1. Jam avé Yéhôva a nga ye’ele Abraham é nga ve nye ngule nyul?

 ABRAHAM a nji ve’ele vuane môs éziñe minlañe ba éngele be nga laan. Zambe a nga lôm éngele na a ke kate Abraham na A zu mane jiane betisone ya Sodome a Gomorrhe. Jam éte é nga tyelé zôsôa môt ate nleme yôp. Ane a nga sili Yéhôva na: “Ye wo ye jiane bôte be ne zôsô ba be ba be ne abé nsamba wua? . . . ke Ntyi’i Mejô ya si se a ye bo zôsô?” A ôjibi ôse, Zambe a nga ye’ele édiñe mvôé jé na, a vo’o ve’ele  jañele bezôsô be bôte môs éziñ. Ñye’elan ôte wo volô bia bese minleme den.—Mett. 18:​23-33.

2. Jé ja liti bia na mintyi’ane mejô mi Yéhôva mia lu’an a zôsô a nkoon éngôngole wé kom ése?

² Amu jé bi ne tabe ndi na mintyi’ane mejô mi Yéhôva mi ne zôsô, a na mia liti fulu nkoon éngôngole jé? Amu bia yeme na, “Yéhôva a fombô nlem” môt. (1 Sam. 16:7) Nde fe, a yeme “minlem mise.” (1 Bb. 8:39; 1 Minl. 28:9) A ne fo’o jame ya kam, Yéhôva a ne fe’e abui a lôte bia, ajô te bi vo’o kôme kui na bi wôk amu jé a nyoñe mintyi’ane miziñ. Jôme te a ngule ya mfufube nsisim, nlômane Paul ô nga kobô ajô Yéhôva Zambe ô jô’ô na: “Ngo’o avale mintyi’ane mejô mié mi ne teke ayemelan!”—Rom. 11:33.

3-4. Minsili mivé ô ne sili womiene biyoñe biziñ, a jé bia zu yen ayé’é di? (Jean 5:​28, 29)

³ É ne été na bia yeme na Yéhôva a ne zôsô kom ése, ve biyoñe biziñe bi ne kui na bi sili biabebien avale minsili Abraham a nga sili. É ne fe kui na bi sili na: ‘Ye Yéhôva a ne beta wômôlô bôt a nga mane wôé, aval ane ba be nga mane  wu Sodome a Gomorrhe? Ye bôte béziñe ya été ba ye bi ndi nleme ya “ñwômane miñwuane wo ye boban asu bôte . . . be ne bikotekot?”’—Mame mi. 24:15.

⁴ Bi tame zu wôlôkane mame bi nga yé’é a lat a ñwômane miñwuan. Bi ndôme bi mimfefé miñye’elan a lat a bôte ba ye “wômô asu ényiñ” a bôte ba ye “wômô asu ntyi’ane mejô.” a (Lañe’e Jean 5:​28, 29.) Ñwô’ane mam ôte wo soo bone mintyendane miziñ, mintyendane mite mmie bia zu yen ayé’é di a di da zu. Bia zu taté yene mame bi nji yem a lat a mintyi’ane mejô mi Yéhôva mi ne zôsô, mvuse ya valé, bia zu yene mame bia yem a lat a mintyi’ane mejô mite.

MAME BI NJI YEM

5. Mame mevé bekalate bangane be nga ye’ele melu mvus a lat a bôte be nga mane wu Sodome a Gomorrhe?

⁵ Melu mvus, bekalate bangane be nga liti jame da ye kui bôte Yéhôva a yene na be ne bikotekot. Bi nga ye‘ele na, bôte bete ba ye ke beta wômô aval ane bôte ya Sodome a Gomorrhe. Ve éyoñ ôlo ô ne mewôk a fek ô kômeya yé’é édo’o été, a ye’elan abui biyoñ a lat a jam éte, da kôme yené na bi vo’o bo’olô de. Amu jé bia jô nalé?

