1. Jé abui bôte da dañe bo melu ma?

 YE WO fe ô yeneya na bôte ya melu ma ba dañe nyoñe ngabe ve a bebien? Éve’an é ne na, bôte béziñe ba belane berésau sociaux asu na be dutu ôsimesane be bebien a mame ba bo. Ve fo’o ve abime bôt éziñe nde da ve Yéhôva Zambe duma melu ma. Ayé’é di bia zu yene jé ja tinane na e ve Yéhôva duma, a mame ma yiane tindi bia na bi bo de. Bia zu fe yen avale bi ne ve Zambe duma da yiane nye, a aval émien a ye fubu jôé dé melu ma zu.

E VE YÉHÔVA DUMA A TINAN AYA?

 2. Aval avé Yéhôva a nga liti duma dé Nkôle Sinaï? (Fombô’ô fe fôtô.)

² Jé é ne duma? E Kalate Zambe, éfia “duma” é ne bo jôm ése ja bo na môt a ku avem. Yéhôva a nga liti bone be Israël duma dé fo’o ve bone melu mvuse ya éyoñ a nga kôté be Égypte. Tame ve’ele simesane jame di: Bemillion be bone be Israël ba tôkane Nkôle Sinaï na ba ke tôbane Zambe wop. Évindi nkute ja mane jaé nkôl. Été été, ane ôtita fe wo mane jaé nkôl. Beta mfô’ôsane si a boban, éfufube ja faé a zo’oyañe ja bam. (Nkôl. 19:16-18; 24:17; Bsa. 68:8) Tame simesan abim avé bone be Israël be ne fe’e ne vema éyoñe ba yen ane Yéhôva a liti be ngule jé a duma dé.

 3. E ve Yéhôva duma a tinan aya?

³ Bone be bôte fe be ne ve Yéhôva duma. Zene jia bi ne ve Yéhôva duma é ne éyoñe bia volô bôte bevo’o na be  yem abim avé a ne ngul, a éyoñe bia bo na be yeme mbamba mefulu mé. Bi ne fe ve Zambe duma éyoñe bia ve nye ôlu’u ya mame mese bia bo a ngule jé. (Ésa. 26:12) Njô bôte David a ne mbamba éve’ela wua ya bôte be nga ve Yéhôva duma. Meye’elan a nga bo a ayoñ Israël, David a nga jô Zambe na: “A Yéhôva, anen, a ngu, a étôtok, a ndañan, a éjijin, bi ne émbiôé: amu biôme bise bi ne yôp été a si nyô bi ne émbiôé: njôan ô ne fe éñwôé, a Yéhôva, a ô ne mbetane yôp nlô ya biôme bise.” Éyoñe David a nga mane meye’elane mé, ane “ngum ésulan ôse ô nga botane Yéhôva.”—1 Minl. 29:11, 20.

 4. Aval avé Yésus a nga ve Yéhôva duma?

⁴ Éyoñe Yésus a mbe si va, a nga ve Ésa wé duma amu a nga bo na bôte be yeme na, Yéhôva nnye a ve nye ngule ya bo mesimba. (Marc 5:18-20) Yésus a nga ve fe Yéhôva duma a zene ya mam a nga kate bôte bevok a lat a Ésa wé a aval a mbe a nyoñe’e be. Môs éziñ, Yésus a mbe a ye’ele’e synagogue. Nsamba bôt ô mbe ô vô’ôlô’ô nye a minga éziñ a mbe valé. Minga ate a mbe a bili mbia nsisim a mbe a ndeñeleya nye tañe mimbu 18. Mbia nsisim ate a nga nyi’i nye aval é ne na, a mbe a wulu’u kukuu teke fe ngule ya nyokan. A mbe angôndô ya nju’u jam asu minga ate! Yésus a nga wô’ô nye éngôngol. A nga subu nye bebé a jô nye a mbamba nleme na: “A minga, ô yeteya ôkone wo kon.” A nga nambe nye a été été, nde minga ate a nga nyokan a “taté na a ve Zambe duma.” A nga ve Yéhôva akiba amu a nga volô nye na a yet ôkone wé! (Luc 13:10-13) Minga ate a mbe a bili mbamba amu ya ve Yéhôva duma, bia fe bi bili mbamba amu ya bo de.

JÉ JA TINDI BIA NA BI VE YÉHÔVA DUMA?

