1. Amu jé bi wô’ô ko woñe biyoñe biziñ?

 MÔT ASE ya be bia a wô’ô ko woñe biyoñe biziñ. É ne été na mbôle bi nga yeme miñye’elane ya Kalate Zambe, bia ko ki fe bewu a mimbia misisime woñ, a mame ma yange bia ôsu. Ve bi ngenane bi nyiñi’i éyoñe “mame me ne éko woñe” ma boban, aval ane bita, mewôé me bôt a akon. (Luc 21:11) Bi ne fe ko bôte béziñe woñ, aval ane bijôé ya émo ji éyoñe bia tibili bia, nge ki bôte ya menda me bôte mangane éyoñe ba wosane benya mejôô. Bôte béziñe ba ko woñ amu ba simesane na ba ye ke kui na be jibi minju’u miziñe ba tôbane mie éyoñe ji, nge ki mi ba ye tôbane mie melu ma zu.

2. Été évé David a mbe a tele’e éyoñ a mbe tisone ya Gath?

² David fe a nga ko woñe biyoñe biziñ. Éve’an é ne na éyoñe Njô bôte Saül a mbe a jeñe’e na a wôé nye, David a nga nyoñe ntyi’ane ya tup a ke tisone bephilistin ya Gath. Mvuse ya valé, njô bôte ya Gath, Akisch a nga wô’ô na David nnye a mbe beta mbo bita be mbe be yia bia mese’esa, be jô’o na, a nga wé “mewôm betoyini” bephilistin. Jam éte é nga bo na David ‘a nga dañe ko woñ.’ (1 Sam. 21:10-12) Nlem ô mbe ô tyele nye yôp a teke yeme jam Akisch a zu nye bo. Aval avé David a nga kui na a dañe woñe wé?

3. Avale kalate Besam 56:1-3, 11 a liti, aval avé David a nga kui na a dañe woñe wé?

³ E kalate Besam 56, David a kat aval a mbe a wô’ôtan éyoñ a mbe tisone ya Gath. E Sam ate, David a kôme kat amu jé a mbe a ko woñ. Ve a kate fe jam é nga volô nye na a bo teke beta ko woñ. Éyoñ a mbe a ko woñ, David a mbe a futi ndi jé be Yéhôva. (Lañe’e Besam 56:1-3, 11.) David a mbe a bili mbamba beamu ya tabe Yéhôva ndi. A mvolane Yéhôva, David a nga tyi’i na a zu bo avale jam a mbe a ngenane teke  tame bo éyoñ éziñ: A nga tyi’i na a zu bo ve ane nge a ne akut! Nalé a nga bo na Akisch a bo teke beta jeñe na a wôé David, ve a nga viane titane nye. Ane David a nga bi fane ya tup.—1 Sam. 21:13–22:1.

4. Aval avé bi ne yemete ndi jangane be Yéhôva? Va’a éve’ean.

⁴ Bia fe bi ne ngule ya dañe woñe wongan éyoñe bia tabe Yéhôva ndi. Ve aval avé bi ne yemete ndi nleme jangane be Yéhôva e dañedañ éyoñe bia ko woñ? Bi tame nyoñ éve’an. Nge ba kate wo na ô bili ngul ôkon, ô ne taté na wo ko woñ. Ve nlem ô ne bômbô wo si nge ô too ndi a dokita wôé, éko éziñe sake éyoñ ôsu a saé ôkon ôte le. A kôme nyoñ éyoñe ya vô’ôlô wo éyoñe wo kate nye mame ma bo na ô ko woñ, a wo tu’a wô’ôtane na a nyoñ ngap a wo. Mvuse ya valé, a tili wo biañ é nga volô abui bôte na é yet ôkon ôte. Avale te fe bia yemete ndi nleme jangane be Yéhôva éyoñe bia fombô mame a boya asu dangan, e mam a bo asu dangane éyoñe ji, a mam a ye bo asu dangane melu ma zu. Nde David a nga bo nalé. Éyoñe bia yé’é mimfufube mintilane miziñe bia koone mie kalate Besam 56, bia fe bi ne nyoñ éyoñe ya fas aval avé bi ne yemete ndi jangane be Yéhôva, a aval avé bi ne dañe woñe wongan.

MAME MEVÉ YÉHÔVA A BOYA?

