1, 2. (a) Jé Yésus a nga kandane sili Ésa meye’elan a lat a beyé’é bé? (b) Amu jé Yésus a nga dañe yi na beyé’é bé be bo nlatan?

ALU Yésus a nga kandane di a beyé’é bé, a nga liti na a yi na be bo nlatan. Éyoñ be nga ye’elan, a nga kat Ésa na a yi na beyé’é bé bese be bo jôme jia, avale ba nye be ne jôme jia. (Lañe’e Jean 17:20, 21.) Élate jap nje é nga ye bo’olô na, Yéhôva a nga lôme Yésus si va na a zu bo nkômbane Wé. Nye’an ñwô ô nga ye volô benya beyé’é na be bo nlatan.​—Jean 13:34, 35.

² Nge Yésus a nga dañe yi na beyé’é bé be bo nlatan, a ne amu a nga yene na fulu éte é mbe é jemba’ane be. Alu éte ébien, be nga beta wôman a sañetan “ajô ya nyô a dañ.” (Luc 22:24-27; Marc 9:33, 34) É nga kui fe môs éziñe na, Jacques ba Jean be sili Yésus beta bito Éjôé jé.​—Marc 10:35-40.

3. Jé é nga bo na minkanda’ane mengam mi bo zañe beyé’é be Yésus, a jé bia zu yen ayé’é di?

³ Sa ke ésuñe minkôñ étam nje é ne soo jo’ojo’o zañe Bekristen. Évini a fulu ôbangame fe bia soo minkanda’ane  mengam. Beyé’é be Yésus ba yiane sa’ale mefulu mete. Ayé’é di, bia zu jeñ éyalane ya minsili mi: Yésus a mbe a yene’ ôbangam aya? Aval avé a nga volô beyé’é bé na be sa’ale fulu ôbangam a bo nlatan? Aval avé miñye’elane mié mia volô bia na bi ke ôsu a bo nlatan?

4. Kate’ avale Yésus a nga tôban ôbangam.

⁴ Yésus fe a nga tôban ôbangam. Éyoñ Philippe a nga kate Nathanaël na a yeneya Messie, Nathanaël a nga yalane na: “Ye jôm é ne mvaé é ne ngule ya so Nazareth?” (Jean 1:46) Éko éziñ a mbe a yeme’ nkulan ajô ya kalate Michée 5:2, a buni’ na, Nazareth a mbe aka’a tyôtyoé asu na a bo nlame Messie. Bejudéen fe be mbe be biasé’é Yésus amu a mbe môte ya Galilée. (Jean 7:52) Abui Bejudéen é mbe é yene’e Begaliléen ane zezé biôm. Bejuif béziñ be nga ta fe Yésus na a ne mone Samaritain. (Jean 8:48) Besamaritain a Bejuif be mbe be sela’ane miñyebe a meyoñ. Bejudéen a Begaliléen be mbe be biasé’é Besamaritain, a be nji be be fula’ane mam a be.​—Jean 4:9.

5. Aval avé beyé’é be Yésus be nga tôban ôbangam?

⁵ Betebe ôsu ya ñyebe Bejuif be mbe be biasé’é beyé’é be Yésus. Bepharisien be mbe be lo’one be na ‘bôte be nee biyo’é.’ (Jean 7:47-49) Mfa’a wop, môt ase a nji bo sikôlô berabbin a mbe ndimi mam a zezé jôm. (Mam. 4:13) Be mbe be feme’e Yésus a beyé’é bé amu ñyebe wop, nkôñ ényiñe wop, a ayoñe dap. Ja’a beyé’é be Yésus be mbe ve vu fulu ôbangam. Asu na be bo nlatan, be mbe be yiane tyendé fatane mfasane jap.

6. Bive’ela bivé bia liti na bia fe bi ne vu fulu ôbangam?

⁶ Abui ya be bia da tôbane fe ôbangame den. Biabebiene fe bi ne bi mbia fulu ate. Sita éziñ a ne nkpwa’a mefan Australie a jô na: “Me mbe me feme’e mintangan amu mi nga jaé tibili Beaborigène. Me nga tu’a beta feme mie éyoñ mi nga tibili fe mamien.” Mojañ éziñe ya Canada ki a mbe a too nkobô wé mebun. A jô na: “Me mbe me simesa’ane na bôte ba kobô fulasi étam mbe be ne bôt. Ajô te, me mbe me vini’i bôte ba kobô énglis.”

