1. Jé ô nga yé’é a lat a Yéhôva?

NGE ô nga yaé nda bôte Bengaa be Yéhôva, wônaa wo yeme Yéhôva aso mongô. Be nga ye’ele wo na nnye a ne Nté ya biôme bise, na a bili mbamba mefulu, a na a bili ngume nsôñan asu bôt.​—Met. 1:1; Mam. 17:24-27.

2. Aval avé bôte ba yene ba ba buni na Zambe a nga té biôm?

² Abui bôte da buni ki na Zambe a ne, a na nnye a nga té biôme bise. Ba viane buni na ényiñ é nga so atemetem, a na biôme bise bia bômane bia bi nga mane ke bia so ôte’ete’ ôte’etek. Abui ya be be e ne beta beyeme mam. Ba tametane na ñyemane mam ô nga liti na Bible a laane minsos, a na bôte ba buni na Zambe a nga té biôm be ne bedimi mam.

3. Amu jé e ne mfi na môt ase a yemete mbunane wé?

³ Ye asimesane beyeme mam ete dé bo na bi sôane na Yéhôva nnye a ne Nté wongan? Bi ne kôme yalane nsili ôte nge biabebien bia taté yem amu jé bia buni na Yéhôva nnye a ne Nté ya biôm bise. Ye a ne amu nne be nga ye’ele bia nalé, nge ke na biabebiene bi nga kôme nyoñ éyoñe ya fase mame ma yemete ñye’elan ôte? (1 Bec. 3:12-15) To’o bi boya abui mimbu ékôane Yéhôva, bia bese bia yiane ke ôsu a yemete mbunane wongan. Nge bi bo de, “atyeñ ñyemane [bôt] a zesé medu’ane [jap]” bia ye ke te’elane mbunane wongan, a bo na bi sôane miñye’elane ya Bible. (Beco. 2:8; Beh. 11:6) Ayé’é di dé volô bia na bi yem (1) amu jé abui bôte da buni ki na Zambe nnye a ne Nté biôm, (2) aval avé ô ne yemete mbunane wôé na Yéhôva nnye a ne Nté ya biôm bise, a (3) aval avé bi ne ke ôsu a ba’ale ngule mbunan.

4. Behébreu 11:1 a jô na mbunan ô ne jé?

⁴ Bôte béziñe ba simesane na mbunane ô ne éyoñe môt  a kañese jam éziñ, teke na a bili beamu ba bo’olô jam ete. Ve Kalate Zambe a jô na sake nya mbunane le. (Lañe’e Behébreu 11:1.) Bia buni mam méziñe me ne te yené a mis, aval ane Yéhôva, Yésus, a Éjôé Zambe, amu bi bili beamu ba yemete na mame mete me ne été. (Beh. 11:3) Ñyeme mam éziñ a nga su’ulane bo Ngaa Yéhôva a jô na: “Mbunane Bengaa be Yéhôva ô bili nya mbôka’a. Nde fe, ba sôane ki a ñyemane mame ya émo ji.”

5. Amu jé abui bôte da buni na ényiñ é nga so atemetem?

⁵ Bi ne sili biabebiene na, ‘Nge abui mame da bo’olô na Zambe nnye a nga té biôme bise, amu jé bôte ba ke ôsu a buni na biôme bite bi nga so atemetem?’ Bôt abui ba kôme ke nyoñ éyoñ ya fase mam mete. Robert, a nto Ngaa Yéhôva den, a jô na: “Éyoñ me mbe sikôlô, teke môs éziñe be nga ye’ele bia na Zambe nnye a nga té biôme bise, nalé a nga bo na me simesane na teke Nté biôm éziñ. Ve éyoñe me nga bi mimbu 22, me nga taté na ma yé’é Bible a Bengaa be Yéhôva, nde me nga yé’é na Bible a bili abui mame da bo’olô na, Zambe nnye a nga té biôme bise.” *​—Fombô’ô nka’ale ô ne nlô ajô na “ Ayemé asu bebiaé.”

