1. Marthe a mbe a bili ndi nleme fé éyoñe ndôm é nga wu? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

MARTHE, mvôé Yésus a ñyé’é wé a bili mintaé nlem. Ndôme jé Lazare é wuya. Ye jôm éziñ é ne ve nye ngule nyôl? Ôwé. Yésus a bôé nye nleme si, a jô nye na: ‘Nyo ndôm a ye wômô.’ Éko éziñe na, bifia bite bi nji mane vaa mintaé mise mi mbe Marthe nlem, ve a nga yebe mvolane Yésus. A nga jô na: “Me ayeme na a ye wômô éyoñ Zambe a ye wômôlô bôt alu de aye su’ulan.” (Jn. 11:20-24) A mbe a yeme’e na, ndôm ja ye wômô melu ma zu. Ve Yésus a nga bo asimba. A nga wômôlô Lazare môs ôte ôbien.

2. Amu jé wo kômbô bi avale ndi nleme Marthe a mbe a bili?

² Bi vo’o yange na Yésus, nge ke Ésa wé, a wômôlô môte wongan a te wu éyoñe ji. Ye ô too ndi aval ane Marthe na, bôte wo nye’e ba ye wômô melu ma zu? Éko éziñe môte wôé a nga wu, a ne bo môt ô nga luk, nge nyua, nge éso, nge ke émvame jôé; a ne fe bo nyo mon. Ô jaéya kômbô wuban môte wôé a nga wu, e laan a nye, a di a nye. Aval ane Marthe, ô bili beta amu ya jô na: ‘Ma yeme na môte wom a ye  wômô môse ñwômane miñwuan.’ Kristen ése ja yiane yem amu a yemete ndi nlem a bili a lat a ñwômane miñwuan.

3, 4. Jé Yésus a nga bo é nga wônô ndi nleme Marthe a mbe a bili?

³ Marthe a nji yiane yen ane Yésus a wômôlô mone nkuse minga ya tisone Naïn e Galilée, amu tison éte é mbe ôyap a vôm a mbe a nyiñi’i, fefele Jérusalem. Ve, a nga yiane wô’ô nkañete ya jam e nga boban. Yésus a nga bo aya asu ya na, a wômôlô ngone Jaïrus? Bôte bese ya nda awu “be nga yeme na a wuya.” Yésus a nga bi wo mona minga a jô na: “A mona minga, kôlô’ô si.” Ane mona minga a nga kôlô si été été. (Lc. 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Marthe ba monyañ be mbe be yeme’e na, Yésus a ne ngule ya saé minkôkon. Jôm éte nje be mbe be too ndi na, nge Yésus a nga too valé éyoñe Lazare a nga wu, a nga ye bo na a bo teke wu. Ve éyoñe ji Lazare, mvôé Yésus, a wuya, ye a ye fo’o wômô? Te vuane na Marthe a nga jô na, Lazare a ye wômô melu ma zu, “alu de aye su’ulan.” Amu jé Marthe a mbe a too de ndi? A amu jé ô ne tabe ndi na, bôte ba ye wômô melu ma zu, to’o bôte bôé wo nye’e?

⁴ Abui beamu da yemete ndi nleme jôé. Nté bia zu fase beamu béziñ a zene ya Kalate Zambe, ô ne yene mam méziñ ô nji be ô simesa’ane na, me tii a ndi nleme jôé ya ñwômane miñwuan.

5. Jé é nga bo na Marthe a tabe ndi na, Lazare a ye wômô?

⁵ Marthe a nji jô na: ‘Ma buni na ndôme jam ja ye wômô.’ A nga jô na: “Me ayeme na a ye wômô.” Marthe a mbe a bili ndi nleme ya ñwômane miñwuan, amu a nga yé’é minkañete ya mesimba me nga boban ôsusua na Yésus a taté ésaé jé si va. Be nga ye’ele nye minkañete mite nda jé a synagogue éyoñ a mbe mongô. A nga yiane fase minkañete milale miziñe ya Kalate Zambe mia kobô ajô ya ñwômane miñwuan.

