôñe melebe bia koone me Lévitique 19:18.

16. Bela’ane Lévitique 19:33, 34 na ô liti aval avé Yéhôva a mbe a yi na bon b’Israël be nyoñe beyeñ, a miñye’elan bi ne nyoñ été.

¹⁶ Éyoñe Yéhôva a nga ve bon b’Israël abendé na be nye’e bôte bevok, a nji be jô na be nye’e fo’o ve bôte ya ayoñe dap. Be mbe fe be yiane nye’e beyeñ be mbe be nyiñi’i a be. Lévitique 19:33, 34 a kobô ajô ete. (Lañe’ek.) Yéhôva a mbe a yi na bon b’Israël be nyoñe beyeñ ane “bialébialé” ya ayoñe dap, a ‘nye’e be’ aval ane ba nye’e bebien. Éve’an é ne na, atiñ e mbe e jô’ô bon b’Israël na be jô’é beyeñ a minzôzoé na be kôane mebuka’a bidi ya mefube map. (Lv. 19:9, 10) Ñye’elan ôte wo fombô fe Bekristene den. (Luc 10:30-37) Aval avé? Bemillion be bôt ba kôlô mesi a ke nyiñe mesi mefe. Éko éziñ abui y’été da  nyiñe vôm ô too. E ne nya mfii na bi semene bôte bete, a nyoñe be a ôsesa.

17-18. (a) Lévitique 19:2 a 1 Pierre 1:15 ba ye’ele bia jé? (b) Beta ésaé mbé nlômane Pierre wo jô bia na bi bo?

¹⁷ Lévitique 19:2 a 1 Pierre 1:15 ba liti na bebo bisaé be Yéhôva ba yiane bo étyi. Abui bifuse bife ya Lévitique kabetôlô 19 e ne volô bia na bi yem aval avé bi ne ve Yéhôva nlem avak. Bia te yene bifuse biziñe bia ke liti bia mam bia yiane bo, a ma bia yiane sa’ale. * Mintilane ya nkobô Grec mia liti bia na Yéhôva a ngenan a yi na bi tôñe miñye’elane mite den. Ve nlômane Pierre ô nga kô’ôlane jam afe.

¹⁸ Bi ne bo mban ésaé Yéhôva, a bo bôte bevo’o mbamba be mam, ve Pierre a jô Bekristene na ba yiane bo jam afe e ne nya mfii. Ôsusua na a lebe bia na bi bo étyi ntabane wongan ôse, a nga jô na: “Tiñeta’ane meses mengeteñ ya asimesane denan,” nalé a tinane na bi tabe nkômesan asu beta ésaé éziñ. (1 P. 1:13, 15) Ésaé évé? Pierre a nga jô na miñwo’on “mia ye liti ‘bitôto’o bi mame’ ya nyô a nga loene” be. (1 P. 2:9) Ve nya ajôô a ne na, Bekristene bese be bili mvome ya nyoñe ngab a beta ésaé ate, nnye ate é dañe volô bôt a lôte mam mese mevok bi ne bo asu dap. A ne fo’o beta ébotan asu bebo bisaé be Yéhôva na be kañete mban a ye’ele bôte mejô me Zambe a ayôñ ese. (Marc 13:10) Éyoñe bia ve ngule ya tôñe melebe bia koone me Lévitique kabetôlô 19, bia liti na bia nye’e Yéhôva a bôte bevok, a na bia kômbô ‘bo étyi’ mfa’a ya ntaban wongan ôse.