6. Minkañete mivé mia liti mintyi’ane mejô mi Yéhôva a lat a bikotekote bi bôt, ve jé Kalate Zambe a kate ki bia?

⁶ Bi tame zu yene minkañete miziñe ya Kalate Zambe. Abui ya été da liti aval avé Yéhôva a nga tyi’i bikotekote bi bôte mejô. Éve’an é ne na, Yéhôva a nga mane wôé bôte bese ndône mendim ane ô vaa ve Noé a nda bôte jé. Yéhôva a nga belane fe bone be Israël na be tyame meyoñe zangbwale me mbe si ya ntiñetan. Mvuse ya valé, a nga belane fe éngele wua na a wôé bezimbi ya Syrie 185 000 alu da. (Mett. 7:​1-3; Deut. 7:​2, 3; Ésa. 37:​36, 37) Nde ñhe ye Kalate Zambe a kôme kate bia mame ma bo’olô na bôte bete be keya ékeké, nge ke na ba ye ke beta wômô môs éziñ? Momo. Amu jé bi ne jô nalé?

7. Jé bi nji yem a lat a bôte be nga wu ndône mendim a bôte be nga wu éyoñe bone be Israël be nga nyoñe si ya ntiñetan? (Fombô’ô ékô’ôla.)

⁷ Bi nji yem avale Yéhôva a nga tyi’i môt ase ya be be ajô, nde fe bi nji yeme nge bôte bete be nga bi fane ya yeme Yéhôva, e jôban abé dap, a sôan abo dulu dap. Kalate Zambe a jô na Noé a mbe “nkate foé ya zôsô” éyoñe ya ndône mendim. (2 P. 2:5) Ve a nji jô vôm éziñe na Noé a nga kui na a mane kañete môt ase a mbe a nyiñi’i si va éyoñ a mbe a lôñe’e beta arche. Avale te da da, bi nji yeme nge mbia be bôte bese be mbe meyoñe ya Canaan be nga bi fane ya yeme Yéhôva a tyendé mbia mboone wop.

8. Jé bi nji yem a lat a bôte ya Sodome a Gomorrhe?

⁸ Jé ke bi ne jô a lat a bôte be mbe be nyiñi’i Sodome a Gomorrhe? Zôsôa môt, a ntoo jôé na Lot, a mbe a nyiñi’i Sodome. Ve ye bia yeme nge Lot a nga mane kañete bôte bete bese? Momo. Bôte bete be mbe fo’o mbia be bôt, ve ye môt ase ya be be a mbe a yeme’e jam é ne mvaé a ji é ne abé? Te vuane na mbame bôt éziñe ya tison éte ô nga kômbô’ô diñe beyeñe be Lot. Kalate Zambe a jô na mbame bôt ôte ô mbe ô bili “bendôman a benya bôtô.” Nalé a liti na bôte bete bese be nga yaé vôme be mbe be bo’o mvite mame ya bisôk, a be nji yiane bi fane ya yeme memvinda me Yéhôva a lat a jam é ne mvaé a ji é ne abé. (Mett. 19:4; 2 P. 2:7) Ye bi ne fo’o kôme jô na Yéhôva, Zambe ya nkoon éngôngol a nga tyi’i na môt ase ya be be a ye ke bi ndi  nleme ya wômô? Momo, bi vo’o de bo’olô. Nya ajôô a ne na, tison éte é nji be é bili to’o ve bezôsô be bôt awôm. (Mett. 18:32) Ajô te, bôte bete be mbe bikotekote bi bôt a mimboane miap mi mbe mi va’a Yéhôva mbamba amu ya wôé be. Nde ñhe, ye bi ne fo’o kôme bo’olô na teke môte wua ya be be a ye bu’uban a “ñwômane miñwuane wo ye boban asu bôte be ne bikotekot?” Momo, bi vo’o yemete de!

