1-2. Besam 25:14 a liti na jé bia yiane bo nge bia kômbô bo bemvôé be Yéhôva?

 WO SIMESANE na fulu fé é ne volô bia na bi ba’ale élat a mvôé jangan? Éko éziñe wo ye yalane na benya bemvôé ba yiane nye’esan a su’an. Éko éziñ ô ne yen ayaé ya simesane na nya mvôé a yiane ko nyi mbo’o woñ. Ve aval éfus ja wulu nlô ajô wu ja liti, bôte ba ba’ale élat a Yéhôva ba yiane nye ko “woñ.”​—Lañe’e Besam 25:14.

² To’o bi boya Yéhôva ésaé mimbu tañ aya, bia bese bia yiane tu’a semé nye. Ve e ko Zambe woñ a tinan aya? Aval avé bi ne yé’é na bia ko Yéhôva woñ? Aval avé éve’ela Abdias, Beta Prêtre Jehojada, a Njô bôte Joas é ne volô bia na bi ko Zambe woñ?

3. Jé é ne bo na bi ko woñ, a aval avé ô ne kamane bia?

³ Bi ne ko woñ éyoñ bia simesane na bi ne tôbane nju’u éziñe nge ke mbia jam éziñ. Avale woñ éte é ne mvo’é amu da volô bia na bi nyoñe mbamba mintyi’an. Woñe ya ku mbek ô ne volô bia na bi bo teke wulu fefel ébé. Nde fe woñe ya balé aveñe ô ne bo na bi sa’ale bité bi ne so bia mbia jam. Aval te fe woñe ya ndamane mbamba élate bi bili a mvôé jangane wo ye bo na bi bo te lume nye mbia bifia nge bo nye mbia jam.

4. Satan a yi na bi ko Yéhôva avale woñ avé?

⁴ Satan a yi na bôte be yene Yéhôva ane ébibi. Satan a su’u ôsimesan Éliphaz, nnye ate a nga jô na Yéhôva a nye’e akuna’a, a ba’ale ôvityi’i ziñ a na môt éziñ a vo’o yené mvaé mise mé. (Job 4:18, 19) Satan a yi na bi ko Yéhôva woñ aval é ne na bi bo teke nye beta kañ. Ve bi  nji yiane ku ôlam ôte, bia yiane ve ngule ya semé nye a ko woñe ya bo jam é ne nye ve nlem abé.

5. Jé ja tinane na e ko Yéhôva woñ?

⁵ Môt a ko Zambe woñ a nye’e nye, a ve ngule ya bo te bo jam éziñ é ne ndaman élate ba nye. Yésus a mbe a “ko Zambe woñ” aval éte. (Héb. 5:7) A nji ve’ele yene Yéhôva ane ébibi môs éziñ. (Ésa. 11:2, 3) Ve a mbe a nye’e nye abui a kômbô fe bo nye mewôk. (Jean 14:21, 31) Aval ane Yésus, bia semé Yéhôva abui, a bia ko nye woñ amu a ne nye’an, fek, ngul a zôsô. Bia yeme fe na Yéhôva a nye’e bia angôndô ya abui. A avale bia bo éyoñ a ve bia miñye’elane da nambe nye nya abuii. Éyoñe bia bo Yéhôva melo jam éte da bo nye nleme mintaé, ve éyoñe bia bo nye mewôk bia ve nye nlem avak.​—Bsa. 78:41; Mink. 27:11.

6. Aval avé bi ne yé’é na bia ko Yéhôva woñ? (Besam 34:11)

⁶ Teke môt éziñ a bialé a ko Yéhôva woñ; a ne jam bia bese bia yiane yé’é. (Lañe’e Besam 34:11.) Jam ôsu bi ne bo é ne na bi kôme nyoñ éyoñe ya fombô bitétéa. Nté bia ye tu’a yen aval avé Yéhôva a ne ngul, fek, a nye’an a zene ya “biôm a nga té,” bia ye tu’a semé nye a nye’e nye. (Rom. 1:20) Sita a ne jôé na Adrienne a jô na: “Éyoñe ma fombô biôme bise Yéhôva a nga té a yen abim avé a ne fek, nalé a bo na me ku avem a na me kôme yeme na nnye a kôme yeme jôm é ne mvo’é asu dam.” Éyoñ a nga nyoñ éyoñe ya bindi, a nga jô émiene na: “Me nji kômbô bo jam éziñ é ne ndaman élate bia Yéhôva, amu nnye a ve ma ényiñ.” Nga ô ne nyoñe mon éyoñe sondô ase asu na ô fas ététéa Yéhôva éziñ? Nalé a ye volô wo na ô tu’a semé Yéhôva a nye’e nye.​—Bsa. 111:2, 3.

