1-2. Bité bivé bi ne bo na bi yôn?

 É KUIYA môt ase ya be bia na a yôn. Bi wô’ô yôn éyoñe bi ne angôndô ya mevak. Éko éziñ ô nga yôn éyoñe beta jam éziñe nge jam é ne ngum aval é nga kui wo. A mbe a yiane bo éyoñe nyo mon a nga bialé, éyoñ ô nga simesane mbamba jam éziñ a nga kui wo, nge ke éyoñ ô nga yene mvôé jôé ô mbe ô kandaneya yen ayap.

² Ve biyoñe biziñ, mili’i mangane ma liti mintaé mi ne bia nlem été. Éve’an é ne na, bi ne yôn éyôñe môte bi too nye ndi a te bo bia mbia jam éziñ. Bi ne kuli mili’i mis éyoñe bi ndeñeya a ôkon éziñ ô teke man, nge ke éyoñe môte wongane bia nye’e a te wu. Avale biyoñ éte, bi ne wô’ôtan avale nkulu mejô Jérémie a nga wô’ôtan éyoñe bôte ya Babylone be nga zu tyame Jérusalem. Jérémie a nga jô na: “Atôñe mili’i da lene ma mis . . . Mise mame ma kui mili’i teke tebe amu awo’one momo.”—Lam. 3:​48, 49, Mfefé nkôñelan.

3. Yéhôva a wô’ôtan aya éyoñ a yen ane bebo bisaé bé ba tôbane minjuk? (Ésaïe 63:9)

³ Yéhôva a yem abim avé minju’u bia tôbane mie mi boya bia na bi yôn. Kalate Zambe a bôône bia minleme si na, Yéhôva a yeme minju’u mise bebo bisaé bé ba tôbane mie, a a vô’ôlô bia éyoñe bia sili nye mvolan. (Bsa. 34:15) Ve Yéhôva a nji su’u ve na a yene bia nge vô’ôlô bia. Aval ane mbiaé a nye’e bone bé, Yéhôva a wôk angôndô ya mintaé éyoñ a yen ane bone bé ba yôn a a ne ôjeja’a ya volô be.—Lañe’e Ésaïe 63:9.

4. Jé bive’ane biziñe ya Kalate Zambe bi ne ye’ele bia a lat a avale Yéhôva a wô’ôtan éyoñ a yen ane bebo bisaé bé ba yôn?

 ⁴ E kalate wé, Yéhôva a liti bia aval a nga wô’ôtan éyoñe bebo bisaé bé be mbe be yônô’ô. Bi ne yene jam éte éyoñe bia fombô éve’an Anne, David a Njô bôt Ézéchias. Jé é nga bo na be yôn? Aval avé Yéhôva a nga yalane mintate miap? Aval avé bive’ela biap bi ne volô bia minlem éyoñe bia yône môte wongan a te wu, éyoñe môte bi too nye ndi a bo bia jame da taé bia nleme nge ki éyoñe bia simesane na bi nji beta bi ndi nlem éziñ?

ÉYOÑE BIA YÔNE MÔTE WONGAN A TE WU

5. Été Anne a mbe a tele é nga bo na a wô’ôtan aya?

⁵ Anne a nga tôban abui minjuk é nga bo na nlem ô taé nye a na a yôn. Nju’u wua ya mi a nga tôbane mie ô mbe na a mbe aluk éval, a mvane jé Peninna é mbe é vini’i nye. Ane ô vaa nalé, Anne a mbe nkôkôm, Peninna ki a mbe a bili abui bon. (1 Sam. 1:​1, 2) Peninna a mbe a kpwe’ele’e nye éyoñ ése amu a mbe teke mon. Aval avé ô nga ye wô’ôtane nge ô mbe ô tele aval été éte? Anne a mbe aval éyôé é ne na ‘a nga yôn, teke fe di’ a “ôlun” ô nga jaé nye nlem.—1 Sam. 1:​6, 7, 10.