5. Asu na a dañe woñe wé David a nga bindi mame mevé? (Besam 56:12, 13)

⁵ Akusa bo David a mbe a tele’e mbia été, ve a nga ke ôsu a bem ôsimesane wé mame Yéhôva a nga bo asu dé. (Lañe’e Besam 56:12, 13.) Nne David a mbe a bo’o nalé ényiñe jé ése. Éve’an é ne na, biyoñe biziñ a mbe a nyoñe’e éyoñe ya bindi bitétéa bi Yéhôva, a nalé a mbe a volô’ô nye na a yen abim avé Yéhôva a ne ngul, a abim avé a nye’e mone môt. (Bsa. 65:6-9) David a mbe fe a nyoñe’e éyoñe ya bindi mame Yéhôva a mbe a bo’ok asu bôte bevok. (Bsa. 31:19; 37:25, 26) Ve a mbe a dañe nyoñ éyoñe ya bindi mame Yéhôva a nga bo asu dé émien. Yéhôva a nga su’u David a kamane nye aso ntyen. (Bsa. 22:9, 10) Tame ve’ele simesan aval avé jam éte é nga yiane volô David na a tu’a tabe Yéhôva ndi!

6. Éyoñe bia ko woñe jé é ne volô bia na bi tabe Yéhôva ndi?

⁶ Éyoñe wo ko woñe sili womiene na:  ‘Mame mevé Yéhôva a boya?’ Nyoñe’e éyoñe ya fase biôme Yéhôva a nga té. Éve’an é ne na éyoñe bia “kôme fombô” avale Yéhôva a nyoñe ngap a anon a mesam—a too ke na a nji té de éve’ela jé a na é nji bo ngule ya kañe nye,—bia tu’a tabe ndi na Yéhôva a nyoñe ngap a bia. Éyoñe bia nyoñ éyoñe ya bindi mame mete nalé a ye volô bia na bi tu’a tabe Yéhôva mebun. (Matt. 6:25-32) Tame fe nyoñ éyoñe ya fase mame Yéhôva a boya asu bebo bisaé bé. Ô ne fe yé’é nkañete mbo ésaé Yéhôva éziñe ya melu mvus a nga liti ngule mbunan, nge ke nkañete mbo ésaé Yéhôva éziñe ya melu ma. a Nde fe, nyoñe’e éyoñe ya bindi mame Yéhôva a boya asu dôé. Aval a nga dutu wo benya mejôô. (Jean 6:44) Aval a nga yalane meye’elane môé. (1 Jean 5:14) Avale wo bu’ubane ntañ Mone wé a dañe nye’e a nga ve môs ôse ya ényiñe jôé.— Éphé. 1:7; Héb. 4:14-16.

7. Aval avé nkañete nkulu mejô Daniel ô nga volô Vanessa na a dañe woñe wé?

⁷ Vanessa, b sita ya Haïti, a nga tebe été é nga bo na a ko woñ. Môt éziñe ya nlame wé a mbe a loone’e nye, a tili’i fe nye môs ôse ya yôp amu a mbe a kômbô’ô jô’ôbô a nye. Vanessa a nga kôme yalane nye na a vo’o bo avale jame te, ve môt ate a nga tu’a ke ôsu a tili nye a loone fe nye, a nga jô fe nye na, nge a bo teke kañese a zu ndeñele nye. Vanessa a jô na: “Me mbe me ko mbia woñ.” Aval avé Vanessa a nga kui na a dañe woñe wé? A nga bo mam a mbe ngule ya bo asu na a kaman émien. Mvendé éziñ é nga volô nye na a ke yene bijôé. Ve a nga nyoñe fe éyoñe ya fas avale Yéhôva a nga ba’ale bebo bisaé bé ya melu mvus. Vanessa a jô na: “Môt ôsu me nga taté simesan a mbe nkulu mejô Daniel. Be nga wua nye ébé beñbweñbwem éyoñe beñbweñbwem bete be mbe be wô’ô zaé, a too ke na a nji bo mbia jam éziñ. Ve Yéhôva a nga nyoñe ngap a nye. Yéhôva a nga dibe menyu beñbweñbwem. Ajô te, me nga ye’elane Yéhôva na a bo na môt ate a bo teke beta simesane ma, a na émien a kôm ajô éte amu teke jame afe me mbe ve beta bo. Mvuse ya valé, nlem ô nga bômbô ma si ne mieññ, me teke beta ko woñ.”—Dn. 6:12-22.

