1. Asu na môt a yaé nsisim jé a yiane bo?

 BI NE fe’e ne vema éyoñe bia yen ane bongô ba yaé ane vio a ji’a bo benya bôtô. Da yené ve ane bongô ba ve ki ngul éziñ asu na be yaé. Ve asu na kristen é yaé nsisim, ja yiane ve ngule ya bo mame méziñ. b (1 Cor. 13:11; Héb. 6:1) Asu na bi tôé nsôñan ôte, da sili na bi bi ngul élat a Yéhôva. Da sili fe bia mfufube nsisim asu na a volô bia na bi bi mbamba mefulu mé volô bia na bi yeme bo mame méziñ, a na bi tabe nkômesane ya be’e mimbe’e miziñe melu ma zu.—Mink. 1:5.

2. Jé kalate Metata’a 1:27 a ye’ele bia, a jé bia zu yen ayé’é di?

² Yéhôva a nga té binga a befam. (Lañe’e Metata’a 1:27.) Éyoñe bia fombô éyeka’a, bi ne ji’a yene na fame ba minga ba selan, ve ba selane fe mimfa’a mife. Éve’an é ne na, éyoñe Yéhôva a nga té fame ba minga, a nga ve môt ase ya bebe ngume mbe’e. Ajô te, da sili na be bi mefulu méziñ a na be yeme bo mame méziñe me ne volô be na be yeme be’e mimbe’e miap. (Mett. 2:18) Ayé’é di, bia zu yene mame ésoé sita é ne bo asu na é bo étôtôlô kristen. Ayé’é da zu ki bia ye yen aval avé bisoé bi bobejañe bi ne bo asu na bi bo bitôtôlô bekristen.

3-4. Bisoé besita bi ne yene mbamba bive’ela ya tôñe vé? (Fombô’ô fe fôtô.)

³ Kalate Zambe a kobô ajô abui bitôtôlô bi binga bi nga nye’e Yéhôva a kañe nye. (Fombô’ô nlô ajô ô ne na, “Les femmes dans la Bible : que pouvons-nous apprendre d’elles?” e jw.org) Binga bete be mbe be “yeme’e jôé mame  mese ya binyiñe biap” a “be too zôsô mame mese,” aval éfuse ja wulu a nlô ajô wu ja jô. Ve bisoé besita bi ne fe ngule ya yene bitôtôlô bi binga bia nye’e Yéhôva bikôane bekristene biap a ve ngule ya vu bie.

⁴ A bisoé besita, ye mia yeme bitôtôlô besita biziñe mi ne vu? Jeña’ané na mi yeme mbamba mefulu be bili. Mvuse ya valé, fasa’ané aval mi ne ngule ya vu be. E mebeñe ma tôé valé, bia zu yene beta mefulu melale bisoé besita bia yiane bi asu na bi bo bitôtôlô bi binga.

5. Amu jé fulu éjote nyul é ne mfi asu bitôtôlô besita?

⁵ Éjote nyul é ne fulu é ne nya mfii asu na ô bo étôtôlô kristen. Minga a ne éjote nyul, a ye bi mbamba élat a Yéhôva a bôte bevok. (Jacq. 4:6) Éve’an é ne na, minga a nye’e Yéhôva a top a éjote nyul ése na a tôñe nta’ane mam Ésa wé ya yôp été a nga bo e kalate 1 Becorinthien 11:3. Éfus éte Yéhôva a kôme kat môt a nga telé ntebe ôsu ya ékôane bekristen a ntebe ôsu ya nda bôt. c

6. Fulu éjote nyule Rébecca é ne ye’ele bisoé besita jé?

⁶ Bi tame kobô ajô Rébecca. A mbe minga a ne ayok a fek, a nga nyoñe mbamba mintyi’an ényiñe jé ése. A mbe fe a yeme’e éyoñ évé a ne bo jam éziñ a aval a ne bo de. (Mett. 24:58; 27:5-17) Ve akusa bo nalé, Rébecca a mbe ésemé a éjote nyul. (Mett. 24:17, 18, 65) Nge wo su’u nta’ane mame Yéhôva a éjote nyul ése ane Rébecca, wo ye bo mbamba éve’ela asu nda bôte jôé a asu ékôane bekristene jôé.

7. Aval avé bisoé besita bi ne vu Esther mfa’a ya yeme miné miap?

⁷ Bitôtôlô bekristene bise bia yiane fe yeme minné miap. Kalate Zambe a jô na bia yiane bo nje’ebane nlem a yeme minné miangan. (Mink. 11:2) Esther a mbe a ko  Zambe woñ a yeme’e fe minné mié. Nalé a nga volô nye na a bo teke bo mebun éyoñ a nga bo minga njô bôt. Esther a nga vô’ôlô melebe me môt a mbe nya môtô a nye, Mardochée, mone monyañ ésa wé. (Esth. 2:10, 20, 22) Aval ane Esther, wo fe ô ne liti na wo yeme minné miôé éyoñe wo sili bôte bevo’o melep a tôñe me.—Tite 2:3-5.