6. Jé Anne a nga bo asu na a bi mvolane nlem?

⁶ Aval avé Anne a nga bi mvolane nlem? Jame da é nga volô nye é ne na a nga ke e tabernacle, tine ya nya ékaña’a. Éko éziñe bebé anyiine ya nseñe ya tabernacle, “a nga ye’elane Yéhôva, a yi abui.” A nga jô Yéhôva na: ‘Fombô’ô nju’u ya mbo ésaé wôé a ne minga, a simesane ma.’ (1 Sam. 1:10b, 11) Anne a nga yoé Yéhôva nleme wé a zene ya meye’elan. Ngo’o abime mintaé Yéhôva a nga wôk éyoñ a nga yene mili’i me édima ngo jé!

7. Mvolane nlem ôvé Anne a nga bi éyoñ a nga yoé Yéhôva nleme wé?

⁷ Anne a nga wô’ôtan aya éyoñ a maneya yoé Yéhôva nleme wé a zene ya meye’elan, a éyoñe beta prêtre Éli a nga bôône nye nleme si na Yéhôva a ye yalane meye’elane mé? Nkañete wo jô na: ‘Minga ate a nga ke mfa’a a nga ke, a di bidi; teke fe beta bo mbot asu.’ (1 Sam. 1:​17, 18) Akusa bo été jé é mbe é ngenane teke tyendé, ve nlem ô nga bômbô Anne si. A nga kee Yéhôva mbe’e wé. Yéhôva a nga yene nju’u wé a vô’ôlô miñyône mié. Mvuse ya valé, a nga volô nye na a bi bon.—1 Sam. 1:​19, 20; 2:21.

8-9. Amu jé bia bese bia yiane ve ngule ya tabe bisulan? (Behébreu 10:​24, 25) (Fombô’ô fe fôtô.)

⁸ Miñye’elane bi ne nyoñ. Ye wo tôbane nju’u wo bo wo mintaé nlem a wo bo na ô yôn? Éko éziñe wo yôn ébu’a éziñe ya nda bôte jôé nge ke nyo mvôé a te wu. Avale  biyoñ éte, é nji bo abé nge wo yi na ô tabe étam. Ve aval ane Anne a nga bi ngule nyul a mvolane nlem éyoñ a nga ke tabernacle, wo fe ô ne bi ngule nyul éyoñe wo ke tabe bisulan ékôane bekristene to’o wo wô’ô ki nyule mvo’é. (Lañe’e Behébreu 10:​24, 25.) E bisulan, bia wô’ô bifuse ya Kalate Zambe bia ve bia ngule nyul. A zen éte, Yéhôva a bo na bi bo teke simesane mame ma taé bia nlem. Nalé a ne volô bia na bi tabe ne mieññ, to’o été jangane ja tyendé ki été été.

⁹ Éyoñe bi ne bisulan, bobejañ a besita ba bôône bia minleme si, ba ve bia ngule nyul a ba liti bia abim avé ba nye’e bia, a minleme mi bôô bia si éyoñe bi ne a be. (1 Thes. 5:​11, 14) Bi tame nyoñ éve’ane mojañ éziñ a ne nkpwa’a mefan a ne ngum avale ngal a nga wu. A jô na: “Me ngenane me yônô’ô. Biyoñe biziñe me wô’ô ke tabe vôm éziñe me nga yôn. Ve éyoñe ma ke tabe ésulan, ma bi mvolane wo yiane ma. Mbamba bifia bobejañ a besita ba jô ma bia volô ma nlem. Ma bi ngule nyul éyoñ ése ma tabe ésulane to’o nlem ô ne ma ntya’ane nge ke éyoñ ô tyele ma yôp.” Éyoñe bia tabe bisulan, Yéhôva a ne belane bobejañ a besita na be volô bia.

