1, 2. (a) Jé ja liti na bôte ba juan asu na be bi éto fili? (b) Ndum éte é wô’ô soo be jé?

DEN, bôt ba jos ajô ya bi éto fili nge ke éto beti. Si ése meku’u menyin, bôte ba jeñe na be kôlô étibela’a si, azoé si, a na be bi fane ya bo mam ane bôte bese bevok. Bôte bevo’o ba yi fili ya ve ôsimesane wop, a fili ya nyoñe mintyi’ane miap. Bi ne jô na bôte bese ba yi fili ya nyiñ, a bo mam avale ba kômbô.

² Ve jé be wô’ô bo asu ya na be bi fili éte? Abui e wô’ô ngan, nge ke wosan éjôé ya vôme be too. Ve, ye mboon ôte ô wô’ô volô be? Momo, ô wô’ô viane soo be minju’u mife, a awu biyoñ biziñ. Nalé a nga liti ne ngeññ na, Njôô bôte Salomon a nga bele éyoñ a nga jô na: “Môte wua a jôô môt mfe njôane ya ndamane nye.”​—Ec. 8:9.

3. Jé bia yiane bo nge bia kômbô bi benya meva’a?

³ Jacques, ñyé’é Yésus, a nga liti jam e ne soo bia benya meva’a. A nga jô na: “Nyô a tu’a fombô benya metiñ été, metiñ ya éto beti, a bo mban ya bo nalé . . . môt ate a ye nyoñ ébotan a mboane wé.” (Jc. 1:25) Yéhôva, nyô a ve benya metiñii mete, nnye a tu’a yeme mame ma soo  môta binam benya meva’a ényiñ. A nga ve fam ôsu ba minga ôsu mam mese me mbe me sili’i na be bi mefo’ ényiñ, jame da ya été é ne éto fili.

4. Aval éto fili avé Adam ba Ève be mbe be bili? (Fombô’ô fôtô ya atata’a.)

⁴ Éyoñ bia lañe kabetôlô ôsu a nyu baa ya kalate Metata’a, bi ne yene tyi’ibi na, Adam ba Ève be mbe be bili aval éto fili abui bôte da jeñe den: jôm é nji be é jemba’ane be, be nji be be ko jôme woñ, a môt éziñ a nji be a tibili’i be. Nlem ô nji be ô tyele be yôp ajô ya jôme ya di, nge ôkon, nge awu. (Met. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Ye nalé a tinane na éto fili jap é mbe te nné? Bi tame zu yalane nsili ôte.

5. Jé ja sili asu na môt a bi nya éto filii?

⁵ Melu ma, abui bôte da buni na, nya éto filii a tinane na, môt a bo jôm ése a yi, to’o aya a kui. World Book Encyclopedia a jô na, môt a ne fili éyoñ a ne “ngule ya nyoñ mintyi’an a tôé mie.” A jô fe na: “Atiñe da jô na, môt a ne fili éyoñ ba yemete ke nye na, a bo mam me ne ékotekot, mam me nji bo mfi, a mam ma lôte nye nkôñ.” Nalé a tinane na, minné miziñ mia sili asu ya na môt ase a bu’uban éto fili jé. Nsili ô ne ñhe na: Za nnye a bili ngule ya tyi’i na, jam e ne zôsôô, da yian, a na, é ne mvo’é?

6. (a) Amu jé Yéhôva nnye étam a bili fili é ne te nné? (b) Môta binam nye a bili aval éto fili avé, amu jé?

⁶ Jam bia yiane yem a lat a éto fili é ne na, Yéhôva Zambe étam nnye a bili fili é ne te nné. Amu jé? Amu nnye a ne Nté biôm bise, a Njôô ya biôm bise. (1 Tim. 1:17; Nli. 4:11) Mi ngenane fo’o mi simesa’ane mbamba bifia Njôô bôte David a nga belane bie, asu na a liti étôto’o Yéhôva? (Lañe’e 1 Minkañete 29:11, 12.) Amu nalé, bitétéa bi Yéhôva bise e yôp a si, bi bili ve abim éto fili éziñ. Bitétéa bite bia yiane yeme na, Yéhôva nnye étam a ne ngule ya tyi’i na, jame si jame ka é ne zôsôô, na da yian, a na, é ne mvo’é. Yéhôva a nga bo de éyoñ a nga té fam ôsu ba minga ôsu.

