1. Aval avé Abraham a nga liti na, a too ndi na Yéhôva a ne zôsô? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

“KE NTYI’I mejô ya si a ye bo zôsô?” (Met. 18:25) Nsili ôte wo liti na Abraham a mbe a too ndi na, Yéhôva a ye tyi’i Sodome a Gomorrhe mejô avale da yian. Abraham a mbe a yeme na, teke môs éziñ Yéhôva a ye “wôé zôsôôa môt baa mbo abé [Mfefé Nkôñelan].” Mfa’a wé, jam ete “d‘ayiane ke” Yéhôva. Mvuse bebé mimbu 400, Yéhôva a nga kobô ajô dé émiene na: “Ako’o te, ésaé jé é ne nya zôsôô; amu mezene mé mese m’atôñe nya ntyi’ane mejôô: a ne Zambe ya zôsô a te mbia jam, a ne nya ntyi’ane mame a zôsô.”—Dt. 31:19; 32:4.

2. Amu jé bi ne jô na, Yéhôva a se ngule ya bo ékotekot?

² Amu jé Abraham a mbe a too ndi na, Yéhôva a se ngule ya bo ékotekot? Amu Yéhôva a ne Zambe ya zôsô a nya ntyi’ane mejôô. E mintilane ya Kalate Zambe mi ne nkobô Hébreu, bifia “zôsô” a “nya ntyi’ane mejôô” bi bili atinane da. Beta nsela’ane a nji bo e zañe bifia bite.  Mbôle Yéhôva a ne Zambe ya nya ntyi’ane mejôô, mintyi’ane mié mi ne zôsô kom ése. Nde fe Kalate Zambe a jô na, “a nye’e zôsô a nya ntyi’ane mejôô.”—Bs. 33:5.

3. Va’a éve’an ja liti na émo ji é ne ékotekot.

³ Bôte be ne zôsô ba bi ngule nyul éyoñe ba yeme na, mam Yéhôva a bo me ne kom ése zôsô, amu émo é ne njalan a ékotekot. Jam ete da telé bôte minjuk été. Éve’an é ne na, éyoñe beyeme mam be nga zu yene mone jôm a ne nyule môt ba loone na ADN, be nga su’ulane suu abui mimbôk, amu be nga zu yemelane na, be nji bo mbia jam éziñ, ve e zu koone na, be tatéya tabe mimbôk tañe mimbu mewôm. E ne fo’o été na, aval mam ete da bo bôte nleme mintaé, ve Bekristene fe ba tôban avale bikotekote bi mam biziñ bi ne ayaé ya jibi.

4. Aval avé mbunane Kristen ô ne tebe meve’ele été?

⁴ E ne été na, Bekristen ba yeme na, bôte be nji bo Bengaa ba ye bo be mam me ne ékotekot. Ve mbunane wongan ô ne tebe meve’ele été, éyoñe bia yene bikotekot bi mam bia boban akônda été, a éyoñe Bekristene bevo’o ba bo bia mbia be mam. Wo ye bo aya nge wo buni na, monyoñ a te bo wo mbia jam éziñ? Ye wo ye jô’é na jam ete e kolé wo ôbak?

5. Amu jé Bekristen be nji yiane bo fe’e ne vema nge ba yene bikotekot bi mam bia boban akônda été, nge ke na, Bekristene bevok ba bo be mam me ne ékotekot?

⁵ Mbôle bia bese bi ne bebo mam abé, bia yeme na Bekristene bevok be ne bo mam me ne ékotekot, nge ke na, biabebien bi ne bo bôte bevok mam ma taé be nlem. (1 Jn. 1:8) Akusa bo avale mam ete e ne ayaé ya yen, Bekristen be nji bo fe’e ne vema éyoñ avale mam ete da kui. Ajô ete nde Yéhôva a ve bia mbamba melep e Kalate wé été, na me volô bia na, bi ke ôsu a bo nye ésaé, to’o bobejañ ba bo bia mam ma taé bia nlem.—Bs. 55:12-14.

