• “Me mbe me wô’ôtane ve ane nnôme wom a boya median abui biyoñ.”

• “Me mbe me wô’ô ôson, me yene’e ve ane me nji bo abeñe minga. Me mbe me yene’e mamiene zezé.”

• “Me nji mbe ngule ya kate môt éziñe jam éte. Me mbe me wo’o ane nyo.”

• “Me mbe me wô’ôtane ve ane nge Yéhôva a nji be a nyoñe’e ngap a ma.”

Mejô mete ma liti avale minga a wô’ôtan éyoñe nnôm a yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé. Nge fam é boya abui bengone nge abui mimbu é yene’e mbia bingengeñe bite asoé, éko éziñ a ne simesane na minga wé a vo’o ki beta tabe nye ndi. Minga éziñ a nga jô na: “Me wô’ô sili mamiene na: ‘Za émiene bia nye bia nyiñe nyi? Ye a solé ki ma mame mefe nga?’”

Be nga tili nlô ajô wu asu minga a bili nnôm a yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé. a Miñye’elane ya Kalate Zambe mi ne nlô ajô wu mi ne bôône nye nleme si a liti nye na Yéhôva a nye’e nye, a na a kômbô volô nye. Mia ye fe volô nye na a tabe ne mieññ a yemete élate jé a Yéhôva. b

É ne été na ô vo’o fa’a mame mese nyo nnôm a bo, ve ô ne bo mame méziñe me ne volô wo na nlem ô bômbô wo si. Bi tame zu yene mame mete.

Te ve womiene bijô. Minga a ne simesane na nnôm a yene mbia bingengeñ amu a te bo mbia jam éziñ. Alice c a mbe a simesa’ane na nnôm a nye’e ki nye amu a nji bo abeñe minga. A mbe a sili’i émiene na: ‘Amu jé nnôme wom a nye’e a fombô binga befe a teke me fombô?’ Binga béziñe ba ve bebiene bijô be simesanaʼane na avale ba bo nde da bo na mame me tuʼa ndaman. Danielle a jô na: “Mbôle me mbe me wô’ô ôlun éyoñ ése ma koone nnôme wom a yene’e bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, nalé a nga bo na me simesane na ma me ne mbia minga, a na ma ma ndaman alu’u dangan.”

Nge wo fe wo wô’ôtane nalé, yeme’e na Yéhôva a yeme na sake wo ô be’e ayeme ya mame nyo nnôm a bo. Kalate Jacques 1:14 a jô na: “Môt ase a tebe meve’ele été éyoñ a jô’é na minkômbane mié mibiene mi wone nye.” (Rom. 14:12; Philip. 2:12) Yéhôva a  komekane ki bia, ve a nye’e na bi ba’ale élate a nye.​—2 Mka. 16:9.

Nde fe, é ne mfi ya yeme na éyoñe fame ja yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, nalé a nji tinane na ngal a ne abé nge ki na a bili mbia mefulu. Beyeme mame ba yem avale mame mete ma bobane ba jô na, éyoñe fame ja taté na ja yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, ja bi avale minkômbane bisôk minga éziñ a vo’o kui na a jalé.

Te tyelé nleme yôp a lôte nné. Catherine a nga jô na a mbe a simesan éyoñ ése na nnôme a yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, a jam éte é nga ndeñele nye ngum ényiñe wé ôse. Frances a jô na: “Nlem ô tyele ma yôp éyoñ ése nnôme wom a jembane ma mis, a nalé a bo na me lôte ngume môse me ko woñ.” Binga béziñe be nga jô na, ba wôk ôson éyoñe be ne nsamba a bobejañ a besita ba yeme na beyôme bap ba yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé. Bevo’o ki ba jô na, be mbe be wô’ôtane na be ne étam amu be mbe be simesane na môt éziñ a vo’o tebe été jap.

É ne été na môt ase a ne wô’ôtane nalé éyoñ a tele aval été éte. Ve nge wo lôt éyoñe jôé ése na wo fase jam éte, nleme wo ye tu’a tyebe wo yôp. Jame wo yiane bo é ne na ô ve ngule ya yemete élate jôé a Yéhôva. Nalé a ye volô wo na ô tu’a bo ngul ane éyoñe ja lôt.​—Bsa. 62:2; Éphé. 6:10.

