1-2. Aval avé bebiaé ba yiane nyoñe bongô ba sili minsili a lat a miñye’elane miangane ya Kalate Zambe?

 ABUI bôt é ne tyiñe na e yale bon a ne beta ésaé. Nge ô ne mbiaé, bia se’e wo amu wo saé ngul asu na ô volô mone wôé na a bi ngule mbunan. (Deut. 6:​6, 7) Nté nyo mon a yaé, a ne taté na a sili beta minsili mia fombô miñye’elane ya Kalate Zambe aval ane mi mi tii a memvinda ya Kalate Zambe a lat a ntaban.

² Atata’a, minsili mié mi ne tyelé wo nleme yôp. Ô ne simesane na minsili mone wôé a sili mia liti na a nji bi ngule mbunan. Ve nya ajôô a ne na, bone ba yaé ba yiane sili minsili asu na be yemete mbunane wop. (1 Cor. 13:11) Ajô te, ô nji yiane ko woñe nge nyo mon a sili minsili. Ô ne yene minsili mise nyo mon a sili a lat a mbunane wongan ane fane ya volô nye na a tu’a yeme belane mfasane wé.

3. Jé bia zu yen ayé’é di?

³ Ayé’é di, bia zu yen aval avé bebiaé be ne volô bone bap na (1) be tu’a tabe ndi a mame ba yé’é, (2) be tu’a nye’e memvinda ya Kalate Zambe a lat a ntaban, a (3) na be kamane mbunane wop. Bia zu fe yen amu jé é ne mvo’é na bongô be sili minsili, a mame bebiaé be ne bo a bone bap ma ye ve be fane ya laan a be ajô ya mame me tii a mbunan.

VOLÔ’Ô NYO MONE NA A TU’A TABE NDI A YÉHÔVA A KALATE ZAMBE

4. Minsili mivé mongô a ne sili, a amu jé?

⁴ Bebiaé be ne bekristene ba yeme na mbunan ô nji bo jôme ba kalan ane élik. Mbunane wo volô mone wop na a  tu’a tabe ndi a mame Kalate Zambe a jô. Womien ô ne mbiaé ô nji bialé ô buni’i Yéhôva, to’o mone wôé fe. Ane éyoñe ja lôt, nyo mon a ne sili avale minsili di: ‘Jé ja liti na Zambe a ne? Ye me ne fo’o kôme buni mame Kalate Zambe a jô?’ Kalate Zambe a jô bia na bi belane “ngule ya mfasan” asu na bi ‘tu’a fase mame mese.’ (Rom. 12:1; 1 Thes. 5:21) Ve, aval avé ô ne volô mone wôé na a tu’a yemete mbunane wé?

5. Jé bebiaé be ne bo asu na be volô bone bap na be tu’a tabe ndi a mame Kalate Zambe a jô? (Beromain 12:2)

⁵ Volô’ô nyo mone na a tu’a tabe ndi a mame Kalate Zambe a jô. (Lañe’e Beromain 12:2.) Éyoñe nyo mon a sili minsili, bela’ane fan éte na ô volô nye na a bi biyalane ya minsili mié a zene ya bipkwelé asu minjeñan. A ne belan Index des Publications, nge ki Ékpwelé asu ayé’é Bengaa be Yéhôva. Ékpwelé asu ayé’é Bengaa be Yéhôva, a ye koone nlô ajô ô ne na, “Bible” wo ye kee nye mone nlô ajô a ne na, “A ne nsoane be Zambe.” Nalé a ye volô nye na a tu’a tabe ndi na Kalate Zambe a nji bo fo’o ve zezé kalate bôte be nga tili. Ve na a ne “mejô ma so be Zambe.” (1 Thes. 2:13) A ne fe bo minjeñan a lat a nnôm Assyrie, tisone ya Ninive e bekalate bangan. Melu mvus, beyeme mame béziñe be nga jô na tisone ya Ninive é nji tame be môs éziñ. Ve zia mimbu 1850, be nga koone bikute ya nnôme tisone ya Ninive. Nalé a bo’olô fo’o na nkañete ya Kalate Zambe ô ne totyi. (Soph. 2:​13-15) Nge wo kombô tu’a yem avale nkulan ajô ya Kalate Zambe a lat a ntyamane Ninive ô nga tôéban, fombô’ô nlô ajô ô ne na, “Ye wo too ô yemek?” Nlô ajô ôte ô ne Nkume mmombô a bete ya Ngon awôm a jia ya mbu 2021. Éyoñ a ye ve’e mam a yé’é bekalate bangan a mam a yé’é beta bekalate ba timine bifia a bekalate befe be ne étabe ndi, nyo mon a ye bi mbamba beamu ba ye volô nye na a tu’a tabe ndi a mame Kalate Zambe a jô.