9. Jé bi nji yem a lat a Salomon?

⁹ Minkañete mife ya Kalate Zambe mia liti na bezôsô be bôte béziñe be nga su’ulane bo bikotekote bi bôt. Môte wua ya été a ne Njô bôte Salomon. A mbe a kôme yeme mejô me Zambe, a Yéhôva a nga botane fe nye nya abuii. Ve mvuse ya valé, a nga taté na a kañe bengunemelan. Mboon ôte ô nga bo Yéhôva nleme mintaé angôndô, ô nga soo fe abui minjuk ayoñ Israël mintete mimbu. Bi nga simesan abui mimbu na Salomon a ye wômô. Bi mbe bi simesane nalé amu Kalate Zambe a jô na éyoñe Salomon a nga wu, “a nga bômbô vôm beésa bé [be mbe] be bôô.” Éyoñe ba kobô ajô beésa bé, ba kobô fe ajô Njô bôte David, éwôlô mbo ésaé Yéhôva. (1 Bb. 11:​5-9, 43; 2 Bb. 23:13) Ve ye avale be nga jame Salomon da liti na a ye wômô? Sake nde Kalate Zambe a jô nalé. Bôte béziñe be ne jô na ke “môt a wuya a ya’aneya mvôla ya nseme wé.” (Rom. 6:7) Ve mejô mete me nji tinane na bôte bese be wuya ba ye wômô. Nya ajôô a ne na, sake amu môt a nga wu nde da tinane na a yiane beta wômô. Ñwômane miñwuan ô ne dase da so be Zambe ya nye’an. A wômôlô bôt a kômbô ve fane ya kañe nye nnôm éto. (Job 14:​13, 14; Jean 6:44) Ye Salomon é fo’o bi das éte? Yéhôva nnye a yem éyalane ya nsili ôte, sake bia. Ve bia yeme na Yéhôva a ye bo jam é ne zôsô.

MAME BIA YEM

10. Aval avé Yéhôva a yen awu mbia be bôt? (Ézéchiel 33:11) (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁰ Lañe’e Ézéchiel 33:11. Yéhôva a kate bia aval a wô’ôtan éyoñ a tyi’i bôte mejô. A ngule ya mfufube nsisim, nlômane Pierre ô nga ngôné mejô me nkulu mejô Ézéchiel éyoñ ô nga jô na: “Yéhôva . . . a nji yi na môte wua a jañ.” (2 P. 3:9) Mejô mete ma kôme bôé bia minleme si. Ma volô bia na bi yeme na Yéhôva a nji kômbô wôé môt éziñe nge bene ve nye fane ya wômô éyoñ a bili benya beamu ya bo de. Yéhôva a ne njalan a nkoon éngôngol, a liti fulu éte éyoñ ése nalé a yian.

11. Beza ba ye wômô, a aval avé bia yeme de?

¹¹ Jé bia yem a lat a bôte ba ye wômô? Kalate Zambe a ve bia ve bone bive’an. b Yésus a nga jô na Judas Iscariote a ye ke wômô. (Marc 14:21; fombô’ô fe Jean 17:12 a atone ya Bible d’étude ya nkobô Fulasi.) Judas a nga vañe bo jam a mbe a yeme’e na da ye bo na a tebe Yéhôva Zambe ba Mone Wé ngame yat. (Fombô’ô Marc 3:29 a atone ya Bible d’étude ya nkobô Fulasi.) Yésus a nga jô fe na betebe ôsu ya miñyebe miziñe be mbe be wosane nye ba ye wu a ba ye ke bi fane ya beta wômô. (Matt. 23:33; fombô’ô Jean 19:11 a atone ya Bible d’étude ya nkobô Fulasi é ne na “l’homme.”) A nlômane Paul ô nga jô fe na bôte ba wosane benya mejôô be teke tyendé, ba ye ke wômô.—Héb. 6:​4-8; 10:29.

12. Jé bia yem a lat a nkoon éngôngole Yéhôva? Va’a bive’an.

¹² Ve jé ki bia yem a lat a fulu nkoon éngôngole Yéhôva? Avale bi maneya yene yôp, Yéhôva a ne njalan a nkoon éngôngol, a “a nji yi na môte wua a jañ.” Aval avé a nga ko bôte be nga bo mbia minsem éngôngol? Njô bôte David a nga bo mbia  minsem, ane mejian a mewôé me bôt. Ve David a nga kôñelane nlem, ane Yéhôva a nga ko nye éngôngol a jamé nye. (2 Sam. 12:​1-13) Njô bôte Manassé fe a nga bo angôndô ya mbia be mam, bebé ényiñe jé ése. Ve akusa bo mame mete mese, Yéhôva a nga kui na a ko nye éngôngol a jamé nye amu a nga kôñelane nlem. (2 Minl. 33:​9-16) Bive’ane bite bise bia liti na Yéhôva a ko bia éngôngol éyoñ ése a bili fane ya bo de. A ye wômôlô bôte bete amu be nga jôbane mbia minseme miap a kôñelane minlem.

13. (a) Amu jé Yéhôva a nga ko beninivite éngôngol? (b) Jé Yésus a nga jô a lat a beninivite mvuse ya valé?