7. Mam mevé ma ve bia ényiñe mvaé?

⁷ Akusa bo na Adam ba Ève be mbe fili ya bo abui mam, fili jap é mbe é bili minné. Minné miziñ mi mbe mi tii a avale be nga téban. Bi tame nyoñ éve’an: Adam ba Ève be mbe be yeme’e na, asu na be nyiñ, ba yiane vebe, ba yiane di, ba yiane ke ôyo, akeke. Ye nalé a mbe a bo’o na be wô’ôtane na be ne mimbôk? Momo, Yéhôva a mbe a yeme’ na mam mete ma ye soo be mevak. (Bs. 104:14, 15; Ec. 3:12, 13) Za ya be bia a vini a wô’ôtan évôvoé ya mbamba mfebe, a ja’a bidi a dañe nye’e, a kele’ ôyo éyoñ a te’eya a ésaé ngumba môs? Bia wô’ô mvaé ya bo mam mete mese, bia yene ki me ane adite mbe’e. Teke bisô, Adam ba Ève fe be mbe be wô’ôtane nalé.

8. Atiñ avé Yéhôva a nga ve Adam ba Ève, amu jé a nga ve be de?

⁸ Yéhôva a nga jô fe Adam ba Ève na, be fôé a jalé si, a nyoñe ngab a je. (Met. 1:28) Ye atiñ éte é mbe é sé’é be éto fili jap? Teke jôm. Yéhôva a  nga ve atiñ ete asu na, be’e fe be bo benyoñe ngabe ya nsôñane wé, ñwô ôte ô ne na, si ése é bo paradis, a na, bezôsôô be bôte be nyiñ été nnôm éto. (És. 45:18) Den, môt a tobe na a tabe nkoé, nge ke belu’u ba tyi’i na ba ye ke biaé, be nji wosane nsôñane Yéhôva ôte. Ve abui bôte da tobe na da luk a biaé bon, akusa bo na ényiñe ya nda aluk, a ésaé ya yale bon, bi nji bo tyi’ibi den. (1 Bec. 7:36-38) Amu jé ba nyoñe ntyi’an ôte? Amu na, éyoñ mam ma wulu avale da yian, aluk a ñyalane bon bia soo mevak. (Bs. 127:3) Alu’u Adam ba Ève, a ényiñe ya nda bôte jap, é mbe na ja soo be mefo’o ényiñe nnôm éto.

9. Amu jé bia jô na atiñe ya Metata’a 2:17 é ne zôsôô, na da yian, a na, e nji be e lôtô’ô Adam ba Ève nkôñ?

⁹ Yéhôva a nga ve Adam ba Ève atiñ afe, a nga kate fe be jame da ye kui be nge be tyame de; a nga jô na: “Ve ébuma ya élé ya yeme mam me ne mvaé a abé, w’aye bo te di: amu môs w’aye di je, w’aye fo’o wu.” (Met. 2:17) Ye atiñ ete e mbe ékotekot, ye e nji be mfi, a ye é mbe é lôte’e be nkôñ? Ye atiñ ete e mbe é kama’an Adam ba Ève na be bo fili? Momo. Abui befase Kalate Zambe da simesane na atiñ ete é mbe é yi’an. Wua ya be be a jô na: “Atiñe ya [Metata’a 2:16, 17] da liti na, Zambe étam nnye a yeme jôm é ne mvaé a jôm é ne abé asu môta binam. Asu na bôt be nyiñe mvo’é, ba yiane buni Zambe a bo nye mewôk. Nge be bo nye melo, Zambe a ye jô’é be be bo aval bebien ba yene mvo’é.” Môta biname ki a vo’o nyiñe mvo’é nge émiene nnye a tyi’i jôm é ne mvaé a ji é ne abé.

