MUSÉE des Pays de la Bible ya Jérusalem, ba koone mon akok a bili ntilan éziñ. Be nga tili wô zañe mbu 700 a 600 Ô.É.J. Be nga som ako’ ete soñ éziñ fefele Hébron, Israël. Jé é mbe ntilan été? “Yahweh Sabaot a yo’é Hagaf, mon Hagav.” Nja ôvé ô ne zañe mintilane mite a Bible? Wo liti na melu mvus, be mbe be kôme’e yeme jôé Yéhôva a belane je, be tili’i je a bikanga binyine y’été nkobô Hébreu: YHWH. Mintilane mife mia liti na bôt be mbe be kele’e sobô mesoñ, be mbe be tili’i jôé éte mimfin, a môé mefe me bili jôé Yéhôva.

Rachel Nabulsi, ñye’ele ya Université ya Georgie, a nga jô na: “Ba koone éyôlé YHWH angôndô ya abui biyoñ mintilane mite, a jam ete da bo na bi fas. . . . Jam ete da liti na éyôlé éte é mbe angôndô ya mfi asu bôte ya Israël a Juda melu mvus.” Da bo’olô fe na bi ne tabe ndi a Bible amu été bia koon éyôlé Yéhôva betoyini biyoñ. Bia koone koone fe abui môé me bôt me bili jôé Yéhôva.

Bifia “Yahweh Sabaot” bia tinane na “Yéhôva ya minsamba mewosan.” Jam ete da liti na bôte ya melu mvus be mbe ki be bela’ane ve jôé Yéhôva. Be mbe be bela’ane fe bifia “Yéhôva ya minsamba mewosan.” Jam afe le da liti na Bible a ne abôm ane koé, amu été, bia koone bifia “Yéhôva ya minsamba mewosan” biyoñ a lôte 250 mintilane ya nkobô Hébreu, e dañe dañe kalate Ésaïe, Jérémie, a Zacharie.