7. Yésus a mbe a yene’ ôbangam aya?

⁷ Fo’o ve ane melu me Yésus, fulu ôbangam é maneya yametane be bôte den. Yésus nye a mbe a yene’ ôbangam aya? Jam ôsu, a nga sa’ale ôbangam. A mbe a kañete’ aval môt ése: minkukum a minzôzoé, Bepharisien a Besamaritain, benyoñe taxe a mbia be bôt. Jame baa, mbamba ntabane wé a miñye’elane mié, bi nga liti beyé’é bé mfi ya bo te ji’a tyi’i môt ajô, a wu ya bo te feme bôt ba be be ba selan.

8. Beta ñye’elane mbé a ne volô bia na bi bo nlatan? Timi’in.

⁸ Yésus a nga ve beyé’é bé beta ñye’elane wua a ne volô na be bo nlatan. A nga jô be na: “Mia bese mi ne bobenyañ.” (Lañe’e Matthieu 23:8, 9.) Atinan ôsu ya mejô mete é ne na, bia bese bi ne bone be Adam. (Mam. 17:26) Ve Yésus a nga jô fe na beyé’é bé be ne bobenyañ amu ba buni Ésaa wua, Yéhôva. (Mt. 12:50) Be ne bibu’a ya  beta nda bôte ya nsisim; mbunan a nye’an mbie bia late be. Jôm éte nje minlômane mié mi nga belan bifia ‘bobejañ a bekal’ bekalate be nga tili.’​—Bero. 1:13; 1 P. 2:17; 1 Jean 3:13. *

9, 10. (a) Amu jé Bejuif be nji yiane tabe ayoñe dap mebun? (b) Aval avé Yésus a nga ye’ele mfi ya nye’e bôte ya meyoñ mefe? (Fombô’ô fôtô ya atata’a.)

⁹ Éyoñ a maneya liti beyé’é bé mfi ya nyiñ ane bobenyañe ya ésaa wua, Yésus a nga liti fe be mfi ya bo éjote nyul. (Lañe’e Matthieu 23:11, 12.) Aval bia te yen, mebun mme me nga ndaman élate beyé’é be Yésus. Jam afe é ne kandé bôt, é ne éyoñ môt a too ayoñe dé mebun. Ye é mbe é yiane na Bejuif be bo mebun amu be mbe mvoñe bôt Abraham? Abui ya be be é mbe é buni’i nalé. Ve Jean Baptiste a nga jô be na: “Zambe a ne ve Abraham bon be so’o meko’o mana.”​—Luc 3:8, Mfefé nkôñelan.

¹⁰ Yésus a nga liti beyé’é bé na, e ne abé ya tabe ayoñe dé mebun. A nga bi fane ya tu’a timine be de éyon scribe éziñ a nga sili nye na: “Môt a ne me bebé a ne za?” Yésus a nga laane nye nlañ mone Samaritain a nga nyoñe ngab a mone Juif; miñwuwup mi nga ye wôé mone Juif ate a ébôm. Bejuif bebaé be nga lôte nye teke bisi, ve môte ya Samarie nnye a nga viane tebe, a wô’ô nye éngôngol. Yésus a nga suu nkobô a jô’ô scribe ate na, a vu mone Samaritain. (Luc 10:25-37) Yésus a nga liti na, môte ya Samarie a ne ye’ele Bejuif jôm ja tinane na, e nye’e môt a ne bia bebé.

11. Amu jé é mbe é sili’i na beyé’é be Yésus be bo te vini beyeñ, a aval avé Yésus a nga volô be mfa’a ôte?

¹¹ Asu na be yeme bo ésaé Yésus a nga li’i be, beyé’é be Yésus be nga yiane sa’ale mebun a fulu ôbangam. Ôsusua na a bete yôp, a nga jô be na be li’i ba kañete ajô dé “si se ya Judée a Samarie, akekui mfa’a si nyô je adañ ôyap.” (Mam. 1:8) A zu ve be avale ngul ésaé ete, valé a tatéya liti be na, bikule fe bi bili mbamba mefulu. Môs éziñ, a nga se’e évete bezimbi amu beta mbunane wé, a too ke na a nji be mone Bejuif. (Mt. 8:5-10) Yésus a nga laane fe bôte ya Nazareth, nlame wé, aval avé Yéhôva a jaéya zu a mvamane beyeñ, ane nkuse minga éziñ ya Sarepta, a Naaman, mone Syrien a nga kone zam. (Luc 4:25-27) Jam afe é ne na, Yésus a nji kañete ve minga ya Samarie étam, a nga tabe Samarie melu mebaé, a kañete’e bôte bese be nga kômbô vô’ôlô nye.​—Jean 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Minlôman mi nga bo aya éyoñ mi nga koone Yésus a laan a minga ya Samarie? (Fombô’ô fôtô ya atata’a) (b) Jé ja liti na Jacques ba Jean be nji kôme nyoñe ñye’elan?

