1. Jam avé bi too de ndi?

 BI NE bebo bisaé be Yéhôva, ajô te bia yeme na a nye’e bia, a yi na bi kôme bu’uban ényiñ. (Rom. 8:35-39) Bi too fe ndi na bia bi bibotan éyoñ ése bia tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe. (Ésa. 48:17, 18) Ve jé bi ne bo nge minju’u miziñe mia jimbi bia atemetem?

2. Avale minju’u avé bi ne tôbane de, a nalé a ne bo na bi sili biabebiene minsili mivé?

² Bebo bisaé be Yéhôva bese ba tôbane minjuk. Éve’an é ne na, ébu’a ya nda bôte jangan é ne bo jame da ndeñele bia. Bi ne bi ôkon éziñe wo bo na bi kate bo Yéhôva ésaé avale bia kômbô. Ébubua é ne kui vôm bi too. Bi ne tôban étibila’a amu mbunane wongan. Éyoñe bia tôban avale minju’u éte, bi ne sili biabebiene na: ‘Amu jé jame ji da kui ma? Ye ma te bo mbia jam éziñ? Ye minju’u mite mia liti na Yéhôva a lumeya ma mvus?’ Ye ô tameya wô’ôtane nalé môs éziñ? Nge é ne nalé, te ve’ele bili atek. Abui bitôtôlô bebo bisaé be Yéhôva é jaéya zu da wô’ôtane nalé.​—Bsa. 22:1, 2; Habak. 1:2, 3.

3. Jé bi ne yé’é kalate Besam 34:19?

³ Lañe’e Besam 34:19. Yene’e beta be mame bebaé bia koone be éfus éte: (1) Bezôsô be bôte ba tôbane minjuk. (2) Yéhôva a nyii bia. Aval avé Yéhôva a nyii bia? Jame da a bo é ne na, a volô bia na bi bi mbamba ñyenane mam a lat a ényiñe ya mbia émo nyi. Akusa bo Yéhôva a ka’ale bia na bia ye bi mevak nge bia bo nye ésaé, ve a ka’ale ki bia na ényiñe jangane ja ye bo nkone nkon éyoñe ji. (Ésa. 66:14) A jô bia na bi bem ôsimesane wongane  melu ma zu, éyoñe bia ye bi mbamba ényiñ a yi na bi bu’ubane nye nnôm éto. (2 Cor. 4:16-18) Nté bia yange mbamba ényiñ ate, a volô bia na bi ke ôsu a kañe nye môs ane môs.​—Mmj. 3:22-24.

4. Jé bia zu yen ayé’é di?

⁴ Bi tame zu yene jame bitôtôlô bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus a ba ya melu ma be ne ye’ele bia. Bia ye yene na minju’u mi ne kui bia atemetem. Ve éyoñe bi to Yéhôva mebun, a ye ke ve’ele suu bia étame môs éziñ. (Bsa. 55:22) Nté bia zu yene bive’ela bite, sili’i womiene na: ‘Me nga ye bo aya nge me nga ye tebe aval été éte? Aval avé minkañete mite mia bo na me tu’a tabe Yéhôva ndi? Miñye’elane mivé me ne tôñ ényiñe jam?’

5. Minju’u mivé Jacob a nga tôbane mie nda bôte Laban? (Fombô’ô fôtô ya ékô’ôla.)

⁵ Bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvuse be nga tôbane minju’u atemetem. Bi tame kobô ajô Jacob. Ésa wé a nga jô nye na a ke jeñe minga ya luk nda bôte Laban, évuvumane jap. A nga kate fe nye na Yéhôva a ye botane nye abui. (Mett. 28:1-4) Ane Jacob a nga tôñe melebe m’ésa wé. A nga kôlô Canaan, a ke be Laban. Laban a mbe a bili bengone bebaé, Léa ba Rachel. Jacob a nga dañe nye’e Rachel, ngone Laban é mbe mongô. Ve ôsusua na a lu’u nye, a nga kañese saane Laban mimbu zangbwal. (Mett. 29:18) Ve mame me nji boban avale Jacob a mbe a kômbô. Laban a nga du’u nye a viane nye ve ntôle ngone wé, Léa. A nga kañese na Jacob a lu’u Rachel sondô a mbe a tôé valé vengevenge ve nge a beta saane nye mimbu zangbwale mife. (Mett. 29:25-27) Laban a mbe fe a bo’o Jacob mvôle nté a mbe a saék asu dé. Laban a nga tibili Jacob mimbu 20!​—Mett. 31:41, 42.

