1. Jé é wô’ô bo na be ve bia melep, a amu jé bia bese bia yiane melep?

 BIA bese bia yiane melebe biyoñ biziñ. E wô’ô kui na biabebien bi ke yene môt bia semé na a lebe bia. Biyoñ bivo’o ki, mbamba mojañ a ne bia zu yen, asu na a liti bia na bi nga zu ‘bo abé éziñ,’ jame bii su’ulane jôban. (Beg. 6:1) Melebe me ne fe bo fonos ba ve bia éyoñ bia te bo mbia nsem. Be kusa bia ve avale meleb avé, bia yiane vô’ôlô me, amu me ne mfi asu dangan a me ne nyii bia.​—Min. 6:23.

2. Aval avé Minkana 12:15 a liti mfi ya vô’ôlô melep?

² Éfuse ja su’u nlô ajô wu ja jô na bi “vô’ôlô mejô beyeme mam.” (Min. 22:17) Teke môt a bili ñyeman ôse, amu môt ase ya be bia a yeme mam méziñ bôte bevo’o be nji yem. (Lañe’e Minkana 12:15.) Éyoñe bia vô’ôlô melep, bia liti na bi ne éjote nyul, na bia yeme minné miangan, a na bia yeme na da sili bia mvolan asu na bi tôé minsôñane miangan. Mfefe’e njô bôte Salomon ô nga jô na: “[Mam] ma teléban ngu be abui bebôndé mefek.”​—Min. 15:22.

3. Mezene mevé bi ne bi meleb?

³ Melebe me ne bia so be môt éziñ. Éve’an é ne na mvendé nge ke étôtôlô mojañ éfe é ne bia liti jam éziñ bia yiane sôan. Nge nye’an wo tindi môt éziñ na a ve bia melebe ma so Kalate Zambe, bii liti na bia ve nye akiba éyoñ bia vô’ôlô nye a tôñ meleb a ve bia a nlem ôse. Ve bi ne fe bi meleb a zen fe. Zene fé? Bi ne lañ éfuse ya Kalate Zambe nge ke bekalate bangan béziñ, éyoñe te bia yene na bia yiane sôan ôsimesane wongan nge ke  tyendé abo dulu dangan mfa’a éziñ. (Beh. 4:12)

4. Bela’ane Écclésiaste 7:9 asu na ô liti mam bi nji yiane bo éyoñ ba ve bia melep.

⁴ Ve nya ajôô a ne na, bi ne yen ayaé ya vô’ôlô a tôñe melebe môt a te bia zu ve. Bi ne fe taté na bia wô’ô abé. Amu jé? Bi wô’ô fo’o meme na bi be’e metyi ya abé, ve bi ne yen ayaé ya kañese meleb éyoñ môt éziñ a liti bia ékob éziñ bia te bo. (Lañe’e Écclésiaste 7:9.) Bi ne taté na bia ve jam bia te bo mvaé. Bi ne sili amu jé a te bia zu ve meleb, nge wôk aval a te bia zu ve melebe mete abé. Bi ne fe nye ve mekua a jô na: ‘Za a te nye lôm na a zu ma ve melep? A kômbô liti na jé, ye na a dañe zôsôô nga?’ Nge bi nji nye’e melebe mete, bi ne tyi’i na bia tôñe ke me, nge ke sili môt mfe meleb amu bia yi na a kate bia mam bia kômbô wôk.

5. Jé bia zu yen ayé’é di?

⁵ Ayé’é di, bia zu kobô ajô minkañete miziñe ya Bible mia kobô ajô bôte béziñ be nga bene melep, a ba be nga kañese me. Bii yene fe mam me ne volô bia na bi kañese melebe tyi’ibi a yene mfi ya été.

