1-2. Nsela’ane mbé a ne zañe njôô bôt Achab a njôô bôte Manassé, a minsili mivé bia zu yalan ayé’é di?

BIA zu kobô ajô bejôô bôte bebaé be nga nyiñe melu mvus. Wua a mbe a jôé meyoñ awôme ya Israël, nyi mbo’o ki a mbe a jôé meyoñe mebaé ya Juda. Akusa bo be nji nyiñe zia biyoñ jia, ve mimfa’a miziñ binyiñe biap bi mbe bi funa’ane. Bese bebaane be nga bo Yéhôva melo, a be nga bo na bone b’Israël be sem. Be nga kañe fe bengunemelan a wôé abui bôt. Ve bejôô bôte bete bebaé be mbe be fe sela’an. Wua a nga bo abé akekui awu, ve nyi mbo’o ki a nga kôme jôban abé dé, ane Yéhôva a nga jamé nye. Beza be mbe bejôô bôte bete?

² Njôô bôt ôsu a mbe jôé na Achab, njôô ya Israël, nyi baa ke Manassé, njôô ya Juda. Nsela’ane a mbe zañe bejôô bôte bete bebaé a ne ye’ele bia abui mam a lat a nya njôbane. (Mam. 17:30; Bero. 3:23) Jé é ne nya njôbane, a aval avé môt a ne liti na a kôme jôban abé dé? E ne mfi na bi yeme jam ete amu bia yi na Yéhôva a jamé bia nge da kui na bi sem. Asu na bi bi biyalane ya minsili mite, bia zu la’ase binyiñe bejôô bôte bete bebaé, a yen miñye’elane bi ne nyoñ été. Mvuse ya valé, bii yene jam Yésus a nga jô a lat a nya njôbane.

3. Achab a mbe avale njôô bôt avé?

³ Achab a mbe njôô bôte zangbwale a nga jôé meyoñ awôme ya Israël. A nga lu’u Jézabel, ngone njôô bôte ya Sidon. Sidon ki a mbe beta tison ya nord. Alu’u ete e nga ve Israël fane ya bi abui akum, ve e nga bo fe na ayoñ Israël e tu’a beta sem mise me Yéhôva. Jézabel a mbe a kañe’e Baal, ane a nga tindi Achab na a  mias évus ékaña’a éte Israël ase. Ékaña’a Baal é mbe é tindi’i bôte na be bo mvine mam ya bisôk, a na be ve bone bap metuna’a. Nté Jézabel a mbe Israël, teke nkulu mejô Yéhôva éziñ a mbe a bili awo’on. A nga wôé abui ya be be. (1 Bb. 18:13) Achab émien “a nga bo mam me ne abé mise me Yéhôva a dañe ba bese be nga too nye ôsu.” (1 Bb. 16:30) Yéhôva a mbe a yene’e mam mese Achab ba Jézabel be mbe be bo’ok. A nji mbe a dimine jame da y’été. Ve mbôle Yéhôva a ne mvam, a nga lôme nkulu mejô Élie na a kate bone b’Israël na be kôñelane minlem ôsusua na a yaa a be. Ve Achab ba Jézabel be nga bene vô’ôlô be.

4. Aval avé Yéhôva a nga jô na é foñesô Achab, a jé Achab a nga bo?

⁴ Yéhôva a nga jibi jam ete ayab éyoñ. Ane a nga su’ulane lôme nkulu mejô Élie na a ke kate Achab ba Jézabel aval a zu foñesô be. A nga kate be na A zu mane wôé nda bôte jap ése. Mejô me Élie mete me nga bo Achab mintaé nlem. E viane teme na, môt a mbe mebune nyi a nga “suu émiene si.”​—1 Bb. 21:19-29.

5-6. Jé ja liti na Achab a nji kôme jôban abé dé?