8. Aval kalate 1 Timothée 2:9, 10, a liti aval avé sita a yeme miné mié a ne yeme tobe mbot a nyanga jé?

⁸ Esther a nga bo jam afe é nga liti na a yeme minné mié. A mbe a bili mbamba éyeka’a a too fe abeñe minga ya yen a mis, ve akusa bo mame mete mese, a nji be a yene’e émiene nkeñge. (Esth. 2:7, 15) Ñye’elan ôvé besita be ne nyoñ éve’ela Esther? Be ne koone ñye’elane wua be ne nyoñe kalate 1 Timothée 2:9, 10. (Lañek.) Nlômane Paul ô nga jô besita na ba yiane jaé biyé bi bôô be nyule mvo’é, bi too éjijin. Bifia ya nkobô Grec be nga belane bie bia liti na besita ba yiane jaé biyé bia liti na ba semé bôte bevok a na ba semé aval ba yene mam a avale ba wô’ôtan. Bi ne tee ne mengo’o dol éyoñe bia yen ane bitôtôlô besita biangane bi be’e mbot ô ne éjijin!

9. Jé nkañete Abigaïl ô ne ye’ele bia?

⁹ Atyeñe meyen é ne fulu fe besita bese ba yiane bi asu na be bo bitôtôlô. Jé é ne atyeñe meyen? A ne mbamba ñyenane mam—a volô môte na a yeme kandé jôm é ne mvo’é a ji é ne abé, éyoñ éte a tyi’i na a bo jam é ne mvo’é. Bi tame nyoñ éve’an Abigaïl. Nnôme wé a nga nyoñe ntyi’an ô mbe ve telé nda bôte jé ése mbia été. Été été, Abigaïl a nga bo jam é mbe é sili’i. Atyeñe meyene dé é nga nyii abui bôt. (1 Sam. 25:14-23, 32-35) Atyeñe meyene da volô fe bia na bi yemelan éyoñe bia yiane kobô a éyoñe bia yiane ku évô. Da volô fe bia na éyoñe bia yeñ a bôte bevo’o bi bo teke jeñe na bi fa’a binyiñe biap nge jô jam é ne bo na be wô’ô ôson.—1 Thes. 4: 11.

10-11. Éyoñe wo yeme tili a yeme lañe aval avé jame te é ne volô wo a volô fe bôte bevok? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁰ Besita ba yiane fe jeñe na be yé’é na ba bo mame méziñe me ne volô be. Mame mona minga a ne yé’é a ngenan ésoé me ne bo nye nya mfii ényiñe jé ése. Bi tame nyoñe bone bive’an.

¹¹ Yé’é nlañan a ntilan. Metume ya bevôme béziñe ma jô na, nlañan a ntilane be nji bo mfi asu binga. Ve mame mete me ne nya mfii asu bekristene bese. d (1 Tim. 4:13) Ajô te, te ve’ele kañese na jôm éziñ é  bo na ô kate yé’é ane ba lañ a ane ba tili. Mfi ôvé wo ye bi éyoñe wo yeme lañ a yeme tili? Nalé a ne volô wo na ô bi ésaé a ba’ale je. Wo ye fe kui na ô yé’é Kalate Zambe tyi’ibi a ye’ele nye bôte bevok. Jame da dañedañ é ne na, wo ye subu Yéhôva bebé éyoñe wo lañe Kalate wé a bindi mame me ne été.—Josué. 1:8; 1 Tim. 4:15.

12. Aval avé kalate Minkana 31:26 a ne volô wo na ô yeme laan a bôte bevok?

¹² Yé’é na ô yeme laan a bôte bevok. É ne mfi na bekristene be bo de. Ñyé’é Jacques a nga ve bia melebe mfa’a ôte a jô’ô na: “Môt ase a yiane bo kom ése avôle ya vô’ôlô, ôte’ete’e ya kobô.” (Jacq. 1:19) Éyoñe wo kôme vô’ôlô bôte bevok éyoñe ba kobô, wo liti na wo yeme tebe été jap, nge ke na wo wô’ô be mintaé. (1 P. 3:8) Nge wo simesane na ô nji kôme wô’ô jame môt a ke jô nge aval a wô’ôtan, sili’i nye minsili mia yian asu na ô tu’a wôk. Ve taté nyoñ éyoñe ya fas ôsusua na wo kobô. (Mink. 15:28.) Sili’i womiene na: ‘Ye jame ma zu kobô é ne fo’o été, ye da ye ve bôte bevo’o ngule nyul? Nge ma jô jam éte, ye ma ye liti na me ne mbamba nlem a na ma semé bôte bevok?’ Jeñe’e na ô vu bitôtôlô besita bia yeme laan a bôte bevok. (Lañe’e Minkana 31:26.) Kôme vô’ôlô éyoñe ba kobô. Nge ô nyoñ éyoñe ya bo de, wo ye bi bemvôé tyi’ibi a wo ye tu’a bi mbamba élat a bôte bevok.

