1. Aval avé Yéhôva a nga ve môta biname ngule nyul éyoñ Adam a boya abé afub Éden?

NTÉ ane abé é nga nyiin émo, Yéhôva a liti na a ne Zambe a ve bia ngule nyul. Ve nné ane Adam a nga bo éngana’a afub Éden, Yéhôva a nga ve bone bé beamu ya bi ngule nyul. Be mbe ve beta bi ndi nlem. Nné ane môta binam a kôme wô’ô jôme ngaka’a ya kalate Metata’a 3:15 ja tinan asu dé, nalé a ve nye ndi nleme na, mimboone mi mam mi Satan, “nnôme nyo,” mia ye man.​—Nli. 12:9; 1 Jean 3:8.

2. Aval avé Yéhôva a nga ve Noé ngule nyul?

² Noé, mbo ésaé Yéhôva, a nga nyiñ éyoñ si é mbe njalan a mbia be bôt, nda bôte jé étam nje é mbe é bo’o  Yéhôva ésaé. Évô a nsisime bijabô bi mbe bi bôma’ane nye, bi mbe ngule ya bo na Noé a bili atek. (Met. 6:4, 5, 11; Jude 6) Ve Yéhôva a nga kate nye jam é nga ve nye ngule ya ke ôsu a ‘wulu’ ba’aba’a a Nye. (Met. 6:9) Yéhôva a nga kate nye na, a zu tyam mbia émo ate, a kate fe nye jam a yiane bo mfa’a ya nyii émien a nda bôte jé. (Met. 6:13-18) Noé a nga yene fo’o a mise mé na, Yéhôva a ne Zambe a ve ngule nyul.

3. Aval avé Yéhôva a nga ve Josué ngule nyul? (Fombô’ô fôtô ya atata’a.)

³ Mvuse ya valé, Yéhôva a nga ka’a Josué mbe’e ya kee ayoñe Dé Si ya ntiñetan. E nji be tyi’ibi, amu a mbe a yiane wosane beta meyoñ me mbe me nganebeya si éte. Josué a mbe fo’o a yiane ko woñ. Jôm éte nje Yéhôva a nga lôme Moïse na a ke bôé nye nleme si. Zambe a nga jô Moïse na: “[Va’a Jôsué ntum éjôé], a yemete nye nlem, a ve nye ngu; amu nnye ate a ye dañ mise me bôte ba, nnye fe a ye ve be na, be nyoñe si w’aye yen, é bo ngabe jap.” (Dt. 3:28) Ôsusua na Josué a taté ésaé jé, Yéhôva a nga ve nye ngule nyul a jô’ô nye na: “Ye me nji jô wo? Bo’o ngu, a ayo’o nlem; te ko woñ, nalé fe te fô’ôban: amu Yéhôva Zambe wôé a ne be wo vôm ase w’ake.” (Jos. 1:1, 9) Nga mejô mete ma ve ngule nyul?

4, 5. (a) Aval avé Yéhôva a nga ve ayoñe dé ya melu mvuse ngule nyul? (b) Aval avé Yéhôva a nga ve Mone wé ngule nyul?

⁴ Yéhôva a nji bo de ve asu mingume mi bôt, a nga ve fe ayoñe dé ése ngule nyul. A zene ya be nkulu mejô Ésaïe, Yéhôva a nga jô bone b’Israël be mbe minkôme Babylon mejô ma: “Te ko woñ, amu me ne be wo; te fombô beyéye, amu me ne Zambe wôé; m’aye ve wo ngu; yaa, m’aye volô wo; yaa, m’aye su’u wo a mbo nnôme ya zôsôô wom.” (És. 41:10) Bekristene ya ntete mimbu ôsu a ba ya melu ma fe be bili ndi nlem éte.​—Lañe’e 2 Becorinthien 1:3, 4.