¹² Ve é nji be tyi’ibi na minlômane mi wosan nsisim ôbangam. Be nga kame na Yésus a kañete minga ya Samarie. (Jean 4:9, 27) Betebe ôsu ya ñyebe Bejuif be mbe étyi te laan a binga bôt été, éyoñ ete Yésus a nga bele tabe étam a mbia minga ba jôô nye nyi! Be ve taté na ba yemete nye na a di. Éyalane Yésus a nga ve be, é nga bo na be wô’o na, minlañ ba minga ate ba laan, mi ne mfi  abui a lôte bidi. A na, nkômban Ésaa ô mbe na a kañete môt ase, to’o ngone ya Samarie éte, mboon ôte ô mbe ane bidi mise mé.​—Jean 4:31-34.

¹³ Jacques ba Jean be nga ji’a vuan ñye’elan ôte. A nga bo na, ba be Yésus be kele’ dulu, ane alu é nga bi be nlam éziñe ya Samarie. Besamaritain ve bene na be bômbô jal dap; Jacques ba Jean be nga wô’ô ajô te mbia ôlun, a sili Yésus ngule ya lôme nduan é so’o yôp, é zu di’i nlam ôte. Yésus a nga komekane be a ayo’o ése. (Luc 9:51-56) A ntoo ve ane be be ngule ya sili avale jam ete, nge bôte ya Galilée mbe be nga ye nyume be éjô’ôba! Ye mi lôô fo’o ane fulu ôbangam é ne bo na môt a bo angôndô ya mbia jam? Bi ne simesane na, mvus ôbe melu, nlômane Jean ô nga su’ulane jôban, éyoñ ésaé nkañete é nga wulu nye nya mvo’é e si ya Samarie.​—Mam. 8:14, 25.

14. Ajô é nga bombô ntete mimbu ôsu, éko éziñ amu nsela’ane minkobô, é nga kômban aya?

¹⁴ Ajô ôbangam é nga beta kui akônda mvuse Pentécôte ya mbu 33 É.J. Éyoñe be nga kabe minzôzoé minkuse mi binga bidi, be nji bulu simesan minkuse mia kobô Grek. (Mam. 6:1) Éko éziñ amu ba be be, be mbe be sela’ane minkobô. Ve minlôman mi nga ji’a jeñe na mi kôm ajô te, ane mi nga telé mingum biwôlô Bekristene na mbe be kabe bidi. Bôte bete bese be mbe be kobô’ô Grek. Ntyi’an ôte ô nga yiane bôé minkuse mia kobô Grek minleme si.

15. Aval avé Pierre a nga yé’é na a yene bôte bese avale da? (Fombô’ô fôtô ya atata’a.)

¹⁵ Mbu 36 É.J., ésaé nkañete é nga taté na ja nambe si ése. Nlômane Pierre ô mbe ô maneya yembane na wo fulane mam ve a Bejuif. Ve éyoñ Zambe a kômeya liti nye na, Bekristen be nji yiane bo ôbangam, Pierre a nga kañete Corneille, mone bezimbi ya Rome. (Lañe’e Mam. 10:28, 34, 35.) Mvuse ya valé Pierre a nga taté na a di a Begentil, a na a yeñ a bobejañ bete. Ve, e nga viane beta kui na, môs éziñ Pierre a telé ndian a Begentil ya Antioche. (Beg. 2:11-14) Éyoñ Paul a nga yene de, a nga komekane nye, a teke bisô na Pierre a nga tyendé. E kalate wôé a nga tili Bejuif a Begentil ya Asie Mineure, Pierre a se’e bobejañ bese ya wôé.​—1 P. 1:1; 2:17.

