1. Amu jé bia yiane kañese miñye’elane mia so be bobejañe be ne minnôm?

 BIA bese bia yi mvolan asu na bi nyoñe mbamba mintyi’an. Mvolan ôte ô ne dañe so bia be bemvendé a be bitôtôlô bekristene bivok. Nge be ne minnôm a dañe bia, bi nji yiane ji’a yene na melebe map me nji bo mfi. Yéhôva a yi na bi kañese miñye’elane mia so be bobejañe be ne minnôm. Be nyiñeya ayap, ajô te, be bili abui ñyeman, mbamba ñwô’ane mam a fek a lôte bia.—Job 12:12.

2. Jé bia zu yen ayé’é di?

² Melu mvus, Yéhôva a nga belane bebo bisaé bé be mbe be ntoo minnôme na a wulu ayoñe dé a ve de ngule nyul. Bi tame zu yen éve’ane Moïse, David a nlômane Jean. Be nji nyiñ avale biyoñe da a bité biap bi mbe bi sela’an. Memane ya ényiñe jap, be nga ve bisoé mbamba melep. Môt ase ya minnôme bebo bisaé be Yéhôva bete a nga ngôné mfi ya bo Zambe mewôk. Yéhôva a nga bo na be tili mbamba melebe map e Kalate Zambe été asu dangane melu ma. Bi kusa bo bisoé nge minnôm, bia bese bi ne yene mfi ya melebe map nge bia nyoñ éyoñe ya fase me. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Ayé’é di, bia zu yene mesuu me nkobô me bôte bete a besikôlô bi ne nyoñ été.

“WO YE TABE” AYAP

3. Bisaé bivé Moïse a nga bo?

³ Moïse a nga bo Yéhôva ésaé a nleme wé ôse. A nga saé ane nkulu mejô, ntyi’i mejô, ntebele a ntili bekalate. Moïse a nga yé’é abui mam ényiñe jé! A nga vaa ayoñ Israël minkôm Égypte a yen abui mesimba me Yéhôva. Yéhôva a nga belane nye asu na a tili bekalate betane be  ôsu ya Kalate Zambe, Sam 90 a ékô éziñe fe Sam 91. Nnye fe a nga yiane tili kalate Job.

4. Moïse a nga ve beza ngule nyul, a amu jé?

⁴ Mon éyoñ ôsusua na a wu, e zu koon a mbili mimbu 120, Moïse a nga tôkane bôte ya ayoñ Israël ése, asu na a beta kañete be mam a nga yen a mame me nga kui nye ényiñ. Éyoñe be mbe bisoé, bôte béziñe ya be be, be nga yen abui mam a mesimba Yéhôva a nga bo a mintyi’ane mejô mié a lat Égypte. (Nkôl. 7:​3, 4) Be nga dañ Évele mañ a mebo a yen ane Yéhôva a jiane nkane bita Pharaon. (Nkôl. 14:​29-31) Éyoñe be mbe nkôte si, be nga yen ane Yéhôva a ba’ale be a nyoñe ngap a be. (Deut. 8:​3, 4) Moïse a nga beta bi fane ya ve be ngule nyul éyoñe be mbe bebé ya nyiine si ya ntiñetan. a

5. Aval avé mesuu me nkobô me Moïse bia koone me kalate Deutéronome 30:​19, 20 me nga bôône bone be Israël minleme si?

⁵ Jé Moïse a nga jô? (Lañe’e Deutéronome 30:​19, 20.) A nga ba’alane bone be Israël na ba ye bi mbamba ényiñe melu ma zu. A ébotane Yéhôva, bone be Israël be mbe ve nyiñ ayap e si Yéhôva a nga ka’ale be. Si éte é mbe tene mbamba si a bibuma bi mbe été ne vôô nat! Moïse a nga jô be na: “Beta minlame mi ne mvaé, mmie ô nji lôñ, a menda me too mbamba be biôm été ne lut, mme ô nji yoé, a menjeñe mimfa’ane mekok été, mme ô nji fak, a mefube mindik a bilé bi olive, mbie ô nji bé.”—Deut. 6:​10, 11.

6. Amu jé Zambe a nga kañese na meyoñe mefe me dañ ayoñ Israël bita?

⁶ Moïse a nga ve fe bone be Israël abendé. Asu na be ke ôsu a nyiñe mbamba si ate, be mbe be yiane tôñe metiñe me Yéhôva. Moïse nga jô be na ba yiane ‘top ényiñ’ a zene ya vô’ôlô Yéhôva a “kabetane be nye.” Ve bone be Israël be nga lume Yéhôva mvus. Jôme te nje ane éyoñ é nga lôt, Zambe a nga kañese na bôte ya Assyrie a ba ya Babylone be dañe be bita a kee be minkôm.—2 Bb. 17:​6-8, 13, 14; 2 Mka. 36:​15-17, 20.