⁵ Akusa bo Achab a nga sili émiene si éyoñ éte, ve mam a nga bo mvuse ya valé me nga liti na a nji tu’a jôban abé dé. A nji jeñe na a vaa ékaña’a Baal Israël. Nde fe, a nji volô bone b’Israël na be kañe Yéhôva. Achab a nga bo fe mam mefe me nga bo’olô na a nji jôban abé dé.

⁶ Môs éziñ, Achab a nga bañete Josaphat, njôô bôte ya Juda, na be ke wosane Syrie, ane Josaphat a nga jô nye na be taté sili nkulu mejô Yéhôva éziñ melep. Ve Achab a nga taté bene melebe mete a jô’ô na: “Môte wua a ngenan, Michée mone Jimla, bi ne ngule ya sili Yéhôva a [zene jé]. Ve ma vini nye; amu a nji kulu mam mvaé ajô dam, ve abé abé.” Ve to’o nalé, be nga loone nkulu mejô Michée. Fo’o ve aval Achab a nga jô, Michée a nga kate be mbia foé. Achab a li’i sili Yéhôva njaman, a nga viane wua nkulu mejô Michée nda mimbôk. (1 Bb. 22:7-9, 23, 27) Ve akusa bo nalé, nkulan ajô ôte ô nga tôéban teke vaa nge beté. Nde, bita bi nga tôé valé, be nga wôé Achab.​—1 Bb. 22:34-38.

7. Mvus awu Achab, Yéhôva a nga jô na a mbe avale môt avé?

⁷ Éyoñ Achab a wuya, Yéhôva a nga kôme liti aval avé a mbe a yene’e nye. Éyoñe mbamba njôô bôte Josaphat a nga bulane nda jé, Yéhôva a nga lôme nkulu mejô Jéhu na a ke komekane nye amu a nga ke bo élat a Achab. A nga jô nye na: “Ye wo yiane volô bebo abé, a nye’e ba ba siñe Yéhôva?” (2 Mka. 19:1, 2) Nde ñhe, nge Achab a nga kôme fo’o jôban abé dé, ye Zambe a nga ye beta loone nye na ‘mbo abé a siñe Yéhôva’? Da kôme fo’o yené ne fômelé na akusa bo Achab a nga jôban abim éziñ, ve a nji jôban abé dé nya njôbane.

8. Jé nkañete Achab ô ne ye’ele bia a lat a njôban?

⁸ Jé éve’ela Achab é ne ye’ele bia? Éyoñ nkulu mejô Élie a nga kate Achab fonose Yéhôva a zu ve nda bôte jé, a nga sili émien si. A mbe mbamba jam, ve mam a nga bo mvuse ya valé ma liti na a nji jôban abé dé, amu nya njôbane a nji su’u ve mintaé môt a wô’ô nlem wé été. Bi tame zu yene nkañete ôfe wé volô bia na bi tu’a yem jé é ne nya njôbane.

9. Avale njôô bôt avé Manassé a mbe?

⁹ Mintete mimbu mibaé mvus awu Achab, Manassé a nga tebe njôô bôte ya Juda. A ne ve ane a nga sem abui a lôt Achab. Kalate Zambe a jô na: “A nga bo abé abui mise me Yéhôva a soñe nye ayaa.” (2 Mka. 33:1-9) Manassé a nga lôñe beautel bivuse bezambe, a telé fe bive’ela bi ne nkpwelan temple Yéhôva été. Éko éziñ bive’ela bi ne nkpwelan bite bi mbe ndeme ya ékaña’a ya mvine mam ya bisôk. A mbe fe a bo’o mam me tii a mimbia minsisim aval ane bemvi’i a mengañ. Nde fe, “a nga dañe kuli metyi me ne te étom.” A nga wôé abui bôt, a ‘lôtô bone bé nduan été,’ asu na a ve bivuse bezambe metuna’a.​—2 Bb. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Aval avé Yéhôva a nga foñesô Manassé, a Manassé a nga bo aya?