6. Asimba avé Élie a nga bo, a aval avé da nambe Marthe?

⁶ Nkañete ôsu ya ñwômane miñwuan bia koone wô Kalate Zambe, ô ne wu ô nga boban éyoñe Yéhôva a nga ve nkulu mejô Élie ngule ya bo mesimba. Nkuse nzôzoé minga ô nga yeme nyoñe nkulu mejô Élie e Sarepta, tisone ya Phénicie, fefele mañ. Yéhôva a nga bo na, viek avute wé ô bo te se’an, a na, nde’e mbone jé é bo te man asu ya na, ba mon be bo te wu. (1 Bb. 17:8-16) Mvuse ya valé nde mone wé a nga ku ôkon a wu. Élie a nga zu volô nye. A nga nambe mbim, a ye’elane Yéhôva a jô’ô na: “A Yéhôva Zambe wom ma ye’elan wo na nsisim mongô nyi ô beta zu be nye.” Mone ve wômô! Yéhôva a nga wô’ô meye’elane me Élie, mon a nga beta bi ényiñ. Nkañete ôsu ya ñwômane miñwuan nwô le. (Lañe’e 1 Bejô Bôt 17:17-24.) Éko éziñe na, Marthe a nga yé’é nkañete ôte.

7, 8. (a) Kañete’e aval Élisée a nga volô nleme minga mon a nga wu. (b) Jé asimba Élisée a nga bo da ye’ele bia a lat a Yéhôva?

⁷ Nkañete baa ya ñwômane miñwuan bia koone wô Kalate Zambe, ô ne wu nkulu mejô Élisée a nga bo. Beta minga éziñe ya Israël a mbe a nyiñi’i tisone ya Sunem, a nga yeme ba’ale Élisée. Yéhôva a nga botane nkôkôme minga ôte, a ve ba nnôme mon. Mvuse bone mimbu, nde mon ate a nga wu. Tame simesane mintaé nyia a nga wôk. A nga sili nnôm  nge a ne ke loon Élisée. Nnôm a nga kañese, ane a nga wulu kilimeta 30 a ke koon Élisée Nkôle Carmel. Nkulu mejô a nga lôme mbo ésaé wé Guéhazi na a ke ôsu. Ve éyoñe Guéhazi a keya kui Sunem, a nji kui na a wômôlô mon. Mvuse ya valé nde Élisée émien ba minga a mbe mon be nga suan.​—2 Bb. 4:8-31.

⁸ Élisée a nga ye’elane nda été, vôme mbime mon ô mbe. Beta asimba ve boban, mona fam a nga wômô a ke wubane nyia wé! (Lañe’e 2 Bejô Bôt 4:32-37.) A nga yiane beta simesane bifia nkôkôm Anne ô nga jô Yéhôva éyoñ a nga ke li’i Samuel tabernacle: “Yéhôva . . . a sili bôte si akui Shéol, nnye fe a bete be yôp.” (1 Sa. 2:6) Teke bisô, Yéhôva a nga wômôlô mone mongô ya sunem, nalé a liti na a ne ngule ya wômôlô miñwuan.

9. Kañete’e aval Élisée a nga beta wômôlô môt, to’o a mbe a wuya.

⁹ Ve mesimba Élisée a nga bo me nji su’u valé. A nga bo ésaé nkulu mejô tañe mimbu 50, ane a nga ‘kon ôkon a nga wu wô.’ Mvuse ya valé, e zu koone mbim Élisée ô nto ve bivese bives, beze mimfaka be nga suane nlam. Bôte béziñe ya nlam be mbe be kele’e jame môt. Éyoñe be nga yene beze mimfaka, ane be nga wua mbime soñ Élisée, vôme bivese bié bi mbe. Kalate Zambe a jô na: “Anambe môt ate a nga nambe bivese bi Élisée, a nga wômô, a tebe tetele mebo mé.” (2 Bb. 13:14, 20, 21) Tame simesan abime mvolane bive’ane bite bi nga volô Marthe! Yéhôva a bili fo’o ngule ya wômôlô bewu. Fase’e fe avale bive’ane bite bi ne volô wo. Bia ye volô wo na ô yeme na, ngule Yéhôva é nji bi minné.

10. Aval avé Pierre a nga volô Kristen é nga wu?

¹⁰ Mintilane ya Kalate Zambe mi ne nkobô Grèk, bebo bisaé be Yéhôva be nga wômôlô fe bôt. Éve’an é ne na, nge ô vaa na, Yésus a nga wômôlô bôte Naïn a nda Jaïrus, a nga bo fe de bevôme befe. Nlômane Pierre ô nga wômôlô Kristen éziñ é to jôé na Dorcas (Tabitha). Pierre a nga so nda awu. Éyoñ a nga subu bebé vôme mbim ô mbe, ane a nga ye’elan. Éyoñ a nga mane ye’elan, nde a nga jô na: “A Thabita, kôlô’ô si.” Thabita a nga wômô, ane Pierre a nga kee nye be Bekristene bevok. Jam ete e nga nambe bôt, Kalate Zambe a jô na, “abui e nga buni Tate.” Bôte be nga to valé, be nga yeme na Tate, e dañedañe Yéhôva, a ne wômôlô mimbim.​—Mam. 9:36-42.

