1, 2. (a) Jé é ne kui éyoñe môt a nji jôé émien? (b) Amu jé bia beta kobô ajô fulu njôan nleme den?

FULU njôan nlem ja so be Zambe. (Beg. 5:22, 23) Yéhôva nnye a ne éve’ela ja dañe mfa’a ya bi fulu njôan nlem. Ve bone be bôt be bili metyi m’abé, jôm éte nje ba yiane ve ngule na, be jôé bebien. Mbôl abui bôt e nji jôé bebien, jôm éte nje ba tôban abui minju’u den. Nalé a bo na, be bo teke bo mam mbamba éyoñ, a avale da yian, a na, bongô be sikôlô be bo asuk. Nalé a bo fe na, bôte be bela’an ôyeme wop aval e nji yian, be nyoñe bikôla bi nji bo mfi, be bo alo banga, be ke mimbôk, be kone nlem, be bi akon da so mame ya bisôk, a na, bobebinga be be’e mebum, a ke ke.​—Bs. 34:11-14.

² Da yené fo’o na, bôte be nji jôé bebien, ba bo bebien, a bôte bevok abé. Fulu njôan nlem ja jembane fo’o émo. Beyeme mam be nga fas ajô ete zia mimbu 1940, ve, mimbu mia lôte mi, be nga yene na, ôkon ôte ô ne ve ke ôsu. Beyé’é Kalate Zambe be nji kame jam ete, amu Kalate Zambe a jô na, jam ete da ye bo ndeme ya “melu me asu’ulan,” a na, melu mete, bôte ba ye bo “te jôô bebien.”​—2 Tim. 3:1-3.

3. Amu jé Bekristen ba yiane bi fulu njôan nlem?

³ Amu jé bia yiane bi fulu njôan nlem? Beamu be ne  bebaé. Amu ôsu a ne na, befase mam ba jô na, bôte ba jôé bebien be nji dañe bi minjuk. Be ne ngule ya bi mbamba bemvôé, be teke ji’a wô’ô ôlun, nge bo ôngase, be teke dañe tyele nleme yôp, nge kone nlem. Amu baa a ne na, nge bia yi na, bi ve Zambe nleme mvaé, bia yiane jôé biabebien éyoñe bi tele meve’ele été, a éyoñe mbia minkômbane mia so bia nlem. Jam e nga kui Adam ba Ève da liti nalé. (Met. 3:6) Tame fase mbia be mam bôte bevo’o be nji jôé bebien, be nga tôbane be.

4. Jé é ne ve môt ase a juane na a jôé émien, ngule nyul?

⁴ Mona môt éziñ a vo’o ke jôé émiene ngumba ngumba, amu a bili metyi m’abé. Yéhôva a yeme nalé, a yi fe na, a volô bia na, bi yeme jôé biabebien. (1 Bb. 8:46-50) Mbôl a nye’e bia ane bemvôé bé, a ve môt ase a kômbô bo nye ésaé, ngule ya jôé émien. Bi tame zu yene mbamba éve’ela Yéhôva a ve bia, mvuse ya valé, bia ye yene mbamba bive’ela, a mbia bive’ela bebo bisaé bé ba ve bia. Bia ye su’ulane yene mam bi ne bo asu ya na, bi jôé biabebien.

5, 6. Mbamba éve’ela mbé Yéhôva a ve bia mfa’a ya jôé biabebien?

⁵ Yéhôva nnye a ne éve’ela ja dañe mfa’a ya bi fulu njôan nlem, amu mam mese a bo me ne zôsôô. (Dt. 32:4) Bia ki bi bili metyi m’abé. To’o nalé, nge bia kômbô tu’a wôk atinane ya fulu njôan nlem, bia yiane yé’é éve’ela Yéhôva a liti bia, asu ya na, bi vu nye nya mvuane. Biyoñe bivé Yéhôva a nga jôé émien?

⁶ Tame fas avale Yéhôva a nga jôé émien, éyoñe Satan a nga bo nye éngana’a. A nga yiane bo jôm éziñ. Teke vaa nge beté, éngana’a Satan é nga bo na, Yéhôva a wôk ôlun. Beéngele bevo’o be mbe be yange’e yen avale Yéhôva a ye bo. Éko éziñe na, wo fe wo wôk ôlun, éyoñe wo yene minju’u Satan a soo mie émo. Ve Yéhôva a nga jôé émien. A nga kôm ajô ete avale da yian. A nga bo zôsôô, a ôte’ete’e ya yaa éyoñ a nga tyik ajô ete. (Nk. 34:6; Jb. 2:2-6) Amu jé? Yéhôva a nga jô’é na, éyoñ é lôt amu a nji yi na môt éziñ a wu, ve na, “bese be zu kôñelane minlem.”​—2 P. 3:9.