6. Aval avé bebiaé be ne volô bone bap na be yeme na mame Kalate Zambe a jô me ne betotyi? Va’a éve’an. (Fombô’ô fe fôtô.)

⁶ Bo’o na mone wôé a yeme na mame Kalate Zambe a jô me ne betotyi. Bebiaé be bili abui mezene be ne belane me na be taté mbamba minlañ a bone bap a lat a Kalate Zambe nge ki a lat a mbunan. Ô ne laan ajô ya mame mete a mone wôé nge mia nye mia ke bevôme béziñ aval ane bemusée a beparc, nge ki wofise Bengaa be Yéhôva. Éyoñe mia ke mia wulu e musée, nge ke éyoñe mia yene  nye bingeñgeñ, ô ne dutu ôsimesane wé mame méziñe ya melu mvus, nge mame mefe me ne bo na a tu’a tabe ndi na Kalate Zambe a kobô betotyi. Éko éziñ ô ne kobô nyo mon ajô ako’o ya Moab. Akok éte é bili mimbu 3 000 a é bili éyôlé Yéhôva. Bia koon ako’o ya Moab éte e musée ya Louvre a ne Paris e France. Mia nyo mone mi ne fe yene befôtô be ne musée été. Nde fe, bia koon éfunane ya ako’o ya Moab e Wofise wo tebele ésaé Bengaa be Yéhôva ya si ése ô ne Warwick, e New York e vôm a ne ntilane na, “La Bible et le nom divin.” Ako’o ya Moab da liti na njô bôte Méscha ya Moab a nga bo Israël éngana’a, a Kalate Zambe a yemete de. (2 Bb. 3:​4, 5) Mbunane nyo mone wo tu’a bo ngul éyoñ a kome yene na mame Kalate Zambe a jô me ne betotyi.—Ve’ek a 2 Minkañete 9:6.

7-8. (a) Jé bi ne yé’é a lat a abeñe bitétéa bia yen? Va’a éve’an. (Fombô’ô fe fôtô.) (b) Minsili mivé mi ne volô bone benane na be yeme na Zambe nnye a nga té biôme bise?

⁷ Volô’ô nyo mone na a yem abui mam a lat a biôme Zambe a nga té. Éyoñe mia nyo mone mi ne e parc nge ke na éyoñe mia wulu afube mesam, dutu’u ôsimesane wé mbamba be biôm a yen. Amu jé wo yiane bo de? Amu biôme bite bia liti na Nté biôm a ne atyeñ a fek nnye a nga bôndé bie. Éve’an é ne na, abui biôme Zambe a nga té é ne ve ane da nyi’itan. Beyeme mame ba nyoñ abui éyoñe ya fase biôme bite. Ñyeme mame Nicola Fameli a jô na nge môt a ve’ele nyoñ éyoñe ya lañe bitétéa biziñe bia nyi’itan, a ye koone na bi ne abui benombo. Benombo bete mbe ba loone na Fibonacci. Bi ne koone biôme bia nyi’itan abui bevôm aval ane begalaxie béziñ, bibôte bekoé, mekaé bilok a same ba loone na tournesol. a

⁸ E sikôlô, nyo mon a ne fe yé’é mam a lat a bitétéa bife. Éve’an é ne na abui bilé da faa bebé avale da. Élé ése é bili nkuk, nkuk ôte wo ve beta mintyaé a bone mintyaé. Fatane mfaan ate nnye ñhe ba loone na Fractal. Biôme bife bia faa fe aval éte. Za a nga bo na biôme bi faa nalé? Ane nyo mon a ye tu’a ke ôsu a fase mame mete, nde fe da ye bo tyi’ibi na a tabe ndi na Zambe nnye a nga té biôme bise. (Héb. 3:4) Biyoñe biziñ ô ne sili nye na, “Nge Zambe nnye a nga té bia, ye wo simesane ki na nnye a dañe yeme mame ma sili bia asu na bi bo mevak?” Mvuse ya valé, ô ne liti nye na Kalate Zambe a ve bia mbamba melep asu na bi bo mevak.

 VOLÔ’Ô NYO MONE NA A NYE’E MEMVINDA YA KALATE ZAMBE A LAT A NTABAN

9. Jé é ne bo na nyo mon a kômbô yeme nge miñye’elane ya Kalate Zambe a lat a ntabane mi ne mfi?

⁹ Nge nyo mon a sili émiene nge miñye’elane ya Kalate Zambe a lat a ntabane mi ne mfi, jeñe’e na ô yeme mame ma bo na a sili minsili mite. Ye a buni ki na mame Kalate Zambe a jô me ne été, nge na, ye a nji yem aval a ne timine bôte bevo’o mam a buni? E bité bite bibaé, ô ne belane kalate Bu’uban ényiñe nnôm éto! asu na ô volô nye na a tu’a nye’e miñye’elane ya Kalate Zambe a lat a ntaban. b