SIMESA’ANE MAME YÉHÔVA A BO ÉYOÑE JI

8. Jam avé David a mbe a too de ndi? (Besam 56:8)

⁸ Akusa bo David a nga fam awu tisone ya Gath, ve a nji jô’é na woñ ô bo nye na a sili mo si. A nga tyi’i na a zu yene jame Yéhôva a ye bo asu dé éyoñ éte. David a mbe ve wô’ôtane na Yéhôva a wulu nye, na a kamane nye a na a kôme yeme tebe été jé. (Lañe’e Besam 56:8.) David a mbe fe a bili mbamba bemvôé. Mvôé jé jia é mbe Jonathan a Beta prêtre Achimélec, nnye ate a nga su’u nye nya buii a ve nye mvolane wo yian. (1 Sam. 20:41, 42; 21:6, 8, 9) Akusa bo Njô bôte Saül a mbe a kômbô’ô nye wôé, David a nga kui na a tup. A mbe a too ndi na Yéhôva a kôme yeme njuk a tôbane wô a aval a wô’ôtane nleme wôé été.

9. Mame mevé Yéhôva a yem a lat a môt ase ya be bia?

⁹ Éyoñe wo tôbane njuk éziñe wo bo na ô ko woñ, te vuane na Yéhôva a kôme yeme nju’u wo tôbane wo, a abim avé njuk ôte wo nambe wo. Éve’an é ne na, éyoñe bone be Israël be mbe be tôba’ane étibila’a Égypte, Yéhôva a mbe a yeme’e minju’u mise be mbe be tôbane mie, a mbe fe a yeme’e “miñyône miap.” (Nkôl. 3:7) David  a nga yia na Yéhôva a nga yen “ékpwe’ele jé” a “biyoñ ya njuk” bié. (Bsa. 31:7) To’o éyoñe bone be Israël be mbe be tôbane minjuk—amu mbia mintyi’ane miap—“Yéhôva nnye fe a nga yene njuk.” (Ésa. 63:9) Éyoñe wo ko woñ, Yéhôva a yeme tebe été jôé, a a ne ôjeja’a ya volô wo na ô dañe woñ ôte.

10. Jé ja liti wo na Yéhôva a yem été ô tele a na, a ye volô wo na ô dañe minju’u miôé?

¹⁰ Nge ô tele été éziñe ja bo wo na ô ko woñ, ô ne bo teke yen aval avé Yéhôva a volô wo. Nde jé ô ne bo? Ye’elane Yéhôva na a volô wo na ô yene wo wé. (2 Bb. 6:15-17) Sili’i womien na: “Ye nkañete éziñe nge éyalan éziñe be nga ve ésulan é nga ve ma ngule nyul? Ye kalate wongan éziñe, nge vidéo éziñ, nge ki jia jangane ya ngon éziñ é nga ve ma ngule nyul? Ye môt éziñ a nga jô ma mbamba éfia éziñ, nge ki lañe ma éfus éziñe ya Kalate Zambe é nga ve ma ngule nyul? Bi ne ji’a vuan abim avé bobejañ a besita bangane ba nye’e bia, a abim avé mame bia lañe Kalate Zambe me nga volô bia na bi bi ngule nyul. Ve mame mete me ne beta dase Yéhôva a ve bia. (Ésa. 65:13; Marc 10:29, 30) Ma liti na Yéhôva a nyoñe ngap a bia. (Ésa. 49:14-16) A ma tu’a bo’olô na a ne Zambe bi ne tabe nye ndi.

