JÉ É nga bo na me tebe aval été ete? Jô’ané me kañete mia. Me nga bialé Ngone zangbwale é too melu 29, mbu 1929. Me nga yaé mone nlame ya Bulacan, e Philippines. Ényiñ é mbe tyi’ibi amu bi mbe azoé. Bita bi nga biban éyoñ me mbe mongô. Nkane bita Bejaponais ô nga bômane Philippines. Ve mbôle nlame wongan ô mbe ôyap, bita bi nji dañe nambe bia. Bi nji be bi bili radio, télé, a bekalate mefoé; be mbe be kate’e bia mefoé ya bita ve anyu anyu.

Me mbe mone baa ya bone mwom, a bimvame biam bi nga nyoñe ma, a ba’ale ma nda jap éyoñe me nga bi mimbu mwom. Akusa bo bi mbe ñyebe Katôlôs, Pepa émvam a mbe a nye’e a laane mame ya ñyebe, a mbe fe a bili abui bekalate bemvôé bé be mbe be va’a nye. A nga liti ma minsoé mi kalate nkobô Tagalog * mi mbe mi liti’i miñye’elane ya évuse ñyebe, a mi ya Kalate Zambe. Me mbe me nye’e ma lañ Kalate Zambe, e dañedañe bekalate benyine ba kañete ényiñe Yésus. Nalé a nga bo na, me kômbô tôñ éve’ela Yésus.​—Jn. 10:27.

Bejaponais be nga bulane si jap mbu 1945. Éyoñ éte nje bebiaé bam be nga jô na me bulane nda jap. Pepa émvam a nga jô ma na me ke. Nde me nga ke.

Mone éyoñe mvuse ya valé, Ngon awôm a baa ya mbu 1945, nsamba Bengaa be Yéhôva ô so’o tisone ya Angat, ô nga zu kañete nlame wongan. Nnôme Ngaa wua, ô nga zu nda jangan a timine bia mame Kalate Zambe a jô a lat a “melu me ya asu’ulan.” (2 Tim. 3:1-5) A nga loone bia na bi ke tabe ayé’é ya Kalate Zambe e mbe na da ye bobane nlam ô mbe bia fefel. Bebiaé bam be nji ke, ve ma me nga ke. Bôt e kui 20 be mbe wôé, bevo’o be mbe be sili’i minsili.

 Mbôle me nji be me kôme’e wô’ô mam be mbe be jô’ô, nde me nga nyoñe ntyi’ane ya bulan. Éyoñe me nga jô na ma tebe, nde be nga taté na ba yia jia ya Éjôé. Jia éte é nga nambe ma nya nya abui, ane me nga li’i. Éyoñe jia é maneya, be nga jô bia bese na, bi ke tabe ésulane tisone ya Angat sondô a nga a tôé valé.

Bôte béziñe be nga wulu kilimeta 8, na ba ke tabe ésulan é mbe é boba’an nda bôte Cruz. Bôte 50 be nga tabe ésulan éte, mone mongô wua a mbe été; me nga be fe’e ne vema amu a mbe a va’a bido’o biyalan. Mvus abime bisulan éziñ, Mojañe Damian Santos, nnôme nkpwa’a mefan a nga jô ma na, me li’i nda jé. Bi nga lôt alu ete ese bi laane mame ya Kalate Zambe.

Melu mete, abui ya be bia e nga ji’a kañese mame be mbe be yé’é Kalate Zambe été. Mvuse fo’o ve bone bengon, bobejañe be nga sili bia be bôte bevo’o na: “Ye mia kômbô duban?” Ane me nga yalane na, “Ôwé, ma kômbô duban.” Me mbe me yeme’e na, ma kômbô bo ‘mbo ésaé Tate Krist.’ (Beco. 3:24) Bi nga ke mone ôsôé, a bôte bebaé be nga dubane Ngone baa é too melu 15, mbu 1946.

Bi mbe bi yeme’e na, mbôle bi ne Bengaa be Yéhôva, bia yiane bo mbane nkañete avale Yésus a mbe. Pepa a nga wô’ô mboane wom ôte abé. A nga jô me na: “Ô ngenan mongô abui na ô kañete. Nde fe, sa ke amu ba te du wo ôsôé nde wo yiane kañete.” Me nga kate nye na, Zambe nnye a yi na, bi kañete mbamba foé ya Éjôé jé. (Mt. 24:14) Me nga beta kate nye na, “Ma kômbô tôé ngaka’a me nga bo Yéhôva.” Môs ôte ñwô pepa a nga jô ma bifia ma te kañete mia atata’a ya nlañe wom. A nji be a kômbô’ô na me kañete. Nalé a nga bo na, me taté na ma lum abui biôme mvus a tôñe minsôñane ya nsisim.