 5. Amu jé bia semé Yéhôva?

⁵ Bia ve Yéhôva duma amu bi bili édok ésemé asu dé. Bi bili abui beamu ya semé nye. Yéhôva a ne Zambe ya ngul ése a ngule jé é ne teke nné. (Bsa. 96:4-7) Beta fe’e wé a kôme yené ne fômelé e biôm a nga té. A nga ve bia ényiñ, a biôme bise bia sili asu na bi nyiñ. (Nlitan. 4:11) A yeme ba’ale élat. (Nlitan 15:4) Jôm ése a bo ja wulu mvo’é, a a tôé bengaka’a bé éyoñ ése. (Josué 23:14) Ajô te, a nji bo jame ya kame nge nkulu mejô Jérémie a nga jô a lat a Yéhôva na: “Mfa’a ya beyeme mame bese ya meyoñ, a meyoñe minjôane map mese été, teke wua a funane wo”! (Jér. 10:6, 7) Bi bili fo’o mbamba beamu ya semé Ésa wongane ya yôp été. Ve bi nji yiane su’u ve na bia semé Yéhôva, bia yiane fe nye nye’e.

 6. Beamu bevé ba tindi bia na bi nye’e Yéhôva?

⁶ Bia ve Yéhôva duma amu bia nye’e nye a nleme wongan ôse. Bi tame zu yen abui mefulu Yéhôva a bili da bo na bi nye’e nye. A ne mvam a nkoon éngôngol. (Bsa. 103:13; Ésa. 49:15) Éyoñe minleme mia taé bia, nleme Yéhôva fe wo taé. (Zach. 2:8) A volô bia na bi subu nye bebé a na bi bo bemvôé bé. (Bsa. 25:14; Mame mi. 17:27) A ne éjote nyul a ‘a suu émiene si a fombô biôme bi ne yôp été a si nyô. A bete môt a ne azoé e si a vaa nye mbuluk été.’ (Bsa. 113:6, 7) Beamu bete bese ba bo na bi kômbô ve beta Zambe wongane duma.—Bsa. 86:12.

 7. Beta fane mbé bi bili?

⁷ Bia ve Yéhôva duma amu bia yi na bôte bevo’o be yeme nye. Abui bôt é nji yeme benya mejôô a lat a Yéhôva. Amu  jé? Amu Satan a maneya fete be mis a minsos a laan a lat a Yéhôva. (2 Cor. 4:4) Satan a maneya tindi bôte na be simesane na Yéhôva a ne Zambe a dimine wôk ôlun, na a nyoñe ki ngap a bia a na nnye a soo minju’u mise bia tôbane mie. Ve bia yeme benya mejôô a lat a Zambe wongan! Bi bili fane ya kate bôt avale môte Zambe a ne, a volô be na be kañe nye. (Ésa. 43:10) Kalate Besam 96 a kobô ajô duma bia yiane ve Yéhôva. Nté bia zu yene bifia biziñe ya sam ate, fasek aval ô ne ve Yéhôva duma da yiane nye.

AVAL AVÉ BI NE VE YÉHÔVA DUMA DA YIANE NYE?

 8. Aval avé bi ne ve Yéhôva duma? (Besam 96:1-3)

⁸ Lañe’e Besam 96:1-3. Bi ne ve Yéhôva duma a zene ya mame bia jô a lat a nye. Bifuse bite bia jô na bi ‘yia Yéhôva jia’ a ‘kañe jôé dé,’ a na bi ‘liti nyiane wé’ a ‘kañete duma dé meyoñe me bôt été.’ Mame mete mese mme me ne bo na bi ve Ésa wongane ya yôp été duma a zene ya mame bia jô. Bejuif a bekristene bevo’o be nga wulu ba’aba’a a Yéhôva be nji ko woñe ya fubu jôé dé a kate bôte bevo’o mbamba be mame bese Yéhôva a nga bo be. (Dn. 3:16-18; Mame mi. 4:29) Aval avé bi ne vu be?

9-10. Jé nkañete Angelena wo ye’ele bia? (Fombô’ô fe fôtô.)

⁹ Bi tame nyoñ éve’an Angelena, a sita éziñ a nyiñ États-Unis. A nga fubu jôé Yéhôva a ayo’o nlem ése nda bisaé jé. Mbôle be mbe be ndôme nyoñ Angelena bisaé, be nga bañete nye na a ke tabe ékôan a bôte bevo’o be mbe be ndôme nyoñe bisaé. E wôé, be nga ve môt ase fane ya kate mame me nga kui nye ényiñ. Angelena a nga kômesane na a ye liti befôtô béziñe ba liti mevak a bili amu a nyiñ ane Ngaa Yéhôva. Ve ôsusua na Angelena a taté na a kobô, mongô bisaé mbok a nga nyoñe nkobô a jô na bebiaé bé be ne Bengaa be Yéhôva. A nga taté na a kobô Bengaa be Yéhôva abé a mame ba buni. Angelena a jô na: “Nlem ô mbe ô kute’e ma angôndô. Ve me nga jô mamiene na: ‘Ye ma zu kôme jô’é na môte nyi a laane minsos a lat a Yéhôva? Nge ke na, ye ma zu fubu éyôlé Yéhôva?’”