11. Jé é nga volô Aida na a dañe woñe wé?

¹¹ Aida a nyiñe Sénégal, a nga yen aval avé Yéhôva a nga su’u nye éyoñ a mbe a tele minjuk été. Mbôle nnye a ne ntôle mon, bebiaé bé be mbe be yi’i na a jeñ abui moné asu na a nyoñe ngap a be a nyoñe fe ngap a émien. Ve Aida a nga tyi’i na a zu sé’é nkôñ ényiñe wé asu na a nyoñ ésaé nkpwa’a mefan, a nalé a nga bo na a bo teke bi abui moné. Nda bôte jé é nga taté na ja wô’ô nye ôlun a ve nye bijô. Aida a jô na: “Me mbe me ko woñe na me bo teke kui na me nyoñe ngap a bebiaé bam, a na bôte bese be vini ma. Me nga ve fe Yéhôva bijô amu a nga kañese na me tebe avale mbia été éte.” Mvuse ya valé Aida a nga vô’ôlô nkañete éziñ ésulan. “Mojañ a nga bo nkañete a nga jô bia na, to’o bi bili avale meveñ avé nleme wongan été Yéhôva a kôme me yem. Melebe bemvendé a bôte befe be nga ve ma me nga volô ma ôte’etek ôte’ete’e na me tu’a tabe ndi na Yéhôva a nye’e ma. Me nga beta taté na ma ye’elane Yéhôva a ndi nleme na  a ye volô ma, a nlem ô nga bômbô ma si ne mieññ nté me mbe me yene’e ane a yalane meye’elane mam.” Ane éyoñ é nga lôt, Aida a nga yen ésaé é mbe é volô’ô nye na a jalé miñyiane mié nté a bo ésaé nkpwa’a mefane jé, na a nyoñe ngap a bebiaé bé, a na a volô fe bôte befe. A jô na: “Me nga yé’é na ma futi ndi jam ése be Yéhôva. Éyoñe ji nne ane ma mane ye’elan, woñe wome wo jañ.”

SIMESA’ANE MAME YÉHÔVA A YE BO MELU MA ZU

12. Avale kalate Besam 56:9 a liti, jé David a mbe a too je ndi?

¹² Lañe’e Besam 56:9. Éfuse di ja liti jam afe é nga volô David na a dañe woñe wé. Akusa bo ényiñe jé é mbe é tele’e nfôm awu éyoñ ése, David a mbe a nyoñe’e éyoñe ya bindi mame Yéhôva a ye beta bo asu dé melu ma zu. David a mbe a yeme’e na Yéhôva a ye nyi nye mbamba éyoñ. Nde fe Yéhôva émien a nga kôme jô na David nnye a ye bo njô bôte ya Israël mvuse Saül. (1 Sam. 16:1, 13) David a mbe a too ndi a nleme wé ôse na bengaka’a be Yéhôva bese ba ye tôéban.

13. Amu jé bi ne tabe ndi na nsôñane Yéhôva wo ye tôéban?

¹³ Yéhôva a nga ka’ale na a ye bo jé asu dôé? Bi nji yange na Yéhôva a kamane bia minju’u mise bia tôbane mie den. c Ve wo yiane ba’ale na minju’u mise wo tôbane mie émo di Yéhôva a ye mane vaa mise mfefé émo. (Ésa. 25:7-9) Nté wongan a ne ngule ya wômôlô bewu, a ne ngule ya saé bia, a ne fe ngule ya va besiñe bangane bese.—1 Jean 4:4.

14. Mame mevé bia yiane bindi?

¹⁴ Éyoñe wo ko woñ, nyoñe’e éyoñe ya fase mame Yéhôva a ye bo melu ma zu. Tame ve’ele simesane avale wo ye wô’ôtan éyoñe ba ye wôé Satan, éyoñe mbia be bôte ba ye mane wu, a éyoñe si nyi ja ye bo njalan a bezôsô be bôte. Simesa’ane fe avale wo ye wô’ôtan éyoñ abé é ne bia metyi da ye ke da man ôte’etek ôte’etek ane melu ma lôt. Sisia éziñe be nga bo beta étôkane ya mbu 2014 a mbe a liti aval avé bi ne nyoñ éyoñe ya bindi mbamba be mame ba yange bia melu ma zu. Ésa a mbe a laan a nda bôte jé aval be ne lañe 2 Timothée 3:1-5 asu na be kobô ajô ya mame ma ye bobane Paradis. Be ne kôñelane je na: “Mfefé émo mbamba biyoñe bia ye bo valé. Bôte ba ye nye’e ba bevok, ba ye nye’e benya mejôô, ba ye yeme miné miap, ba ye bo éjote nyul, ba ye ve Zambe duma, ba ye bo bebiaé bap mewôk, ba ye yeme mvaé bôte ba bo be, ba ye ba’ale élat, ba ye tu’a nye’e bibua’a ya menda me bôte map, ba ye nye’e mvo’é, ba ye kobô bôte bevo’o mbamba be mam éyoñ ése, ba ye jôô bebien, ba ye bo évôvoé nlem, be nye’e mvo’é, étabe ndi, mewôk, teke bo éngelezek, ba ye dañe nye’e Zambe a lôt abime ba nye’e mimvôman, be kañe’e Zambe a nleme wop ôse, a subu’u avale bôt éte bebé.” Ye ô wô’ô fo’o laan aval ényiñe ja ye bo mfefé émo a bibu’a ya nda bôte jôé, nge ke a bobejañ a besita?