Nda bôte Cruz é nga nyoñe ma nda jé e tisone ya Angat. Be nga ve fe bia Nora, ngone jap ngule nyule na, bi nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. Bia bebaé bi nga bo bekpwa’a mefan Ngon awôm a jia é too alu 1, mbu 1947. Nora a nga ke tisone fe, nté me ki me mbe me su’u ésaé nkañete Angat.

Éyoñe me boya ésaé nkpwa’a mefan mimbu milal, Earl Stewart, mojañe ya Béthel, a nga zu bo bôte 500 a mvuk nkañete nseñe zañ e tisone ya Angat. A nga kobô nkobô Énglis, a mvuse ya valé, me nga bo ôbalebase ya nkañete wé nkobô Tagalog. Énglis me nga yé’é sikôlô a nga volô ma. Me nga bo sikôlô fo’o ve tañe mimbu zangbwal, ve beye’ele bangan be mbe mbane ya kobô nkobô Énglis. Jam afe e nga volô ma na me yeme kobô Énglis e ne na, bi nji be bi bili abui bekalate bangan nkobô Tagalog. Me nga yé’é abui bekalate nkobô Énglis. Abim Énglis me nga yé’é e nga volô ma na, me kôñelane nkañete ôte a minkañete mivok biyoñe bife.

Môs éziñ me nga kôñelane nkañete Mojañe Stewart, a nga kat akônda ya vôm bi mbe na, wofise ya Béthel wo yi nkpwa’a mefane wua nge bekpwa’a mefane bebaé Béthel. Be mbe be yiane ke su’u ésaé, nté bemissionnaire be nga ke tabe étôkan é mbe nlô ajô na, “Accroissement de la théocratie” Amelka mbu 1950. Ane me nga ke saé Béthel. Valé fe, me nga li’i bôte be nga nyoñe ma nda jap na ma ke su’u ésaé ya Béthel.

Me nga kui wôé Ngone samane é too melu 19, mbu 1950, ane me nga taté mfefé ésaé wom. Béthel a mbe anen (hectare wua), nnôme nda ô to mbôma’ane a beta bilé. Bobejañ awôm a bebaé mbe be mbe be saé wôé. Tyé ése, me mbe me saé kisin. Mewolo ébul, me mbe me kele’e saé vôme ba sôp a ko’o biyé. Me mbe fe me bo’o de mame ngô’é. Éyoñe bemissionnaire be nga bulan étôkan, me nga ke ôsu a saé Béthel. Me mbe me futi’i bekalate ba ke poste, a ba ba ke menda becarton été, me mbe fe me yala’ane nkule ntangan.

Mbu 1952, bia be bobejañe besaman ya Philippines bi nga wô’ô meva’a ya bi kalate a jô na, bi ke tabe Sikôlô ya Guiléad, aba sikôlô 20. Abui mame bi mbe bi yene’ Amelka e mbe mfefé, a aval étam  mfa’a wongan. Me mbe fo’o me sela’ane mam bi mbe bi bo’o mone nlame wongan.

Éve’an é ne na, bi nga yiane yé’é avale ba belane bisua a meviek. Mbia avep a mbe fe wôé! Tyé éziñ, me nga yen ane nseñ ôse ô mbe éfumulu. A mbe éyoñ ôsu le ma taté yene neige. Môs ôte ñwô me nga yeme na, neige a ne angôndô ya avep!

Ve mame mete me nji ndeñele ma, be nga yañele ma angôndô ya abeñ e Guiléad. Beye’ele bangan be nga yeme ye’ele bia. Bi nga yé’é na bia vune bekalate bangan, a bo ayé’é ya Kalate Zambe. Sikôlô ate a nga volô ma na, me yaé nsisim.

Éyoñe sikôlô a maneya, ane be nga lôme ma mon étun éyoñe Bronx Amelka ane nkpwa’a mefan a ne ngum aval. Ngone zangbwale ya mbu 1953, ma fe me mbe ngule ya ke tabe étôkan “Accroissement de la théocratie” é mbe é boba’an tison éte. Éyoñ étôkan é nga man, ane me nga bulane Philippines.

Bobejañe ya wofise ya Béthel be nga jô me na: “Wo zu ke bo ésaé njome mekônda.” Me nga yene mfefé mbe’e ôte ane fane ya tôñe bibu’a mebo bi Yésus, nnye ate a nga ke minlam a bitisone bi mbe ôyap na, a ke volô mintômba mi Yéhôva. (1 P. 2:21) Nsamba mekônda be nga ve ma ô mbe ô taté’é ékôte mañe ya Luçon, ékôte mañ ja dañ anen Philippines ase, ô kele kui Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, a Zambales. Me mbe me yiane kotane minkôle ya Sierra Madre, asu ya na me ke jome bobejañe ya bitisone biziñ. Mezene ya nyoñe metua me nji be. Nalé a nga bo na, me sili bôte ba dutu beta becamion nge be ne kañese na, me bete bilé yôp. Biyoñe biziñ, be mbe be li’i ma, dulu é nji be tyi’ibi jam.