¹⁰ Éyoñe mongô bisaé ate a nga suu  nkobô, Angelena a nga ji’a bo bone meye’elane nlem été. Mvuse ya valé, a nga jô môt ate évôvoé été na: “Bebiaé bame fe be ne Bengaa be Yéhôva ane émbôé. Me nga duban ane Ngaa Yéhôva a azukui dene me ngenane Ngaa Yéhôva.” É mbe é yené’é ne fômelé na Angelena a ko woñ, ve akusa bo nalé, a nga ba’ale évôvoé jé nté a mbe a liti’i abeñe befôtô ya mame ya nsisim a nga bo. Nalé a nga volô nye na a kamane mbunane wé. (1 P. 3:15) Asu’ulane ya été é mbe aya? Éyoñ Angelena a nga suu nkobô, ane môt ate a nga tabe ne mieññ. Émien a nga su’ulane meme na a nga lôte mbamba biyoñe nda bôte Bengaa be Yéhôva a nga yaé. Angelena a jô na: “Bia yiane fubu éyôlé Yéhôva. A ne beta mvome ya kañete benya mejôô a lat a Yéhôva.” Bia fe bi bili mvome ya kañe Yéhôva a ve nye duma to’o éyoñe bôte bevo’o ba biasé nye.

11. Aval avé benya bebo bisaé be Yéhôva be zuya ba tôñe ñye’elane bia koone wô kalate Besam 96:8?

¹¹ Lañe’e Besam 96:8. Bi ne ve Yéhôva duma a biôme bi mo biangan. Benya bebo bisaé be Yéhôva be zuya ba ve nye duma aval éte. (Mink. 3:9) Éve’an é ne na, bone be Israël be nga bo mimvean asu na be lôñ a ba’ale Temple. (2 Bb. 12:4, 5; 1 Mink. 29:3-9) Beyé’é be Yésus béziñe be nga belan “akume dap” asu na be saane nye a minlômane mié. (Luc 8:1-3) Bekristene ya ntete mimbu ôsu fe be nga bo mimvean asu bobenyañ a besita bap ya nsisim. (Mame mi.11:27-29) Melu ma, bia fe bi ne ve Yéhôva duma a zene ya mimveane miangan.

12. Aval avé mimveane miangane mi ne ve Yéhôva duma? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹² Bi tame zu yene fo’o ve jame da da liti aval avé mimveane miangane mia ve Yéhôva duma. Mbu 2020, mfumbale ya zaé a nga kui si ya Zimbabwe, a zaé éte é nga tabe ayap. Bemillion be bôt aval ane sita a ne jôé na Prisca be mbe be nga zu wu a zaé. Akusa bo mfumbale ya zaé a mbe, Prisca a nga ke ôsu a kañete môse beletô a môs éwônga, to’o biyoñe ba bé mefup. Bôte be mbe be too nye mefefele be mbe be kpwe’ele’e nye, amu a mbe a kui nkañete a li’i ke saé mefube mé. Be mbe be jô’ô nye na: “Wo ye wu zaé.” Prisca a mbe a yala’ane be a ndi nlem ése na: “Yéhôva a ye ke vuane bebo  bisaé bé môs éziñ.” Mon éyoñe mvuse ya valé a nga bi mvolan a zene ya ékôane jangan. Prisca a nga bi bidi a biôme bise bi mbe bi sili’i nye a zene ya mimveane bia bo. Bôte be mbe be too Prisca mefefele be mbe fe’e ne vema be nga jô nye na: “Zambe a nji fo’o vuane wo. Ajô te, bia kômbô yem abui mam a lat a nye.” Bôte zangbwale ya ba be mbe nye mefefele be nga taté na ba tabe bisulan.

