1. Amu jé be ne ve’e bekristen a élé? (Fombô’ô fe fôtô.)

 “ÉVUÑULU é vo’o ki buk élé ja vitibi.” Nkana ôte wo liti na é ne ayaé na bilé bia vitibi éyoñ évuñulu ja lôte bi bu’i. Bia fe éyoñe bia tôbane minjuk, nge bia yi na bi ke ôsu a bo Yéhôva ésaé a mevak, bi nji yiane bo avale bôte da yemete na mame me bobane fo’o ve avale bia yi. Aval avé bi ne bo de? Bi ne liti na bi ne avale bôt éte éyoñe bia jeñe na bi yemban a mame ma kui bia ényiñ, a éyoñe bia semé ôsimesane bôte bevok, a mintyi’ane ba nyoñ.

2. Mefulu mevé me ne volô bia na bi yemban a mintyendane mia kui bia ényiñ, a jé bia zu yen ayé’é di?

² Mbôle bi ne bebo bisaé be Yéhôva, bi nji kômbô yemete na mame me bobane ve avale bia yi. Bia ve fe ngule ya sili biabebiene si a yeme tebe été bôte bevok. Ayé’é di, bia zu yen aval avé mefulu mete me nga volô bekristene béziñe na be bo ngule ya dañe mintyendane mi nga kui binyiñe biap. Bia zu fe yen aval avé mefulu mete me ne volô bia. Bi tame taté zu yene mbamba éve’ela Yéhôva ba Yésus ba liti bia mfa’a ya bo teke yemete na mame me bobane ve avale bia yi.

3. Mame mevé ma liti na Yéhôva a nji yemete na mame me bobane fo’o ve aval a yi?

³ Kalate Zambe a loone Yéhôva na “Akok” amu a tele ne bip teke feñelan. (Deut. 32:4) Ve a yeme fe tebe été bôte bevok. Avale mame ma tyendé émo, avale te fe Zambe wongan a ke ôsu a bo mintyendan asu na a tôé nsôñane wé. Yéhôva a nga té môta binam éve’ela jé, ajô te mona môt a ne ngule ya bo mintyendan éyoñe mame ma tyendé ényiñe jé. Kalate Zambe a ve bia metiñe me ne volô bia na bi nyoñe mbamba mintyi’ane to’o bia tôban avale minjuk avé. Éve’ela Yéhôva a liti bia a  memvinda a ve bia ma volô bia na bi yeme na, to’o ane Yéhôva a ne “Akok,” ve a yemete ki bia na bi bo mam aval a yi.

4. Va’a éve’ane ja liti na Yéhôva a yeme tebe été môt ase. (Lévitique 5:7, 11)

⁴ Memvinda me Yéhôva me ne zôsô, nde fe a ne teke sili bôte mame ma lôte be nkôñ. Yéhôva a jôé ki bôt éjôé ékôndé ékôp. Bi tame zu yen aval avé Yéhôva a nga liti na a yeme tebe été bone b’Israël. A nji jô minkukum a minzôzoé ya Israël na mi ve nye avale metuna’a da. Biyoñe biziñ a mbe a kañese na môt ase a bo metuna’a ma lu’an a été jé.​—Lañe’e Lévitique 5:7, 11.

5. Va’a éve’ane ja liti na Yéhôva a ne éjote nyul a nkoon éngôngol.

⁵ Yéhôva a ne éjote nyul a nkoon éngôngol, mefulu mete ma tindi nye na a yeme tebe été bôte bevok. Fulu éjote nyule Yéhôva é nga kôme yené éyoñ a nga tyi’i na a zu mane wôé mbia be bôte be mbe be nyiñi’i Sodome. Yéhôva a nga lôme beéngele na be ke kate Lot na a tup a ke sobô minkôle yôp. Lot a nga ko woñe ya ke wôé. Ajô te a nga ye’elane Yéhôva nge a ne kañese na ba nda bôte jé be ke sobô Tsoar, mone tisone Yéhôva a nga tyi’i fe na a zu jañele. Yéhôva a mbe ve yemete Lot na a bo fo’o ve aval a nga jô nye na a bo. Ve Yéhôva a nga kañese na Lot a ke sobô Tsoar, to’o ane jam éte é nga sili na a bo teke beta jiane tison éte. (Mett. 19:18-22) Mintete mimbu mvuse ya valé, Yéhôva a nga liti na a ko bôte ya Ninive éngôngol. A nga lôme nkulu mejô Jonas na a ke kate mbia be bôte ya Ninive na a zu mane jañele be a tisone jap. Ve éyoñe bôte ya Ninive be nga kôñelane minlem, Yéhôva a nga wô’ô be éngôngol a tyi’i na a ye beta tyame tison éte.​—Jonas 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Va’a bive’ane biziñe bia liti na Yésus a nga vu Yéhôva mfa’a ya yeme tebe été bôte bevok.

