1, 2. Amu jé amvôé Jonathan ba David é ne beta éve’ela mfa’a ya kabetan a môt?

ÉKO éziñe na, Jonathan a mbe fe’e ne vema a ayo’o David. David a nga wôé Goliath, a ke ve Saül ésa Jonathan, Njôô bôte ya Israël, “nlô mone Philistin” ate. (1 Samuel 17:57) Jonathan a nji be a sôane na, Zambe a mbe a David. Ataté éyoñe te, Jonathan ba David be nga bo benya bemvôé. Be nga vaane ngaka’a na, ba ye ke kandane môs éziñ. (1 Samuel 18:1-3) Ane Jonathan a nga kabetan a David môs ôte, akekui môs a nga wu.

² Akusa bo na, David, nnye Yéhôva a nga top, sa ke Jonathan asu na a bo njô bôt ya Israël, Jonathan a nga ba’ale amvôé dap. A éyoñe Saül a nga jeñe na a wôé David, Jonathan a nga wô’ô mvôé jé éngôngol. Jonathan a mbe a yeme na, David a ne nkôte si ya Horesh, ane Jonathan a nga ke ve David ngule nyôl asu na, a ke ôsu a  tabe ndi a Yéhôva. Jonathan a nga jô David na: “Te ko woñ; amu wo ya Saül ésa wom w’aye koé wo; w’aye bo njô bôt ya Israël, a ma m’aye tôé wo.”​—1 Samuel 23:16, 17.

3. Jé é mbe é dañe mfi mise me Jonathan, a aval avé bia yeme de? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

³ Bi wô’ô nye’e bi se’e bôt ba kabetan a ba bevok. Ve ye bia se’e Jonathan fo’o ve amu na, a nga kabetan a David? Momo, jam é mbe é dañe mfi mise me Jonathan é mbe na, a wulu ba’aba’a a Yéhôva. A nji bo David éviele, a nga ba’ale amvôé dap, akusa bo na, David a nga ye bo njô bôt e señe jé. Jonathan a nga kui na a volô David na, a tabe ndi a Yéhôva. Bôt bete bebaane be nga wulu ba’aba’a a Yéhôva, a ba’ale amvôé dap. Be nga tôé ngaka’a be nga bo: “Yéhôva a ye tabe zañe bia wo, a zañe mvoñe bôte jam a mvoñe bôte jôé, nnôm éto.”​—1 Samuel 20:42.

4. (a) Jé ja ye fo’o ve bia mevak? (b) Jé bia zu yen ayé’é di?

⁴ Bia fe bia yiane kabetan a bôt ya nda bôte jangan, bemvôé bangan, a bobejañ a bekal ya akônda. (1 Bethéssalonicien 2:10, 11) Ve jôme ja dañe mfi mise mangan bia bese é ne na, bi wulu ba’aba’a a Yéhôva. Nnye a nga té bia! (Nlitan 4:11) Éyoñe bia wulu ba’aba’a a Yéhôva, bi ne fo’o meva’a été. Ve bia yeme na, bia yiane wulu ba’aba’a a Zambe ja’a bia tôbane minjuk. Ayé’é di, bia zu yen aval avé éve’ela Jonathan é ne volô bia na, bi ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva, éyoñe bi tele bité binyine bi: (1) éyoñe bia simesane na, bi nji yiane semé môt a be’e mbe’e akônda, (2) éyoñe bia yiane tobe môt bia ye kabetane nye, (3) éyoñe mvendé é nji tebe été jangan, nge na, ja belane bia abé, a (4) éyoñe bia yen ayaé ya tôé ngaka’a.

5. Amu jé nté Saül a mbe njô bôt, é mbe ayaé na, ayoñ Israël é wulu ba’aba’a a Zambe?

⁵ Jonathan, a ayoñ Israël be mbe be tele mbia été. Njô bôt Saül, ésa Jonathan, a nga bo Zambe melo, ane Yéhôva a nga bene nye. (1 Samuel 15:17-23) Zambe a nga jô’é na, Saül a ke ôsu a jôé ayoñ Israël abui mimbu. Nde é mbe ayaé na, ayoñ Israël é wulu ba’aba’a a Yéhôva nté njô wop, a mbe a to “éto njôô ya Yéhôva,” ve a bo’o mbia be mam.​—1 Minkañete 29:23.