¹⁰ Ane Achab, Manassé a nga bene vô’ôlô melebe Yéhôva a nga ve nye a zene ya bekulu mejô Bé. Ane “Yéhôva a nga dutu bivete ya nsamba mewosan njôô bôte ya Assyrie be be, mbie bi nga futi Manassé bengôkop été, a ka’a nye mengata’a, a ke nye Babylone.” Éyoñe Manassé a mbe mimbôk Babylone, éko éziñ a nga nyoñ éyoñe ya tu’a fase mbia be mam bese a nga bo. A nga “sili émien si beta nsilan asu Zambe ya beésaa bé.” A nji su’u ve valé, a nga taté na a ye’elane Yéhôva na a mvamane nye. Kalate Zambe a jô na Manassé “a nga ja’é Yéhôva Zambe wé.” Nalé a tinane na a nga ye’elan biyoñ biyoñ. Mbia môt ate a nga taté fo’o na a tyendé abo dulu dé. A nga taté fe na a yene Yéhôva ane “Zambe wé,” a ye’elane nye mban.​—2 Mka. 33:10-13.

11. Bela’ane 2 Minkañete 33:15, 16 asu na ô kat aval avé Manassé a nga kôme liti na a jôban abé dé.

¹¹ Yéhôva a nga su’ulane yalane meye’elane me Manassé. Éko éziñ mam Manassé a nga sili nye meye’elan été me nga liti nye na Manassé a tyendéya fo’o. Ane a nga jamé nye a kañese na a beta ke nyoñ éto njôô jé. Manassé a nga ve ngul jé ése asu na a liti na a kômeya fo’o jôbane mam abé mé. A nga bo jam Achab a nga bene bo. A nga tyendé mimboone mié. A nga wosan éfus ékaña’a a tindi bone b’Israël na be kañe Yéhôva. (Lañe’e 2 Minkañete 33:15, 16.) E nga yiane fo’o sili Manassé ayo’o nlem a mbunan asu na a bo de, amu a nga bo abui mimbu a liti’i nda bôte jé, ayoñe dé, a bivete bié mbia éve’ela. Ve akusa bo a mbe a ntoo nnôm, a nga jeñe na a kôme mam méziñ a nga bo. Éko éziñ mbamba éve’ela wé nnye a nga nambe  ndaé jé Josias, a volô nye na a bo mbamba njôô bôt.​—2 Bb. 22:1, 2.

12. Nkañete Manassé wo ye’ele bia jé a lat a nya njôbane?

¹² Nkañete Manassé ô ne ye’ele bia jé? A nga sili émien si a bo mbamba be mam befe. A nga ye’elane Zambe na a koo nye éngôngol. A nga bo fe mintyendan ényiñe jé. A nga ve ngule jé ése na a kôme mam a nga bo, a na a kañe Yéhôva a volô bôte bevo’o na be bo de. Nkañete Manassé ô ne volô to’o bôte be boya angôndô ya mbia minsem. Wo liti na Yéhôva Zambe a ne mvam, a “avôle ya jamé.” (Bs. 86:5) Ôwé, Yéhôva é jamé bôte bese ba jôban nya njôbane.

13. Éve’an évé ja liti bia atinane ya nya njôbane?

¹³ Manassé a nji su’u ve na a wô’ô mam a nga bo abé. Jam ete da ve bia beta ñye’elan a lat a nya njôbane. Bi tame nyoñ éve’an: Wo ke éfatyele na wo ke kuse gateau. Be li’i wo ve gateau, be nga viane wo ve atyi kup. Ye wé wô’ô jam ete mvaé? Teke jôm! Nge môte ya éfatyele a kate wo na a te ve wo atyi kup amu atyi kup é ne étita’a jia ba belane je asu na be yame gateau, ye wé kañese kus atyi kup ete nga? Momo! Avale te fe, Yéhôva a yi na mbo abé a kôñelane nlem. Nge môt a te sem a jôbane jam a te bo, nalé a ne mvo’é amu jam ete e ne volô nye na a tyendé, ve abim ete e nji yian. Jé éfe a yiane bo? Nkana éziñ Yésus a nga kan wo zu yalane nsili ôte.