7. Jé mejô me Moïse me ne ye’ele bia? (Fombô’ô fe fôtô.)

⁷ Sikôlô mbé bi ne nyoñ? Mewô’ô ma nyii bia. Aval ane bone be Israël be mbe be nga zu nyiine si ya ntiñetan, bia fe bi ntoo bebé ya nyiine mfefé émo Zambe a ka’ale bia, e vôme bia ye yen ane si ja bo Paradis. (Ésa. 35:1; Luc 23:43) Diable a mbia minsisime mié ba ye bo momo. (Nlitan 20:​2, 3) Teke évuse ñyebe éziñe ja ye beta bo na bôte be lume Yéhôva mvus. (Nlitan 17:16) Bijôé bi bone be bôte bia ye ke beta tibili bôte be ne éjôé jap si. (Nlitan 19:​19, 20) Bebo éngana’a ba ye ke bo e Paradis. (Bsa. 37:​10, 11) Bôte ya si ése ba ye tôñe metiñe me Yéhôva, nalé a ye bo na be bo nlatan a na be nyiñe mvo’é. Bôte ba ye nye’esan a môt ase a ye tabe ndi a nyu mbok. (Ésa. 11:9) Bia yange éyoñ éte a ôjeja’a ôse! Ve jame da dañ é ne na, nge bi bo Yéhôva mewôk, bia ye ke ôsu a nyiñe Paradis si va, sa ke ve tañe mintete mimbu, ve nnôm éto.— Bsa. 37:29; Jean 3:16.

8. Aval avé ngaka’a ya nyiñe nnôm éto é nga volô missionnaire éziñ a mbe a boya ésaé jé abui mimbu? (Jude 20, 21)

⁸ Nge bi kele ôsu a ba’ale ngaka’a Zambe ya nyiñe nnôm éto e minleme  miangan été, bia ye bi nkômbane ya kabetane nye to’o bia tôban avale njuk avé. (Lañe’e Jude 20, 21.) Ngaka’a éte é ne fe ve bia ngule ya wosane bise’e biangan. Mojañ éziñ a nga lôt abui mimbu Afrique a too missionnaire a jô na a nga bi nkômbane ya bo mame Yéhôva a vini abui biyoñ. A meme na: “Me nga su’ulane yeme na me ne sup ényiñe ya nnôm éto e Paradis nge ma bo ki Yéhôva mewôk. Nalé a nga volô ma na me ke ôsu a wosane mbia nkômbane wom a bo mbane meye’elan. A mvolane Yéhôva me nga kui na me jô’é fulu éte.”

“MAM MÔÉ MA YE KE ÔSU”

9. Minju’u mivé David a nga tôbane mie ényiñe jé?

⁹ David a mbe beta njô bôt. A mbe fe ñyia bia, ntili bia, mbo bita a nkulu mejô. A nga tôban abui minjuk. David a nga yiane sobô tañ abui mimbu, amu Njô bôte Saül a mbe a kômbô’ô wôé nye. Éyoñ a nga bo njô bôt, David a mbe a yiane beta tup asu na a nyii émien éyoñe mone wé Absalom a nga jeñe na a wôlé nye éto njôô. Akusa bo minju’u David a nga tôbane mie a beta minsem a nga bo, a nga ke ôsu a wulu ba’aba’a a Zambe akekui memane ya ényiñe jé. Yéhôva a nga jô na David a ne “môt a ne mvaé asu nleme [wé].” Bia yiane fo’o kôme vô’ôlô mbamba melebe me David!—Mame mi. 13:22; 1 Bb. 15:5.

10. Amu jé David a nga ve Salomon, mone wé a nga fole nye melep?

¹⁰ Bi tame zu yene melebe David a nga ve Salomon, mone wé a nga fole nye. Yéhôva a nga top ésoé ndôman éte na é ke ôsu a wumulu nya ékaña’a a na é lôñe Temple a ye ve jôé dé duma. (1 Mka. 22:5) Abui minjuk é mbe é yange’e Salomon. Jé David a nga kate nye? Bi tame de zu yen.