Wo ye bi ngule nyul éyoñe wo lañ a bindi minkañete ya Kalate Zambe mia kobô ajô binga béziñe be nga tôbane ngule minjuk, a sili Yéhôva mvolane nlem a zene ya meye’elan. Yéhôva a nji be a vaa nju’u wop éyoñ ése, ve a mbe a va’a be mvo’é jé. Anne a ne minga wua ya été, a nga tôbane njuk ô nga bo na a bi “ôlun nlem.” Ve éyoñ a nga mane ye’elane Yéhôva, nlem ô nga bômbô nye si ne mieññ akusa bo a nji be a yeme’e avale mame ma ye su’ulane boban.​—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Cor. 1:3, 4.

Sili’i bemvendé ya ékôane bekristene mvolan. Be ne bo “vôme ya sobô mfa’a ya évuñulu, a aval ane asoé mfa’a ya ôkôs.” (Ésa. 32:2) Be ne ngule ya kate wo sita ô ne ke laan a nye asu na a ve wo ngule nyul.​—Mink. 17:17.

Ye ô ne ngule ya volô nyo nnôme na a jô’é mbia fulu ya yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé? Éko éziñ ô ne bo de. Kalate Zambe a liti na “bebaé ba dañe wua,” asu na be kôme jam éziñe nge ke wosane nsiñ éziñ. (Eccl. 4:9-12) Beyeme mame béziñe be nga kôme liti na éyoñe nnôme ba ngale  ba ve ngule ya dañe njuk éziñe nsamba, nge ke mbia fulu éziñ, ane ñyenane bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, be wô’ô su’ulane dañe wô, a minga a ne beta taté na a tabe nnôme wé ndi.

É ne été na môt a yene befam a binga minsoé bingengeñe nnye a yiane taté bi nkômbane ya telé mbia fulu ate. Ye nyo nnôm a nga ye’elane Yéhôva na a ve nye ngul, nge ki ye a sili bemvendé mvolan? (2 Cor. 4:7; Jacq. 5:14, 15) Ye a tyi’iya aval a ye bo asu na a bo teke beta yene mbia bingengeñe bite? Ye a ve ngule ya bo teke lôt abui éyoñ a yene’e télé, nge ki a belane téléfône nge ordinateur wé? Nge ki ye a faseya fo’o aval a ne sa’ale mame me ne bo na a tebe meve’ele été? (Mink. 27:12) Ye a ne nkômesane ya kañese mvolane wôé a kate wo mame zôsô été? Nge é ne nalé, yeme na ô ne ngule ya volô nye.

Aval avé ô ne bo de? Bi tame nyoñ éve’an. Éyoñ Éthan a mbe ésoé, a mbe ôlo bingengeñe bia liti befam a binga minsoé. Nde minga wé Felicia a nga volô nye na a bo a kate’e nye éyoñe nkômbane ya ke yene mbia bingengeñe bite wo so nye nlem. Éthan a jô na: “Me wô’ô kôme mane kate minga wome mame mese me ne ma nlem été. A volô ma a nye’an ôse na me sa’ale mbia fulu ate, a sili’i ma éyoñ ése jôme ma bo. A volô ma na me bo teke lôt abui éyoñ internet, a na me bo teke nyiine internet vôme me ne étam.” Nya ajôô a ne na, nlem ô wô’ô taé Felicia éyoñ a yen ane Éthan a kômbô beta yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé. A jô na: “Ve ôlun a mintaé ma wôk ô vo’o ki volô nye na a jô’é nyé mboon éte. Éyoñe bi maneya nyoñ éyoñe ya fase mame mete, Éthan a nga kañese na me volô juane nye ndum éte, to’o ane jam éte da bo ma nleme mintaé.”