15. Akusa bo Tanja a mbe a ko woñ, jé é nga volô nye na dañe woñe wé?

¹⁵ Bi tame zu kobô ajô sita a ne jô na Tanja, a nyiñe Nord ya Macédoine. Bebiaé bé be nga taté na ba wosane nye éyoñ a nga taté na a yé’é Kalate Zambe. Ve mbôl a mbe a nyoñe’e éyoñe ya bindi mame Yéhôva a ye bo melu ma zu, nalé a nga volô nye na a bo te ko woñ. A jô na: “Mame méziñe me mbe me ko woñe me nga su’ulane kui éyiñe jam. Nyia wom a mbe a bôme’e ma éyoñ ése me mbe me so’o ésulan. Bebiaé bame be nga jô ma na ba ye wôé ma nge me bo Ngaa  Yéhôva.” Mvuse ya valé, be nga su’ulane titane Tanja nda jap. Nde Tanja a nga bo aya? A jô na: “Me nga bem ôsimesane wome meva’a ma ye bi nnôm éto nge ma tobe na ma ba’ale élate jam a Yéhôva. Me nga simesane fe avale Yéhôva a ye ya’ane ma mfefé émo asu mame mese me ne ngule ya jañele émo ji, a aval avé ma ye mane vuane mbia be mame bese ya mbia émo nyi.” Tanja a nga tebe ne bip mbunane wé été. A Yéhôva a nga volô nye na a yene mbamba étaba’a. Éyoñe ji, Tanja a ne minga éwôlô mojañ a ba nye ba bu’uban ésaé é ne ngum aval.

YEMETE’E NDI NLEME JÔÉ BE YÉHÔVA ATATÉ DEN

16. Jé ja ye volô bia na bi bo teke ko woñ éyoñe bia ye yene nkulan ajô ya kalate Luc 21:26-28 ô tôéban?

¹⁶ Éyoñe ya beta étibila’a, bôt abui ba ye “wu a woñ.” Ve bebo bisaé be Zambe ba ye tebe ne bip teke ko woñ. (Lañe’e Luc 21:26-28.) Amu jé bia ye bo te ko woñ? Amu bi nga yé’é na bia tabe Yéhôva ndi. Tanja bia te jô nye yôp a jô na mam a nga tôbane me me nga volô nye na a dañe minju’u mi nga jimbi nye ényiñe jé. A jô na: “Me nga yé’é na Yéhôva a ne volô bia na bi dañe fatane njuk ése, a na a botane bia. Biyoñe biziñ é ne yené ve ane bôte befe mbe ba wulu binyiñe biangan, ve Yéhôva a ne ngul a dañe be. Ajô te, to’o étibila’a é ne ngul aya ja ye su’ulane man.”

17. Aval avé éfuse jangane ya mbu 2024 ja volô bia? (Fombô’ô fôtô ya ékô’ôla.)

¹⁷ Bia tôban abui mam é ne bo na bi ko woñe den. Ve aval ane David, bia ye ke ve’ele sili mo si. Éfuse jangane ya mbu 2024, David a ye’elane Yéhôva a jô’ô nye na: “Éyoñe ma ko woñ, ma ye tabe wo mebun.” (Bsa. 56:3) Mfase Kalate Zambe éziñ a kobô ajô éfus éte a jô’ô na, David “a nji mbe a beme’e ôsimesane wé mame me mbe ve bo na a ko woñ, nge ke minju’u mié, ve a mbe a too ndi a Nyi a ne ngule ya nyii nye.” Nyoñe’e éyoñe ya bindi éfuse ya mbu wu bengone ba zu ba, e dañedañ éyoñ ô tele avale bité é ne bo na ô ko woñ. Nyoñe’e éyoñe ya fase mame Yéhôva a nga bo melu mvus, ma a bo éyoñe ji, a mame a ye bo melu ma zu. Ajô te, aval ane David ô ne jô na: “Be Zambe me tabeya mebun, ma ye bo te ko woñ.”—Bsa. 56:4.