6. Amu jé bôte béziñ ba bene kañese na Nté biôm a ne?

⁶ Bôte béziñ ba jô na ba buni ki Zambe amu be vo’o yene nye a mis. Ve ba kañese na si é bili ngule ja limeti biôm bise bi tyele ñyem (gravité), a too ke na ba yene ke ngul éte a mis. Aval ete fe, mbôka’a ya avale mbunane Kalate Zambe a jôô de, ô  tii mendem ma bo’olô na “mam me ne te yené” a mise me ne été. (Beh. 11:1) E ne sili abui éyoñ asu na môt émien a jeñe mendem mete, a abui bôte da wô’ô nju’u ya bo ésaé éte. Jôme te ba jiba jô tyi’ibi na Zambe a nji bo.

7. Ye beyeme mame bese mbe ba sôô na Zambe nnye a nga té émo minlañ? Timi’in.

⁷ Éyoñe beyeme mame béziñ be nyoñeya éyoñe ya yé’é mame ma bo’olô na Zambe nnye a nga té émo minlañ, be nga su’ulane kañese ñye’elan ôte. * Aval ane Robert bia te jôô nye yôp, be mbe ve jô na ñye’elan ôte ô ne minsos, fo’o ve amu be nji yé’é de sikôlô. Ve abui beyeme mam e nga kui na e yeme Yéhôva a nye’e nye.  Da sili fe na môt ase ya be bia a yemete mbunane wé be Zambe, to’o be nga ye’ele nye mame mefe sikôlô. Môt mfe a vo’o bo de señe jangan.

8-9. (a) Bia zu bi éyalane ya nsili ôvé? (b) Nge wo fas avale Zambe a nga té biôm, nalé é bo wo mfi ôvé?

⁸ Aval avé ô ne yemete mbunane wôé na Zambe nnye a nga té biôm bise? Bi tame yene mame mebaé ô ne bo.

⁹ Jeñe’e na ô yem aval avé biôme bia bômane wo bi ne nkôman. Mbunane wôé ô ne wôn nge wo nyoñ éyoñ ya fas avale Zambe a nga té betit, bilok, bilé, a ateté. (Bs. 19:1; És. 40:26) Nté wé ke ôsu a yé’é mam mete, wé tu’a yemete ndi nleme jôé na, Yéhôva nnye fo’o a ne Nté ya biôme bise. Bekalate bangan be wô’ô bi minlô mejô mia timine mefase méziñ ya ntéane biôm. Te ko woñe ya lañ avale minlô mejô ete, to’o wo yene mie ayaé ya wôk. Ba’ale abim ese ô ne ngule ya ba’ale éyoñ wo lañe mie. Ô ne fe ke anjeñe mefoé dangan, jw.org, na ô beta yene mbamba bevidéo ba kobô ajô ntéane biôm be nga kui beta bitôkan biangan.

10. Va’a éve’ane ja bo’olô na Zambe nnye a nga té biôm bise. (Beromain 1:20)

¹⁰ Nté wo fas ajô ya ntéane biôm, jeñe’e fe mame me ne volô wo na ô tu’a yeme Zambe. (Lañe’e Beromain 1:20.) Bi tame kobô ajô nlô jôbô. Bia yeme na nnye a ve bia vian a éfufup bi ne mfi asu na bi nyiñe si va. Ve bia yeme fe na nlô jôbô ate wua wua a kuli fe avale minkôkôé éziñ e ne ndamane si nge ve akon. Nde, jé ja bo na minkôkôé mite mi bo te mane ndamane si a biôme bi ne été? Si é bili jôme ja kamane je minkut été. Ba loone je na “couche d’ozone.” Éyoñe minkôkôé mite mia so abui, nde fe couche d’ozone ate a tu’a nenenen asu na a kamane si. Nde, éyoñe wo yene jam ete, ye wo simesane ke na a ne fo’o ve ntyetyeñ Nté biôm ñwô ô ne ngule ya bôndé avale mam ete?

11. Jé é ne volô wo na ô yemete mbunane wôé? (Fombô’ô nka’ale ô ne nlô ajô na “ Mam me ne volô wo na ô fas ajô ntéane biôm a yemete mbunane wôé.”)