14. Mam mevé ndômane ya nkana Yésus é nga taté bo me liti’i na a jôban?

¹⁴ Yésus a nga kane nkana mon a nga ke si é ne ôyap, bia koone wô Luc 15:11-32. Ndôman éte é nga bo ésaa éngana’a, ane é nga kôlô nda ésaa a ke “si é mbe ôyap.” Nde a nga taté na a nyiñ ényiñe bijabô. Éyoñe minju’u mi nga kui, a nga nyoñ éyoñe ya fase mintyi’an a nga nyoñ. Ane a nga yene na ényiñ jé é mbe angôndô ya mvaé éyoñ a mbe nda ésaa wé. Jôme te nje Yésus a nga jô na ‘a nga [beta] bo fek.’ Éyoñe te a nga nyoñe ntyi’an na a bulane nda be ésaa wé, a ke sili nye njaman. E mbe fo’o mfi na ndôman éte é yemelane na é nga nyoñe mbia mintyi’an, ve ye abim ete e mbe e yian? Momo. E nga sili na a tyendé mboone wé.

15. Aval avé ndôman é nga ke si é ne ôyap é nga liti na ja jôbane fo’o nya njôbane?

¹⁵ Ndôman é nga ke si é ne ôyap é nga kôme liti na ja jôbane ntyi’an é nga nyoñ. A nga wulu ayabe dulu asu na a bulan nda b’ésaa wé. Éyoñ a kuiya b’ésaa, nde a nga jô nye na: “Me maneya bo abé mise me Zambe a mise môé, ô nji fe yiane loene me na mone wôé.” (Luc 15:21) Mejô mete ma liti na a mbe  a kômbô’ô fo’o kôm élat jé a Yéhôva. A nga meme fe na mintyi’ane mié mi nga bo ésaa nlem mintaé. A mbe a bili nkômbane ya ve ngule jé ése na a ve ésaa nlem avak, a nga jô na a kômbô bo mbo ésaé wé aval ane bebo bisaé bevo’o bese. (Luc 15:19) Nkana ôte wo ve ke ve ngule nyul, wo volô fe bemvendé éyoñe ba kômbô yeme nge mojañ éziñ a jôbane fo’o mbia mboone wé.

16. Amu jé e ne ayaé asu bemvendé na be yemelane nge môt a jôban abé dé nya njôbane?

¹⁶ E nji bo tyi’ibi na bemvendé be yem nge mojañ éziñ a jôbane fo’o nya njôbane. Amu jé? Bemvendé be vo’o lañe minlem, ajô te ba jeñe mam ma bo’olô na mojañ nge sita a te bo mbia nsem a kôñelaneya nlem. Biyoñe biziñ, e ne kui na môt éziñ a bo angôndô ya mbia jam bôt bese ba yem, a na bemvendé ba ke laan a nye be bo te yene mam ma bo’olô na a kôme jôbane mbia mboone wé.

17. (a) Éve’an évé ja liti na môt a ne bo teke jôbane nya njôbane to’o a jô na a wô’ô jam a nga bo abé? (b) Matthieu 3:8 a liti na môt a jôbane nya njôbane a yiane bo jé?

