MONE bezimbi a nga bame ma, a jô’ô na: “Ô ne njejet ésa. Wo bele li’i nyo ngal a to abum, ba ngone jôé étam. Za a ye li’i a toñe be? Jô’ô na ô nji beta bo Ngaa Yéhôva, be suu wo!” Ane me nga jô nye na: “Momo, me nji li’i nda bôte jam étam. Mia mi nga bi ma! Mi nga bo ke de amu jé?” Nde mone bezimbi a nga jô me na: “Teke jam afe e ne bo mbia jam, ane môt a ne Ngaa Yéhôva.”

Môse wu, bi ne mbu 1959, e nda mimbôk ya Irkoutsk e Russie. Jô’ané me kañete mia amu jé bia minga wom, Maria, bi mbe nkômesane ya “tôban [étibila’a] amu mboone zôsô,” a aval avé Yéhôva a nga botane ñwulane ba’aba’a wongan.​—1 P. 3:13, 14.

Me nga bialé Ukraine mbu 1933, mone nlame ba loone na, Zolotniki. Mbu 1937, mone monyañe mema ba nnôm, be nga zu jome bia be so’o France. Be mbe Bengaa be Yéhôva. Nde be nga li’i bia bekalate bebaé nkobô Engilis (Government and Deliverance). Société Watch Tower nnye a nga kuli be. Mam ésa wom a nga lañe bekalate bete, me nga nambe nye nya nya abui. Ve a nga viane ku ôkon mbu 1939. Ôsusua na a wu, a nga jô nyia wom na: “Benya mejôô ma, li’i ô ye’ele’e me bongô.”

Ngone nyini ya mbu 1951, bijôé bi nga taté na, bia lôme Bengaa ya est ya URSS e minkôme Sibérie. Be nga titane bia mema, a mone monyañe wom e Ouest ya Ukraine. Bi nga wulu kilimeta 6 000 minsini minkoñ akekui tisone ya Touloun, e Sibérie. Mvuse besondô bebaé, mojañe mvendé, Bogdan, a nga suane nda mimbôk é mbe fefele tisone ya Angarsk. Be nga tyi’i na, a ye saé wôé tañe mimbu 25.

Mema, Grigory, a ma, bi nga kañete bôte be mbe be nyiñi’i fefele Touloun, ve bi mbe bi yiane bo ntyel. Bi mbe bi sili’i bôte na, “Ye môt éziñ a kuane nyak va?” Éyoñe bi mbe bi koone môt a bili nyak, bi mbe bi bo’o na, a yen avale benyak be ne angôndô ya abeñe nkôman. Mvuse ya valé, bi mbe bi kobô’ô ajô ya Nté biôm bise. Kalate mefoé éziñ a nga su’ulane tili na, Bengaa ba sili bôte benyak, ve ba jeñe mintômba! Bi nga koone fo’o mintômba wôé! Bi mbe meva’a ya yé’é a bôte be ne éjote nyul, be yeme fe nyoñe bôt, a to ke na, a nji be abôta nkañete  dangan. Den, akônda ya Touloun e bili bekañete 100 a mvuk.

Minga wom, Maria, a nga yé’é benya mejôô éyoñe Beta Bita bi baa. Éyoñ a nga bi mimbu 18, mone bezimbi éziñ a nga taté na a ndeñele nye. A nga jeñe na, a tindi nye na, a bo mejian a nye, ve Maria a nga ben. Môs éziñ, éyoñ a nga bulane nda, a nga koone môt ate a bôô nye énoñ. Ane a nga tube mbil. Mone bezimbi ve zu wô’ô mbia ôlun. A nga jô jô na, a zu wua Maria mimbôk amu a ne Ngaa Yéhôva. Mbu 1952, be nga wua Maria mimbôk tañe mimbu awôm. A mbe a wô’ôtan ane Joseph, nnye ate a nga ke mimbôk, amu a nga wulu ba’aba’a a Yéhôva. (Met. 39:12, 20) Ndutu metua a nga kee Maria nda mimbôk, a nga kate nye na: “Te ko woñ. Abui bôt da ke mimbôk, e wô’ô bulane mvo’é.” Bifia bite bi nga ve nye ngule nyul.

Ataté mbu 1952 akekui mbu 1956, Maria a nga saé nda mimbôk é mbe fefele tisone ba loon éyoñe ji na, Nijni Novgorod, e Russie. A mbe a yiane jeñe nja’a, to’o avep été. A nga su’ulane bo nkôkon. Ve mbu 1956, be nga suu nye, nde a nga ke Touloun.