11. Aval avé dokita Luc a kañete jam e nga kui ndôman éziñ, a aval avé jam ete e nga nambe bôte bevok?

¹¹ Bôte bevo’o be nga yene ñwômane miñwuan ôfe. Môs éziñ, nlômane Paul ô mbe ésulane nda yôp e Troas (éyoñe ji nord-ouest ya Turquie). Paul a nga bo nkañete akekui zañ alu. Ndôman éziñ é to jôé na, Eutyche, é mbe é wô’ô nkañete, a to vundu, nda yôp, menda mefe mebaé si. Ôyo ô nga bi nye ane a nga koo, a zu bibane si. Éko éziñe dokita Luc a mbe môt ôsu a nga ke koon Eutyche, a yemelan aval a né: Eutyche a nga ku mbia mbek ane a nga jañele fek, a mbe fo’o a wuya! Ane Paul a nga sise si, a ku nye yôp, a wubane nye, a jô na: “A ve [a wômôya]!” Ngo’o abime meva’a bôte be nga bi éyoñe be nga yen ane Eutyche a wômô! Kalate Zambe a jô na, “jame te e nga ve  bôte ngule minlem abui.”​—Mam. 20:7-12, Mfefé Nkôñelan.

12, 13. Éyoñe bia lañe minkañete ya ñwômane miñwuan, minsili mivé bia yiane fas?

¹² Minkañete bi ndôme mane yene le, mia ve wo jôm éziñ Marthe a mbe a bili. A ne ndi nleme bi bili na Zambe wongan, a Mvee ényiñe wongan, a bili ngule ya wômôlô môt a wuya. Mbamba jam a ne na, bezôsô bebo bisaé be Yéhôva aval ane Élie, Yésus, nge Pierre, be nga to bengaa ya mam me nga boban, éyoñ Yéhôva a nga bo mesimba mete. Ve jé bi ne jô mfa’a ya bôte bevo’o be zuya ba wu mimbu mise mi? Nge Zambe a nji beta wômôlô bewu éyoñe ji, ye bezôsô bebo bisaé bé be ne yange na, a ye wômôlô bôte melu ma zu? Ye be ne wô’ôtan avale Marthe a nga wô’ôtan éyoñ a nga jô na: “Me ayeme na [ndôme jam ja] ye wômô éyoñ Zambe a ye wômôlô bôt alu de aye su’ulan”? Amu jé Marthe a mbe ve tabe de ndi, a amu jé wo fe ô ne tabe de ndi?

¹³ Abui bifuse ya Kalate Zambe bia liti na bebo bisaé be Yéhôva, be mbe be yeme’e na, ñwômane miñwuan wo ye boban melu ma zu. Bi tame zu yene bone bive’an.

14. Jé nkañete Abraham ô ne ye’ele bia a lat a ñwômane miñwuan?

¹⁴ Tame fase jame Yéhôva a nga jô Abraham na a ye bo a zene ya Isaac, nyoñ élik be nga jaé yange. Yéhôva a nga jô na: “Nyoñe’ mona fame wôé, atyi’i mone dôé, nnye wo nye’e, Issac, ô ke . . . bo nye mvean b’ adi’i nduan.” (Met. 22:2) Tame simesan aval Abraham a nga wô’ôtan. Yéhôva a nga ka’a na, a ye botane meyoñe mese ya si a zene ya mvoñe bôt Abraham. (Met. 13:14-16; 18:18; Bero. 4:17, 18) Nde fe, Yéhôva a nga jô na bibotane bite bia ye so a zene ya “be Isaac.” (Met. 21:12) Ve jam ete e nga ye boban aya nge Abraham a nga ye ve Isaac ane metuna’a? Paul a nga jô a ngule ya mbamba nsisime na, Abraham a mbe a too ndi na, Yéhôva a ne ngule ya wômôlô Isaac. (Lañe’e Behébreu 11:17-19.) Kalate Zambe a nji kate bia na, Abraham a mbe a yeme’e abim éyoñe Yéhôva a ye nyoñ ôsusua na a wômôlô Isaac: ye bone mewolo, ye ngume môs, nge ke ngume sondô? Abraham a nji be ve yem éyoñe mon a ye wômô. Ve a mbe a too ndi na, Yéhôva a ye wômôlô Isaac.