6. Minju’u mivé mife Jacob a nga tôbane mie?

⁶ Jacob a nga tôbane minju’u mife. A mbe a bili beta nda bôt, ve bobefame bé be nji be be wô’an. Be nga bele kui na be kuane monyañe wop, Joseph ane ôlo. Bobefame be Jacob bebaé, Siméon ba Lévi, be nga wo’o éyôlé ya nda bôte jab mvit a ji Yéhôva. Nde fe, Rachel, minga Jacob a mbe a nye’e abui, a nga wu éyoñ a nga biaé mone baa wop. Éyoñe beta mfumbale ya zaé a nga kui nlame wop, Jacob a nga ke nyiñ Égypte valé a nto nnôm.​—Mett. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Aval avé Yéhôva a nga liti Jacob na a wô’ô nye mvaé?

⁷ Akusa bo minju’u mise a nga tôbane mie, Jacob a ke ôsu a buni Yéhôva a bengaka’a Bé. Ajô te Yéhôva a nga liti na a wô’ô nye mvaé. Éve’an é ne na, to’o mbôle Laban a mbe a diane Jacob, Yéhôva a nga bo na a bi abui akum. Tame ke ve’ele simesan abim avé Jacob a nga ve Yéhôva akiba éyoñ a nga beta yene Joseph, mone wé a mbe a simesa’ane na a wuya! Ngul élat é mbe zañe Jacob ba Yéhôva é nga volô nye na a jibi minju’u a mbe a tôba’ane mie. (Mett. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Nge wo ba’ale ngul élat a Yéhôva, wo fe wo ye kui na ô jibi minju’u mi ne kui wo atemetem.

8. Jé Njô bôte David a mbe a kômbô’ô bo?

⁸ Njô bôte David a nji kui na a bo mame mese a mbe a kômbô bo asu Yéhôva. Éve’an é ne na, David a mbe a kômbô’ô  lôñe temple asu Zambe wé, ane a nga kate nkulu mejô Nathan jam éte. Nde Nathan a nga jô nye na: “Bo’o jam ese e ne wo nlem, amu Zambe a ne be wo.” (1 Mka. 17:1, 2) Bi ne ve’ele simesan aval avé mejô mete me nga ve David ngule nyul. Éko éziñ a nga ji’a taté na a bo nta’ane mam asu beta ésaé ate.

9. David a nga bo aya éyoñ a nga bi foé é nga te’e nye nyul?

⁹ Ve mvuse ya valé, nkulu mejô Yéhôva a nga beta so a kate nye foé é nga te’e nye nyul. “Alu éte ébien,” Yéhôva a nga kate Nathan na sa ke David nnye é lôñe temple; mone wua ya bone bé nnye a ye bo de. (1 Mka. 17:3, 4, 11, 12) Jé David a nga bo éyoñ a nga wô’ô foé éte? A nga tyendé nsôñan a mbe a bili. A nga tyi’i na a zu tôkane moné a biôme melôñe bi mbe bi sili’i asu na mone wé Salomon a bo ésaé éte.​—1 Mka. 29:1-5.

10. Aval avé Yéhôva a nga botane David?

¹⁰ Éyoñe Yéhôva a maneya kate David na sa ke nnye é lôñe temple, été été A nga bo élat a nye. A nga ka’ale David na môte ya mvoñe bôte jé a ye jôé nnôm éto. (2 Sam. 7:16) Tame ve’ele simesan abime meva’a David é bi mfefé émo, éyoñ é wô’ô na Njô ya Éjôé ya toyini mimbu a ne Yésus, Njô a so mvoñe bôte jé! Nkañete wu wo ye’ele bia na, to’o bi vo’o bo mame mese bia kômbô bo asu Yéhôva, Zambe wongan a ye botane bia avale bi nji ve’ele simesane môs éziñ.