Ane ô vaa na avale minlañ éte é ne volô nnôme na a telé ñyenane mbia bingengeñ, ve é ne fe volô ngale na a beta tabe ndi a nnôme wé. Nde fe, éyoñe nnôm a yoé minga wé nlem a kate nye mbia minkômban a bili, mam a te bo môs, aval a te wulu, nalé a ye volô minga wé na a beta tabe nye ndi.

Ye wo simesane na wo fe ô ne volô nyo nnôm aval éte? Nge ô ne de bo, nga mia nye mi ne lañ a sañetane mame me ne nlô ajô wu nsamba? Nsôñane wé wo ye bo na a telé ñyenane bingengeñe bia liti befam a binga minsoé a ve wo beamu ya tabe nye ndi. A nji yiane wô’ô ôlun éyoñe wo yi na mi sañetane jam éte, ve a yiane jeñe na a kôme wôk abim avé mbia mboone wé a nambe wo. Wo yiane volô nyo nnôme na a jô’é mbia fulu ate, a na a ve wo fane ya beta tabe nye ndi. Mia bese mia yiane jeñe na mi yemelane mame ma tindi bôte na be ku ôlame ya yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, a aval avé mi ne dañe njuk ôte. d

 Nge wo ko woñe na minlañe mienane mi bo teke su’ulane môman, ô ne jô mvendé mia be nye mia kui na é zu tabe nté mia laan. Yeme’e na to’o da kui na nyo nnôm a lôt abui éyoñe teke beta yene bingeñgeñe bia liti befam a binga minsoé, da ye sili wo abim éyoñ éziñ asu na ô beta tabe nye ndi. Te ve’ele sili mo si. Jeñe’e bone be mame be ne beta kôm élate jenan. Taba’ané ndi na ane éyoñe ja ye lôt, nge mia bese bebaé mi ne ôjibi, alu’u denane da ye beta bo mvo’é.​—Eccl. 7:8; 1 Cor. 13:4.

Nge nyo nnôm a beta taté na a yene bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, ye nalé a tinane na a ne éngana’a nge ki na a vo’o ki fe beta telé mbia fulu ate? Bi vo’o jô nalé. Nge a ne na a ntoo ôlo ya mbia fulu ate, yeme na ane jam a ye juane de ngum ényiñe wé ôse. To’o a boya abui mimbu a teke yene mbia bingengeñe bite, é ne kui éyoñ éziñe na a beta bie yen. Asu na a bo teke beta taté na a yene mbia bingengeñe bite, a yiane ke ôsu a jôé émiene to’o da yené ve ane a nji beta bi nkômbane ya bo de. (Mink. 28:14; Matt. 5:29; 1 Cor. 10:12) A yiane bo na “ngule ja wulu mfasane” wé é bo mfefé, a yé’é na a ‘vini abé,’​—bingengeñe bia liti befam a binga minsoé, a mvite mimboon ése é tii a mame mete aval ane fulu ya mieneke soé. (Éphé. 4:23; Bsa. 97:10; Rom. 12:9) Ye a ne nkômesane ya bo mame mete? Nge é ne nalé, yeme’e na a ngenane ve tyendé. e

Jé ki ô ne bo nge nyo nnôm a liti ki na a kômbô jô’é mbia mboon ate? Ô ne wôk ôlune nge ki wô’ô nlem angôndô ya mintaé, ô ne fe yene ve ane a koñe wo. Kate’e Yéhôva mame mese ma tyelé wo nleme yôp, nalé a ye volô na a ve wo mvo’é jé. (1 P. 5:7) Kele’e ôsu a subu Yéhôva bebé a zene ya ayé’é, meye’elan, a éyoñe wo bindi mame wo yé’é. Nté wo bo mame mete, tabe’e ndi na Yéhôva fe a subu wo bebé. Avale kalate Ésaïe 57:15 a jô, Yéhôva a ne a bôte “nsisim ô ne ôlun a nje’eban nlem,” a kômbô volô be na be beta bi ava’a dap. Kele’e ôsu a ve ngule ya yemete élate jôé a Yéhôva. Jeñe’e mvolane bemvendé. A kele’e ôsu a tabe ndi na nyo nnôm a ne ngule ya tyendé melu ma zu.​—Rom. 2:4; 2 P. 3:9.