6. Jé ja liti na, Jonathan a nga ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva?

⁶ Jonathan a nga ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva. Tame fase jôm Jonathan a nga bo, nné ane Saül a nga taté na a bo Zambe melo. (1 Samuel 13:13, 14) Ataté éyoñe te, beta nkane bita Bephilistin, a nga so bewagon ya bita 30 000 na, be zu wosane ayoñ Israël. Saül a mbe a bili fo’o ve bezimba 600, a Saül ba Jonathan étam, mbe be mbe be bili bipkwelé. Ve Jonathan a nji be a ko woñ. A nga ba’ale bifia nkulu mejô Samuel a nga jô: “Yéhôva a ye ke jô’é bôte bé amu ajô ya beta jôé wé.” (1 Samuel 12:22) Jonathan a nga jô mone bezimba mfe na: “Jôm é nji kame Yéhôva nyian a nyii bôt, to a nyii a abui, to a nyii a tyôtyoé.” Jonathan  ba mone bezimba be nga ke wosane nkane bita Bephilistin, nde be nga wôé bebé bezimba 20 ya été. Jonathan a mbe a to Yéhôva ndi, ane Yéhôva a nga botane nye. Yéhôva a nga bo na si é fô’ôsan, nde woñ ô nga bi Bephilistin. Ane be nga taté na ba wôane be be, bone b’Israël ki, ve dañe be bita. ​—1 Samuel 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Aval avé Jonathan a mbe a nyiñi a ésa wé?

⁷ Ja’a Saül a nga ke ôsu a bo Yéhôva melo, Jonathan a nga ke ôsu a bo ésa wé mewôk, abim a nga to ngule ya bo. Éve’an é ne na, ba Saül be nga kaman ayoñe Zambe nsamba, e bita.​—1 Samuel 31:1, 2.

8, 9. Aval avé bia wulu ba’aba’a a Zambe, éyoñe bia semé bôt be bili éjôé?

⁸ Aval ane Jonathan, bi ne wulu ba’aba’a a Yéhôva, éyoñe bia ve abime ngule bi ne ve na, bi bo éjôé ya vôm bi too mewôk. Yéhôva a jô’é na “ba ba jôô,” be jôé bia, a yi fe na bi semé be. (Lañe Beromain 13:1, 2, Mfefé Nkôñelan.) Jôme te nje bia yiane semé éjôé, ja’a éyoñ é ne ékôtekot, nge ke éyoñe bia simesane na, é nji yian ésemé jangan. Nde bia yiane semé bôte bese Yéhôva a ve éjôé.​—1 Becorinthien 11:3; Behébreu 13:17.

⁹ Olga, kale jangan ya Amérique du sud, é nga liti na ja wulu ba’aba’a a Yéhôva, amu a nga semé nnôme wé a to  ke na, a mbe a tibili nye. ^[1] (Fombô’ô ayemé é ne afebe si.) Nnôme wé a mbe a bene laan a nye éyoñ ése, nge na a mbe a jô’ô nye mbia bifia amu, a mbe ngaa Yéhôva. A nga jô Olga na, ba nye ba ye kandan, a na, nnye a ye nyoñe bon. Ve Olga a nji bulan ‘abé ba abé.’ A nga ve ngule jé ése na, a ba’ale nda alu’u jé mvo’é. A mbe a yame nnôme wôé bidi, a sôbô nye biyé, a nyoñe fe bôte bese ya nda bôte jé ngap. (Beromain 12:17) É mbe é kui na, ba nnôme wé be ke jome nda bôte jé, a bemvôé bé. Éve’an é ne na, môs éziñ, nnôme wé a mbe a kômbô’ô ke awu ésa wé e tisone fe, Olga a nga mane kômesane biôm bise bi mbe bi sili’i asu dulu te. Nde fe, awu, a nga li’i a yange nnôm, a tele nseñe nda Zambe. Mvus abui mimbu, nnôm Olga a nga taté na a ba’ale nye mvo’é, amu Olga a nga bo ôjibi, a ésemé éyoñ ése. Éyoñe ji, nnôme wé a tindi nye na, a ke bisulan, a ke fe nyoñe nye éyoñe bisulane bi maneya. Da kui fe na nnôme wé a tabe bisulan a nye.​—1 Pierre 3:1.