10. Amu jé fili ya top ja selan a ngule ya tyi’i na jame si jame ka e ne mvaé nge abé?

¹⁰ Bôte béziñ ba jô na, atiñe Yéhôva a nga ve Adam ba Ève é mbe é kama’ane be na be bo fili. Nalé a liti na be nji tu’a yeme nsela’ane a ne zañe fili ya top, a ngule ya tyi’i na jôm é ne abé nge ke mvaé. Adam ba Ève be mbe fili ya tobe na ba bo Yéhôva mewôk nge momo. Ve, Yéhôva étam nnye a ne ngule ya tyi’i na, jame si jame ka e ne mvaé nge abé; jôm ete nje a nga telé “élé ya yeme mam me ne mvaé a abé” afub Éden. (Met. 2:9) Môta binam a nji bo ngule ya yem mam mese mintyi’ane mié mia ye soo nye, nge ke tabe ndi na, mia ye bo mfi éyoñ ése. Jôm ete nje bi wô’ô yene na, môt a ne nyoñe ntyi’an éziñ a buni’i na ô ne mvo’é, ve ntyi’an ôte ô nga viane soo nye minjuk. (Min. 14:12) Nalé a kui amu bi se ngule ya yene mam ane da yian éyoñ ése. Yéhôva a mbe a kômbô’ ye’ele Adam ba Ève avale be ne yeme belan éto fili jap, jôm éte nje a nga ve be atiñ ete. Ve Adam ba Ève be nga bo aya?

11, 12. Amu jé ntyi’an Adam ba Ève be nga nyoñ ô mbe angôndô ya abé? Nyoñe’ éve’an.

¹¹ Avale bia yem, Adam ba Ève be nga tobe na ba bo Yéhôva melo. Ève a nga bele buni ngaka’a Satan a nga bo nye, fo’o ve amu a nga jô nye na: “Mise menan m’aye kuiban, nalé mi aye bo ane Zambe, a yem mvaé a abé.” (Met. 3:5) Ve, ye ntyi’ane be nga nyoñ ô nga bo na be tu’a bo fili  nga? Momo! Satan a nga du’u be. Ane be nga yeme na, éyoñ môt a bo Zambe melo, émien a tôbane fe. (Met. 3:16-19) Amu jé é ne nalé? Amu Yéhôva a nji ve môta binam ngule ya tyi’i na jam é ne mvaé, nge abé.​—Lañe’e Minkana 20:24; Jérémie 10:23.

¹² Bi ne tu’a wô’ô jam ete éyoñ bia nyoñ éve’ane ndutu avion. Asu na ndutu avion a ke kui vôm a ke mvo’é, a yiane tyii zene bôte ba wulu mame ya avion be nga tup asu dé, a yiane fe belane bikpwelé ba ve ndutu avion ase. Ane ô vaa nalé, nté a dutu avion, a yiane fe vô’ôlô, a tôñ mebendé mese bôte ba wulu mame ya avion ba ve nye, aval ane éyoñ avion a yiane téé, nge ke éyoñ avion a yiane tebe. Ndutu avion a biasé melebe mete a ne tôbane mbia jam. Aval ane ndutu avion ate, Adam ba Ève be nga kômbô bo mame map teke bisi Zambe. Be nga bene vôlô’ô melebe mé. Ane be nga tele bebiene minkôme ya abé a awu, a kôé fe mvoñe bôte jab mam mete mebaé. (Bero. 5:12) Be nga jañele nya éto filii Zambe a nga ve be amu be nga tyi’i na ba bo avale bebiene ba yi.

13, 14. Aval avé bi ne bi nya éto filii?