11. Aval avé Yéhôva a nga botane bekristene ya ntete mimbu ôsu, akusa bo Éjôé Zambe é nji so éyoñe be mbe be yange’e je? (Mame mi. 6:7)

¹¹ Bekristene ya ntete mimbu ôsu be nga tôbane minju’u miziñ atemetem. Éve’an é ne na, be mbe be yange’e Éjôé Zambe a ôjeja’a ôse, ve be teke yem éyoñe ja ye so. (Mame mi. 1:6, 7) Nde, jé be nga bo? Be nga ke ôsu a bo ésaé nkañete a ayôñ ése. Nté be mbe be miase’e mbamba foé, be nga yene mame me mbe me liti’i na Yéhôva a botan ésaé éte.​—Lañe’e Mame minlôman 6:7.

12. Jé bekristene ya ntete mimbu ôsu be nga bo éyoñe mfumbale ya zaé a nga kui?

¹² Beta mfumbale ya zaé a nga kui “be bôte bese ya si ése.” (Mame mi. 11:28) Zaé éte é nga nambe fe bekristene ya ntete mimbu ôsu. Tame ve’ele simesan abime minju’u mfumbale ya zaé ate a nga soo mie. Teke bisô na bebiaé be mbe be tyelé’é minleme yôp a sili bebien avale ba ye tôñe menda me bôte map. Aval avé jam éte é nga nambe bisoé bi mbe bi kômbô’ô nene ésaé nkañete jap? Ye be nga yiane yange na mfumbale ya zaé a man ôsusua na ba bo de? Bekristene bete be nga yé’é na ba nyiñe a beta nju’u ate. Be nga ke ôsu a kañete mbamba foé abime be mbe ngule ya bo, a be mbe meva’a ya kaban abime biôme be mbe be bili a bekristene bevo’o ya Judée.​—Mame mi. 11:29, 30.

13. Bibotane bivé bekristene be nga bi nté be mbe be jibi’i mfumbale ya zaé?

¹³ Bibotane bivé bekristene bete be nga bi éyoñe mfumbale ya zaé a mbe? Bôte be nga bi jôme ya di be nga yene wo Yéhôva. (Matt. 6:31-33) Élate jap a bekristene be nga volô be é nga yiane tu’a bo ngul. Bôte be nga bo mimvean a ba be nga bo mame mefe mfa’a ya su’u bobejañe bete be nga bi ava’a ya ve. (Mame mi. 20:35) Yéhôva a nga botane bobejañe bete bese amu be nga jeñe na be yemban a mfefé été be mbe be tele’e.

14. Jé é nga kui Barnabas ba nlômane Paul, a nalé a nga soo bibotane bivé? (Mame mi. 14:21, 22)

 ¹⁴ É nga kui biyoñe biziñe na bekristene ya ntete mimbu ôsu be tôban étibila’a éyoñe be nji be be buna’an. Tame yene jam é nga kui Barnabas a nlômane Paul éyoñe be mbe be kañete’e Lystre. Atata’a, bôte ya tison éte be nga nyoñe be mvo’é a vô’ôlô be. Ve mvuse ya valé, besiñe be nga “tindi minsamba mi bôt,” a bôte be nga taté nyoñe be a ôsesa na be lume Paul mekok a suu nye fo’o ve éyoñe be nga buni na a wuya. (Mame mi. 14:19) Ve Paul ba Barnabas be nga ke ôsu a kañete bevôme befe. Bibuma bivé nkañete ôte ô nga wum? Be nga volô “abime bôt éziñe na é bo beyé’é.” Mame be nga kobô a mbamba éve’ela wop a nga ve bekristene bevo’o ngule nyul. (Lañe’e Mame minlôman 14:21, 22.) Mbôle Paul ba Barnabas be nji jô’é ésaé nkañete to’o éyoñe be nga tôban étibila’a, nalé a nga volô abui bôt. Nge bi kele ôsu a bo ésaé Yéhôva a nga jô bia na bi bo teke sili mo si, bia ye bi abui bibotan.