10. Aval avé Jonathan a nga yeme tobe môt a mbe a yiane kabetane nye?

¹⁰ Éyoñe Saül a nga jô na a zu wôé David, Jonathan a mbe na a nyoñe beta ntyi’an. Jonathan a mbe a yi na, a bo ésa wé mewôk, ve a mbe fe a yi na, a ba’ale amvôé ba David. Jonathan a mbe a yeme na, Zambe a mbe a David, sa ke a Saül. Nde a nga tobe na, a kabetane David. Jonathan a nga bemene David na, a ke sobô, a kate Saül amu jé a nga jô’é na, David a nyiñ.​—Lañe 1 Samuel 19:1-6.

11, 12. Aval avé nye’ane bia nye’e Zambe, wo aye volô bia na, bi nyoñe ntyi’ane ya wulu ba’aba’a a nye?

¹¹ Alice, kale jangan ya Australie, a mbe a yiane tobe môt a ye kabetane nye. Nté ôse a mbe a yé’é Kalate Zambe, a mbe a kate nda bôte jé mam a mbe a yéké’é. A nga kate fe be na, aye ke beta jeme kilisimis a be, a kate fe be amu jé. Bôt ya nda bôt jé, be nga taté yen ane Alice a te samele be, mvuse ya valé, be nji kañese ntyi’ane wé, ane be nga wô’ô nye ôlun. Be mbe be simesa’ane na, Alice aye ke beta nyoñe môt éziñe ya be be ngap. Nde fe nyia wé a nga jô na, a nji kômbô beta yen Alice môs éziñ. Alice a nga jô na: “Jame te é nga nambe ma abui, amu ma kôme nye’e nda bôte jam. Ve me nga tyi’i na Yéhôva ba Mone wé, mbe ma ye dañe yen anen, ane me nga duban ntôka’ane ya alu da a nga tôñe valé.”​—Matthieu 10:37.

¹² Bi nji yiane jô’é na, jôm éziñ aval ane mengame bivôé, sikôlô, nge nlame wongan, é bo jôme ja dañe mfi mise mangan a lôté na, bi wulu ba’aba’a a Yéhôva. Bi bili éve’ela Henry. E sikôlô wé, bongô be mbe be lé jôm ba loone na, jeu d’échecs. Nde Henry a nga nyine ngame ya sikôlô wé. A nga yi na, a dañe bivôé bite asu duma ya sikôlô wé. Ve mbôl a mbe a bo’o bivôé bite e memane me sondô mese, a nji be a beta bi éyoñe ya ke kañete, nge ke e bisulan. Henry a nga yen ane nge, mam ya sikôlô me nga kômbô dañe bo mfi  abui mise mé, a lôté amvôé ba Zambe. Ane a nga telé mboone bivôé bite e sikôlô wé.​—Matthieu 6:33.