6, 7. Jé mojañ éziñ a nga tôbane je akônda été, a mefulu mevé me nga volô nye na a dañe njuk ôte?

⁶ Tame fas jam e nga kui Willi Diehl. Mbu 1931, mojañ Diehl a mbe a saé Béthel ya Berne, tisone ya Suisse. Mbu 1946, a nga tabe aba sikôlô mwomô ya Sikôlô ya Guiléad e New York, tisone ya Amelka. Mvuse ya valé, be nga lôme nye ane njome mekônda e Suisse. Éyoñ a nga kañete ényiñe jé, a nga jô na: “Ngone tane ya mbu 1949, me nga tili Wofise ya Béthel ya Berne na ma kômbô luk. Ane be nga yalane ma na, ‘Nge wo luk, wo ye bo fo’o ve nkpwa’a mefan.’ Ataté éyoñ éte, me nji be ngule ya bo minkañete ya mengana bôt . . . Bobejañ be nji be be beta batane bia, be nga nyoñe bia ane bôte be teleya feñ.”

⁷ Mojañe Diehl a nga bo aya? A nga tili na: “Bi mbe bi yeme na, Kalate Zambe a nji kamane bôte na be lu’an, ane bi nga bo mbane ya ye’elane Yéhôva a futi ndi nleme jangan be nye.” Mvuse ya valé, ôsimesane bobejañ a lat a aluk ô nga tyendé. Mojañ Diehl a nga beta be’e mimbe’e a mbe a bili ékôane Yéhôva été. Yéhôva a nga botane nye amu a nga kabetane  nye. * Bia yiane sili biabebiene na, ‘Ye ma fe ma ye bo ane mojañ Diehl nge bobejañ ba bo ma mam me ne ékotekot? Ye ma ye yange Yéhôva, nge ke na, ye mamien ma ye jeñe na, me kôm ajô ete?’—Min. 11:2; lañe Michée 7:7.

8. Amu jé ô ne kop nge wo simesane na, bôte ba bo wo mam me ne ékotekot, nge ke na, wo étam bôte ba bo mam me ne ékotekot?

⁸ Te vuane na, ô ne kop nge wo simesane na, bôte ba bo wo mam me ne ékotekot, nge ke na, wo étam bôte ba bo mam me ne ékotekot. Ô ne bi ôsimesan ôte amu ô ne mbo mam abé, nalé a bo na ô bo teke yene mam avale da yian, nge ke amu na, ô nji yeme mam mese. To’o wo yene mam avale da yian nge momo, wo ye bo teke “kee Zambe ôlune nyô” nge ô ne mban meye’elan, a nge wo kabetane nye.—Lañe Minkana 19:3, Mfefé Nkôñelan.

9. Bive’ela bivé bia ye fas ayé’é di a di da zu?

⁹ Bi tame zu fase binyiñe bebo bisaé be Yéhôva bela ya melu mvus, be nga tôbane minjuk amu ékotekot. Ayé’é di, bia ye kobô ajô Joseph, ndaé Abraham, a mam bobenyañe bé be nga bo nye. Ayé’é da tôé valé, bia ye yen avale Yéhôva a nga bo Achab Njô bôt ya Israël, a mam nlômane Pierre ô nga tôbane me Antioche ya Syrie. Éyoñe bia ye yene bive’ela bite, jeñek besikôlô ba ye volô wo na, ô ke ôsu a yeme nsisim, a na ô ba’ale amvôé dôé mia Yéhôva, e dañedañ éyoñe wo buni na wo tôbane mam me ne ékotekot.

10, 11. (a) Minju’u mivé Joseph a nga tôbane mie? (b) Jé Joseph a nga bi fane ya bo nté a mbe mimbôk?