¹³ Bia yeme fe na Yéhôva a nga ko bôte ya Ninive éngôngol. Zambe a nga jô Jonas na: “Mbia be mam map me kuiya be ma.” Ve éyoñe be nga jôban abé dap a tyendé, Yéhôva a nga jamé be a mbamba nlem ase. Nkoon éngôngol Yéhôva ô mbe ô dañe wu Jonas nya abuii. Jonas a nga wô’ô mbia ôlun ane Yéhôva a nga kate nye abui biyoñe na, bôte ya Ninive “be ne te yeme kandé mbo nnôme wop a mbo ngale wop.” (Jonas 1:​1, 2; 3:10; 4:​9-11) Mvuse ya valé, Yésus a nga belan éve’an éte asu na a liti bôte na Yéhôva a ne zôsô a nkoon éngôngol. Yésus a nga jô na bôte ya Ninive be nga kôñelane minleme ba ye “wômô môse ntyi’ane mejô.”—Matt. 12:41.

14. ‘Ñwôman asu ntyi’ane mejô wo tinane jé asu beninivite?

¹⁴ Ve jé ja tinane na bôte ya Ninive ba ye “wômô môse ntyi’ane mejô?” Yésus a nga kobô ajô ‘ñwôman asu ntyi’ane mejô’ wo ye bobane melu ma zu. (Jean 5:29) A mbe a kobô ajô ya Éjôé jé ya toyini mimbu, éyoñe bôte be ne “zôsô a ba be ne bikotekot” ba ye wômô. (Mame mi. 24:15) Asu bikotekote bi bôt, ñwômane miñwuan ôte wo ye bo “asu ntyi’ane mejô.” Nalé a tinane na, éyoñe bôte bete ba ye wômô, Yéhôva ba Yésus ba ye kôme fombô be a yene nge be ne mewôk a nge ba tôñe mame ba yé’é. Nge mone Ninivite a wômô éyoñe te a bene su’u nya ékaña’a, Yéhôva a ye ke kañese na a ke ôsu a nyiñ. (Ésa. 65:20) Ve bôte bese ba ye nyoñe ntyi’ane ya kañe Yéhôva ba ye bi fane ya nyiñe nnôm éto!—Dn. 12:2.

15. (a) Amu jé bi nji yiane jô na teke môt éziñ ya Sodome a Gomorrhe a ye wômô? (b) Aval avé bia yiane wô’ô mejô me ne kalate Jude 7? (Fombô’ô nka’ale ô ne nlô na, “ Jé jude a mbe a kômbô’ô jô?”)

¹⁵ Yésus a nga jô na “môs Zambe a ye  tyi’i bôte mejô,” bôte ya Sodome a Gomorrhe ba ye dañe bôte be nga lume nye mvus a bene vô’ôlô miñye’elane mié. (Matt. 10:​14, 15; 11:​23, 24; Luc 10:12) Jé a mbe a kômbô’ô jô? Bi ne buni na Yésus a nga beté ôdo’é éyoñ a nga jô mejô mete. Te vuane na éyoñe Yésus a nga jô na beninivite ba ye wômô asu ntyiane mejô, a nji be a kobô’ô ndimba, a mbe a kate’e jam ébiene da ye boban. c Éko éziñe mejô mete ma liti na mame Yésus a mbe a jô’ô a lat a bôte ya Sodome a Gomorrhe me nji be ndeme ya jam éziñ, me mbe fo’o mame me mbe me yiane boban. Avale te da da, éyoñe Yésus a nga jô na a ye wômôlô bôte ya Sodome a Gomorrhe “môse ntyi’ane mejô,” bi ne tabe ndi na ba ye fo’o wômô. Aval ane beninivite, bôte ya Sodome a Gomorrhe fe be nga bo mbia be mam. Ve beninivite be nga bi fane ya jôban abé dap a tyendé. Nde fe, simesane jame Yésus a nga jô a lat a “ñwômane asu ntyi’ane mejô.” Bôte “be nga bo mbia be mam” fe ba ye bu’uban a ñwômane miñwuan ôte. (Jean 5:29) Mbôle bôte ya Ninive be nga bi fane ya kôñelane minlem, bi ne fe jô na bôte béziñe ya Sodome a Gomorrhe be ne wômô “môse ntyi’ane mejô” a bi fane ya kôñelane minlem, a bi ne bi fane ya volô be na be yeme Yéhôva ba Yésus.