10. Aval avé bi ne tôñ éve’ela Anne éyoñe minleme mi ne bia ntya’an?

¹⁰ Anne a nga bi fe mvolane nlem éyoñ a nga yoé Yéhôva nleme wé a zene ya meye’elan. Wo fe ô ne ‘kate Yéhôva mame mese ma tyelé wo nleme yôp,’ ô too ndi na a ye vô’ôlô wo. (1 P. 5:7) Miñwuwube mi nga lume nnôme sita éziñe ngal ane a nga wu. Sita ate a jô na: “Me mbe me wô’ôtane ve ane be nga tyi’i ma nleme bone bifus, me simesa’ane na me vo’o beta bo mvo’é môs éziñ. A zene ya meye’elan, Yéhôva, Ésa wongane ya yôp été a nye’e bia a nga ve ma ngule nyul a mvolane nlem. Biyoñe biziñe me mbe me kate’e kuli bifia, ve Yéhôva a mbe a wô’ô ma. Éyoñe me mbe éyôé a éyoñe nlem ô mbe ô tyele ma yôp, me mbe me sili’i nye na a bôône ma nleme si. Été été, nlem ô mbe ô bômbô’ô ma si a me mbe me ntoo ngule ya bo mame me mbe me yiane bo môs ôte.” Éyoñe wo yône Yéhôva mis a kate nye mame mese ma bo na ô bo éyôé, Yéhôva fe a ne éyôé, a a kôme yem avale wo wô’ôtan. To’o jame da bo na ô tyelé nleme yôp é ngenane teke man, Yéhôva a ne bôône wo nleme si a ve wo abime mvo’é éziñ. (Bsa. 94:19; Philip. 4:​6, 7) A ye botane mbane ya jibi wôé.—Héb. 11:6.

ÉYOÑE MÔTE BI TOO NYE NDI A BO BIA JAME DA TAÉ BIA NLEM

11. Avale bité avé David a nga tebe bi nga bo na a ko woñ?

¹¹ Ényiñe jé ése, David a nga tôban abui minjuk é nga bo na a yôn. Bôte béziñe be nga wosane nye, to’o bôt a mbe a too be ndi be nga koñe nye. (1 Sam. 19:​10, 11; 2 Sam. 15:​10-14, 30) Éyoñ éziñ a nga tili na: “Me ju’uya a ntate wom; alu ése ma bo énoñe jam é yeebe yôp; ma sôé mili’i mam énoñe jam.” Amu jé David a nga wô’ôtane nalé? A nga jô na a ne ‘amu besiñe bé bese.’ (Bsa. 6:​6, 7) Mbia mimboone mi bôte bevo’o mi nga bo David avale mintaé nlem é ne na a nga yôn angôndô ya abui.

12. Avale kalate Besam 56:8 a liti, David a mbe a too ndi a jé?

¹² Akusa bo minju’u mise David a nga tôbane mie, a mbe a too ndi na Yéhôva a nye’e nye. A nga tili na: “Yéhôva a [ye] wô’ô tyiñe ya du dam.” (Bsa. 6:8) David a  nga beta tili mbamba be mame befe bia koone be kalate Besam 56:8. (Lañe’e.) Mejô mete ma liti bia abim avé Yéhôva a nyoñe ngap a bia. David a mbe a wô’ôtane ve ane Yéhôva a tôkane mili’i mé ndek nge tili me e kalate éziñ. David a mbe a too ndi na Yéhôva a yene nju’u wé a na a simesane nye. David a mbe fe a too ndi na Ésa wé ya yôp été a yeme ki fo’o ve njuk a nga tôbane wô, ve a yeme fe abim avé njuk ôte ô nga ndeñele nye.