¹³ Bôte ba buni na, ba ye dañe bo mvo’é, nge ba ve be fili ya bo mam mese ba yi. Éto fili ki é ne ane nkpwaté mekôn ô bili meyo mebaé. Éto fili é ne fo’o soo môte mevak, ve, tame ve’ele fas jam é ne kui, nge môt ase a ne fili ya bo aval a yi émo bi too ji. Jôm éte nje World Book Encyclopedia a jô na: “Nkobe metiñe ya mesi mese ô ne njalan a abui metiñ, abui ya été, e too ayaé ya wôk.” Da yiane fo’o na be jô na metiñ mete me ne “ayaé ya wôk.” Tame simesane bizu’u bekalate metiñe bôte be kuliya, a abime beloya a betyi’i mejô da sili asu na, be  timine metiñe mete, a bo na bôte be semene me.

¹⁴ Yésus a nga liti tyi’ibi jam bi ne bo asu na bi bi nya éto filii. A nga jô na: “Nge mi aba’ale mejô mam melu mese, wôna mi ne fo’o beyé’é bam; mi aye yeme benya mejôô, a benya mejôô me aye bo mia beti.” (Jean 8:31, 32) Éfus éte ja liti mam mebaé me ne volô na bi bi nya éto filii: jam ôsu, e ba’ale mejô me Yésus, jame baa, e bo beyé’é bé. Yaa, mam mete mme ñhe ma ye vaa bia minkôm. Minkôm mivé? Yésus a nga timine de a jô’ô na: “Môt ase a bo abé a ne ôlo ya abé. . . . Nge mon [nnye] a ve mia éto fili, mia ye fo’o bo fili.”​—Jean 8:34, 36, Mfefé Nkôñelan.

15. Amu jé bia jô na éto fili Yésus a nga ka’ale bia nje é ne nya éto filii?

¹⁵ Éto fili Yésus a ka’ale beyé’é bé, ja dañ éto fili bikôane bi pôlitik bia ka’ale bôte den nya ndañane. Éyoñ Yésus a nga jô na: “Nge mon [nnye] a ve mia éto fili, mia ye fo’o bo fili,” a mbe a kobô’ ajô ya vaa bia minkôme mia dañ, amu môta binam ase a ne “ôlô ya abé.” Abé da bo bisaé bibaé menyôle mangan: fok, da tindi bia na bi sem, baé, da kamane bia na bi bo mvaé. Jôm éte nje Yésus a nga jô na bi ne belo ya abé; abé ete da bo na bi wô’ô biabebien éngôngol, na bi bi ôlune nlem, na bi tôbane minjuk, a na bi su’ulane wu. (Bero. 6:23) Jam ete e nga bo na nlômane Paul ô wô’ô ôbien éngôngol. (Lañe’e Beromain 7:21-25.) Bia ye bu’ubane nya éto filii fo’o ve éyoñe Yéhôva a ye mane abé ne meññ.

16. Aval avé bi ne bi nya éto filii?

¹⁶ Éyoñ Yésus a nga jô na, “nge mi aba’ale mejô mam,” a mbe a kômbô’ô liti na, nge bia kômbô bo fili, bia yiane bo mam méziñ. Mbôle bi veya biabebiene be Yéhôva, bi nji beta nyiñ asu dangan biabebien, ve bi tobeya na bia zu tôñe miñye’elane mi Krist ényiñe jangan. (Mt. 16:24) Bia ye bi nya éto filii fo’o ve éyoñ bia ye bi bibotane bise bia so ntañ, avale Yésus a nga ka’ale.

17. (a) Jé ja ye soo bia benya meva’a ényiñ? (b) Jé bia ye yene sondô a zu?

¹⁷ E tôñe miñye’elane mi Yésus a ye bo na ényiñe jangan é bo nya mvaé, a na bi ngume nsôñan ényiñ. Mam mete mme ma ve bia ndi nleme na, môs éziñ, bia ye kôtéban abé a awu. (Lañe’e Beromain 8:1, 2, 20, 21.) Ayé’é ya sondô a zu da ye liti bia avale bi ne yeme belan abim éto fili bi bili den, mfa’a ya lu’u Yéhôva, Zambe a ve bia nya éto filii, nnôm éto.