13. Aval avé ntabane wongan ô ne ve Yéhôva duma? (Besam 96:9)

¹³ Lañe’e Besam 96:9. Bi ne ve Yéhôva duma éyoñe bi bili mbamba ntaban. Beprêtre be mbe be kañe’e Yéhôva e Temple be mbe be yiane bo mfubane mfa’a ya minsôn. (Nkôl. 40:30-32) Ve mbamba ntaban a beta dañe mfi a lôte mfubane ya minsôn. (Bsa. 24:3, 4; 1 P. 1:15, 16) Kalate Zambe a jô na bia yiane vaa “nnôma môt” a jaé “mfefé môt.” Nalé a tinane na, bia yiane ve ngule ya vaa mbia beasimesan a jô’é mbia mimboone Yéhôva a vini. Ve bia yiane fe yé’é na bi fas a bo mam avale da liti na bia vu Yéhôva a mbamba mefulu mé. (Col. 3:9, 10) A mvolane Yéhôva, to’o bôte ba dañe bo mbia be mam a ba be ne évô be ne tyendé a jaé mfefé môt.

14. Jé jam é nga kui Jack da ye’ele wo? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁴ Bi tame zu kobô ajô Jack, môt a mbe évô a éko woñe bôte be nga yôlé na Mbia nsisim. Mbôl a nga wôé abui bôt, be nga tyi’i nye ajô na a yian awu. Nté Jack a mbe a yange’e awu, mojañ éziñ a nga ke jome nda mimbôk a mbe. A nga sili Jack nge a ne kañese na a yé’é Kalate Zambe a nye, ane Jack a nga kañese. Akusa bo mbia be mame bese Jack a nga bo, ve a nga su’ulane duban a bo Ngaa Yéhôva. A nga tyendé aval é ne na, môse be mbe na ba wôé nye, beba’ale mimbô’ô béziñe be nga yône nté be mbe be ya’ane nye. Mone bezimbi a mbe a saék nda mimbôk éte a nga jô na: “Ôsusua Jack a mbe avale môt é ne éko woñ, ve éyoñe ji a ne mone mimbô’ô wua ya mimbô’ô mia dañ évôvoé.” Mvus awu Jack e sondô a nga tôñe valé, bobejañe be nga bulane nda mimbô’ô na ba ke bo ésulan, be nga yene mone mimbô’ô mfe a nga zu tabe ésulan éyoñ ôsu. Jé é nga tindi nye na a zu tabe ésulan? Mintyendane Jack a nga bo mi  nga nambe nye angôndô ya abui, ane a nga yi na a yeme jam a yiane bo asu na a kañe Yéhôva. Da kôme fo’o yené na ntabane wongan ô ne ve Ésa wongane ya yôp été duma!—1 P. 2:12.

AVAL AVÉ YÉHÔVA A YE FUBU JÔÉ DÉ MELU MA ZU?

15. Aval avé Yéhôva a ye fubu jôé dé éyoñe jia ya biyoñe bise melu ma zu? (Besam 96:10-13)

¹⁵ Lañe’e Besam 96:10-13. Bifuse bia su’ulane bia koone bie kalate Besam 96 bia liti na Yéhôva a ne Njôô a Ntyi’i mejô a ne zôsô. Aval avé Yéhôva a zu ve jôé dé duma? A zene ya mintyi’ane mejô mié. Ana’ana a zu tyame Beta Babylone amu a nga ve jôé dé é ne étyi mvit. (Nlitan 17:5, 16; 19:1, 2) Éko éziñe bôte béziñe ba ye yen ane Beta Babylone a ku ba ye zu kañe Yéhôva a bia. Mvuse ya valé, Armaguédon, Yéhôva a ye jañele mbia émo Satan nyi. A ye wôé bôte bese ba wosane jôé dé a ve de mvit. Ve a ye nyii bôte bese ba nye’e nye, ba ba bo nye mewôk a ba be ne meva’a ya ve jôé dé duma. (Marc 8:38; 2 Thes. 1:6-10) E memane ya toyini mimbu ya Éjôé Krist a éyoñe meve’ele ma su’ulane ma ye man, Yéhôva a ye fubu éyôlé jé éyoñe jia ya biyoñe bise. (Nlitan 20:7-10) Éyoñ éte, “si nyô ja ye jaé a ñyemane ya étôto’o Yéhôva ne lut, aval ane mendime ma yiane mañ.”—Habak. 2:14.

16. Jé ô ne nkômesane ya bo? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁶ Ngo’o abime mbamba jam éte, éyoñe bitétéa bise bi vee bia ye ve Yéhôva duma da yiane nye! Ve nté bia yange na môs ôte ô kui, bia yiane bo nkômesane ya bo jam ése da sili asu na bi ve Zambe duma da yiane nye éyoñe bi bili fane ya bo de. Asu na Tin ékôan é ngôné beta jam ate, ja te tobe kalate Besam 96:8 ane éfuse jangane ya mbu 2025: “Va’ané Yéhôva duma da yiane jôé dé.”