7. Aval avé meye’elane me ne volô bia na bi ko Yéhôva woñ avale da yian?

⁷ Jam afe é ne volô bia na bi tu’a ko Zambe woñ é ne éyoñe bia ye’elane mban. Nté bia ye ve ngule ya ye’elan, nalé a ye volô na Yéhôva a tu’a bo vevee mise mangan. Éyoñ ése bia ye ye’elane Yéhôva na a volô bia na bi tu’a jibi nju’u éziñ, bia ye tu’a yen abim avé a ne ngul. Éyoñe bia ye ve Yéhôva akiba amu a nga ve atyi’i mone dé, bia ye tu’a yen abim avé Yéhôva a nye’e bia. Éyoñe bia ye de’ele Yéhôva mo na a volô bia na bi dañe nju’u éziñ, bia ye tu’a yen abim avé a ne fek. Avale meye’elan éte da bo na bi tu’a semé Yéhôva. A ma bo na bi tu’a yemete ntyi’ane wongane ya bo te ndamane mbamba élat bi bili a nye.

8. Jé bi ne bo asu na bi ke ôsu a ko Zambe woñ?

⁸ Bi ne liti na bia ko Yéhôva woñ éyoñe bia yé’é Bible a nsôñane ya nyoñe miñye’elan a zene ya bive’ela bi bôte be nga bo mbia be mam a ba be nga bo mbamba be mam. Bi tame zu kobô ajô bebo bisaé be Yéhôva bebaé Beta Prêtre Jehojada a Abdias, nnye ate a mbe a saék nda Njô bôt Achab. Mvuse ya valé bia ye yene jame bi ne yé’é be Joas, Njô bôte ya Juda, nnye ate a nga taté na a bo mame me mbe mvaé mise me Yéhôva ve mvuse ya valé a su’ulane lume ye mvus.

9. Aval avé woñ Abdias a mbe a ko Yéhôva ô nga volô nye? (1 Bejô bôt 18:3, 12)

⁹ Éyoñ ôsu Kalate Zambe a kobô ajô Abdias b a jô na: “Abdias a nga dañe ko  Yéhôva woñ.” (Lañe’e 1 Bejô bôt 18:3, 12.) Aval avé nkoone Yéhôva woñ ô nga volô Abdias? Jam ôsu ô nga volô nye na a bo zôsô a étabe ndi, jôm ete nje njô bôt a nga telé nye mba’ale ya biôme ya nda jé. (Fombô’ô Néhémie 7:2.) Nkoone Yéhôva woñ ô nga volô fe nye na a bo angôndô ya ayo’o nlem, é mbe é sili’i fo’o nye beta fulu ate. Amu Abdias a nga nyiñ éyoñ mbia Njô bôt Achab a mbe a jô’é, nnye ate a “nga bo mam me ne abé mise me Yéhôva a dañe [bejô bôte] bese be nga to nye ôsu.” (1 Bb. 16:30) Jam afe é mbe na Jézabel, minga wé a mbe a kañe’e Baal, nde fe a mbe a vini’i Yéhôva évini awu, ajô te a nga jeñe na a vaa nya ékaña’a nord ya Israël. A nga wôé fe abui bekulu mejô. (1 Bb. 18:4) Teke bisô na Abdias a nga bo Yéhôva ésaé mbia biyoñ.

10. Aval avé Abdias a nga liti na a ne angôndô ya ayok?

¹⁰ Aval avé Abdias a nga liti na a ne angôndô ya ayok? Éyoñe Jézabel a nga taté na a jeñe bekulu mejô be Zambe asu na a wôé be, Abdias a nga nyoñe bekulu mejô 100 a futi be “nsamba mewôm metan a ve be bidi a mendim.” (1 Bb. 18:13, 14) Nge Jézabel a nga ye yeme jam éte, teke bisô na a nga ye wôé ñyôyo’o Abdias. É ne été na Abdias fe a mbe môt ane bia, a nji be a kômbô’ô wu. Ve Abdias a mbe a nye’e Yéhôva a bebo bisaé bé a dañ abim a mbe a nye’e ényiñe jé.