10. Aval avé ô ne volô nyo mone na a fas ajô ya élate jé a Yéhôva?

¹⁰ Volô’ô nyo mone na a nyan élate jé a Yéhôva. Nté wo yé’é Kalate Zambe a nyo mon, jeñe’e na ô belane minsili a bive’ela bia koone bie e kalate Bu’uban ényiñ nnôm éto! asu na ô yem ôsimesane wé. (Mink. 20:5) Éve’an é ne na, nlô ajô muamô wo ve’e Yéhôva a mbamba mvôé a ve bia melebe me ne bia mfi a me ne kamane bia. Éyoñ ô maneya laan a nye ajô ya mame bia koone me e kalate 1 Jean 5:​3, ô ne sili nye na: “Mbôle Yéhôva a ne abime mbamba mvôé di, aval avé bia yiane yene mam a jô bia na bi bo?” A ne bo zezé mone nsili, ve nge bi sili wô mone wongan, a ne yene na metiñe me Zambe me ne ndeme ya nye’ane wé.— Ésa. 48:​17, 18.

11. Aval avé ô ne volô nyo mone na a yene mfi ya miñye’elane ya Kalate Zambe? (Minkana 2:​10, 11)

¹¹ Liti’i nyo mon amu jé é ne mfi ya tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe. Éyoñe wo lañe Kalate Zambe a nyo mone nge ke éyoñe wo bo éfuse ya môs a nye, laané aval avé miñye’elane ya Kalate Zambe mi volôya nda bôte jenan. Ye nyo mon a yene na é ne mfi ya saé a ngul ése a bo zôsô? (Héb. 13:18) Ô ne fe liti nye avale melebe ya Kalate Zambe ma volô bia na bi bo mvo’é minsôn éyoñe bia tôñe me. (Mink. 14:​29, 30) E kobô ajô ya avale miñye’elan éte a nyo mon a ye volô nye na a tu’a nye’e melebe ya Kalate Zambe.—Lañe’e Minkana 2:​10, 11.

12. Aval avé bebiaé béziñe ba volô mona fame wop na a yene mfi ya miñye’elane ya Kalate Zambe?

¹² Steve, ésa éziñ a nyiñe France a kat aval avé ba ngale ba volô mona fame wop a ne ésoé, Ethan, na a yem aval avé nye’ane Yéhôva wo yené metiñ a nga ve bia: “Bi wô’ô sili nye avale minsili di, ‘Amu jé Yéhôva a yi na bi tôñe ñye’elane wu? Aval avé jam éte da liti na a nye’e bia? Jé ja ye kui wo nge ô teke tôñe ñye’elan ôte?’” Avale minlañ éte é nga volô Ethan na a kabetane memvinda me Yéhôva a lat a ntaban. Steve a beta jô na: “Nsôñane wongan ô ne na, bi volô Ethan na a yene na fe’e ja so Kalate Zambe ja lôte fe’e môta binam.”

13. Aval avé bebiaé be ne volô bone bap na be tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe? Va’a éve’an.

¹³ Volô’ô nyo mone na a tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe. Éve’an é ne na, be ne jô nyo mone na a lañe kalate éziñ e sikôlô. Kalate ate a ne liti na bôte ba bo mvite mame ya bisôk, nge ba ba dimine wôk ôlune be ne avale bôte bia yiane vu. Ô ne volô nyo mone na émien a fase nge mame bôte ya kalate ate ba bo ma lu’an a miñye’elane ya Kalate Zambe. (Mink. 22:​24, 25; 1 Cor. 15:33; Philip. 4:8) Nalé a ne volô nyo mone na a yem amu jé  é ne mfi ya bo Yéhôva mewôk. A nge ñye’ele a bongô be sikôlô bevo’o ba sili nye ôsimesane wé a lat a kalate ate, a ne kobô be ajô ya mbunane wé.

VOLÔ’Ô NYO MONE NA A KOBÔ BÔT AJÔ YA MBUNANE WÉ

14. Mame mevé me ne bo na ésoé kristen é ko woñ, a amu jé?

¹⁴ Bekristene be ne bisoé be ne ko woñe ya kamane mbunane wop biyoñe biziñ. A ne bo éyoñe ba kobô ajô ya ñye’elane wo jô na biôme bi nga so atemetem aba sikôlô dap. Amu jé be ne ko woñ? Beye’ele bap be ne kate be na ñye’elane wo jô na biôme bi nga so atemetem ô ne abôm ane koé. Nge ô ne mbiaé, aval avé ô ne volô nyo mone na a tu’a tabe ndi na mam a buni me ne été?