13. Aval avé e wulu ba’aba’a a Zambe a volô bia na, bi dañe minju’u ya nda bôt?

¹³ Biyoñe biziñ, é ne bo ayaé na bi kabetane môt ase ya nda bôt éyoñe jia. Tame yen éve’ela Ken, a jô na: “Me mbe me kômbô’ô bo me kele jome nyia wom, a bo na a zu tabe a bia biyoñe biziñ. Ve mema ba minga wom, be nji be be wô’an.” Ken a ke ôsu a jô na: “Me nji be ve bo nkômbane nyi, a bo te bo nkômbane nyi mbok.” Ken a mbe a yeme jôme Kalate Zambe a jô, jôme te nje a nga yene na, a yiane bo avale ngal a yi, a ba’ale alu’u dé. Nde Ken a nga kôm ajô te avale minga wé a nga wô’ô de mvaé. Ve Ken a nga jô minga wé na, a yiane nyiñe mvô’é a ntyi wé. A kate ke nyia wé na, a yiane semé minga wé.​—Lañe Metata’a 2:24; 1 Becorinthien 13:4, 5.

14. Mbia jame mbé Saül a nga bo Jonathan?

¹⁴ Bi ne fe wulu ba’aba’a a Yéhôva, ja’a éyoñe mvendé ja belane bia abé. Saül a mbe nyi Zambe a nga top ane njô bôt, akusa bo nalé, a nga nyiñ a mone wé abé. A mbe a kate wôk amu jé, Jonathan a mbe a nye’e David. Nde éyoñe Jonathan a nga jeñe na a volô David, Saül a nga wô’ô mbia ôlun, a  kobô nye e bôt été. Ve Jonathan a nga ke ôsu a semé ésa wé. A nga ke fe ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva, a ba’ale amvôé ba David, nnye ate Zambe a nga top asu na a bo njôô ya Israël mvuse Saül.​—1 Samuel 20:30-41.

15. Nge mvendé ja belane bia abé, jé bia yiane bo?

¹⁵ Den, e mekônda mangan, bemvendé ba jeñe na be tebe été môt ase. Ve bemvendé bete, be ne bebo mam abé. Jôme te nje, é ne kui na, be bo teke kôme yeme beamu ba te tindi bia na, bi bo jôm é ne abé. (1 Samuel 1:13-17) Nde nge ba te dimine tyi’i bia ajô, nge na, be nji tebe été jangan, bia yiane ke ve ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva.

16. Mam mevé bia yiane bo, ma liti na bia wulu ba’aba’a a Zambe, sa ke na, bia simesane ve bia bebien?

¹⁶ Saül a mbe a yi na, Jonathan, nnye a bo njôô a lôte na, David nnye a nyoñ éto te. (1 Samuel 20:31) Ve Jonathan a mbe a nye’e Yéhôva, a wulu ba’aba’a a nye. Nde Jonathan a nga tyi’i na, a ba’ale amvôé ba David a tôé ngaka’a a nga bo nye a lôte na, a simesane ve émien. Ajô te môt ase a nye’e Yéhôva, a wulu ba’aba’a a nye, aye ke “bulane mvus nge a kane ngana ja telé nye mbia été.” (Besam 15:4, Mfefé Nkôñelan) Bia ye tôé bengaka’a bangan amu, bia wulu ba’aba’a a Zambe. Nge mia môt mia kui tyiñe na, mia bo ajô moné ane ôsi ane ôka, mia yiane bo aval mi nga mane sane na mia bo, to’o jamete é nto mia ayaé. Nge bia tôbane minju’u menda meluk, bia ye liti na bia nye’e Yéhôva, éyoñe bia ye ke ôsu a ba’ale aluk dangan.​—Lañe Malachie 2:13-16.

17. Aval avé ayé’é di da te volô wo?

¹⁷ Aval ane Jonathan, bia kômbô wulu ba’aba’a a Zambe ja’a éyoñe bi tele minju’u été. Nde ñhe, nkabetané bobejañ a bekale bangan, to’o ba bo bia mam bia wô’ô ôlun. Nwulané ba’aba’a a Yéhôva, to’o minju’u été. Nleme Yéhôva wo aye bo njalan a mevak. (Minkana 27:11) Bi ne tabe ndi na, Yéhôva a ye bo bia mbamba be mam éyoñ ése. Ayé’é da tôñe di, bia ye yene ñye’elane bi ne bi, ô so’o be bezôsô a bikotekot bi bôt be nga nyiñe melu me David.