⁵ Yéhôva a nga ve fe Mone wé ngule nyul. Éyoñe Yésus a nga duban, a nga wô’ô tyiñ é so’o yôp é jô’ô na: “Nyina a ne Mone wom me anye’e, me lô nye mvaé.” (Mt. 3:17) Teke bisô na, mejô mete me nga su’u Yésus nté ôse a nga bo ésaé nkañete jé si va.

6. Aval avé nkana betalent wo ve bia ngule nyul?

⁶ Yésus a nga vu Ésaa. Nkana betalent Yésus a nga kan a lat a asu’ulane ya nta’ane mame wu, wo liti bia mfi ya bo zôsôô. Masa a nga se’e mbo ésaé wé ase a nga yeme saé, a jô’ô nye na: “Mvaé, ô ne mbamba mbo ésaé a nyô ya [tabe nye ndi], ô litiya zôsôô mfa’a ya tyôtyoé biôm, ma ye telé wo ô ba’ale biôm abui; za’a vak mia masa wôé.” (Mt. 25:21, 23, Mfefé Nkôñelan) Nga nalé a tindi bia na bi ke ôsu a bo Yéhôva ésaé a nlem ôse?

7. Aval avé Yésus a nga ve beyé’é bé ngule nyul, e dañedañe Pierre?

⁷ Minlômane mi Yésus mi mbe mi luma’an éyoñ ése, ajô ya yemelane za a dañe ba bevok; ve Yésus a nga lebe be a ôjibi ôse, a liti be mfi ya sulu bebiene si, a mfi ya nyoñe bebien ane bebo bisaé, sa ke ane bemasa. (Luc 22:24-26) Pierre a nga kolé Yésus  ôbak abui biyoñ. (Mt. 16:21-23; 26:31-35, 75) Yésus a nji bene Pierre, ve a nga ve nye ngule nyul, a jô jô fe nye na, nye’e fe a li’i a va’a bobenyañe bé ngule nyul.​—Jean 21:16.

8. Aval avé Ézéchias a nga ve bivete bezimbi a bôte ya Jérusalem ngule nyul?

⁸ Ja’a ôsusua na a lôme Mone wé si va, bebo bisaé be Yéhôva be mbe be wô’ôya mfi ya ve bôte ngule nyul. Éyoñ Assyrie a mbe a kômbô’ô zu wosane Jérusalem, Ézéchias a nga sulane bivete bezimbi a bôte ya Jérusalem vôme wua, na a ve be ngule nyul. “Ane mejô [mé] me nga ve bôte ngule nyô.”​—Lañe’e 2 Minkañete 32:6-8, Mfefé Nkôñelan.

9. Jé Kalate Job a ye’ele bia a lat a mfi ya ve bôte ngule nyul?

⁹ Job fe a nga ye’ele bemvôé bé mfi ya ve bôte ngule nyul amu be mbe “bezezé bevolô minlem.” A nga jô be na, nge nnye a mbe a tele été jap, a ‘nga ye ve be ngu a anyu dé, a mvolane ya biyaé bié ô nga ye mane be ôlun.’ (Job 16:1-5) Mvuse ya valé, Élihu ba Yéhôva émien be nga ve Job ngule nyul.​—Job 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Amu jé ngone Jephthé é mbe é yiane na be ve je ngule nyul? (b) Den, beza ba yiane fe na be ve be ngule nyul?

¹⁰ Ngone Jephthé fe é nga yiane na be ve je ngule nyul. Ôsusua na Ntyi’i mejô Jephthé a ke wosan a Beammonite, a nga bo Yéhôva Zambe ngaka’a na, nge a dañe bita bite, a ye ve Nye môt ôsu ya nda jé a ye zu wubane nye éyoñ a ye bulane bita. Nde é nga kui na, ngo jé, ôkoo mone wé, ñwô ô mbe môt ôsu a nga zu wubane nye. Nleme ve zu taé Jephthé. Ve a nga tôé ngaka’a jé, a lôme ngo jé é ke bo Yéhôva ésaé tabernacle Silo.​—Bm. 11:30-35.