Éyoñe mojañ éziñe ya Touloun a nga kate ma na, sita éziñ a zu, nde me nga nyoñe minsini wom, a ke été bemetua. Me nga volô nye be’e mimbe’e mié. Éyoñe me nga yene Maria, me nga nye’e nye été été. Me nga jeñ a mezene mese na, nye fe a nye’e ma. Mboan ôte ô nga wume bibuma. Bi nga su’ulane lu’ane mbu 1957. Mvuse mbu wua, ngone jangan Irina é nga bialé, ve meva’a bi mbe bi wô’ô me nga bo ve étun éyoñ. Mbu 1959, be nga bi ma amu me mbe me kuli’i bekalate bangan. Be nga toé ma étam tañe ngon ésaman. Me mbe mbane meye’elan, me mbe fe me yi’a bia ya Éjôé, a simesan avale ma ye kee ésaé nkañete jam ôsu, éyoñe ma ye kui nda mimbôk. Nalé a nga volô ma na, me ba’ale mvo’é ya nlem nté ôte ôse.

Môs éziñ, nté a mbe a sili’i ma minsili, mone bezimba éziñ a nga jô ma na, “Ana’ana, ba ye ke beta kobô ajô Bengaa be Yéhôva nlame wu!” Ane me nga jô nye na, “Yésus a nga jô na, mbamba foé ya Éjôé AYE katebane meyoñe mese, teke môt éziñ a ne telé ésaé éte.” Éyoñe mone bezimbi ate a nga yene na, me tele ne bip, a nga jeñ a mezene mese na, mbunane wom ô tek, avale ma te laane mia atata’a. Éyoñe be nga yene na, mbunane wom ô nji tek, ane be nga lôme ma me ke bo mimbu zangbwale nda mimbôk é mbe fefele Saransk. Éyoñe me mbe wôé, me nga bi foé na ngone jangan, Olga, é bialéya. Akusa bo me mbe me nyiñi’i ôyap a nda bôte jam, e yeme na, bia Maria bia ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva, a nga ve ma ngule nyul.

Mbu ôse, Maria a mbe a za’a jome ma, akusa bo meke a meso, me mbe me nyoñe’e nye melu 12 minsini minkoñ. A mbe a naane ma mimfefé bikôndé. A mbe a solé’é Benkume mmombô a bete été wôé. Mbu éziñ, a nga soo bengone bangan bebaé. Tama’ané ve’ele simesan abime  meva’a me nga wôk éyoñe me nga yene be, a tabe a be!

Mbu 1966, be nga suu ma, ane bia benyine bi nga ke nyiñe tisone ya Armavir, fefele Évindi Mañ. E wôé nye bobefam bangan, Yaroslav ba Pavel be nga bialé.

Ye bi nga taté tabe tabe wôé ayap, nde bezimbi be nga zu vune nda jangan, be jeñe’e bekalate bangan. Be nga vune vôm ase, to’o vôme benyak ba di. Nge ô yene éduduk é mbe é kui be nyul, a ôdumu a mbe be bekôt! Maria a mbe a wô’ô be éngôngol, amu be nji be bo aval afe, be mbe be bo’o éjôé mewôk. A nga ve be bizezek na be nyu, a ve be kusa, fandé mendim, a betawôlô. Mvuse ya valé, éyoñe masa wop a nga so, ane be nga kañete nye avale mbamba nyoñane bi nga nyoñe be. Éyoñe be nga bulan, nde masa wop a nga muñ, a batane bia. Bi mbe meva’a ya yene mbamba asu’ulane ya jam ete, amu bi nga “dañ abé a mboone mvaé.”​—Berom. 12:21.

Akusa bo nalé, bi nga ke ôsu a kañete tisone ya Armavir. Bi nga su’u fe mon angôse bekañete a mbe fefele tisone ya Kurganinsk. Me ne mevak amu den, mekônda mesaman me nto Armavir, a menyin e Kurganinsk.

Biyoñe biziñ, bi mbe bi te’e nsisim ane mimbu mi mbe mi lôtôk. Ve bia ve Yéhôva akéva amu a nga belane bobejañe na, be lebe bia, a ve bia ngule nyul. (Bs. 130:3) Bezimbi béziñ be nga zu nyiin akônda, bi teke yem. Nalé a nga tele mbunane wongan meve’elé été. Be mbe ayôñ ayôñ, be kañete’e fe abui. Bevo’o ya été be mbe be be’e be’e mimbe’e akônda été. Ve bi nga su’ulane yem avale bôte be mbe.

Maria a nga beta bo abum éyoñ a nga bi mimbu 45, mbu 1978. Mbôl a mbe a bili ôkone ya nlem, bedokita be mbe be ko woñe na a ne wu. Nde be nga jô nye na, a vaa abum. Ve Maria a nga ben. Bedokita béziñ be mbe be tôñe’e nye nda biañ ése, a ndôndo na be lume nye, asu ya na abum é vase nye. Ve Maria a nga tube nda biañ éte asu ya na, a kama’ane mone wé.

Bezimbi be nga jô bia na, bi kôlô tison. Bi nga ke nyiñe fefele Tallinn, e Estonie, nnye ate a mbe ngabe ya URSS. Nkulan ajô bedokita ô nji tôéban, amu Maria a nga biaé monafam, bi yôlé nye na, Vitaly.