⁶ Yésus fe a nga vu fulu Yéhôva ya yeme tebe été bôte bevok. Yéhôva a nga lôme nye si na a zu kañete “mintômba ya ayoñ Israël mi nga mane jañ.” Ve a nga liti na a yeme tebe été bôte bevok éyoñ a mbe a kañete. Môs éziñe minga ya meyoñe mefe a nga ye’elane nye na a saé ngo jé, amu ‘mbia nsisim a mbe a jôé ngo jé mbia éjôé.’ Yésus a nga wô’ô minga ate éngôngol a saé ngo jé. (Matt. 15:21-28) Bi tame zu nyoñ éve’ela éfe. Éyoñ a nga taté ésaé nkañete jé, Yésus a nga jô na: “Môt ase a jô bôt été na, a nji yeme ma, ma fe ma ye jô . . . , na me nji yeme nye.” (Matt. 10:33) Ve ye Yésus a nga bene Pierre amu a nga jô biyoñe bilale na a yeme ki nye? Momo. Yésus a mbe a yeme’e na Pierre a nji nye’e jam a nga bo a na a mbe avale môte da ba’ale élat. Éyoñe Yésus a nga wômô miñwuan, a nga yené be Pierre a jam éte é nga yiane bôône nye nleme si a liti nye na a jaméya nye a na a nye’e nye.​—Luc 24:33, 34.

7. Avale kalate Bephilippien 4:5 a liti, bia yi na bôte be yeme bia ane avale môt avé?

⁷ Bi maneya yene na Yéhôva ba Yésus ba yeme tebe été bôte bevok. Nde ñhe, bi bi ne avale bôt avé? Yéhôva a yi na bia fe bi yeme tebe été bôte bevok. (Lañe’e Bephilippien 4:5.) Nkôñelane Kalate Zambe wongane wo kôñelan éfus éte na: “É yené’é be bôte bese  na mi ne teke yemete na mame me bobane ve ane mia yi.” Bi ne sili biabebiene na: ‘Ye bôte ba yeme ma ane môt a ne teke yemete na mame me bobane ve aval a yi, nge ki ane môt a ne évôvoé a ôjibi? Nge ki ye ba yene ma ane avale môte da beme sen ékanga é too fe melo? Ye ma yemete bôte na be bo mame fo’o ve avale ma yene na é ne mvo’é? Nge ki ye ma vô’ôlô bôte bevok a tyendé ôsimesane wom éyoñe nalé a sili?’ Éyoñe bia yemete ki bôte bevo’o na be bo mam avale bia yi, bia liti na bia vu Yéhôva ba Yésus. Bi tame zu yene bité bibaé fulu éte é ne bo bia angôndô ya mfi. Éyoñe mame ma tyendé ényiñe jangan, a éyoñ asimesane bôte bevok a mintyi’ane miap mia selan a émiangan.

8. Jé é ne volô bia na bi yene mam aval afe éyoñ été jangane ja tyendé? (Fombô’ô fe aton.)

⁸ Bia yiane bo ngule ya bo mintyendan éyoñe mame ma tyendé ényiñe jangan. Mintyendane mite mi ne soo bia avale minju’u bi nji ve’ele buni na bi ne bi môs éziñ. Éko éziñe bi ne bi ngul ôkon atemetem. Bi ne teme be nga mane bete biôme tañe nge ki be nga tyendé éjôé ya si bi too, a nalé a ne soo bia abui minjuk. (Eccl. 9:11; 1 Cor. 7:31) Bi ne fe tebe meve’ele éyoñ ékôane Yéhôva ja jô bia na bi tyendé fatan ésaé bia to bi bo’o nge ki na bi ke saé afôla éfe. To’o bia bi avale ntyendan avé ényiñ, bi ne yemban a mfefé été wongane nge bia bo mame menyine ma: (1) e kañese mfefé été wongan, (2) e bem ôsimesane wongane mame bi ne ngule ya bo éyoñe ji, (3) e jeñe na bi yemelane mbamba be mame bi bili ényiñe jangan, a (4) e jeñe na bi volô bôte bevok. b Bi tame zu yen bibotane bobejañ a besita béziñe be nga bi éyoñe be nga bo mame mete.