¹¹ Nge jam ete e mbe ayaé asu Jephthé, ngumane ke asu ngo jé, nje été é nga su’u ntyi’an ésaa a nlem ôse! (Bm. 11:36, 37) Ntyi’an ôte ô mbe ô tina’ane na, ngone Jephthé ja ye wu teke ke aluk, nge biaé mon, a na, mvoñe bôt ésaa ja ye jañ. Ajô te, nnye a mbe môte be nga yiane dañe volô nlem, a ve ngule nyul. Bible a jô na: “Jam ete e mbe éyem Israël été, na, mimbu mise bengone ya Israël be mbe be kele’e simesan ngone Jephté mone Galaadite, mbu wua melu menyin.” (Bm. 11:39, 40) Nga minkoé mia belan éto nkoé jap na mia “simesane mame ya Tate” mia yiane fe na, be se’e mie a ve mie ngule nyul?​—1 Bec. 7:32-35.

12, 13. Aval avé Pierre a nga ve bobenyañe bé ngule nyul?

¹² Valé a ye’e wu ane akiti, Yésus a nga jô Pierre na: “A Simon, A Simon, ô lô, Satan a nga kômbô nyoñe wo, a ye se’ese wo ane nlisi. Ve ma me nga ye’elane Zambe ajô dôé na, mbunane wo buni wo ye bo te man; a wo, éyoñ ô maneya kôñelan nlem, va’a bobenyoñ bôé ngu.”​—Luc 22:31, 32.

¹³ Pierre a nga su’ulane bo akône ya akônda ya ntete mimbu ôsu. (Beg. 2:9) Ataté môse Pentécôte, éve’ela jé é nga ve bobenyañ ngule nyul. E memane ya ésaé nkañete jé, a nga  tili Bekristene kalate. A nga liti be nsôñane ya kalate ate a jô’ô na: “Ma sôñe na, me lebe mia (me ve mia ngule nyul) a bo mia mi yeme na, mi tii amu mvame Zambe étam.” (1 P. 5:12, Mfefé Nkôñelan) Ataté melu mé azukui den, bekalate Pierre a nga tili, be zuya ba ve Bekristene ngule nyul. Bekalate bete be ne fe bia nya mfii den, bia bia yange na bengaka’a bese Yéhôva a nga bo bia be tôéban.​—2 P. 3:13.

14, 15. Aval avé mintilan mi nlômane Jean mi jaéya zu mia ve Bekristene ngule nyul?

¹⁴ Nlômane Jean fe ô mbe akône ya akônda ya ntete mimbu ôsu. Nkañete ya ényiñe Yésus wé, wo volô Bekristene minlem azukui den. Nnye étam a nga tili mejô me Yésus ma jô na, nye’an ñwô ô ne ndeme ja volô na be yemelane benya Bekristen.​—Lañe’e Jean 13:34, 35.

¹⁵ Bekalate belale bevo’o Jean a nga tili, be ne njalan a benya mejôô me ne édima. Éyoñ mone môte ya nlem a ve bia bijô amu bia te sem, nga bia nyoñ ngule nyul éyoñ bia lañe na, “metyi me Yésus Mone wé me atune bia abé se”? (1 Jean 1:7) Éyoñ nleme wo ke ôsu a bôme bia, nga mili’i me wô’ô kômbô kui bia mis, éyoñ bia lañe na, “Zambe a dañe minlem miangan”? (1 Jean 3:20) Jean nnye fe a ne susu’a môt a nga tili na “Zambe a ne nye’an.” (1 Jean 4:8, 16) Bekalate bé bebaé ba su’ulan, ba se’e Bekristene bese ba ke ôsu a “wulu benya mejôô été.”​—2 Jean 4; 3 Jean 3, 4.

16, 17. Aval avé Paul a nga ve mimfefé Bekristene ngule nyul?