Mvuse ya valé nde bi nga kôlô Estonie, na bia ke nyiñe Nézlobnaïa, e Russie. Bi nga kañete bôte ya bitisone bi mbe fefel a ntyel ôse. Amu bôte ya nlame Russie ôse, be mbe be kele’e jome bitisone bite. Abui bôt e mbe e kele’e wôé e mbe e konô’ôk, ve bevo’o ya été, be nga bulan a ndi nleme ya nyiñe nnôm éto!

Bi nga jeñe na bi ye’ele bone bangan na, be nye’e Yéhôva, a kañe nye. Bi mbe bi bañete’e bobejañe be mbe mbamba éve’ela asu bone bangan. Môt a mbe mbane ya zu jome bia a mbe monyañe wom, Grigory. A nga bo njome mekônda ataté mbu 1970 akekui mbu 1995. Bia  bese bi mbe bi nye’e éyoñ a mbe nda, amu a mbe a nye’e a woé, a nye’e fe a bo fianga. Éyoñe bi mbe bi bili beyeñ, bi mbe bi bo’o bivôé ya Kalate Zambe. Nalé a nga bo na, bone bangan be taté na, ba nye’e minkañete ya Kalate Zambe.

Mbu 1987, mone wongan Yaroslav a nga ke nyiñe Riga, e Lettonie, na, a ke nene ésaé nkañete jé. Ve mbôl a nga bene nyiine bezimbi, nde be nga wua nye nda mimbôk tañe mbu wua a étun. A nga ke menda mimbôk ébul. Mam me nga kañete nye a lat a éyoñe me mbe mimbôk, me nga volô na a jibi. Mvuse ya valé, a nga bo nkpwa’a mefan. Mbu 1990 éyoñe Pavel, monafam wongan a nga bi mimbu 19, a nga kômbô bo nkpwa’a mefan e Sakhalin, mon ékôte si ya nord ya Japon. Bi nji be bi taté’é yi na a ke. Fo’o ve bekañete 20 mbe be mbe ékôte si éte, bia ki bi mbe ôyap a wôé, kilimeta 9 000. Ve bi nga su’ulane kañese, ntyi’an ôte ô mbe mbamba ntyi’an. Bôte ya wôé be mbe be nye’e ba wô’ô foé ya Éjôé. Mekônda mwom me nga bo wôé, fo’o ve mvuse mon étun éyoñ. Pavel a nga tabe wôé akekui mbu 1995. Vitaly étam nnye a nga li’i a bia. A mbe a nye’e a lañe’e Kalate Zambe a so mongô. A nga bo nkpwa’a mefan éyoñ a nga bi mimbu 14. Bia nye bi nga bo ésaé éte mimbu mibaé. A mbe mbamba biyoñ. Éyoñ a nga bi mimbu 19, ane Vitaly a nga bo nkpwa’a mefan a ne ngum aval.

Éyoñe bia beta bulane mbu 1952, mone bezimbi a nga jô Maria na: “Wo zu bo mimbu awôme nda mimbôk, nge ô teke bene ñyebe wôé. Éyoñe wo ye kui, wo ye bo nnôm a étam.” Ve mam me nji boban aval a nga jô. Bia yen ane bone bangan, a bôte bese bi nga bi mvome ya ye’ele benya mejôô, ba nye’e Yéhôva. Bia Maria bi nga bi meva’a ya ke bevôme bone bangan ba bo Yéhôva ésaé. Bi nga yene fe mvean akéva ya bôte bese bone bangan be nga volô na, be yeme Yéhôva.

Mbu 1991, éjôé é nga kañese na, Bengaa be Yéhôva be bo fili. Ntyi’an ôte ô nga ve bia ngule ya kañete. Sondô ase, akônda dangan da ke kañete bitison, a minlame mia bôman abôta nkañete dangan.

Me ne mevak amu Yaroslav ba minga wé Alyona, Pavel ba minga wé Raya, ba saé Béthel; Vitaly ki a ne njome mekônda ba minga wé, Svetlana. Ntôle ngone wongan Irina, a nda bôte jé be ne Allemagne. Nnôm, Vladimir, a bobefam bap be ne bemvendé. Olga a nyiñ Estonie, a ne mbane ya loone ma. Maria wom ma nye’e a nga wu mbu 2014. Ma yange môse ma ye beta yene nye a ôjeja’a ôse! Me ne éyoñe ji e Belgorod, bobejañe ba su’u ma nya nsu’ane.

Mimbu mise ma te kañe Yéhôva, mia te ye’ele ma na, e wulu ba’aba’a a Yéhôva a nji bo tyi’ibi, ve mvo’é ya nleme Yéhôva a ve mvuse ya valé, é ne jôm é ne beta mfi. Bibotane bia Maria bia te bi, bia lôt abime bia to ngule ya simesan. Ôsusua na, URSS a tyamban mbu 1991, bi mbe fo’o ve bekañete 40 000. Den, bi nga lôte bekañete 400 000 e minlame mi nga taté be ngabe ya Union Soviétique! Me mbili mimbu 83, a me ngenane mvendé. Nsu’ane Yéhôva a te su’u ma nté ôse wu, wo te ve ma ngule ya jibi. Yaa, Yéhôva a te botane ma angôndô ya abui.​—Bs. 13:5, 6.