11. Aval avé bebo bisaé be Yéhôva ya melu ma ba vu Abdias?

¹¹ Den, abui bebo bisaé be Yéhôva da nyiñe mesi bijôé bia tyili ésaé jangan. Ve aval ane Abdias, bidima bi bobejañ a besita bite bia semé bijôé a ke ôsu a ve Yéhôva ékaña’a ja yiane Nye. (Matt. 22:21) Ba liti na ba ko Zambe woñ a bo nye mewôk a lôte bôt. (Mame mi. 5:29) Ba bo de éyoñe ba ke ôsu a kañete mbamba foé a tabe bisulan asoé nsamba. (Matt. 10:16, 28) Ba vé mis asu na bobejañ a besita be bi bidi ya nsisime bia volô be na be ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva. Bi tame zu kobô ajô Mojañe Henri, nnye ate a nyiñe si éziñe ya Afrika, vôme bijôé bi nga tyili ésaé  jangan abim éyoñ éziñ. Éyoñ ésaé é mbe mfetan, Henry a nga kañese bo ésaé ya ke a ve bekristene bevo’o bidi ya nsisim. A jô na: “Me ne môt a ne awu ôsonô. Ajô te me too ndi na beta ésemé ma semé Yéhôva nnye a nga ve ma ayo’o ya bo ésaé éte.” Ye wo simesane na wo fe ô ne bo ayo’o ane Henry? Ô ne de bo nge wo ve ngule ya ko Yéhôva woñ avale da yian.

12. Aval avé Beta Prêtre Jehojada ba minga wé be nga liti na ba wulu ba’aba’a a Yéhôva?

¹² Beta prêtre Jehojada a mbe a ko Zambe won, nalé a nga tindi nye na a wulu ba’aba’a a nye a su’u nya ékaña’a. Jam éte é nga kôme yené éyoñ Athalie, ngone Jézabel é nga jeñe na é wôlé éto njôô Juda. Bôte be mbe be bili mbamba beamu ya ko Athalie woñ. A mbe angôndô ya njet, a nye’e minkôñ aval é ne na a nga jeñe na a mane wôé bendaé bé bese asu na nnye étam a li’i a ngane nda njô bôt! (2 Mka. 22:10, 11) Joas ndaé jé jia é nga nyiñ amu Joschabeath a nga solé nye. Joschabeath ba nnôme wé be nga nyoñe ngap a nye vôm a mbe a solô. Jame Jehojada ba Joschabeath be nga bo é nga volô na môte ya mvoñe bôte David a nyiñ a bo ngule ya tebe njô bôt. Jehojada a nga ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva akusa bo a mbe a ko Athalie woñ.​—Mink. 29:25.

13. Éyoñe Joas a nga bi mimbu zangbwal, aval avé Jehojada a nga beta liti na a wulu ba’aba’a a Yéhôva?

¹³ Éyoñe Joas a nga bi mimbu zangbwal, Jehojada a nga beta bo jam afe é nga liti na a wulu ba’aba’a a Yéhôva. A nga bôndé fe’e ya bo jam éziñ. Nge jam éte é nga ye wulu mvo’é, Joas nnye a mbe a yiane bo môte ya mvoñe bôte David a mbe a yiane nyoñ éto njô. Nge ki jam éte é nji ye wulu, Jehojada a mbe ve jañele ényiñe jé. Ve jam éte é nga wulu a ébotane Yéhôva. Bejô bôt a belévite be nga su’u Jehojada, be telé Joas njô bôt a wôé Athalie. (2 Mka. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1) Jehojada “a nga bo élat zañe Yéhôva a njô bôt ba be bôt, ane ba ye bo bôte ya Yéhôva.” (2 Bb. 11:17) Jehojada “a nga telé beba’ale mimbé benya mimbéé ya nda Yéhôva, nde te teke môt a ne te mfuban a zen éziñ a ye nyin été.”​—2 Mka. 23:19.

14. Aval avé Yéhôva a nga wumu Jehojada amu a nga wumulu Nye?

¹⁴ Yéhôva a nga jô na: “Ba ba wumu ma, mbe ma ye wumulu.” A jô te a nga botane Jehojada asu mbamba jam a nga bo. (1 Sam. 2:30) Éve’an é ne na a nga bo na be tili mbamba be mame beta prêtre ate a nga bo Kalate Zambe asu na bi nyoñe miñye’elan. (Rom. 15:4) Éyoñe Jehojada a nga wu, a nga bi beta mvome ya jambe “nlame David vôm bejô bôte be nga jambe, amu a nga bo mvaé Israël été, a mfa’a Zambe a nda Jé.”​—2 Mka. 24:15, 16.