¹⁶ Nge môt éziñ a nga dañe ve bobenyañe bé ngule nyul ntete mimbu ôsu, a ne nlômane Paul. Éyoñe ñyebe  Bekristen ô taté’é taté, abui minlôman é mbe é too Jérusalem, vôme tin ékôan ya éyoñ éte é mbe. (Mam. 8:14; 15:2) Bekristene ya Judée be mbe be kañete’e bôte ya ñyebe Bejuif, bôte bete be mbe be buni’i na Zambe a ne ve wuwua. Nlômane Paul ki ô mbe ô kañete’ bôte ya ayoñe Grek a ba ya Rome, bôte bete be mbe be buni’i bezambe mevale meval.​—Beg. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Paul a nga ke ôyap aval ane vôme ba loone dene na Turquie, a kele fe Grèce a Italie, a bôndé mekônda wôé. Mimfefé Bekristene mite mi mbe mi sili’i na be ve be ngule nyul, amu mi “nga jibi [étibela’a] be bôte ya ayoñ [dap ébien.]” (1 Bet. 2:14) Zia mbu 50 É.J., Paul a nga tili mfefé akônda ya Thessalonique kalate a jô’ô na: “Bia ve Zambe akéva biyoñe bise ajô mia bese, bi abo te jô’é simesan ésaé jenane ya mbunan a nju’u wônane ya nye’an a njibane wônan.” (1 Bet. 1:2, 3) A nga lebe fe môt ase ya be be na, a ve nyô mbo’o ngule nyul a jô’ô na: “Va’ane mia mia ngule minlem, a yemeta’ane mia mia.”​—1 Bet. 5:11, Mfefé Nkôñelan.

18. Aval avé Tin Ékôane ya ntete mimbu ôsu é nga ve Philippe ngule nyul?

¹⁸ Tin ékôane ya ntete mimbu ôsu é nga ve betebe ôsu ya mekônda a Bekristene bese ngule nyul. Éyoñ Philippe a nga kañete Besamaritain ajô Krist, bobejañ béziñe ya tin ékôan be nga su’u nye. Pierre ba Jean, minlômane mibaé ya tin ékôan, mi nga zu ye’elan asu na mimfefé beyé’é mi bi mbamba nsisim. (Mam. 8:5, 14-17) Nga Philippe a mimfefé Bekristene be nga yiane bi ngule nyul amu mvolane Tin Ékôan ôte?

19. Akônda Bekristene ya ntete mimbu ôsu e nga wô’ô aya éyoñ tin ékôan é nga tili de kalate?

¹⁹ Mvuse ya valé, é nga sili na tin ékôan é liti bobejañe na, mimfefé Bekristene mi nji bo ntindane ya tôñ Atiñe Moïse é mbe é jô’ô Bejuif na be tyi’iban atyel. (Mam. 15:1, 2) Mbamba nsisim a Kalate Zambe be nga volô tin ékôane na é tu’a wô’ô na, ntyi’iban atyel ô nji beta bo mfi; éyoñe be wô’ôya de, be nga tili mekônda kalate, a kate me ntyi’an ôte. Be nga lôme fe mingume mi bobejañe na mi ke mia lañe kalate ate mekônda. “Éyoñ be nga lañe nye, [bobejañ] be nga wô’ avak amu mbamba mejô mete.”​—Mam. 15:27-32.

20. (a) Aval avé Tin Ékôan ja ve bobejañe ya si se ngule nyule den? (b) Bia ye bi éyalane ya nsili ôvé sondô a zu?

²⁰ Dene fe, Tin Ékôane Bengaa be Yéhôva é wô’ô ve bobejañe ba saé Béthel, bekpwa’a mefane be ne ngum aval, a bobejañe ya si se ngule nyul. Ane Bekristene ya ntete mimbu ôsu, bia fe bia wô’ô mboon ôte mvaé. Mbu 2015, Tin Ékôan é nga bo angôndô ya mbamba jam, é nga kuli kalate Bula’ane be Yéhôva; kalate ate a nga ve bôte ya si se ngule nyul. Ve, ye bôte be bili mimbe’e étam mbe ba yiane ve ba bevo’o ngule nyule nga? Bia ye bi éyalane ya nsili ôte sondô a zu.