13. Jé é ne volô bia minlem éyoñe bôte bevo’o ba bo bia mame ma te’e bia nyul? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹³ Miñye’elane bi ne nyoñ. Ye môt ô mbe ô too nye ndi a nga bo wo jame da taé wo nleme nge koñe wo? Éko éziñe nlem ô ne wo ntya’an amu môte mia nye mi mbe na mia lu’an a nga lume wo mvus, nge amu minga wôé nge nnôme wôé a nga li’i wo étam, nge na môte wo nye’e a nga lume Yéhôva mvus. Mojañ éziñe minga wé a nga bo mejian a li’i nye étam a nga jô na: “Me nji ve’ele buni na avale jam éte é ne kui ma. Me mbe me wô’ôtane ve ane me ne teke mfi, me mbe éyôé a me mbe me wô’ô mbia ôlun.” Nge môt ô too nye ndi a koñe wo nge bo jame da te’e wo nyul, tabe’e ndi na Yéhôva a ye ke li’i wo étame môs éziñ. Mojañ ate a jô na: “Me nga su’ulane yeme na amvôé é ne zañe bôt é ne man, ve Yéhôva a ne Ako’o dangan. To’o jé ja kui, a ye bo kom ése valé. A ye ke li’i ba ba kabetane nye étam.” (Bsa. 37:28) Te vuane na, nye’ane Yéhôva wo dañ avale nye’an ése môta binam a ne liti wo. É ne été na éyoñe môt ô too nye ndi a lume wo mvus, jam éte é ne bo wo mbia mintaé nlem. Ve mintaé mite mi nji bo jôm éyoñe bia ve’e mie a abime Yéhôva a nyoñe ngap a wo. (Rom. 8:​38, 39) Ñye’elan ô ne na: To’o môt a bo wo jé, Ésa wôé ya yôp été a nye’e wo.

14. Ndi nleme fé kalate Besam 34:18 a ve bia?

¹⁴ Éyoñe môte bi too nye ndi a bo bia mbia jam, bi ne bi ngule minlem a zene ya mejô me David bia koone me kalate Besam 34:18. (Lañe’e.) Kalate éziñ a jô na bôte be ne ‘minleme ntya’an,’ be ne bo “bôte ba simesane na be nji beta bi ndi nlem éziñ.” Jé Yéhôva a bo asu bôte be tele avale bité éte? Aval ane mbiaé a nye’e mone wé a nyoñe ngap a nye éyoñ a tele minjuk été, Yéhôva ‘a ne bia bebé.’ A ko bia éngôngol a a ne nkômesane ya volô bia éyoñe minleme mi ne bia ntya’an amu ba te bo bia mbia jam éziñ, nge ki amu môte bia nye’e a te wu. Éyoñe minleme mi ne bia ntya’an, a ne ôjeja’a ya volô bia minlem a bôône mie si. A ve fe bia  abui mam é ne volô bia na bi jibi minju’u bia tôbane mie éyoñe ji.—Ésa. 65:17.

ÉYOÑE BIA SIMESANE NA BI NJI BETA BI NDI NLEM ÉZIÑ

15. Été évé Ézéchias a nga tebe é nga bo na a yôn?

¹⁵ Éyoñ a mbe a bili mimbu 39, Njô bôt Ézéchias ya Juda a nga yeme na a kone beta ôkon. Nkulu mejô Ésaïe a nga kat Ézéchias foé é mbe é so’o be Yéhôva na a ye wu ôkon a kon. (2 Bb. 20:1) É mbe é yené’é fo’o ve ane teke fe ndi nlem éziñ asu Ézéchias. Foé éte é nga te’e nye nyul angôndô, ane a nga taté na a yôn abui. A nga ye’elane Yéhôva a nleme wé ôse.—2 Bb. 20:​2, 3.

16. Aval avé Yéhôva a nga yalane meye’elane me Ézéchias?

¹⁶ Meye’elane me Ézéchias me nga nambe Yéhôva nlem, a nga jô nye a mbamba nleme na: “Me wô’ôya meye’elane môé, me yeneya fe mili’i môé: tame yen, ma ye saé wo.” A zene ya be nkulu mejô Ésaïe, Yéhôva a nga ka’ale Ézéchias na a ye kô’ôlane nye melu me ényiñ a nyii Jérusalem e mo beassyrien.—2 Bb. 20:​4-6.