6. Jé nkañete njôô bôte Roboam wo ye’ele bia?

⁶ Bi tame zu kobô ajô Roboam. Éyoñ a nga nyoñ éto njôô, bôte ya Israël be nga zu nye sili jam éziñ. Be nga jô nye na, a sé’é be adite mimbe’e ésaa wé Salomon a nga ve be. Roboam a nga taté bo fek. A nga ke sili benya bôtô ya Israël aval avé a ne yalan bôte bete. Benya bôtô bete be nga yalan nye na, nge a bo jame bôte ya Israël be nga sili nye, bé ke ôsu a bo nye ésaé. (1 Bb. 12:3-7) A ne ve ane Roboam a nji nye’e melebe mete, amu a nga beta ke sili bôte ba be nye be nga nañ melep. Bôte bete be mbe be yiane bi bebé mimbu 40, ajô ete be mbe be mbili abime fe’e éziñ. (2 Mka. 12:13) Ve môs ôte, be nga ve Roboam abé melep. Be nga jô nye na a kô’ôlane mimbe’e mi bôte ya Israël. (1 Bb. 12:8-11) Éyoñe Roboam a nga bi melebe mevale mebaé, a nga yiane ke ye’elane Yéhôva asu na A liti nye meleb a yiane tôñ. Ve, a nga viane tyi’i na a zu tôñe melebe ma yené mvo’é mise mé, ane a nga vô’ôlô melebe me bôte ba be nye be mbe mia. Ntyi’an ôte ô nga soo Roboam a ayoñ Israël ese abui minjuk. Nalé a liti na, melebe ba ve bia me nji bo kom ése ma bia kômbô wôk. Ve nge melebe mete ma so Kalate Zambe, bia yiane tôñe me.

7. Jé nkañete Ozias wo ye’ele bia?

⁷ Njôô bôt Ozias fe a nga bene melebe be nga ve nye. A nga nyiin aba éziñ ya temple Yéhôva, vôme beprêtre étam be mbe ngule ya nyiin, asu na a ke ve encens. Beprêtre be nga kôme kate nye na: “Sa jame dôé le na, ô di’i Yéhôva encens, ve di ya beprêtre, bone be Aaron, ba be ne ntelan étyi be Zambe na be di’i encens.” Nde Ozias a nga bo aya? Nge a nga ye kañese melebe mete a éjote nyul ése a kôlô temple été été, éko éziñ Yéhôva a nga ye jamé nye. A li’i bo nalé, “Ozias a nga yaa.” Amu jé a nga bene kañese melebe mete? A nga buni na, mbôle nnye a mbe njôô bôt, a mbe fili ya bo mam mese a yi. Ve Yéhôva a nji be tyiñe jia a nye. Mebune me Ozias me nga bo na Yéhôva a kute nye zame nyul,  ane a nga “bo nzezam akekui môs a nga wu.” (2 Mka. 26:16-21) Éve’ela Ozias ja ye’ele bia na to’o bi ne za, a to’o bi be’e mimbe’e mivé, nge bia bene melebe ma so Kalate Zambe, bii ndaman élate jangan a Yéhôva.

8. Jé Job a nga bo éyoñ be nga ve nye meleb?

⁸ Ane ô vaa minkañete bi ndôme mane yene le, Bible a kobô fe ajô mbamba be bôt be nga bi bibotan amu be nga kañese melep. Bi tame zu kobô ajô Job. Job a mbe a be’e metyi ya abé, ve a mbe a nye’e Zambe abui. Éyoñ a nga tôbane beta minjuk, e nga kui na a bi mbia b’asimesan. Ajô te, Yéhôva ba Élihu be nga ve nye melep. Nde Job a nga bo aya? A nga kañese melebe mete a éjote nyul. A nga jô na: “Me kobôya mam nlem ô nji bi. . . . Ma vini mamien, a kôñelan nlem mbulu’u ba asup été.” Yéhôva a nga botane Job mbôle a nga liti fulu éjote nyul.​—Job 42:3-6, 12-17.

9. Moïse a nga bo aya éyoñ Yéhôva a nga ve nye meleb, a amu jé a ne mbamba éve’ela asu dangan?

⁹ Moïse fe a ne mbamba éve’ela. A nga kañese melebe be nga ve nye éyoñ a nga bo mbia nsem. Môs éziñ, a nga kate kui na a jôô émien, ane a nga bo te wumulu Yéhôva. Nalé a nga bo na Moïse a sube mvome ya nyiine si ya ntiñetan. (Nb. 20:1-13) Éyoñ Moïse a nga ye’elane Yéhôva na a tyendé ntyi’ane wé, Yéhôva a nga jô nye na: “Suku’u valé; te beta kobô me ajô te.” (Dt. 3:23-27) Mvuse ya valé, Moïse a nji bo éyôé. A nga kañese ntyi’ane Yéhôva, a Yéhôva a nga ke ôsu a belane nye ane ntebe ôsu ya Israël. (Dt. 4:1) Job ba Moïse be ne fo’o mbamba bive’ela bia yiane vu éyoñ ba ve bia meleb. Job a nga tyendé ôsimesane wé, a nji jeñe na a ve jam a nga bo mvaé. Moïse a nga liti na a kañese melebe Yéhôva a nga ve nye, amu a nga ke ôsu a wulu ba’aba’a a Nye, to’o éyoñ a nga jañele mvome ya nyiine si ya ntiñetan.