15. Jé nkañete Jehojada ô ne ye’ele bia? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁵ Nkañete Jehojada ô ne volô bia na bi ko Zambe woñ avale da yian. Beba’ale ya ékôane Yéhôva be ne vu Jehojada éyoñe ba nyoñe ngap a bone mintômba mi Yéhôva avale da yian. (Mame mi. 20:28) Éve’ela Jehojada é ne ye’ele benya bôtô na, éyoñe ba ko Yéhôva woñ a wulu ba’aba’a a nye, a ne belane be asu na a tôé nsôñane wé. A vo’o ki wua be fé. Bisoé bi ne yen avale Yéhôva a nga belane Jehojada a vu nye éyoñe  bia semé benya bôtô, e dañe dañe ba be boya Yéhôva ésaé den a ntoo abui mimbu. (Mink. 16:31) Betebe ôsu be nga su’u Jehojada be ne fe ye’ele bia bese abui mam. Ajô te, nkelané ôsu a suk ‘bôte be tele bia ôsu’ a bo be mewôk.​—Héb. 13:17.

16. Mame mevé me nga liti na Njô bôte Joas a mbe mbia môt?

¹⁶ Jehojada a nga volô Njô bôte Joas na a bo mbamba môt. (2 Bb. 12:2) Nalé a nga bo na éyoñe njô bôt a mbe ésoé a bi nkômbane ya kañe Yéhôva. Ve éyoñe Jehojada a nga wu, Joas a nga taté na a vô’ôlô bivuse miñye’elane bone bejô bôte be mbe be va’a nye. Asu’ulane ya été é mbe aya? Joas a bôte be mbe éjôé jé si be nga taté na ba “bo Beashera a bengunemelan ésaé.” (2 Mka. 24:4, 17, 18) Jam éte é nga bo Yéhôva nlem angôndô ya mintaé, ane a nga “lôme be bekulu mejô, a kômbô beta dutu be . . . , ve be nji vô’ôlô” nye. Be nji vô’ôlô to’o Zacharie mone Jehojada, nnye ate, ane ô vaa na a mbe nkulu mejô Yéhôva a prêtre, a mbe fe mone monyañ ésa Joas. Njô bôte Joas a nga bo na be wôé Zacharie a too ki na nda bôte Zacharie nje é nga nyii nye a volô nye.​—2 Mka. 22:11; 24:19-22.

17. Aval avé mame me nga wulu abé asu Joas?

¹⁷ Joas a nji ke ôsu a ko Yéhôva woñ aval é mbe é yian, a nalé a nga telé nye mbia été. Yéhôva a nga jô na: “Ba ba biasé ma, mbe bôte ba ye semé tyôtyoé.”  (1 Sam. 2:30) Mone nkane bita ya Syrie a nga dañ “étua anen nkane bita” Joas a li’i nye ‘beta meveñ.’ Éyoñe Besyrien be keya, bebo bisaé be Joas bebiene be nga wôé nye amu a nga wôé nkulu mejô Zacharie. Jôme te nje “be nji jame nye mesoñe bejô bôt.”​—2 Mka. 24:23-25.

18. Avale kalate Jérémie 17:7, 8 a liti, jé é ne volô bia na bi bo te vu Joas?

¹⁸ Jé nkañete Joas ô ne ye’ele bia? Joas a mbe ane élé ba suk, minkañe ya été mi ne teke nyiine si été. Éyoñe​—Jehojada​—môt a mbe a su’u nye a nga wu, Joas a nga taté na a vô’ôlô bivuse miñye’elan a lume Yéhôva mvus. Éve’ela jé ja liti na, bi nji yiane bo Yéhôva mewôk fo’o ve amu na bôte béziñe ya nda bôte jangane nge ke bôte béziñe ya akônda ba liti bia mbamba éve’ela ya tôñ. Asu na bi tebe ne bip mfa’a ya nsisim, bia yiane yemete élat jangan a Yéhôva a semé nye. Bi ne de bo éyoñe bia yé’é mban, éyoñe bia nyoñ éyoñe ya bindi mame bia yé’é a éyoñe bia ye’elan.​—Lañe’e Jérémie 17:7, 8; Col. 2:6, 7.

19. Jé Yéhôva a yi na bi bo?

¹⁹ Yéhôva a sili ki bia abui mam. Kalate Ecclésiaste 12:13 a kôme wôlekane jame Yéhôva a yi na bi bo. A jô na: “Ko Zambe woñ, a ba’ale metiñe mé; amu ngume jame môt a yiane bo ñwô le.” Éyoñe bia ko Zambe woñ, bia ye bo ngule ya dañe minju’u bia ye tôbane mie melu ma zu a tebe ne bip aval ane Abdias ba Jehojada. Teke jôm éziñe ja ye bo ngule ya ndamane mbamba élate bi bili a Yéhôva.