15. Jé nkañete Mojañ A. H. Macmillan wo ye’ele bia?

¹⁵ Ôsusua na mbu 1914 wo kui, bebo bisaé be Yéhôva be mbe be yange’e mame méziñe a ôjeja’a ôse. Bi tame kobô ajô Mojañ A. H. Macmillan. Aval ane abui bobejañe ya éyoñ éte, Mojañ Macmillan a mbe a simesa’ane na a mbeme zu ke yôp. A nga bo nkañete Ngon ébulu ya mbu 1914, a jô’ô na: “Ma simesane na nkañete wu ñwô ma kandane bo.” Nya ajôô a ne na, nkañete ôte ô nji be wu a nga kandane bo. Mojañ Macmillan a nga su’ulane tili na: “Éko éziñe bôte béziñe ya be bia be nga bo avôle ya simesane na bia ye ke yôp été été.” A nga beta ba’a na: “Jame bia yiane bo é ne na bi dañe bo ésaé Tate.” Mojañ Macmillan émien a nga bo de. A nga bo ésaé nkañete a ayôñ ése. A nga bi mvome ya ve bobejañe be nga ke mimbôk amu mbunane wop ngule nyul. A nga ke ôsu a tabe bisulane to’o éyoñ a mbe a ntoo nnôm. Bibotane bivé Mojañ Macmillan a nga bi amu a mbe a bo’o Yéhôva ésaé a ngule jé ése nté a mbe a yange’e ma’ane mé? Mon éyoñ ôsusua na a wu mbu 1966, a nga tili na: “Mbunane wom ô ne ngul aval ô ngenane teke tame bo môs éziñ.” Ngo’o nge bia bese bia tôñe mbamba éve’ela wé, e dañedañ éyoñe minju’u bia jibi mi tabeya ayap avale bi nji be bi simesa’an!​—Héb. 13:7.

16. Nju’u ôvé ô nga kui Herbert Jennings ba minga wé atemetem? (Jacques 4:14)

¹⁶ Abui bebo bisaé be Yéhôva da batan aval akone be nji be be buna’an. Bi tame kobô ajô Mojañ Herbert Jennings. b Nkañete ya ényiñe jé, a nga liti aval avé ba ngale be nga bu’uban ésaé missionnaire jap e Ghana. Ve môs éziñ, be nga bi nye mbia ôkon a mbe a bo’o na a tyendé mfasan atemetem. Mojañ Jennings a nga belane bifia ya kalate Jacques 4:14 asu na a ve ôkon ôté éyôlé, a nga loon wô na “bi nji yem aval ‘akiti’ a ye bo.” (Lañek.) A nga tili na: “Éyoñe mame me nga tyendé avale te, bi nga tyi’i na bia kôlô Ghana, a li’i bidima bemvôé biangan, asu na bi bulane [ke saéban] e Canada.” Yéhôva a nga volô  Mojañ Jennings ba minga wé na be ke ôsu a kañe nye akusa bo minju’u be mbe be tôba’ane mie.

17. Aval avé éve’ela Mojañ Jennings é nga volô bekristene bevok?

¹⁷ Mbôle Mojañ Jennings a nga kobô mame me mbe me so’o nye nlem été, nalé a nga volô bôte bevo’o nya abuii. Sita éziñ a nga tili na: “Mame mefe me ngenane teke nambe ma ane mame me nga lañe nkañete ôte. . . . Éyoñe me nga yen aval Mojañ Jennings a nga kôlô vôme be nga lôme nye asu na a ke saéban, nalé a nga volô ma na me bi mbamba ñyenane mam a lat a été jam.” Mojañe mfe a jô na: “Me nga bo ésaé mvendé mimbu awôm, ve é nga sili na me telé je amu me nga kone nlô. Me mbe me wô’ôtane na me ne zezé aval é ne na, me mbe angôndô ya éyôé éyoñe ma lañe minkañete mi bôt. . . . Ve ôjibi Mojañ Jennings ô nga ve ma ngule nyul.” Nalé a liti bia na éyoñe bia jibi minju’u mia kui bia atemetem, bi ne ve bôte bevo’o ngule nyul. To’o éyoñ ényiñe jangane ja wulu ki avale bia kômbô, bi ne bo mbamba éve’ela asu bôte bevok mfa’a ya mbunan a ôjibi.​—1 P. 5:9.