9. Aval avé missionnaire éziñe ba ngale be nga kui na be dañe minju’u miap?

⁹ Kañese’e mfefé été wôé. Be nga lôme Emanuel ba Francesca bemissionnaire éza si. Nné ane be nga taté na ba yé’é nkobô ya si éte a jeñe na be yemban a bobejañe ya mfefé ékôane bekristene jap, ébubua ôkone COVID-19 ki ve taté. Ajô te é nga sili na be bo teke beta fulan a bôte bevok. Mvuse ya valé, nyia Francesca a nga wu atemetem. Francesca a mbe a kômbô ke tabe a bibu’a ya nda bôte jé, ve a nji be ngule ya bo de amu ébubua ôkon é mbe. Jé é nga volô nye na a dañe minju’u mite mise? Jam ôsu, Emanuel ba Francesca be nga ye’elane nsamba asu na be bi fe’e ya dañe njuk ôte môs ane môs a asu na na be bo teke dañe tyelé minleme yôp. Yéhôva a nga yalane meye’elane map a zene ya ékôane jé. Éve’an é ne na, nkañete mojañ éziñe be nga yene bingeñgeñ ô nga ve be ngule nyul. Mojañ ate a mbe a jô’ô na: “Nge bia ji’a kañese mfefé été wongan, bia ye fe ji’a beta bi meva’a mangan a nalé a ye volô na bi bi fane ya yeme belane mfefé été wongan.” c Jame baa, be nga tyi’i na ba zu jeñe na be tu’a yeme kañete a zene ya téléfôn, mvuse ya valé, be nga taté ayé’é Bible. Jame lale, be nga kañese mvolane bobejañ a besita ya ékôane bekristene jap. Mbamba sita éziñe ya ékôane bekristene jap a mbe a lôme’e be éfuse ya Kalate Zambe môs ôse, a nga bo de ngume mbu. Éyoñe bia fe bia kañese mfefé été wongan, mame bi ne ngule ya bo ma soo bia abui mevak.

10. Aval avé sita éziñ a nga dañe beta ntyendan a nga kui ényiñe jé?

¹⁰ Beme’e ôsimesane wôé mam ô ne ngule ya bo éyoñe ji, a jeñe’e na ô yemelane mbamba be mam ô bili ényiñe jôé. Christina, sita ya Rome  a nyiñe Japon, a nga wô’ô nleme mintaé éyoñe be nga fet ékôane bekristene ya nkobô Énglis a mbe a tabe’e. Ve a nji ke ôsu a simesane jam é nga kui ékôane bekristen éte. A nga tyi’i na a zu ke suk ékôane bekristene ya nkobô Japonais a tu’a bo ésaé nkañete nya mboone wôé. A nga sili minga éziñe ba nye be nga saé vôma wua nge a ne volô nye na a tu’a yeme kobô Japonais. Minga ate a nga kañese belane Kalate Zambe a Kalate Bu’uban ényiñ nnôm éto! asu na a ye’ele Christina nkobô Japonais. Nalé a nga volô Christina na a tu’a yeme kobô Japonais, a minga ate a nga taté na a bi nkômbane ya yeme benya mejôô. Éyoñe bia ve ngule ya bo te beta simesane mame ya mvus a bi mbamba été nsisim, mintyendane mia kui binyiñe biangan atemeteme mi ne soo bia abui bibotan.

11. Jé é nga volô Mojañe ba ngale be nga ku azoé na be dañe njuk ôte?

¹¹ Jeñe’e na ô volô bôte bevok. Mojañ éziñe ba ngale ba nyiñe si bijôé bi nga tyili ésaé jangane be nga ku azoé éyoñe moné a nga taté na a jembane si jap. Nde jé é nga volô be na be yemban été éte? Jam ôsu, be nga jeñe na be sé’é nkôñ ényiñe wop. Mvuse ya valé, a lôte na be bem ôsimesane wop minju’u miap, be nga tyi’i na ba zu volô bôte bevok a lôt éyoñe jap na be bo ésaé nkañete. (Mame mi. 20:35) Nnôm a nga jô na: “Mbôle bi mbe bi lôte’e abui éyoñe na bia kañete, nalé a nga volô na bi bo teke bi éyoñe ya simesane minju’u miangan a na bi dañe lôt éyoñe jangane na bia bo nkômbane Yéhôva.” Éyoñ été jangane ja tyendé, bi nji yiane vuane na é ne nya mfii na bi volô bôte bevok, e dañedañ éyoñe bia kañete be benya mejôô.