15. Jé é ne volô ésoé kristene na é tu’a tabe ndi a mam a buni?

¹⁵ Volô’ô nyo mone na a tu’a tabe ndi a mam a buni. Nyo mon a nji yiane wôk ôson amu a yeme benya mejôô a lat a ntéane biôm. (2 Tim. 1:8) Amu jé? Abui beyeme mame da kôme wô’ô na ényiñ é nji so atemetem. Beyeme mame bete ba yene fe na Nté biôm a ne fek nnye a nga yiane té biôme bite bise. Nalé a bo na abui ya be be da kañese ki jame ba ye’ele besikôlô ya si ése na biôme bi nga so atemetem. Nyo mon a ne tu’a yemete mbunane wé éyoñ a fase beamu ba tindi bobejañ a besita na be tabe ndi na ényiñ é nga téban. c

16. Aval avé bebiaé be ne volô bone bap na be liti bôte na Nté biôm a ne? (1 Pierre 3:15) (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁶ Volô’ô nyo mone na a liti bôte na Nté biôm a ne. (Lañe’e 1 Pierre 3:15.) Mia nyo mone mia ye yene mfi ya minlô mejô mi ne e jw.org, e vôm a ne ntilane na, “Les jeunes s’interrogent—Création ou évolution?” Mvuse ya valé, la’an a nyo mone mame me ne bo na a tu’a volô bôte bevo’o na be kôme yeme wô’ô benya mejôô a lat a Nté biôm. Kate’e nye na a nji bo ntindane ya sañetan a bongô besikôlô bevo’o ya aba sikôlô dé. Liti’i nye na a ne timine mam aval é ne tyi’ibi ya wôk a aval é ne totyi nge môt éziñ a sili nye minsili. Éve’an é ne na, mongô sikôlô éziñ a ne jô  nye na: “Ma buni jôme ma yen a mis a me ngenane teke yene Zambe.” Ésoé kristen éziñ é ne yalane na: “Tame simesane na wo ke wo wulu afan été, ôyap a vôme bôte be ne. Éyoñ éte wo yen anjeñ é too abeñe mfa’an. Wo ye simesan aya? Nge anjeñ éte da liti ne fômelé na mfefe’e môte ñwô ô nga fa’a de, nguma’ane ki émo minlañ!”

17. Aval avé bebiaé be ne volô bone bap na be jeñe mezene ya kañete bôte bevo’o benya mejôô ya Kalate Zambe? Va’a éve’an.

¹⁷ Volô’ô nyo mone na a jeñe mezene ya kañete bôte bevo’o benya mejôô ya Kalate Zambe. (Rom. 10:10) Ô ne ve’e ngule nyo mon a ve na a kate bôte mam a lat a mbunane wé a ngule môt a ne ve éyoñ a yé’é bôme mezik. Atata’a, môt a yé’é bôme mezik a ye taté na a bôme mezik me ne tyi’ibi ya bôm. Ane éyoñe ja lôt, mbômane mezik wo ye nye tu’a bo tyi’ibi. Aval éte da da, ésoé kristen é ne taté na ja belane minlô mejô mi ne tyi’ibi éyoñe ja kañete bôte bevok. Éve’an é ne na, a ne sili mongô sikôlô mbo’o na: “Ye wo yeme fo’o na beyeme mame ba belane bitétéa na be kôme biôm? Ye me ne liti wo mbamba vidéo nyi?” Éyoñ a maneya liti nye vidéo wua ya bevidéo be ne ngap é ne nlô ajô na, Évolution ou conception? a ne jô na: “Nge da sili na be ve ñyeme mam éziñ ôlu’u amu a te vu jôme môte mfe a nga kôm, nguma’ane ki môt émien a nga kôme je?” Avale bone minlañ éte é ne nambe nlem ésoé a tindi je na é kômbô yem abui mam afe.

KELEK ÔSU A VOLÔ NYO MONE NA A YEMETE MBUNANE WÉ

18. Aval avé bebiaé be ne ke ôsu a yemete mbunane bone bap?

¹⁸ Bia nyiñ émo é ne njalan a bôte ba buni ki Yéhôva. (2 P. 3:3) Ajô te a bebiaé, éyoñe mia yé’é Kalate Zambe a bone benan, vola’ané be na be tu’a jeñe minlô mejô mia ye bo na be tabe ndi a Kalate Zambe a mam a ye’ele a lat a ntaban. Vola’ané be na be belane mfasane wop a zene ya mbamba bitétéa bi Yéhôva mia liti be. Vola’ané fe be na be kôme wô’ô beta minkulane mejô ya Kalate Zambe mi tôébaneya. Jame da dañedañ, la’ané a bone benan a ye’elané fe asu dap. Nge mi bo mame mete, Yéhôva a ye botane ngul ése mia ve na mi volô bone benane na be yemete mbunane wop.—2 Mka. 15:7.