¹¹ Ô ne belane Index des publications des Témoins de Jéhovah nge ke anjeñe mefoé dangan jw.org, asu na ô bi minlô mejô mi ne wônô mbunane wôé a ye’ele wo abui mam a lat a ntéane biôm. Ô ne taté ke yene minlô mejô a bevidéo be ne vôm a ne na “Évolution ou conception?” Mame wé yé’é wôé mé li’i wo fe’e ne vema. Wé yene fe aval avé beyeme mame be nga fombô avale bitétéa biziñ bi ne nkôman asu na be kôm abui biôm.

12. Mame mevé wo yiane tu’a fas éyoñ wo yé’é Bible?

¹² Yé’é Kalate Zambe. Ñyeme mam bia te jôô nye yôp a nga taté be a sôô na Zambe nnye a nga té biôme bise. Ve mvuse ya valé, a nga tyendé ôsimesane wé. A jô na: “Mbunane wom ô nji be ô tii ve mam me nga yé’é sikôlô. Me nga nyoñe fe éyoñe ya kôme yé’é Kalate Zambe.” Éko éziñ wo yem abui mame Kalate Zambe a ye’ele, ve asu na ô kôme yemete mbunane wôé, da sili na ô bo mbane ya yé’é Bible. (Jos. 1:8; Bs. 119:97) Éyoñe wo yé’é Kalate Zambe, yene’ aval a yeme timine mam méziñ me nga bobane melu kôa, yene’e fe aval avé mame mese Bible a jô ma tôébane ntet a ntet, a avale miñye’elane mise ya été mia lu’an. Nalé é volô wo na ô yemete mbunane wôé, a na ô tu’a tabe  ndi na Yéhôva nnye a ne Nté wongan, a na Bible a ne Kalate wé. *​—2 Tim. 3:14; 2 P. 1:21.

13. Mbamba melebe mevé bia koone me Bible? Nyoñe’ éve’an.

¹³ Nté wo yé’é Kalate Zambe, yene’ abim avé melebe me ne été me ne mfi. Éve’an é ne na, aso kôa, Bible a jô na bi tabe ntyel a ôzañ akum, amu ô ne soo bia abui minjuk. (1 Tim. 6:9, 10; Min. 28:20; Mt. 6:24) Ye melebe mete me ngenane mfi den? Kalate éziñ a kobô ajô mefulu bôte ya émo ji be bili, a jô na: “Bôte be ne ôzañ akum be nji dañe bo mevak, mbe fe ba dañe tyelé minlem yôp. To’o bôte ba jeñe fo’o ve na be kô’ôlan abim moné be bili, be ne teke bi mevak, be bili fe abui akon.” Nga ô lôô na e ne nya mfii na bi tôñe melebe Kalate Zambe a ve a lat a ôzañ akum? Nde, ye wo simesane melebe mefe ya Kalate Zambe me volôya wo ényiñ jôé? Éyoñe bia bindi mbamba melebe mese me ne Kalate Zambe été, bia yen abim avé Nté wongan a yi mvo’é jangan, a bii kañese melebe mé éyoñ ése. (Jc. 1:5) Nalé é bo na bi nyiñe meva’ été.​—És. 48:17, 18.

14. Jé ayé’é Kalate Zambe e ne ye’ele bia a lat a Yéhôva?

¹⁴ Yé’é Bible a nsôñane ya tu’a yeme Yéhôva. (Jean 17:3) Kalate Zambe é volô wo na ô yeme mbamba mefulu Yéhôva a bili. Ô ne fe ngule ya yene mefulu mete éyoñ wo fombô bitétéa bié. Mefulu mete mme ma ve bia njika’ane na Yéhôva a ne vevea Zambe. (Nk. 34:6, 7; Bs. 145:8, 9) Nté wo ke ôsu a yeme Yéhôva, mbunane wôé wo tu’a yaé, wo tu’a nye’e nye, a élat jenan ja tu’a yem.