12. Aval avé éve’ela Paul é ne volô bia na bi bo mintyendane mia sili asu na bi tu’a yeme bo ésaé nkañete jangan?

¹² Éyoñe bia bo ésaé nkañete jangan, bi nji yiane yemete na mame me bobane fo’o ve avale bia yi. Bôte bia kañete be bili asimesane mevale meval a lat a Zambe, ba so bevôme bevôm, be bili fe metume mevale meval. Nlômane Paul ô mbe ô yeme’e tebe été môt ase a éve’ela jé é ne ye’ele bia abui mam. Yésus a nga tobe Paul na a bo “nlôman asu bôte ya meyoñ.” (Rom. 11:13) Ajô te Paul a nga kañete bejuif, begrec, beyeme mam, bebé mefup, betebe ôsu ya bijôé, a bejô bôt. Asu na Paul a nambe avale bôt ése minlem, a nga bo “mame mese asu bôte mevale mese.” (1 Cor. 9:19-23) A nga nyoñ éyoñe ya kôme yeme metume me bôte a mbe a kañete, vôme ba so, a mbunane wop. Nalé a nga volô na fatane nkañete jé é lu’an a été môt ase a volô be na be subu Zambe bebé. Bia fe bi ne bo atyeñ ésaé nkañete éyoñe bia ve ngule ya sôane fatane nkañete jangan a jeñe na bi fas aval avé bi ne volô kane môt ése bi ne tôbane je.

13. Kalate 1 Becorinthien 8:9 a liti na bi ne sa’ale ôlam ôvé éyoñe bia semé ôsimesane bôte bevok?

¹³ Éyoñe bia yemete ki na mame me bobane fo’o ve avale bia yi, nalé a volô na bi semé asimesane bôte bevok. Éve’an é ne na besita béziñe ba nye’e be dube menyañ asu, ba bevo’o ki teke nye’e be bo’o de. Bekristene béziñe ba nye’e be nya’a bone meyok, ve bevo’o ki ba tyi’i na ba ye ke nambe atoé meyok. Bekristene bese ba yi na be bi mvo’é minsôn, ve bese ba saébane ki avale da. Nge bia yen éyoñ ése na ôsimesane wongane ñwô wo dañ abeñ a yemete bobejañ a besita na be bo a yene mane ane bia, bi ne bo na bôte bevo’o be kolé ôbak, a nalé a ne soo nkandane mengam ékôane bekristen été. Teke bisô na bi nji kômbô bo avale jam éte! (Lañe’e 1 Becorinthien 8:9; 10:23, 24) Bi tame zu yene bive’ela bibaé bia liti na éyoñe bia tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe nalé a ne volô na bi bi mbamba ñyenane mam a ba’ale mvo’é zañe jangan.

14. Aval avé miñye’elane ya Kalate Zambe mi ne volô bia na bi yeme tobe biyé biangan a nyanga jangan?

 ¹⁴ Mbot a nyanga. Yéhôva a jô ki bia na bi mba’a mba’a ve jaé avale biyé éziñ, ve a nga ve bia miñye’elane bia yiane tôñe mfa’a ôte. Bia yiane jaé avale biyé da liti na bi ne bebo bisaé be Zambe, na bi bili mbamba ñyenane mam, na bia yeme minné miangan a na bi ne “éjijin a ésemé.” (1 Tim. 2:9, 10; 1 P. 3:3) Ve bi nji yiane jaé avale biyé da bo na vôm ase bia ke, mise mese me jô’ô bia ve nyul. Miñye’elane ya Kalate Zambe mia ye fe volô bemvendé na be sa’ale ôlame ya telé mingume metiñ a lat a fatane mbote môt a yiane jaé a aval a yiane kôme nlô wé. Éve’an é ne na bemvendé ya ékôane bekristene éziñe be mbe be kômbô’ô volô bisoé bi bobejañe bi nga taté na bia vu fatane mesik bisoé bi mbe bi bômane bie bi mbe bi tyeñeban. Bisoé bite bi mbe bi mane tyi’i bisile bitun, éyoñ éte ba mane zametane bie nlô. Nde, aval avé bemvendé be mbe ve volô bisoé bite teke telé mingume metiñ? Njome bikôane bekristen a nga lebe bemvendé na be jô bisoé bite na: “Nge mia bo ésaé posmôden, éyoñ éte nje bôte ba dañe fombô mbote mi be’e a lôte na be vô’ôlô jôme mia jô, yemané na mbote wônan a nyanga jenane bi nji bo mvo’é.” Mejô mete me nga volô bisoé bi bobejañe na bi yeme jame bia yiane bo a volô bemvendé na be bo teke telé mingume metiñ. d