¹⁰ Bôt abui be nga bo Joseph mam me mbe ékotekot. Ve jam da dañe bo mintaé été e ne na, bobenyañe bé bebiene fe be nga bo nye mbia be mam. Éyoñe Joseph a mbe ésoé, bobenyañe bé be nga kuane nye ane ôlo. A nga ke minkôm Égypte. (Met. 37:23-28; 42:21) Mvuse mon éyoñ, nde be nga bôté nye ajô a wua nye nda mimbôk, teke taté sili nye jam e nga boban. (Met. 39:17-20) A nga bo bebé mimbu 13 ane ôlo a ane mone mimbôk. Jé éve’ela Joseph é ne ye’ele bia nge bobejañ ba bo bia mam me ne ékotekot?

¹¹ Joseph a nga bi fane ya kañete mone mimbô’ô mbok ajô dé. Mone mimbôk ate a mbe ntebe ôsu ya bôte ba tye’e meyo’o Pharaon a nyu. Nté be mbe mimbôk, môt ate a nga yeme biyeyem, ane Joseph a nga timine nye bie. Joseph a nga kate nye na, a ye bulan éto jé. Éyoñe Joseph a nga timine biyeyeme bite, a nga kañete fe nye minjuk a nga tôbane mie. Mam Joseph a nga kate môt ate, a ma a nji kate nye, me ne ve bia abui besikôlô.—Met. 40:5-13.

12, 13. (a) Aval avé bifia bi Joseph bia liti na, a nji ba’a mo, teke kômbô tyendé été jé? (b) Mam mevé Joseph a nji kate ntebe ôsu ya bôte ba tye’e meyo’o Pharaon a nyu?

¹² Lañe Metata’a 40:14, 15. Bifus bite bia liti na, Joseph a nga jô na, be nga “vaa” nye. Nalé a tinane na, be nga “wupe” nye. Da yené fo’o na, Joseph a nga tebe minju’u été amu be  nga bo nye mam me ne ékotekot. Joseph a nga kate fe ne sañesañe na, a nga ke mimbôk teke étom. Jôm éte nje a nga kate ntebe ôsu ya bôte ba tye’e meyo’o Pharaon a nyu na, a kobô Pharaon ajô dé. Jé a mbe a sôñôk? Émien a nga jô na: “A vaa me nda nyô.”

¹³ Ye bifia bi Joseph bi bia liti na, a nga ba’a mo, teke kômbô tyendé été jé? Momo. A mbe a kôme yeme na, a tele minju’u été amu ékotekot. A nga mane kañete ntebe ôsu ya bôte ba tye’e meyo’o Pharaon a nyu mam mese me nga kui nye, amu môt ate a mbe ve volô nye. Ve teke jôm éziñ ja liti e Kalate Zambe été na, Joseph a nga kate môt éziñ, to’o Pharaon na, bobenyañe bé mbe be nga kuane nye. Éyoñe bobenyañe bé be nga so Égypte, a éyoñe mvo’é é nga bo zañe jap, Joseph a nga nyoñe be mvo’é a loone be na be zu koone nye, a bu’ubane “mbamba be biôme” ya Égypte.—Met. 45:16-20.

14. Fulu fé ja ye kamane bia na, bi lume bôte mbia bifia to’o ba bo bia mam me ne ékotekot?

¹⁴ Kristene ja yiane tabe ntyele ya bo ékobôkobô éyoñe ja buni na, bôte ba bo nye mam me ne ékotekot. E ne été na, bia yiane sili bemvendé mvolan, bia yiane fe kate be nge bia yeme na, mojañ éziñ a te bo nsem. (Lv. 5:1) Ve, éyoñ a nji bo beta nsem, Kristen é ne kôm ajô ete teke loone môte mfe, to’o bemvendé. (Lañe Matthieu 5:23, 24; 18:15.) Bia yiane kôm avale mejô ete avale Kalate Zambe a ye’ele. Biyoñe biziñ, bi ne su’ulane yeme na, jame da te kui bia e nji be ékotekot. Ngo’o abime mevak bia ye wôk, nge bi nji belan ajô ete na bi ve mojañe wongan éyôlé mvit! Te vuane na, to’o bia bele nge momo, e lume bôte mbia bifia aye ke kôm ajô. Bia ye sa’ale avale bikop ete, nge bia wulu ba’aba’a  a Yéhôva, a nge bia kabetane bobejañe bangan. Ntili Besam a nga jô na, ‘nyô a wulu e mfuban été . . . a ne teke sok a ôyeme vié, a ne teke bo môte mbo’o abé nge samele bôt ba dañe nye bebé.’—Bs. 15:2, 3; Jc. 3:5, Mfefé Nkôñelan.