11. Avale 1 Bejô bôt 2:​2, 3 a liti, ndi nleme fé David a nga ve Salomon, a aval avé mejô mete me nga yené betotyii? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹¹ Jé David a nga jô? (Lañe’e 1 Bejô bôt 2:​2, 3.) David a nga kate mone wé na nge a bo Yéhôva mewôk, mame ma ye wulu nye mvo’é. Mame me nga wulu fo’o Salomon mvo’é tañ abui mimbu. (1 Mka. 29:​23-25) A nga lôñe beta Temple a tili abime bekalate éziñ. Bia koone fe mame méziñ a nga jô e bekalate befe ya Kalate Zambe. Salomon a nga wum abui amu fe’e jé a akume dé. (1 Bb. 4:34) Ve avale David a nga jô, mame me nga ye wulu Salomon mvo’é nté ôse a nga ye bo Yéhôva mewôk. Ve mbia jam a ne na, Salomon a nga taté na a kañe bezambe befe. Yéhôva a nji nye’e mboon ôte a a nji beta ke ôsu a ve Salomon fe’e jé asu na a yeme  wulu ayoñe dé e zôzô été.—1 Bb. 11:​9, 10; 12:4.

12. Jé mejô me David me ne ye’ele bia?

¹² Sikôlô mbé bi ne nyoñ? Mewô’ô ma soo bibotan. (Bsa. 1:​1-3) É ne été na, Yéhôva a nji ka’ale bia na a ye ve bia akum a duma Salomon a mbe a bili. Ve nge bia bo Zambe wongane mewôk, a ye ve bia fe’e ja ye bo na bi nyoñe mbamba mintyi’an. (Mink. 2:​6, 7; Jacq. 1:5) Miñye’elane Yéhôva a ve bia mi ne volô bia éyoñe bia nyoñe mintyi’an a lat a ésaé, sikôlô, moné nge ke éyoñe bia yiane tobe mimvômane miangan. Nge bia tôñe melebe me Yéhôva, bia ye ba’ale élate jangan a nye a bia ye nyiñe nnôm éto. (Mink. 2:​10, 11) Bia ye bi mbamba bemvôé. Bia ye fe bi melebe ma ye bo na ényiñe ya nda bôte jangan é bo abeñ.

13. Aval avé Carmen a nga kui na a bi mevak ényiñe jé?

¹³ Carmen a nyiñe Mozambique a mbe a buni’i na, môt a yiane bo beta besikôlô asu na ényiñe jé é bo abeñ. Ajô te a nga ke université. A nga tili na: “Me mbe me nye’e mame me mbe me yé’é. Ve jam éte é mbe é nyoñe’e ma angôndô ya abui éyoñ a ngul. Me mbe sikôlô ataté mewolo zangbwal a étune ya mame tyé akekui mewolô mesamane ya mame ngô’é. Me mbe me kate’e tabe bisulan a me nga su’ulane voé nsisim. Me mbe me yeme’e nleme wom été na me nga saane bemasa bebaé.” (Matt. 6:24) A nga ye’elane Yéhôva a lat a été jé a bo minjeñane bekalate bangan. A nga ke ôsu a jô na: “Éyoñe bemvendé be nga mane ve ma melep, me nga nyoñe ntyi’ane ya kôlô université a nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. Nalé a nga volô ma na me nyoñe mbamba mintyi’an ényiñe jam a ma jôbane ki.”

14. Beta foé mbé Moïse ba David be nga kat?

¹⁴ Moïse ba David be mbe be nye’e Yéhôva, be mbe fe be yeme’e na é ne angôndô ya mfi ya bo nye mewôk. Ajô te, be nga tindi bôte bevo’o na be tôñ éve’ela jap a na be ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva. Bese bebaane be nga jô na bôte  ba ye lume Yéhôva mvus, ba ye jañele mvame jé a bibotan a nga ka’ale be. Melebe map me ne fe bia angôndô ya mfi melu ma. Ve mvuse mintete mimbu, mbo ésaé Yéhôva mfe a nga liti na é ne mfi ya wulu ba’aba’a a Zambe.

“JAM AFE É NJI VE . . . MEVA’A NLEM”

15. Mame mevé me nga kui nlômane Jean ényiñe jé?

¹⁵ Yésus Krist a mbe a nye’e nlômane Jean. (Matt. 10:2; Jean 19:26) Jean a nga ke a liti Yésus ésaé nkañete jé, a nga yene mesimba mé a kabetane nye biyoñe ya njuk. A nga yen éyoñe be nga wôé Yésus a éyoñ a nga wômô soñ. A nga yene fe ane ékôane bekristene ja yaé. Jean a nga nyiñ ayap asu na a yen ane mbamba foé a “katebane be bitétéa bise bi ne yôbe si.”—Col. 1:23.