10. (a) Minkana 4:10-13 a jô na bii bi bibotane bivé nge bia kañese melep? (b) Mbamba été nsisime mbé bobejañ béziñ be nga liti éyoñ be nga ve be melep?

¹⁰ Bia bi bibotan éyoñe bia tôñe mbamba bive’ela aval ane Job ba Moïse. (Lañe’e Minkana 4:10-13.) Abui bobejañ a besita fe e nga vu be a kañese melep. Tame yene jam Emmanuel, mojañ éziñ ya République démocratique du Congo, a jô a lat a melebe be nga ve nye: “Biwôlô bi bobejañ biziñe ya akônda dam bi nga yene na, me nga zu ndaman élate jam a Yéhôva, ane be nga jeñe na be volô ma. Me nga tôñe melebe map, a nalé a nga bo na me sa’ale abui minjuk.” * Megan, nkpwa’a mefan éziñe ya Canada, a nga jô a lat a melebe be nga ve nye na: “A nji be éyoñ ése avale melebe me mbe me yi’ na me wôk. Ve a mbe avale melebe e mbe e sili’i ma.” Marko ki, mojañ éziñe ya Croatie, a jô na: “Me nga jañele mimbe’e miam, ve éyoñ ma beta simesane jam ete, ma yene na melebe be nga ve ma me nga volô ma na me yemete élate jam a Yéhôva.”

11. Jé Mojañ Klein a jô a lat a nkañesane melep?

¹¹ Mojañ Karl Klein a ne fe mbamba éve’ela mfa’a ya kañese melep. A nga su’ulane bo ébu’a ya Tin ékôan.  A nga kobô ajô ngule melebe mvôé jé Joseph F. Rutherford é nga ve nye môs éziñ. Mojañ Klein a meme na, a nji taté kañese melebe mete. A jô na: “Mvuse ya valé, éyoñe bi nga beta tôban, ane [Mojañ Rutherford] a nga batane ma a jô’ô na, ‘Mbôlô a Karl!’ Ve mbôle me mbe me ngenane me wô’ô ôlun, me nga yalane menyiñ. Ane a nga jô me na, ‘A Karl, tabe’e ntyel! Satan a yi na a wone wo!’ Me mbe te yem jam me ne jô, nde me nga jô nye na ‘Ékié! Jôm é nji bo a Mojañ Rutherford.’ Ve a mbe a yeme’e na ma wô’ô nye ôlun, ane a nga ba’alane na, ‘Ma yem, tabe’e fo’o ve ntyel, Satan a za wone wo.’ A nga bele! Éyoñ bia ke ôsu a wô’ô mojañ éziñ ôlun, e dañedañ éyoñ a te bia jô jam e ne été, bia ve Satan fane ya lame bia.” * (Beép. 4:25-27) Mojañ Klein a nga kañese melebe Mojañ Rutherford a nga ve nye, a be nga ba’ale mbamba élat.

12. Aval avé fulu éjote nyul é ne volô bia na bi kañese melebe ba ve bia? (Besam 141:5)

¹² Jé é ne volô bia na bi kañese melep? Bia yiane bo éjote nyul. Bi nji yiane vuane na bi be’e metyi ya abé, a na bi wô’ô bo bikop biyoñ biziñ. Avale bia te yene yôp, Job a nga bi mbia b’asimesan, ve a nga su’ulan tyendé ôsimesane wé, ane Yéhôva a nga botane nye. Amu jé? Amu Job a mbe éjote nyul. A nga liti na a ne éjote nyul éyoñ a nga kañese meleb Élihu a nga ve nye, to’o na Élihu a mbe mongô a nye. (Job 32:6, 7) Éjote nyul ja ye fe volô bia na bi kañese meleb to’o bia simesane na melep mete me nji yian, nge ke na môt a ve bia me a ne mongô a bia. Mvendé éziñe ya Canada ja jô na: “Mbôle bia yene ki biabebien avale bôte bevo’o ba yene bia, aval avé bi ne yaé nsisim nge ba ve ki bia melep?” Za a nji yi na a tu’a wum ébuma ya nsisim a bo mbamba nkañete mbamba foé a ntyetyeñe ñye’ele?​—Lañe’e Besam 141:5.