18. Avale befôtô ba liti, jé éve’ela nkuse minga ya Nigéria é ne ye’ele bia?

¹⁸ Bibubua aval ane ôkone COVID-19 bi nga telé abui bebo bisaé be Yéhôva mbia été. Éve’an é ne na, nkuse minga éziñe ya Nigéria ô mbe ô li’iya ô bili bone bidi a mone moné. Tyé éziñ, éyoñe be maneya yame mon élaé ôlis a mbe a li’iya be, ngo jé é nga sili nye na bé beta di jé mvuse ya valé. Sita wongan a nga yalane ngo jé na be bili ki fe bidi a moné, ve ba yiane vu nkuse minga ya Sarepta: be yame bone bidi bi li’iya be, a futi ndi jap ése be Yéhôva. (1 Bb. 17:8-16) Ôsusua  na a taté na a bôé nlô asu na a jeñe jôme ba ye di mam me ngô’é, bobejañ a besita be nga lôme be bidi. Be mbe ve di bidi bite e lôte sondô ébaé. Sita ate a jô na a mbe fe’e ne vema éyoñ a nga yemelane na Yéhôva a mbe a kôme vô’ôlô jam a nga jô ngo jé. Teke bisô na, éyoñe bi too Yéhôva mebun, minju’u mia kui bia ényiñ atemetem mi ne tu’a yemete élate jangan a nye.​—1 P. 5:6, 7.

19. Étibila’a évé Aleksey Yershov a nga tôbane je?

¹⁹ Mimbu mi ndôme lôte mi, abui bobejañ a besita é nga tôban aval étibila’a be nji be be buna’an. Bi tame kobô ajô Aleksey Yershov, mojañ éziñ a nyiñe Russie. Bebo bisaé be Yéhôva ya si éte be mbe be bu’uban abime fili éziñ éyoñ Mojañ Yershov a nga dubane mbu 1994. Ve mvuse bone mimbu, mame me nga tyendé e Russie. Mbu 2020, bezimbi be nga nyiine nda Mojañ Yershov atemetem. Be nga vune nda jé a wôlé nye abui biôm. Mvuse bone bengon, éjôé é nga bôté nye mbia mejô. Jame da dañ é ne na, be nga bôté nye mejô mete be bela’ane bevidéo môt éziñ a nga bo. Môt ate a nga bo ngume mbu a bo’o ve ane a kômbô yé’é Kalate Zambe, ve a mbe nkoñe bôt!

20. Aval avé Mojañ Yershov a nga yemete élate jé a Yéhôva?

²⁰ Ye jam é nga kui Mojañ Yershov é nga soo nye ébotan éziñ? Ôwé. Élate jé a Yéhôva é nga tu’a bo ngul. A jô na: “Bia minga wome bi mbe bi ye’elan abui biyoñ. Me nga yemelane na me nji be ve jibi jam éte nge teke mvolane Yéhôva.” A ba’a na: “Ayé’é étam é nga volô ma na me wosane mbia b’asimesan. Me nga bindi minkañete bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus. Abui minkañete ya Kalate Zambe da ngôné mfi ya tabe ne mieññ a tabe Yéhôva mebun.”

21. Jé bia te yé’é nlô ajô wu?

²¹ Jé bia te yé’é nlô ajô wu? Nté ôse bia ye tabe émo ji, bi ne tôbane minju’u atemetem. Ve Yéhôva a volô bebo bisaé bé kom ése éyoñe ba tabe nye ndi. Aval éfuse ja su’u nlô ajô wu ja liti, “bikpwe’ele [nge ke minjuk] ya môt a ne zôsô bi ne abui; ve Yéhôva a nyii nye mfa’a ya mam mete mese.” (Bsa. 34:19) Ngo’o nge bia ke ôsu a bem ôsimesan wongane ngule Yéhôva, sake minju’u bia tôbane mie. Éyoñe te nje môt ase ya be bia a ye bo ngule ya jô aval ane nlômane Paul na: “Mfa’a ya mame mese, me bili ngule Tate a ve ma.”​—Philip. 4:13.