Abui mekônda e mbe tyôtyoé a mfefé. Bobejañ be mbe be wô’ô mvaé na me volô be ta’a mam asu bisulan a ésaé nkañete.

Mvuse ya valé, be nga lôme ma tisone ya Bicol. Abui mengôs bekañete mbamba foé e mbe wôé, vôme bepkwa’a mefan be ne ngum aval be mbe be ngenane te kui. Édu’u ya nda me mbe me too, é mbe é bili mbil a bifase bilé bibaé mefefel. Éyoñe me nga bete bifase bilé bite, ane bi nga sulan édu’u été a mamien ase. E nga nyoñe ma abui éyoñe na me mane woban, a ke nyoñ étyamakak!

Éyoñ éte nje me nga taté na ma simesane Nora, nnye ate a nga taté ésaé nkpwa’a mefane Bulacan. A mbe a nto nkpwa’a mefan a ne ngum avale tisone ya Dumaguete. Me nga ke jome nye. Mvuse ya valé, bi nga tilibane bekalate abim éyoñ éziñ, ane bi nga su’ulane lu’an mbu 1956. Éyoñe bi lu’aneya, bi nga jom akônda ya ékôte mañ ba loone na  Rapu Rapu, tañe ngumba sondô. Bi mbe bi yiane bete minkôl a wulu abui, ve me mbe njalan a mevak, amu me nji beta be étam, bia minga wom bi mbe bi kele’e jome bobejañe be mbe ôyap!

Me nga bo ésaé njome mekônda tañe mimbu minyin a mvuk, mvuse ya valé, bi nga bi kalate a loone bia na, bi ke saé Béthel. Bi nga taté ésaé ya Béthel mbu 1960, Ngon ôsu. Nté ôte ôse me nga yé’é abui mam be bobejañe be mbe be bili beta mimbe’e, a Nora a nga saé abui bevôme Béthel.

Mfa’a wom, ma te bo abime dam asu ya na ésaé y’Éjôé é ke ôsu e Philippines. Éyoñe me nga so Béthel me too ndômane môt a nkoé, bekañete mbamba foé be mbe fo’o ve 10 000 e Philippines. Éyoñe ji, be nga lôte 200 000, mintete Bebéthelite mia suk ésaé nkañete.

Ane mimbu mia lôt, ésaé ja bo abui, nalé a nga bo na Béthel a bo tyôtyoé. Ajô te, Tin Ékôan é nga jô bia na, bi jeñe si ya lôñe mfefé Béthel. Bia mojañ a tebele ésaé ya kuli bekalate bi nga ke menda menda, bi kele bia sili nge môt éziñ a ne kuane bia si jé. Teke môt éziñ a mbe a kômbô’ô kuane bia si jé; môte wua a nga jô jô bia na: “Bia, Bechinois bi teke kuane biôme biangan. Bia kus.”

Ve môs éziñ, bi mbe fe’e ne vema éyoñe bi nga wô’ô na, môt éziñ a kômbô kuane bia si jé; a nga ke nyiñ Amelka. Abui mam bi nji be bi buni’i e nga boban mvuse ya valé. Môte mfe a nga kômbô fe kuane bia si jé, a nga jô bôte bevo’o na, be fe be kuane bia mesi map. To’o môt a nga yalane bia na: “Bia, Bechinois bi teke kuane biôme biangan” a nga su’ulane kuane bia si jé. Mvuse mon éyoñ bi nga bi beta abôta si. Ma yeme na Yéhôva nnye a nga yi na mam me boban nalé.

Éyoñe ma beta simesane mbu 1950, bôte bese be mbe be saé Béthel, ma me mbe me dañe mongô. Éyoñe ji, bia minga wom, bi nga lôte bôte bevo’o bese ôkala. Me nji jôban amu me nga tôñe Yésus vôm ase a nga lôme ma. E ne été na bebiaé bam be nga titane ma nda jap, ve Yéhôva a nga ve ma beta nda bôt, bobejañe ya nsisim. Me nji bi to’o ve bone bisô na, Yéhôva a ve bia mame mese ma sili, mbe’e ôse bi bili. Bia Nora bia ve Yéhôva akéva amu mbamba be mam bese a nga ve bia, a bia ve bôte bevo’o ngule nyule na be ve’ele Yéhôva.​—Mal. 3:10.

Môs éziñ, Yésus a nga loone Lévi, nyoñe taxe, a jô na: “Tôñe’ ma.” Lévi a nga bo aya? Kalate Zambe a jô na, “a nga li’i biôm bise, a kôlô si, a tôñe [Yésus].” (Lc. 5:27, 28) Ma fe me nga bi fan éte, a ma ve bôte bevo’o ngule nyule na be vu ma, a bi abui bibotan.