15. Amu jé e ne mfi na ô kate bôte bevo’o mame wo yé’é?

¹⁵ Kate’e bôte bevo’o mame wo yé’é. Nalé é yemete mbunane wôé womien. Ve jé ô ne bo nge wo yeme ki aval ô ne yalane môt a jô wo na a too ke ndi na Zambe a ne? Ô ne belane bekalate bangan asu na ô yeme jam ô ne jô avale bôt ete. (1 P. 3:15) Ô ne fe sili étôtôlô Kristen mvolan. To’o môte mia nye mia laan a kañese jame Kalate Zambe a ye’ele nge momo, ô nji jañele éyoñ, mame wo te jeñ bekalate bangan mé bo wo mfi. Mé yemete mbunane wôé, a avale mbunan ete dé volô wo na ô bo teke feñelan éyoñ beyeme mame ya émo ji bé kômbô du’u wo na Zambe a nji bo.

16. Jé é ne kui nge bi bo teke ke ôsu a yemete mbunane wongan?

¹⁶ To’o bi boya Yéhôva ésaé abui mimbu, bia yiane ke ôsu a yemete mbunane wongan. Amu jé? Amu nge bi teke tabe ntyel, mbunane wongan wé tek. Te bia vuane na mbôka’a ya mbunane wongan ô tii mam me ne te yené a mis. Avale mam ete e ne tyi’ibi ya vuan. Jôm ete nje Paul a loone njembane mbunane na “abé e ne avôle ya ndeñele bia.” (Beh. 12:1) Jé ñhe bi ne bo asu na te jam ete da kui bia?​—2 Bet. 1:3.

17. Jé é ne volô bia na bi ba’ale ngule mbunan?

¹⁷ Jam ôsu, bo’o mbane ya ja’é Yéhôva mbamba nsisime wé. Amu jé e ne mfi na ô bo de? Amu mbunan ô ne ngabe jia ya ébuma ya nsisim. (Beg. 5:22, 23) Bi vo’o ba’ale ngule mbunan nge  bi nji bi mbamba nsisime Zambe. Nge bi kele ôsu a ja’é Yéhôva mbamba nsisime wé, é ve bia nye. (Luc 11:13) Bi ne ye’elane nye na: “Kô’ôla’ane bia mbunan.”​—Luc 17:5.

18. Besam 1:2, 3 a jô na bi bili beta mvome mbé?

¹⁸ Bo’o ayé’é étam dôé mban. (Lañe’e Besam 1:2, 3.) Éyoñe be nga tili Sam ate, abui bone b’Israël e mbe e bili fo’o ve bifase ya kalate Atiñ. Ane ô vaa njôô bôt a beprêtre, mone doé bôt étam nnye a mbe a bili kalate Atiñ ase. Nde fe, nné ane mimbu zangbwa mi mbe mi lôte’e, “befam a binga a ayôme bone,” to’o mintabe ya Israël, be mbe be sula’an asu na be vô’ôlô nlañan Atiñe Zambe. (Dt. 31:10-12) Melu me Yésus, abui bôt e nji be e bili mimfufube mintilan. Be mbe be dañe naane mie besynagogue. Ve den, abui bôt e bili mvome ya lañe Kalate Zambe. Aval avé bi ne ve Zambe akéva asu mbamba das ate?

19. Jé bia yiane bo asu na mbunane wongan ô bo ngul?

¹⁹ Bia liti na Kalate Zambe a ne édima mise mangan éyoñ bia lañe nye mban. Bia yiane bi ngume nta’ane mam asu nlañan a ayé’é Kalate Zambe. Bi nji yiane bo de fo’o ve éyoñ bi bili éyoñ. Mbunane wongan wo tu’a bo ngul éyoñe bia yé’é Kalate Zambe mban.

20. Ntyi’an ôvé bia yiane nyoñ?

²⁰ Bia selane ‘beyem mam a mimfefek’ ya émo ji, amu bi too ndi a Kalate Zambe. (Mt. 11:25, 26) Ayé’é Kalate Zambe e nga volô bia na bi yem amu jé minju’u mi ne njalan émo ji, a aval avé Zambe é vaa mie. Nkelan ôsu a yemete mbunane wongan, bi volô’ô fe abui bôte na e tabe ndi na Zambe nnye a nga té biôm bise. (1 Tim. 2:3, 4) Bia yange a ôjeja’a ôse môse bitétéa bise ya si nyi bii jô mejô bia koone me Nlitan 4:11: “A Zambe wongan, wo yiane nyoñe duma a ékaña’a . . . amu ô nga té biôm bise.”