7. Sikôlô mbé Yéhôva a ve bia?

⁷ Yéhôva a jôé émien, nalé a ye’ele bia na, bia fe bia yiane kôme fase mam ma kui anyu dangan, a mam bia bo; bi nji yiane bo jam éziñ teke taté fas. Éyoñe wo yiane nyoñe beta ntyi’an éziñ, kôme’e nyoñ éyoñe ya fas asu ya na, ô nyoñe mbamba ntyi’an. Ye’ela’ane Yéhôva na, a ve wo fe’e ya bo jam e ne mvo’é. (Bs. 141:3) Éyoñe jam da bo bia nleme mintaé e ndôme kui, e ne tyi’ibi ya bo mbia jam, nge jô mbia éfia. Jôm éte nje abui bôt e wô’ô jôban amu mimboan a minkobô miap!​—Min. 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Nge bia kômbô jôé biabebien, nne bi ne koone mbamba bive’ela ya tôñe vé? (b) Jé é nga volô Joseph na, a yeme yalane minga Potiphar? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁸ Bive’ela bivé bia koone bie Kalate Zambe, bia liti bia mfi ya bi fulu njôan nlem? Kalate Zambe a kobô ajô bebo bisaé be Yéhôva be nga jôé bebien éyoñe be nga tebe meve’ele été. Môte  wua y’été a ne Joseph, mone Jacob. A nga liti na, a yeme minné mié, éyoñ a mbe a saé nda Potiphar. Minga Potiphar a nga taté na a nye’e Joseph, amu a mbe “abeñ a mbamba nyô.” A nga jeñe fe na, a jô’ôbôô a nye. Jé é nga volô Joseph na, a bo te ku meve’ele mete? Teke bisô, a nga nyoñ éyoñe ya kôme fase mame ma ye kui nye, nge a ku meve’ele mete. A nga tup éyoñe minga Potiphar a nga bi nye a ngul. A nga sili nye na: “Me ne ngule ya bo beta mbia jame nyina aya, a bo Zambe abé?”​—Met. 39:6, 9; lañe’e Minkana 1:10.

9. Jé ô ne bo asu ya na, ô dañe meve’ele?

⁹ Sikôlô mbé éve’ela Joseph ja ve bia? Sikôlô ôsu a ne na, bia yiane tup éyoñe ba tindi bia na, bi biasé metiñe me Zambe. Abui Bengaa be Yéhôva ya den, e nga taté wosane mbia mefulu ba: mbia ndian, mbia nyuan, nyoñane banga, mvine mboane mame ya bisôk, . . . Ja’a éyoñe be dubaneya, éko éziñe na, be nga beta bi nkômbane ya bo mam mete. Nge ô biya nkômbane ya biasé atiñe Yéhôva éziñ, wo yiane nyoñ éyoñe ya fase mbia jam a ne kui nge wo kate jôé womien, nalé aye wônô wo mfa’a ya nsisim. Ô ne fase meve’ele ô ne tôbane me, a tyik avale wo ye bo asu ya na, ô bo te ku. (Bs. 26:4, 5; Min. 22:3) Nge wo beta tebe meve’ele été, ye’ela’ane Yéhôva na, a ve wo ngule ya jôé womien, asu ya na ô dañe me.

10, 11. (a) Mbia été mbé bisoé bia tebe sikôlô? (b) Jé é ne volô bisoé na, bi bo teke vu bongô besikôlô bevok?

¹⁰ Abui bisoé da tôban avale meve’ele Joseph a nga tôbane de. Yenek éve’ane Kim. Abui bongô be sikôlô ya aba dé, e mbe e nga bo mame ya bisôk, be za’a kañete mam mete aba sikôlô. Ve Kim, a nji be a bili nlañe ya kañete. A jô na mbôl a nji be ane be, biyoñe biziñ a mbe a wô’ôtane “ve ane a ne étam, na, bôte bevo’o be nji bisi nye,” a na, bongô bevo’o be lôô nye ane akut, mbôl a nji yeñ a bobefam ane be. Ve Kim a mbe a yeme’e na, nkômbane ya bo mam bisôk ô ne ngul, éyoñe môt a ngenan ésoé. (2 Tim. 2:22) Bongô be sikôlô ya aba dé, be mbe be sili’i nye nge a ngenan éndun. Nsili ôte ô nga ve nye fane ya kate be, amu jé a ngenan éndun. Bia se’e bisoé bise bia yeme jôé bebien, a ba’ale bebiene mfuban mfa’a ya mam ya bisôk. Yéhôva fe a nye’e be!