16. Beza be nga yene mfi ya bekalate Jean a nga tili melu mvus a beza ba yene mfi ya été melu ma?

¹⁶ Jean a nga nyiñ ayap, a memane ya ényiñe jé a nga bi mvome ya nyoñe ngabe ntilane Kalate Zambe. A nga tili “nlitane Yésus Krist.” (Nlitan 1:1) Jean a nga tili kalate wua ya ba ba kobô ajô ényiñe Yésus a be’e éyôlé jé. A nga tili fe bekalate belale ba loone dene na 1 Jean, 2 Jean a 3 Jean. E kalate lale a nga tili a mbe asu Gaïus, nnye ate Jean a mbe a yene’e ane mone wé ya nsisim a nye’e. (3 Jean 1) Éyoñ éte, Jean a mbe a yiane fe bi abui bôt afe a mbe a yene’e ane bone bé ya nsisim. Mame nnôme mbo ésaé Yéhôva ate a nga tili, me nga ve beyé’é be Yésus bese ya melu mvuse ngule nyul, a ma ve fe bia ngule nyule den.

17. Avale 3 Jean éfuse 4 a liti, jé ja soo bia benya meva’a?

¹⁷ Jé Jean a nga tili? (Lañe’e 3 Jean 4.) E kalate lale a nga tili, Jean a nga jô na a ne mevak éyoñ a yen ane bobejañ a besita ba bo Zambe mewôk. Éyoñe Jean a nga tili kalate ate, bôte béziñe be mbe be ye’ele’e bivuse miñye’elan, a soo jo’ojo’o ékôane bekristen été. Ve bôte bevo’o be nga ke ôsu a “wulu benya mejôô été.” Be nga bo Yéhôva mewôk a “ke ôsu a tôñe benya mejôô.” (2 Jean 4, 6) Bekristene bete be nji ve fo’o ve nleme Jean avak, be nga ve fe Yéhôva nlem avak.—Mink. 27:11.

18. Jé mame Jean a nga tili me ne ye’ele bia?

¹⁸ Sikôlô mbé bi ne nyoñ? E wulu ba’aba’a a Yéhôva a soo bia mevak. (1 Jean  5:3) Éve’an é ne na, bi ne mevak amu bia yeme na bia ve Yéhôva nlem avak. A wô’ô mvaé éyoñ a yen ane bia dañe meve’ele a kañese benya mejôô. (Mink. 23:15) Beéngele be ne mevak éyoñe ba yen ane bia do de. (Luc 15:10) Bia fe bi ne mevak éyoñe bia yen ane bobejañe ba ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva, e dañedañ éyoñe ba tôbane minjuk a meve’ele. (2 Thes. 1:4) Mfefé émo bia ye bo meva’a ya yeme na bi nga wulu ba’aba’a a Yéhôva, akusa bo bi mbe bi nyiñi’i mbia émo Satan.

19. Jé sita a ne jôé na Rachel a jô a lat a ésaé ya ye’ele bôte bevo’o benya mejôô? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁹ Bia beta dañe bo mevak éyoñe bia kañete bôte bevo’o benya mejôô. Rachel a nyiñe République dominicaine a yene na, e ye’ele bôte benya mejôô a lat a Zambe wongane Yéhôva a ne beta mvom. Éyoñ a fas ajô ya bone bé ya nsisim a jô na: “Me vo’o timine meva’a ma wôk éyoñe ma yen ane bôte ma ye’ele Mejô me Zambe ba tu’a nye’e Yéhôva a tabe nye ndi, a bo mintyendane mia sili asu na be ve nye nlem avak. Meva’a me bili ma dañe ngul ése ma ve a mame ma nyume mamien asu na me ye’ele be Mejô me Zambe.”

TÔÑE’E MELEBE BEBO BISAÉ BE YÉHÔVA YA MELU MVUS

20. Mimfa’a mivé bia funane Moïse, David a Jean?

²⁰ Moïse, David a Jean be nga nyiñe biyoñe bia selan a émbiangan, a avale be mbe be nyiñi’i da selan a avale bi bia nyiñe melu ma. Ve bia funan abui mezen. Be mbe be kañe’e nya Zambee a bia fe bia bo de. Aval ane be, bia ye’elane Yéhôva, bi too ndi a nye a bia jeñe mvolane wé. A aval ane minnôme mi bôte mite, bi too ndi na Yéhôva a botane bôte ba bo nye mewôk.

21. Bibotane bivé bia yange bôte ba tôñe melebe minnôme mi bôt ane Moïse, David a Jean?

²¹ Nkelané ôsu a tôñe melebe minnôme mi bôte mite mi nga ve a bo metiñe me Yéhôva mewôk. Nge bi bo nalé, mame mese bia ye bo ma ye wulu mvo’é. Bia ye bi ényiñ a “tabe” ayap nnôm éto! (Deut. 30:20) Bia ye fe bi ava’a ya ve Ésa wongane ya yôp été a nye’e bia nlem avak, nnye ate a tôé bengaka’a bé bese avale bi vo’o bunan.—Éphé. 3:20.