17. Aval avé Yéhôva a volô bia éyoñe bia kone ngul ôkon? (Besam 41:3) (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁷ Miñye’elane bi ne nyoñ. Ye ô bili ôkon éziñe wo yené ve ane nge be vo’o wô saé? Ye’elane Yéhôva to’o da ye sili na ô yôn. Katate Zambe a bôône bia minleme si na, “Ésa wongan a wô’ô bia éngôngol abui” a ye volô bia minleme minju’u miangane mise. (2 Cor. 1:​3, 4) Melu ma, bi vo’o yange na Yéhôva a mane vaa minju’u miangane mise, ve bi ne tabe ndi na a ye su’u bia. (Lañe’e Besam 41:3.) A zene ya mfufube nsisime wé Yéhôva a ve bia fek a ngul, a bôône bia minleme si asu na bi jibi minjuk. (Mink. 18:14; Philip. 4:13) A ve fe bia ndi nlem a zene ya Kalate Zambe na bia ye yen ane akon ése da man.—Ésa. 33:24.

18. Éfus évé ya Kalate Zambe é nga ve wo ngule nyul éyoñ ô nga tôbane njuk ô mbe ô simesa’ane na ô vo’o dañ? (Fombô’ô nka’ale ô ne nlô ajô na, “ Mbamba bifia bi ne volô bia éyoñe bia yôn.”)

¹⁸ Mame Yéhôva a nga kat Ézéchias me nga volô nye nlem. Aval éte da da, bi ne bi mvolane minlem a zene ya Kalate Zambe. Yéhôva a nga bo na be tili mbamba bifia bi ne ve bia ngule nyul éyoñe bia tôbane beta minjuk. (Rom. 15:4) Sita éziñe ya Afrique de l’Est a mbe a yônô’ôk éyoñ a nga yeme na a bili cancer. A jô na: “Éfus é nga dañe ma volô nlem é mbe Ésaïe 26:3. É ne été na biabebiene bi vo’o vaa minju’u bia tôbane mie, ve éfus éte ja liti ma na, Yéhôva a ne ve bia avale mvo’é da ye bôône bia minleme si, a volô bia na bi yeme jôé biabebien éyoñe bia tôbane minjuk.” Ye ô bili éfus éziñe ya Kalate Zambe ja dañe volô wo nlem éyoñe wo  tôbane minju’u mia yené ve ane ô se ngule ya dañe mie?

19. Jé ja yange bia melu ma zu?

¹⁹ Bi nga kôme nyiñe melu ya asu’ulan a bia yeme na mame ma bo na bi yône ma ye tu’a bo abui. Ve fo’o ve avale bive’ane bi Anne, David a Njô bôt Ézéchias bia liti, Yéhôva a yen éyoñe bia yôn a jam éte da taé nye nlem abui. Mili’i mangane me ne angôndô ya édima mise mé. Ajô te, éyoñe bia tôbane beta minjuk, teke bisô na bia kômbô yoé nye minleme miangan a zene ya meye’elan. Ngo’o nge bi ne nyoñe ntyi’ane ya bo teke tebe bobejañ a besita bangane bia nye’e ôyap. A ngo’o nge bia ke ôsu a bi mvolane minlem a zene ya mbamba bifia bia koone bie Kalate Zambe été. Bi ne tabe ndi na nge bi bo mbane ya jibi, Yéhôva a ye botane bia. Ébotane jia ya été é ne mbamba ngaka’a Yéhôva a bo bia na, a ye fimine mili’i mese ma kui bia mis éyoñe bia yôn amu minju’u bia tôbane mie. (Nlitan 21:4) Éyoñ éte ñhe bia ye kuli fo’o ve mili’i mevak.