¹¹ Kalate Zambe a ye’ele bia na, bi tabe ntyel a bôte be nji jôé bebiene mfa’a mam ya bisôk. A kate fe bia mbia be mam be ne kui bia nge bi nji jôé biabebien. Minkana kabetôlô 7 a kobô ajô ndôman éziñ é mbe teke fek, môt ase a tele été Kim a nga tebe, a yiane fase jam e nga kui ndôman éte. Tame fe fase jam e nga kui Amnon amu mbia jam a nga bo. (2 Sa. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Bebiaé ba yiane volô bone bap na, be jôé bebien, a na, be bi fek a lat a mame bisôk. Ba yiane ye’ele bone bap mam mete éyoñe ya ayé’é ya nda bôt, ba yiane belane bifuse ya Kalate Zambe bia kobô ajô bive’ela bite.

12. (a) Aval avé Joseph a nga jôé émien éyoñ a nga yene bobenyañ? (b) E ne bo mfi ya jôé biabebien éyoñe bi tele avale bité avé?

¹² Joseph a nga beta jôé émien, éyoñe bobenyañe be nga zu kuse bidi Égypte. Asu ya na, a yeme nge be tyendéya, Joseph a nga bo na, be bo te yeme nye. Éyoñ a nga wô’ôtane na, a nga kômbô yôn, ane a nga kôlô vôme bobenyañe be mbe, a ke yône vôme mfe. (Met. 43:30, 31; 45:1) Nge  monyoñe ya nsisim, nge môte wo nye’e a bo wo mbia jam éziñ, wo ye vu Joseph éyoñe wo ye jôé womien. Nalé aye volô wo na, ô bo teke bo jam wo ye jôban. (Min. 16:32; 17:27) Nge ba te telé ébu’a ya nda bôte jôé feñ, wo ye liti na, wo jôé womien, éyoñe w’aye ke jeñe na, ô laan a nye, nge ngumba jam ô nji tindi wo na, ô bo de. E jôé womien éyoñ ô tele bité bite a nji bo jam da so été été, ve nge wo yeme na, jam wo bo da lu’an a éve’ela Zambe a ve wo, a melebe mé, wo ye bo de tyi’ibi tyi’ibi.

13. Besikôlô bevé bi ne nyoñe minkañete mi Njôô bôte David?

¹³ Kalate Zambe a liti bia mbamba éve’ela Njô bôte David. Nnye Zambe a nga top, ve a nji belan été éte na, a bulane Saül ba Schimeï abé be nga bo nye. (1 Sa. 26:9-11; 2 Sa. 16:5-10) Ve nalé a nji tinane na, David a nga jôé émien kom ése. Bia kôme yeme mbia nsem a nga bo ba Bath-Schéba, a aval a nga tyi’i na, a kun émien éyoñe Nabal a nga yalane nye abé. (1 Sa. 25:10-13; 2 Sa. 11:2-4) Akusa bo nalé, David a ne ve bia mbamba besikôlô. Sikôlô ôsu a ne na, bemvendé ya akônda ba yiane jôé bebien, a bo te belan été jap aval e ne te yian. Sikôlô baa a ne na, môt éziñ a nji yiane tabe ndi a émien, a buni na, a vo’o ku éyoñ a ye tôbane meve’ele.​—1 Bec. 10:12.

14. Jam avé e nga kui mojañ éziñ, a amu jé avale bia bo éyoñe bi tele aval été éte e ne mfi?

¹⁴ Ô ne bo aya asu ya na, ô bi fulu njôan nlem? Tame fas été ji. Metua éziñ a nga zu jimbi metua Luigi. Akusa bo na, nnye a mbe a bili mekua, ndutu metua ate a nga taté na a ta nye, a jeñe nye ndum. Luigi a nga ye’elane Yéhôva na, a volô nye na, a jôé émien. A nga jeñe na, a bôé môte mbo’o nleme si, ve teke ndoñ, môt ate a nji bisi, a nga ke ôsu a bam. Akusa bo nalé, Luigi a nga ke ôsu a jôé émien. Sondô é nga tôé valé, Luigi a mbe nkañete, nde a nga ke jome minga éziñ. A nga su’ulane yeme na, nnôme minga ate, a mbe môt a nga jimbi metua wé! Môt ate a nga wôk ôson, a sili nye njaman amu jam e nga kui. A nga ka’a fe Luigi na, a ye mane kôme metua wé. Ba nye be nga laane mbamba minlañe ya Kalate Zambe, a môt ate a nga nye’e minlañe mite. Luigi a nga yeme na, a nga yeme bo amu a nga jôé émien, a na, nge a nji ye jôé émien, éko éziñe môte nyi a nji ye kañese minlañe mite.​—Lañe’e 2 Becorinthien 6:3, 4.