16. Jé bia yem a lat a bôte Yéhôva a ye wômôlô? (Jérémie 17:10)

¹⁶ Lañe’e Jérémie 17:10. Éfus éte ja volô bia na bi wôlôkane mame bi nga yem: Yéhôva a ne kom ése nyi a ‘fas ôsimesan, a tu’a fombô minlem.’ Éyoñ a ye tobe bôt a ye wômôlô melu ma zu, a ye “ve môt ase aval ane da yiane mezene mé.” Yéhôva a ye tôñe memvinda mé teke feñelan éyoñe nalé a sili, ve a ye liti fe fulu nkoon éngôngol éyoñ a ne ngule ya bo de. Ajô te, bi nji yiane ve’ele jô na môt éziñ a ye ke wômô, bi ne bo de nga ve Kalate Zambe nnye a jô de.

“NTYI’I MEJÔ YA SI SE A YE BO ZÔSÔ”

17. Jé ja ye kui bôte be maneya wu?

¹⁷ Bemilliard be bôte be wuya ataté éyoñ Adam ba Ève be nga lume Yéhôva mvus  a tebe ngame Satan. Awu é ne fo’o beta nsiñ! (1 Cor. 15:26) Jé ja ye kui bôte bete bese? Fo’o ve bôte 144 000, beyé’é be Yésus be nga wulu ba’aba’a a nye ba ye wômô a ke bi menyule me ne teke wu yôp été. (Nlitan 14:1) Wônaa, beta nsamba bitôtôlô bebo bisaé be Yéhôva ki a nga liti na a nye’e nye, binga a befam a ye wômô a nyiñe nnôm éto si va nge be kele ôsu a wulu zôsô été Éjôé ya toyini mimbu Krist, a éyoñe meve’ele ma su’ulane ma ye boban. (Dn. 12:13; Héb. 12:1) Nde fe, éyoñe ya toyini mimbu, “bikotekote bi bôt”—to’o ba be nji tame bo Yéhôva ésaé môs éziñ, a ba be nga “bo mbia be mame”—ba ye bi fane ya tyendé abo dulu dap a bo bebo bisaé be Yéhôva. (Luc 23:​42, 43) Ve bôte béziñe be mbe mbia be bôt aval é ne na, be nga nyoñe ntyi’ane ya bo Yéhôva éngana’a a wosane nsôñane wé, jôme te nje a nga tyi’i na a ye ke wômôlô be.—Luc 12:​4, 5.

18-19. (a) Amu jé bi ne tabe ndi a mintyi’ane Yéhôva a nyoñ a lat a bôte be maneya wu? (Ésaïe 55:​8, 9) (b) Mame mevé bia ye yen ayé’é da zu?

¹⁸ Ye bi too fo’o ndi na éyoñe Yéhôva a tyi’i bôte mejô, a bo de éyoñ ése zôsô été? Ôwé, Abraham a nga kôme wô’ô na Yéhôva a ne fek, zôsô, nkoon éngôngol a na a ne fe “Ntyi’i Mejô ya si ése.” Yéhôva a nga kôme yañele Mone wé a ve nye mbe’e ya tyi’i bôte bese mejô. (Jean 5:22) Yéhôva ba Yésus ba yeme mame môt ase a nyiñe si va a simesane nleme wé été, a aval a wô’ôtan. (Matt. 9:4) Ajô te, éyoñ ése ba tyi’i môt ajô, ba bo de éyoñ ése “zôsô été!”

¹⁹ Bia yiane tabe Yéhôva ndi kom ése, a mintyi’ane mise a nyoñ. Bia kôme yeme na bi nji bi ôva’a ngule ya tyi’i bôte mejô—ve Yéhôva étame nnye a yiane de bo. (Lañe’e Ésaïe 55:​8, 9.) Ajô te, bi too ndi a ntyi’ane mejô Yéhôva ba Mone wé. Bia kôme yeme na Njô wongan, Yésus a ye kôme vu zôsô a nkoon éngôngol Ésa wé. (Ésa. 11:​3, 4) Jé ki bi ne jô a lat a avale Yéhôva ba Yésus ba ye tyi’i bôte mejô éyoñe ya beta étibila’a? Mame mevé bia yeme ki?  A mame mevé bia yem? Bia ye yene biyalane ya minsili mite ayé’é da zu.