15. Aval avé amvôé Joseph ba Yéhôva e nga soo nye bibotan?

¹⁵ Amvôé Joseph ba Yéhôva da ye’ele bia abui mam. Mimbu 13 a nga tôbane mie minjuk, Joseph a nga liti na, a bili ôsimesane Yéhôva a lat a minju’u mié. (Met. 45:5-8) A nji ve Yéhôva mekua. E ne été na, a nji vuane minju’u mié, ve a nji jô’é na, minju’u mite mi ve nye nlem ayô. Jame da dañ e ne na, a nji jô’é na bikop a mbia mimboone mi bôte bevok mi tyam amvôé ba Yéhôva. Joseph a nga wulu ba’aba’a a Yéhôva, a nga bi fane ya yen ane Yéhôva a kôme bikotekote bi mam a nga tôbane bie, a aval a nga botane nye a nda bôte jé.

16. Amu jé bia yiane subu Yéhôva bebé nge ba bo bia mam me ne ékotekot akônda été?

¹⁶ Avale da fe, bia yiane nyane, a ba’ale amvôé dangan a Yéhôva. Te bia jô’é na, bikobe bi bobejañ bi tyam amvôé dangan a Zambe bia nye’e a kañ. (Bero. 8:38, 39) Ve nge mojañ ya akônda, a bo bia jam e ne ékotekot, bia yiane bo ane Joseph, bia yiane subu Yéhôva bebé, a jeñe na bi bi ôsimesane wé. Éyoñe bi maneya ve ngule jangan ése na bi kôm ajô avale Kalate Zambe a ye’ele, bia yiane jô’é ajô ete e mo me Yéhôva été, bi too ndi na, a ye kôm ajô ete mbamba éyoñ, a avale da yian.

17. Aval avé bi ne liti na bi too ndi a “Ntyi’i Mejô ya si se”?

¹⁷ Nté bia nyiñe nta’ane mame wu, bia yeme na, bia ye tôban ékotekot. E ne kui na be bo biabebien, nge môte bia yem mbia jam éziñ, bi ne fe yene mbia jam éziñ a boba’an akônda été. Bi nji yiane jô’é jam ete e te’e bia. (Bs. 119:165) Ve bia yiane kabetane Yéhôva a tabe nye ndi. Bia yiane fe yeme na, bi nji yeme mam mese ya ajô ete. Bia kôme yeme na, mbôle biabebien bi ne bebo mam abé, bi ne buni na bia tôbane mam me ne ékotekot. Aval ane éve’ela Joseph ja te liti bia, bia yiane sa’ale bifia bia balé bôte bevok, amu avale bifia ete da futi mbone nduan. Nde fe, a lôte na mebun me tindi bia na, bi jeñe na biabebien bi kôm ajô, bia yiane nyoñe ntyi’ane ya jô’é Yéhôva émien a kôm ajô ete. Avale mboon ete da ve Yéhôva nlem avak, da soo fe bia bibotan. Yaa, bi ne tabe ndi na, mam mese Yéhôva, “Ntyi’i Mejô ya si se” a bo me ne zôsô, “amu mezene mé mese m’atôñe nya ntyi’ane mejôô.”—Met. 18:25; Dt. 32:4.

18. Jé bia ye yen ayé’é da zu?

¹⁸ Ayé’é da zu, bia ye fase binyiñe bebo bisaé be Yéhôva befe bebaé ya melu mvus, mbe bete be nga tôbane minjuk amu ékotekot. Minkañete mite mia ye liti bia na, éyoñe bi ne éjote nyul, a avôle ya jamé, bia yene zôsô ane Yéhôva a yene je.