13. Aval avé bia yiane yene melebe ba ve bia?

¹³ Yene’e meleb ane ndeme ya nye’an Yéhôva. Yéhôva a yi na bi bi mbamba ényiñ. (Min. 4:20-22) Éyoñ a ve bia melep a zene ya Kalate wé, bekalate bangan, nge ke a zene ya étôtôlô Kristen éziñ, A liti na a nye’e bia. Behébreu 12:9, 10 a jô na Yéhôva “a kôme bia a melep mfa’a ya mvaé jangan.”

14. Jé bia yiane dañe fombô éyoñ ba ve bia meleb?

¹⁴ Beme’ ôsimesane wôé melebe ba ve wo, sake avale ba te wo me ve. Biyoñ  biziñ bi ne simesane na be nji bia ve meleb avale da yian. E ne été na, éyoñ môt a ve nyi mbo’o melep, a yiane jeñe na a bo de avale dé bo tyi’ibi ya kañese. * (Beg. 6:1) Ve nge môt a zu bia ve melep, bia yiane ve ngule na bi yene mfi ya melebe mete, to’o bia simesane na a mbe ve ve bia me aval afe. Bi ne sili biabebiene na: ‘Akusa bo ma nye’e ki avale ba te ma ve melep, ye me ne yé’é jam éziñ été? Ye me ne dime mis bikobe bi môt a te ma zu ve meleb a jeñe na me yene mfi ya melebe mete?’ Bii liti na bi ne fek nge bia jeñe na melebe mese ba ve bia me bo bia mfi.​—Min. 15:31.

15. Amu jé bia yiane bi fulu ya sili melep?

¹⁵ Kalate Zambe a jô bia na bi sili melep. Minkana 13:10 a jô na: “Ñyeman ô ne be ba ba [sili] mbamba melep.” Mejô mete me ne abôm ane koé! Bôte ba sili melep ba ye yaé nsisim avôl a lôte ba be bili ki fulu ya sili melep. Ajô te, va’a ngule ya bo ô sili’i melep.

16. Éyoñ évé nje bi ne sili bôte bevo’o melep?

¹⁶ Éyoñ évé nje bi ne sili bôte bevo’o melep? Tame fas bive’ela bi. (1) Sita éziñ a bañete éwôlô nkañete mbamba foé na ba nye be ke bo môt ayé’é. Éyoñe te mvus ayé’é, sita ate a sili nye aval avé a ne tu’a bo mbamba ñye’ele. (2) Sita a ne nkoé a yi na a kuse mimfefé biyé, éyoñe te a ke sili éwôlô sita éfe na é ke nye volô fiale biyé makit. (3) Mojañ a zu bo nkañete ya mengana bôt éyoñ ôsu. A ke sili mojañ a ne atyeñe mfa’a ôte na a vô’ôlô nye nté é bo nkañete, a na a ve nye melebe me ne volô nye na a bo ntyetyeñe ñye’ele. Nya ajôô a ne na, to’o mojañ a boya minkañete abui mimbu, a ne sili biwôlô bi bobejañ bife melep, a tôñe me.

17. Aval avé bi ne bu’uban melebe ba ve bia?

¹⁷ Teke bisô na akiti ôjan, bia bese bii beta bi melep me so’o be bobejañ, Kalate Zambe a bekalate bangan. Éyoñ nalé é kui, simesa’an mam mese bi ndôme yé’é. Bo’o éjote nyul. Beme’ ôsimesane wôé melebe ba ve wo, sake avale ba ye ve wo me. Mvuse ya valé, tôñe’e me. Teke môt éziñ a nga bialé mfefek. Ve nge ô “wô’ô mbôndane fek, a nyoñe fe nleban,” Kalate Zambe a ka’ale wo na wé “su’ulane bo fek.”​—Min. 19:20.