13. Jé é ne volô wo na ô yeme bo bisaé ya nda? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹³ Yé’é na ô bo bisaé ya nda. Abui bevôm, binga mbe ba dañe bo bisaé ya nda. Nyia wôé nge ke étôtôlô sita éfe é ne volô wo na ô yeme bo bisaé bite. sita éziñ a ne jôé na Cindy a jô na: “Beta jame wua ya mame mema a nga ye’ele ma a mbe na bisaé bi mo bia soo abui mevak. Mbôle me nga yé’é avale ba yam, avale ba ba’ale nda, avale ba loé biyé, avale ba bo makit a ba’ale moné, nalé a nga volô ma na me bo ngule ya nyoñe ngap a mamien a tu’a bo Yéhôva ésaé. Mema a nga ye’ele fe ma na me bo akap, nalé a nga volô ma na me late memvôé a bobejañ a besita be mbe be bili mbamba mefulu me mbe me yiane vu.” (Mink. 31:15, 21, 22) Minga a ne éwôlô a anyep, a yeme’e fe ta’a mam, a ne beta ébotan asu nda bôte jé a asu ékôane bekristene jé.—Mink. 31:13, 17, 27; Mame mi. 16:15.

14. Nlañe Crystal ô ne ye’ele wo jé, a jé ô nji yiane vuan?

¹⁴ Yé’é na ô yele a mefabe môé. Bekristene bese ba yiane ve ngule ya bo mame me ne volô be na be bo teke nyiñ éza mo. (2 Thes. 3:7,8) Sita éziñ a ne jôé na Crystal a jô na: “Éyoñe me mbe sikôlô, bebiaé bame be nga volô ma na me yé’é mame ma ye bo ma mfi ényiñe jam ése. Ésa wom a nga jô ma na me bo sikôlô a ye’ele bôt avale ba belane moné menda bisaé, a nalé a nga  volô ma nya abuii.” Ane ô vaa na wo yiane yé’é mesu m’ésaé me ne volô wo na ô bi moné, jeñe’e fe na ô yé’é aval ô ne yeme belane moné ate. (Mink. 31:16, 18) Te vuane na nge wo yeme vak a abim ô bili, teke jeñe na ô kuse biôme bia lôte wo nkôñ, nalé a ye volô wo na ô tu’a suk ésaé Yéhôva.—1 Tim. 6:8.

15-16. Amu jé minkoé besita mi ne nya édima ékôane bekristen? (Marc 10:29, 30)

¹⁵ Éyoñe wo jeñe na ô bi mbamba mefulu, a na ô yé’é mame me ne volô wo, nalé a ye bo na ô tabe nkômesane ya be’e mimbe’e mia yange wo melu ma zu. Bi tame zu yene mame méziñ ô ne bo melu ma zu.

¹⁶ Ô ne tyi’i na wo tabe nkoé abim éyoñ éziñ. Avale Yésus a nga jô, binga béziñe be ne tyi’i na ba tabe nkoé to’o bôte ya vôme be too ba yene na éto nkoé é ne abé. (Matt. 19:10-12) Bôte béziñe be ne tyi’i na ba tabe nkoé amu mame mefe. Ve tabe‘e ndi na Yéhôva ba Yésus ba biasé ki bekristene be ne minkoé. E si ése meku’u menyin, bia koone minkoé besita mi ne mbamba bive’ela asu bikôane bekristene biap. Mbôle ba kôme nye’e bôte bevok a nyoñe ngap a be, nalé a bo na binga bete be su’ulane bo bobenyañ a benyia ya nsisim asu abui bobejañ a besita.—Lañe’e Marc 10:29, 30; 1 Tim. 5:2.