¹⁷ Bi tame nyoñ éve’an. Mojañ éziñ a te bo mejian mimbu mimbu. Éyoñ a yiane sili mvolan, a viane solé ngal, bemvôé, a bemvendé mbia jam ate. Éyoñe te bemvendé ba su’ulane yem mbia jam a nga bo. Éyoñ a yene na teke fe aval a ne sôô, bemvendé be bili mam ma bo’olô mbia jam a nga bo, a su’ulane mem, a taté na a jôban. Nde, ye nalé a liti na a jôbane fo’o nya njôbane? Momo, dé sili na bemvendé be bi beamu befe ba liti na a jôbane fo’o mbia mboone wé. Môt ate a nji bo mejian éyoñe jia, a nga bo de mimbu mimbu. Nde fe na, émien a nji zu kulan abé dé, a ne môt mfe nnye a nga ke kate bemvendé jam ete. Ajô te bemvendé ba yiane jeñe mam ma liti na môt ate a tyendéya ôsimesane wé, a mimboone mié. (Lañe’e Matthieu 3:8.) E ne sili abui éyoñ asu na môt ate a liti na a kôme jôban abé dé. Éko éziñ bemvendé bé telé nye feñ akekui éyoñ é kôme liti na a jôban abé dé.​—1 Bec. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Aval avé môt a te tebe feñ a ne liti na a kôme jôban abé dé, a nge a bo de, mbamba be mam bevé é bi?

¹⁸ Asu na e kôme yené na môt a te tebe feñ a kôñelaneya nlem, a yiane tabe bisulan mban, a yiane fe tôñe melebe bemvendé ba ve nye, a ye’elan, a yé’é Kalate Zambe mban. A yiane fe sa’ale mame mese me ne bo na a beta bo nsem ôte. Nge a ve ngul ése na a kôm élate ba Yéhôva, a ne tabe ndi na Yéhôva é jamé nye, a na bemvendé bé  volô nye na a beta bo ébu’a ya akônda. E ne été na éyoñe bemvendé ba volô bôte ba te bo nsem, ba futi ki bese ébañe jia; ba yeme na bité biap bia selan, ajô te ba nyoñ éyoñe ya tyi’i ajô môt ase be fombô’ô été jé.

19. E jôbane nya njôbane a tinan aya? (Ézekiel 33:14-16)

¹⁹ Avale bi maneya yen, nya njôbane a nji tinane ve na môt a jô anyu na a wô’ô mboone wé abé. Éyoñe môt a jôban nya jôbane, a tyendé ôsimesane wé, a kôñelane nlem, éyoñe te a tyendé mimboone mié. Nalé a tinane fe na a lume mbia mboone wé mvus, a tôñe metiñe me Yéhôva. (Lañe’e Ézekiel 33:14-16.) Jame da dañe mfi asu môt a te bo nsem e ne na a beta kôm élate jé a Yéhôva.

20-21. Aval avé ô ne volô môt a te bo mbia nsem?

²⁰ Yésus a nga wôlôkan beta ngap wua ya ésaé a nga zu bo si va a jô’ô na: “Me nga zu loone . . . bebo abé, be kôñelane minlem.” (Luc 5:32) Bia fe bia yiane bi nkômbane ya bo de. Nge da kui na mvôé jôé ja bo mbia nsem, jé wo yiane bo?

²¹ Nge bi solé jam ete, yeme’e na bia wôé mvôé jangan. Nde fe na, bia jañele éyoñ jangan zezé, amu Yéhôva a maneya yene jam ete. (Min. 5:21, 22; 28:13) Bi ne volô mvôé jangan éyoñ bia kate nye na bemvendé be ne valé asu na be volô bia. Nge mvôé jôé ja bene ke yene bemvendé, kele’e yene be, a kate’e be jame da te boban. Nalé a liti na wo nye’e nye, amu élate jé a Yéhôva é za ndaman.

22. Jé bii yen ayé’é da zu?

²² Nge mojañ nge ke sita éziñ a boya nsem éziñ ayab éyoñ, bemvendé be ne tyi’i na ba telé nye feñ. Ye nalé a tinane na bemvendé ba bo nye njet? Ayé’é da zu, bii yen aval avé Yéhôva a lebe bebo minsem a nye’an ôse, a aval avé bi ne vu nye.