16. Be mbe be yeme’ Bekristene ya ntete mimbu ôsu ane avale bôt avé?

¹⁶ Teke bisô, éve’ela Yésus é nga volô minlômane mié na mi nye’e ‘mevale me bôte mese.’ (Jean 12:32; 1 Tim. 4:10) Ja’a e nga sili abui éyoñ, minlôman mi nga su’ulane sôan ôsimesane wop. Nye’an ô mbe zañe Bekristene ya atata’a ô mbe ô kôme’ yené ne fômelé. Tertulien, ntili bekalate éziñ ya ntete mimbu baa, a ba’alane mejô me bôte béziñe kalate wé; bôt bete be nji be Bekristen, ve be nga jô na: “Bekristen ba nye’esan . . . Kristen ése é ne wu asu nyi mbok.” Nge Bekristene ya atata’a be nga kui na ba yene môt ase avale Zambe a yene nye, a ne amu be nga jaé “mfefé môt.”​—Beco. 3:10, 11.

17. Aval avé bi ne wosane nsisim ôbangam? Nyoñe’e bive’an.

¹⁷ Dene fe, e ne sili abui éyoñ na môt a wosan nsisim ôbangam ô ne nye nlem été. Sita éziñe ya France a jô na: “Yéhôva a nga jaé ye’ele ma avale me ne liti fulu nye’an, fulu ésôs, a na me nji yiane sal abe. Ve me ngenane me jeñe’ na me sa’ale fulu ôbangam, a jam  ete e nji bo tyi’ibi. Ma ke ôsu a ye’elane nye na a volô ma.” Sita mfe ya Europe a tele été éte; a jô na: “Ngum ayoñ bôt éziñ wo tya’a ma nlem, ve ma ve ngul ése na me nye’e de. Ma yeme na ma yiane ke ôsu a ve ngul. Meva’a me ne me nlem amu Yéhôva a nga dutu ma nda bôte jé é ne nlatan.” Môt ase ya be bia a yiane kôme fas émien. Éko éziñe bi ne yene na, bia fe, bia yiane wosane nsisim ôbangam.

18, 19. (a) Amu jé bia yiane yeme nyoñ bôte bese? (b) Aval avé bi ne bo de?

¹⁸ Bi nji yiane vuane na, melu ya mvus, bia fe bi nga to “beyeñ,” teke atañ élat a Zambe. (Beép. 2:12) Ve Yéhôva a nga bo ane a ka’ate bia a “mengata’a me nye’an,” mfa’a ya dutu bia be nye. (Os. 11:4; Jean 6:44) Ane Yésus a nga yeme nyoñe bia. A nga yooé bia mbé asu na bia fe bi bo bone ya nda bôte Zambe. (Lañe’e Beromain 15:7.) Nde, amu jé bia ye bene yeme nyoñ bôte befe, a too ke na Yésus a nga mvamane bia abime di?

¹⁹ Ane asu’ulan da subu, nne fe minkandane mengam, nsisim ôbangam, a évô bi ne ve jaé mbia émo nyi nalé. (Beg. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Ve bia, bebo bisaé be Yéhôva, bia jeñe na bi bi fe’e Zambe, nje éte é nji bo ôbangam, ve ja ye’ele bia na bi nye’e mvo’é. (Jc. 3:17, 18) Bia wô’ô mvaé ya late ngbwa a bôte ya mesi mefe, metume mefe, a da kui kui na, bi yé’é minkobô miap. Mboon ôte ñwô wo bo na mvo’é jangan é bo ane ôsôé, a zôsôô wongan ane mintyôa mi mañ.​—És. 48:17, 18.

20. Jé ja kui éyoñ nye’an wo nyiine bia minlem?

²⁰ Sita ya Australie bia te jôô nye atata’a a jô na: “Me nga su’ulane yeme benya mejôô.” A meme na ayé’é Bible é nga volô nye na a tyendé, a jô na: “Bible a nga volô ma na me tyendé ôsimesane wom. Ane nsisim ôbangam, a évini, bi nga kôlô me nlem.” Mojañe ya Canada ki a nga yemelane na “ndiman ñwô wo bo na môt a feme meyoñ mefe, a na, mefulu me môt me nji bi ajô éziñ a vôm a nga bialé.” Ane a nga lu’u sita a kobô énglis. Aval mintyéndan éte da liti na nye’an ô ne ngule ya fit nsisim ôbangam. Wo yemete élate jangan ane sen ékanga.​—Beco. 3:14.