17. Aval avé bisoé besita bi ne tabe nkômesan asu ésaé nkpwa’a mefan?

¹⁷ Ô ne bo ésaé é ne ngum aval. Besita ba saé ngul abui asu na mbamba foé a kañetebane si ése. (Bsa. 68:11) Ye wo fe ô ne bo mbamba nta’ane mam éyoñe ji asu na ô bo nkpwa’a mefan? Éyoñ ô ne nkpwa’a mefan, nalé a ne volô wo na ô su’u ésaé melôñe nge na ô ke saé Béthel. Ye’elan asu na ô tôé nsôñane wôé. Laane fe a bôte be tatéya tôé nsôñane wo kômbô tôé, a jeñe’e na ô yemelane jam wo yiane bo asu na ô tôé wô. Mvuse ya valé, bo’o nta’ane mam ô ne volô wo na ô tôé nsôñan ôte. Nge wo kui na ô tôé nsôñane wôé, nalé a ye yoé wo abui mimbé ékôane Yéhôva.

18. Amu jé sita a yiane kôme nyoñ éyoñe ya tobe môt a ye luk? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁸ Ô ne tyi’i na wo ke aluk. Mefulu a mam ô ne yé’é bia ke yene me ne volô wo na ô bo mbamba minga nda alu’u jôé. É ne été na nge wo kômbô ke alu’u wo yiane kôme top za a ye bo nnôme wôé, a ne beta ntyi’ane wua ya mintyi’ane mia dañe mfi  wo ye nyoñ ényiñe jôé. Te vuane na môte wo ye top nnye a ye jôé wo. (Rom. 7:2; Éphé. 5:23, 33) Ajô te sili womiene na: ‘Ye a ne étôtôlô kristen? Ye a telé mame ya nsisime ôsu ényiñe jé? Ye a nyoñe mbamba mintyi’an ényiñe jé? Ye a wô’ô fo’o meme bikobe bié? Ye a semé fo’o binga? Ye a ne ngul ya volô ma na me tu’a yemete élate jam a Yéhôva? Ye a ne ngul ya toñe ma a bo mbamba mvôé asu dam? Ye a yeme fo’o be’e mimbe’e mié? Mimbe’e mivé a bili ékôane bekristen jé, a aval avé a be’e mie?’ (Luc 16:10; 1 Tim. 5:8) Nya ajôô a ne na nge wo yi na ô bi mbamba nnôm, womiene wo yiane taté jeñe na ô bo mbamba minga.

19. Amu jé ésaé mvolô é ne beta mvom asu binga?

¹⁹ Kalate Zambe a jô na mbamba minga a ne “mvolô,” “mvolô a yian” asu nnôm. (Mett. 2:18) Ye nalé a tinane na minga a ne zezé? Momo! Ésaé mvolô é ne beta mvome minga a bili. Te vuane na Yéhôva émien a loobane na “mvolô” abui biyoñ e Kalate Zambe. (Bsa. 54:4; Héb. 13:6) Minga a ne nya mvolô asu nnôm éyoñ a su’u nye, éve’an é ne na éyoñe nnôm a nyoñe mintyi’an asu nda bôt a su’u mintyi’ane mite asu na nnôm a tôé jam a kômbô bo. Mbôl a nye’e Yéhôva a ve ngule na nnôm a bi mbamba éyôlé vôme be too. (Mink. 31:11, 12; 1 Tim. 3:11) Ô ne tabe nkômesane ya bo mbamba minga éyoñe wo ye ke aluk éyoñe wo jeñe na ô tu’a nye’e Yéhôva, a éyoñe wo nyoñe ngap a bibu’a ya nda bôte jôé a bobejañ a besita ya ékôane bekristene jôé.

20. Aval avé mbamba éve’ela minga a liti a ne nambe bibu’a ya nda bôte jé?

²⁰ Ô ne bo nyia bon. Mvus alu’u denane mia nyo nnôme mi ne tyi’i na mia biaé bon. (Bsa. 127:3) Ajô te é ne mfi na ô yeme jame vo yiane bo asu na ô bo mbamba nyia ôsusua na wo bi bon. Mefulu a mame ô ne yé’é bia te yene ayé’é di me ne volô wo nge wo tyi’i na wo ke aluk a nge wo tyi’i na wo biaé bon. Éyoñe wo nye’e bôte bevok, ô too mbamba nlem a ôjibi, nalé a ye volô nda bôte jôé na é bo mevak, a minlem mia ye bômbô benyo bone si.—Mink. 24:3.

21. Aval avé wo yene besita, a amu jé? (Fombô’ô fôtô ya ékô’ôla.)

²¹ Bia nye’e mia a bisoé besita asu mame mese mia bo asu Yéhôva a ékôane jé. (Héb. 6:10) Mia saé a ngul ése asu na mi bi mbamba mefulu, mia yé’é mame ma ye volô miabebien a bôte bevok, a mame ma ye volô mia na mi tabe nkômesane asu na mi be’e mimbe’e mia yange mia melu ma zu. Mi ne angôndô ya édima asu ékôane Yéhôva!