15, 16. Aval avé ayé’é ya Kalate Zambe e ne volô wo, a nda bôte jôé na, mi yeme jôé miabebien?

¹⁵ Nge Kristen é ne mbane ya yé’é bido’o bi mame ya Kalate Zambe, nalé a ne volô nye na, a jôé émien. Tame simesane jame Zambe a nga jô Josué na a bo: “Kalate metiñe nyô a ye bo te kôlô anyu dôé, ve w’aye fase nye nlem môs ba alu, nde te w’aye ve ngule ya bo mam mese me ne ntilan été: amu éyoñ éte mame ya zene jôé m’aye ke ôsu, a éyoñ éte w’aye bo nya jame.” (Jos. 1:8) Aval avé éfuse ji ja liti na, ayé’é ya Kalate Zambe e ne volô wo na ô jôé womien?

¹⁶ Avale bi yeneya, Kalate Zambe a bili abui minkañete mia liti mbamba be mam, a mbia be mam be ne so mimboane miangan. Yéhôva a nga ba’ale minkañete mite amu ngumba nsôñan. (Bero. 15:4) Bia liti na, bi ne fek, éyoñe  bia lañe mie, éyoñe bia bindi mie, a yé’é mie. Jeñek aval avé mia nda bôte jôé mi ne tôñe miñye’elane mite. Ye’ela’ane Yéhôva na, a volô wo na, ô bo mam wo yé’é. Nge wo yene na, bone be mam béziñe be ngenane be kama’ane wo na, ô jôé womien, te bo bisô. Ye’ela’ane mfa’a ôte, a jeñe na, ô wosane be. (Jc. 1:5) Bekalate ôlo ô ne mewôk a fek wo kuli, be ne volô wo na, ô wosane bone be mam bete.

17. Mimfa’a mivé bebiaé be ne volô bone bap na, be jôé bebien?

¹⁷ Aval avé ô ne volô bone bôé na, be jôé bebien? Bebiaé ba yeme na, bone ba bialé ki a fulu njôan nlem. Ba yeme fe na, bebien mbe ba yiane liti éve’ela. (Beép. 6:4) Nde ñhe, nge wo yene na, bone bôé ba yen ayaé ya jôé bebien, sili’i womiene nge wo ve be mbamba éve’ela mfa’a ôte. Te biasé mfi ya bo mban ésaé nkañete, mfi ya bo mbane bisulan, a mfi ya bo ayé’é ya nda bôt. Te ko woñe ya jô bone bôé na, teké’é, éyoñe nalé a yian! Yéhôva a nga ve Adam ba Ève minné, a mbe zene ya yene nge ba kañese nye ane Ntebe ôsu wop. Nalé fe, nsôñane ya melep, a éve’ela bebiaé ba ve ô ne na, bone be yeme jôé bebien. Nye’ane bebiaé ba nye’e éjôé Yéhôva, a ésemé be bili mfa’a ya memvinda mé, bi ne biôm bia dañ édima. Ba yiane volô bone bap na, be bi biôme bite.​—Lañe’e Minkana 1:5, 7, 8.

18. Jé ja ve wo ndi nleme na, mbamba bemvôé be ne ébotan asu dôé?

¹⁸ E ne été na, ja’a ô ne mbiaé nge momo, wo yeme na, e ne mfi na ô yeme tobe bemvôé bôé. Jeñe’e bemvôé ba ye volô wo na, ô bi mbamba minsôñan a sa’ale minjuk. (Min. 13:20) Bemvôé be ne éwôlô nsisim ba ye wônô wo, ba ye fe volô wo na, ô yeme jôé womien. Teke bisô, mbamba ntabane wôé aye ve bemvôé bôé ngule nyul. Nalé aye volô wo na, ô bi fulu njôan nlem, fulu éte é ne nya mfi asu ya na, Yéhôva a ke ôsu a nye’e wo, a na, ô bu’ubane mbamba be mam a bôte wo nye’e.