15. Metiñ a miñye’elane ya Kalate Zambe mivé mi ne volô bia éyoñe da sili na bi nyoñe mintyi’an a lat a avale bia ye saéban? (Beromain 14:5)

¹⁵ Avale bia yiane saéban. Kristen ése ja yiane tyik aval avé é ne ngule ya saéban. (Gal. 6:5) Éyoñ ése bekristene ba nyoñe ntyi’ane ya saéban, ba yiane tôñe metiñe ya Kalate Zambe a lat a metyi, a semé ôsimesane Yéhôva a lat a mebiañe me tii a mimbia minsisim. (Mame mi. 15:20; Gal. 5:19, 20)  Ve ane ô vaa mame mete, bebiene be ne ngule ya tobe fatane biañe ba kômbô bo. Bôte béziñe ba tyi’i na ba ke saébane fo’o ve be bôte be nga bo sikôlô bedokita, ba bevo’o ki ba kañese saébane mevale mefe. Éko éziñe bi ne simesane na fatane biañ éziñ é ne mvo’é nge ke abé, ve bia yiane semé mintyi’ane bobejañ a besita ba nyoñ a lat a fatane biañe ba te kañese na ba bo. Jôme te bia yiane ba’ale bone be mame ba ôsimesan: (1) Fo’o ve Éjôé Zambe étame nje ja ye so bia nya mvo’é a ye libi. (Ésa. 33:24) (2) Kristen ése ja yiane “tuka’a tabe ndi” na biañe si biañe ka ja ye bo mfi asu dé. (Lañe’e Beromain 14:5.) (3) Bi nji yiane tyi’i bôte bevo’o mejô nge bo jam é ne bo na be kolé ôbak. (Rom. 14:13) (4) Bekristene ba liti na ba nye’e bôte bevok éyoñe ba kôme wô’ô na jame da dañe mfi é ne na ékôane bekristen é tabe nlatan, sake ñyenane mame wop. (Rom. 14:15, 19, 20) Nge bia bo mame mete, bia ye ba’ale mbamba élat a bobejañ a besita bangan a bo na mvo’é é bo ékôane bekristen été.

16. Aval avé mvendé é ne liti na ja yemete ki bemvendé bevo’o na be bo mam aval a yi? (Fombô’ô fe befôtô.)

¹⁶ Bemvendé ba yiane liti mbamba éve’ela mfa’a ya kañese ôsimesane bôte bevok. (1 Tim. 3:2, 3) Éve’an é ne na mvendé éziñ é nji yiane simesane na ôsimesane wé ñwô ba yiane wôk éyoñ ése amu nnye a ne nya môtô a bemvendé bevok. A yeme na mfufube nsisime Yéhôva a ne volô môt ase ya bebe na a jô jam é ne mfi asu na be nyoñe mbamba ntyi’an. Nde fe nge abui bemvendé da te nyoñe ntyi’ane wo tyame ki atiñ éziñe ya Kalate Zambe, mvendé é ne te yemete na mame me bobane ve aval a yi ja ye su’u ntyi’an ôte to’o a simesan aval afe.

17. Bibotane bivé bia bi éyoñe bi ne teke yemete na mame me bobane fo’o ve avale bia yi?

¹⁷ Éyoñe bia yemete ki na mame me bobane ve avale bia yi, nalé a ye soo bia abui bibotan. Bia ye bi mbamba élat a bobejañ a besita a mvo’é ja ye bo ékôane bekristen été. Bia nye’e mevale me bôte mese me ne ékôane Yéhôva. A bi ne meva’a ya yeme na to’o ane bia bese bia selan, bia kañe Yéhôva nlatan ane bibu’a ya nda bôte jia. Jame da dañedañ é ne na bi ne meva’a ya yeme na bia vu Zambe wongan, Yéhôva, nnye ate a ne teke yemete na mame mese me bobane fo’o ve aval a yi.