15. Ndi nleme fé Job a mbe a bili?

 ¹⁵ Job fe a mbe a yange’e ñwômane miñwuan. A mbe a yeme’e na nge be tyi’i élé, é ne beta faa a bo ane mfefé élé. Ve môta binam a nji bo nalé. (Jb. 14:7-12; 19:25-27) Nge môt a wu, émien a se ngule ya kui soñ, a wômô. (2 Sa. 12:23; Bs. 89:48) Ve nalé a nji tinane na, Yéhôva a se ngule ya wômôlô môt. Ajô te, Job a mbe a to ndi na, Yéhôva a ye simesane nye mbamba éyoñ. (Lañe’e Job 14:13-15.) Job a nji be ve yem éyoñ jam ete da ye boban. Ve a mbe a too ndi na Nyô a nga té môta binam, a ne ngule ya simesane nye a wômôlô nye, teke bisô, a ye fe bo de.

16. Aval avé éngele éziñ a nga ve nkulu mejô Daniel ngule nyul?

¹⁶ Daniel fe a mbe zôsô mbo ésaé Yéhôva bia koone nye mintilane ya Kalate Zambe mi ne nkobô Hébreu. A nga bo Yéhôva ésaé tañ abui mimbu, a Yéhôva a nga su’u nye. Môs éziñ, Yéhôva a nga lôm éngele a ke kate Daniel na, ‘Zambe a nye’e nye,’ na, ‘mame mese me ne mvo’é asu dé,’ a na, a ‘beta bi ngule nlem.’​—Dn. 9:22, 23; 10:11, 18, 19, Mfefé Nkôñelan.

17, 18. Ngaka’a fé Daniel a nga bi a lat a melu ma zu?

¹⁷ Daniel a mbe a mbili bebé mimbu 100, a ntoo fe bebé ya wu. A nga yiane fas aval ényiñe jé ja ye bo melu ma zu. Ye a ye fo’o wômô? Ôwé! Memane ya kalate Daniel, Yéhôva a jô nye na: “Kele’ w’ake akekui asu’ulan d’ aye bo; amu w’aye wo’an.” (Dn. 12:13) Daniel, nnôm môt, a mbe a yeme’e na bewu be ne metek, teke “mboane jam, nge fek, nge ñyemane mam, bi ne [soñ].” Nne Daniel a mbe a nga zu ke wôé. (Ec. 9:10) Ve a nji be na a ke wôé ékekéé. A mbe a bili ndi nleme ya beta nyiñe melu ma zu.

¹⁸ Foé ba kate nkulu mejô Daniel ja ke ôsu a jô na: “W’aye tebe mfa’a ya ngape jôé été, melu me ya asu’ulan.” Be nji ve nye môs nge awolo. Daniel a mbe na a wu a ke wo’on. Ve éngele a jô nye na, a ye ‘tebe mfa’a ya ngape jé été’ melu ma zu, môse ñwômane miñwuan, ayap éyoñe mvus awu dé. Mam mete ma ye boban “melu me ya asu’ulan.”

19, 20. (a) Aval avé mam bia te yene ma fombô éyalane Marthe a nga ve Yésus? (b) Mame mevé bia ye fas ayé’é da zu?

¹⁹ Marthe a mbe a bili amu ya tabe ndi na ndôme jé, Lazare ja “ye wômô éyoñe Zambe a ye wômôlô bôt alu de aye su’ulan.” Ngaka’a be nga bo Daniel, a éyalane Marthe a nga ve Yésus, bia ve Bekristen ya melu ma ngule nyôl. Teke bisô, bewu ba ye wômô.

²⁰ Bia te yene na, mam me nga boban melu mvus ma liti na bewu be ne wômô. Befam a binga be mbe be bo’o Yéhôva ésaé, be mbe be yeme’e na, bôte ba ye wômô melu ma zu. Ve, ye jam éziñ da liti na, bia ye beta yange ayap ôsusua na ngaka’a éte ja tôéban? Nge nalé, aval ane Marthe, bi bili amu mfe ya yange môse ñwômane miñwuan. Nde ñhe, môs ôte ô ne ôvé? bia ye fase mame mete ayé’é da zu.